Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā

    [१२२] २. दुम्मेधजातकवण्णना

    [122] 2. Dummedhajātakavaṇṇanā

    यसं लद्धान दुम्मेधोति इदं सत्था वेळुवने विहरन्तो देवदत्तं आरब्भ कथेसि। धम्मसभायञ्हि भिक्खू ‘‘आवुसो देवदत्तो, तथागतस्स पुण्णचन्दसस्सिरिकमुखं असीतानुब्यञ्‍जनद्वत्तिंसमहापुरिसलक्खणपटिमण्डितं ब्यामप्पभापरिक्खित्तं आवेळावेळाभूता यमकयमकभूता घनबुद्धरस्मियो विस्सज्‍जेन्तं परमसोभग्गप्पत्तं अत्तभावञ्‍च ओलोकेत्वा चित्तं पसादेतुं न सक्‍कोति, उसूयमेव करोति। ‘बुद्धा नाम एवरूपेन सीलेन समाधिना पञ्‍ञाय विमुत्तिया विमुत्तिञाणदस्सनेन समन्‍नागता’ति वुच्‍चमाने वण्णं सहितुं न सक्‍कोति, उसूयमेव करोती’’ति देवदत्तस्स अगुणकथं कथयिंसु। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्‍निसिन्‍ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे , इदानेव देवदत्तो मम वण्णे भञ्‍ञमाने उसूयं करोति, पुब्बेपि अकासियेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।

    Yasaṃladdhāna dummedhoti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi. Dhammasabhāyañhi bhikkhū ‘‘āvuso devadatto, tathāgatassa puṇṇacandasassirikamukhaṃ asītānubyañjanadvattiṃsamahāpurisalakkhaṇapaṭimaṇḍitaṃ byāmappabhāparikkhittaṃ āveḷāveḷābhūtā yamakayamakabhūtā ghanabuddharasmiyo vissajjentaṃ paramasobhaggappattaṃ attabhāvañca oloketvā cittaṃ pasādetuṃ na sakkoti, usūyameva karoti. ‘Buddhā nāma evarūpena sīlena samādhinā paññāya vimuttiyā vimuttiñāṇadassanena samannāgatā’ti vuccamāne vaṇṇaṃ sahituṃ na sakkoti, usūyameva karotī’’ti devadattassa aguṇakathaṃ kathayiṃsu. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave , idāneva devadatto mama vaṇṇe bhaññamāne usūyaṃ karoti, pubbepi akāsiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.

    अतीते मगधरट्ठे राजगहनगरे एकस्मिं मगधराजे रज्‍जं कारेन्ते बोधिसत्तो हत्थियोनियं निब्बत्तित्वा सब्बसेतो अहोसि हेट्ठा वण्णितसदिसाय रूपसम्पत्तिया समन्‍नागतो। अथ नं ‘‘लक्खणसम्पन्‍नो अय’’न्ति सो राजा मङ्गलहत्थिं अकासि। अथेकस्मिं छणदिवसे सकलनगरं देवनगरं विय अलङ्कारापेत्वा सब्बालङ्कारपटिमण्डितं मङ्गलहत्थिं अभिरुहित्वा महन्तेन राजानुभावेन नगरं पदक्खिणं अकासि। महाजनो तत्थ तत्थ ठत्वा मङ्गलहत्थिनो रूपसोभग्गप्पत्तं सरीरं दिस्वा ‘‘अहो रूपं, अहो गति, अहो लीळा, अहो लक्खणसम्पत्ति, एवरूपो नाम सब्बसेतवरवारणो चक्‍कवत्तिरञ्‍ञो अनुच्छविको’’ति मङ्गलहत्थिमेव वण्णेसि।

    Atīte magadharaṭṭhe rājagahanagare ekasmiṃ magadharāje rajjaṃ kārente bodhisatto hatthiyoniyaṃ nibbattitvā sabbaseto ahosi heṭṭhā vaṇṇitasadisāya rūpasampattiyā samannāgato. Atha naṃ ‘‘lakkhaṇasampanno aya’’nti so rājā maṅgalahatthiṃ akāsi. Athekasmiṃ chaṇadivase sakalanagaraṃ devanagaraṃ viya alaṅkārāpetvā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ maṅgalahatthiṃ abhiruhitvā mahantena rājānubhāvena nagaraṃ padakkhiṇaṃ akāsi. Mahājano tattha tattha ṭhatvā maṅgalahatthino rūpasobhaggappattaṃ sarīraṃ disvā ‘‘aho rūpaṃ, aho gati, aho līḷā, aho lakkhaṇasampatti, evarūpo nāma sabbasetavaravāraṇo cakkavattirañño anucchaviko’’ti maṅgalahatthimeva vaṇṇesi.

    राजा मङ्गलहत्थिस्स वण्णं सुत्वा सहितुं असक्‍कोन्तो उसूयं उप्पादेत्वा ‘‘अज्‍जेव तं पब्बतपादे पातेत्वा जीवितक्खयं पापेस्सामी’’ति हत्थाचरियं पक्‍कोसापेत्वा ‘‘किन्ति कत्वा तया अयं नागो सिक्खापितो’’ति आह। ‘‘सुसिक्खापितो, देवा’’ति। ‘‘न सुसिक्खितो, दुसिक्खितो’’ति। ‘‘सुसिक्खितो, देवा’’ति। ‘‘यदि सुसिक्खितो , सक्खिस्ससि नं वेपुल्‍लपब्बतमत्थकं आरोपेतु’’न्ति। ‘‘आम, देवा’’ति। ‘‘तेन हि एही’’ति सयं ओतरित्वा हत्थाचरियं आरोपेत्वा पब्बतपादं गन्त्वा हत्थाचरियेन हत्थिपिट्ठियं निसीदित्वाव हत्थिम्हि वेपुल्‍लपब्बतमत्थकं आरोपिते सयम्पि अमच्‍चगणपरिवुतो पब्बतमत्थकं अभिरुहित्वा हत्थिं पपाताभिमुखं कारेत्वा ‘‘त्वं ‘मया एस सुसिक्खापितो’ति वदेसि, तीहियेव ताव नं पादेहि ठपेही’’ति आह। हत्थाचरियो पिट्ठियं निसीदित्वाव ‘‘भो तीहि पादेहि तिट्ठा’’ति हत्थिस्स पण्हिकाय सञ्‍ञं अदासि, महासत्तो तथा अकासि। पुन राजा ‘‘द्वीहि पुरिमपादेहियेव ठपेही’’ति आह, महासत्तो द्वे पच्छिमपादे उक्खिपित्वा पुरिमपादेहि अट्ठासि। ‘‘पच्छिमपादेहियेवा’’ति वुत्तेपि द्वे पुरिमपादे उक्खिपित्वा पच्छिमपादेहि अट्ठासि, ‘‘एकेना’’ति वुत्तेपि तयो पादे उक्खिपित्वा एकेनेव अट्ठासि। अथस्स अपतनभावं ञत्वा ‘‘सचे पहोसि, आकासे नं ठपेही’’ति आह।

    Rājā maṅgalahatthissa vaṇṇaṃ sutvā sahituṃ asakkonto usūyaṃ uppādetvā ‘‘ajjeva taṃ pabbatapāde pātetvā jīvitakkhayaṃ pāpessāmī’’ti hatthācariyaṃ pakkosāpetvā ‘‘kinti katvā tayā ayaṃ nāgo sikkhāpito’’ti āha. ‘‘Susikkhāpito, devā’’ti. ‘‘Na susikkhito, dusikkhito’’ti. ‘‘Susikkhito, devā’’ti. ‘‘Yadi susikkhito , sakkhissasi naṃ vepullapabbatamatthakaṃ āropetu’’nti. ‘‘Āma, devā’’ti. ‘‘Tena hi ehī’’ti sayaṃ otaritvā hatthācariyaṃ āropetvā pabbatapādaṃ gantvā hatthācariyena hatthipiṭṭhiyaṃ nisīditvāva hatthimhi vepullapabbatamatthakaṃ āropite sayampi amaccagaṇaparivuto pabbatamatthakaṃ abhiruhitvā hatthiṃ papātābhimukhaṃ kāretvā ‘‘tvaṃ ‘mayā esa susikkhāpito’ti vadesi, tīhiyeva tāva naṃ pādehi ṭhapehī’’ti āha. Hatthācariyo piṭṭhiyaṃ nisīditvāva ‘‘bho tīhi pādehi tiṭṭhā’’ti hatthissa paṇhikāya saññaṃ adāsi, mahāsatto tathā akāsi. Puna rājā ‘‘dvīhi purimapādehiyeva ṭhapehī’’ti āha, mahāsatto dve pacchimapāde ukkhipitvā purimapādehi aṭṭhāsi. ‘‘Pacchimapādehiyevā’’ti vuttepi dve purimapāde ukkhipitvā pacchimapādehi aṭṭhāsi, ‘‘ekenā’’ti vuttepi tayo pāde ukkhipitvā ekeneva aṭṭhāsi. Athassa apatanabhāvaṃ ñatvā ‘‘sace pahosi, ākāse naṃ ṭhapehī’’ti āha.

    आचरियो चिन्तेसि – ‘‘सकलजम्बुदीपे इमिना सदिसो सुसिक्खितो हत्थी नाम नत्थि, निस्संसयं पनेतं एस पपाते पातेत्वा मारेतुकामो भविस्सती’’ति। सो तस्स कण्णमूले मन्तेसि ‘‘तात, अयं राजा तं पपाते पातेत्वा मारेतुकामो, न त्वं एतस्स अनुच्छविको। सचे ते आकासेन गन्तुं बलं अत्थि, मं यथानिसिन्‍नंयेव आदाय वेहासं अब्भुग्गन्त्वा बाराणसिं गच्छा’’ति। पुञ्‍ञिद्धिया समन्‍नागतो महासत्तो तङ्खणञ्‍ञेव आकासे अट्ठासि। हत्थाचरियो ‘‘महाराज, अयं हत्थी पुञ्‍ञिद्धिया समन्‍नागतो, न तादिसस्स मन्दपुञ्‍ञस्स दुब्बुद्धिनो अनुच्छविको, पण्डितस्स पुञ्‍ञसम्पन्‍नस्स रञ्‍ञो अनुच्छविको, तादिसा नाम मन्दपुञ्‍ञा एवरूपं वाहनं लभित्वा तस्स गुणं अजानन्ता तञ्‍चेव वाहनं अवसेसञ्‍च यससम्पत्तिं नासेन्तियेवा’’ति वत्वा हत्थिक्खन्धे निसिन्‍नोव इमं गाथमाह –

    Ācariyo cintesi – ‘‘sakalajambudīpe iminā sadiso susikkhito hatthī nāma natthi, nissaṃsayaṃ panetaṃ esa papāte pātetvā māretukāmo bhavissatī’’ti. So tassa kaṇṇamūle mantesi ‘‘tāta, ayaṃ rājā taṃ papāte pātetvā māretukāmo, na tvaṃ etassa anucchaviko. Sace te ākāsena gantuṃ balaṃ atthi, maṃ yathānisinnaṃyeva ādāya vehāsaṃ abbhuggantvā bārāṇasiṃ gacchā’’ti. Puññiddhiyā samannāgato mahāsatto taṅkhaṇaññeva ākāse aṭṭhāsi. Hatthācariyo ‘‘mahārāja, ayaṃ hatthī puññiddhiyā samannāgato, na tādisassa mandapuññassa dubbuddhino anucchaviko, paṇḍitassa puññasampannassa rañño anucchaviko, tādisā nāma mandapuññā evarūpaṃ vāhanaṃ labhitvā tassa guṇaṃ ajānantā tañceva vāhanaṃ avasesañca yasasampattiṃ nāsentiyevā’’ti vatvā hatthikkhandhe nisinnova imaṃ gāthamāha –

    १२२.

    122.

    ‘‘यसं लद्धान दुम्मेधो, अनत्थं चरति अत्तनो।

    ‘‘Yasaṃ laddhāna dummedho, anatthaṃ carati attano;

    अत्तनो च परेसञ्‍च, हिंसाय पटिपज्‍जती’’ति॥

    Attano ca paresañca, hiṃsāya paṭipajjatī’’ti.

    तत्रायं सङ्खेपत्थो – महाराज, तादिसो दुम्मेधो निप्पञ्‍ञो पुग्गलो परिवारसम्पत्तिं लभित्वा अत्तनो अनत्थं चरति। किंकारणा? सो हि यसमदमत्तो कत्तब्बाकत्तब्बं अजानन्तो अत्तनो च परेसञ्‍च हिंसाय पटिपज्‍जति। हिंसा वुच्‍चति किलमनं दुक्खुप्पादनं, तदत्थाय एव पटिपज्‍जतीति।

    Tatrāyaṃ saṅkhepattho – mahārāja, tādiso dummedho nippañño puggalo parivārasampattiṃ labhitvā attano anatthaṃ carati. Kiṃkāraṇā? So hi yasamadamatto kattabbākattabbaṃ ajānanto attano ca paresañca hiṃsāya paṭipajjati. Hiṃsā vuccati kilamanaṃ dukkhuppādanaṃ, tadatthāya eva paṭipajjatīti.

    एवं इमाय गाथाय रञ्‍ञो धम्मं देसेत्वा ‘‘तिट्ठ दानि त्व’’न्ति वत्वा आकासे उप्पतित्वा बाराणसिनगरं गन्त्वा राजङ्गणे आकासे अट्ठासि। सकलनगरं सङ्खुभित्वा ‘‘अम्हाकं रञ्‍ञो आकासेन सेतवरवारणो आगन्त्वा राजङ्गणे ठितो’’ति एककोलाहलं अहोसि। वेगेन रञ्‍ञोपि आरोचेसुं। राजा निक्खमित्वा ‘‘सचे मय्हं उपभोगत्थाय आगतोसि, भूमियं पतिट्ठाही’’ति आह। बोधिसत्तो भूमियं पतिट्ठासि, आचरियो ओतरित्वा राजानं वन्दित्वा ‘‘कुतो आगतोसि, ताता’’ति वुत्ते ‘‘राजगहतो’’ति वत्वा सब्बं पवत्तिं आरोचेसि। राजा ‘‘मनापं ते, तात, कतं इधागच्छन्तेना’’ति तुट्ठहट्ठो नगरं सज्‍जापेत्वा वारणं मङ्गलहत्थिट्ठाने ठपेत्वा सकलरज्‍जं तयो कोट्ठासे कत्वा एकं बोधिसत्तस्स अदासि, एकं आचरियस्स, एकं अत्तना अग्गहेसि। बोधिसत्तस्स आगतकालतो पट्ठायेव पन रञ्‍ञो सकलजम्बुदीपे रज्‍जं हत्थगतमेव जातं। सो जम्बुदीपे अग्गराजा हुत्वा दानादीनि पुञ्‍ञानि कत्वा यथाकम्मं अगमासि।

    Evaṃ imāya gāthāya rañño dhammaṃ desetvā ‘‘tiṭṭha dāni tva’’nti vatvā ākāse uppatitvā bārāṇasinagaraṃ gantvā rājaṅgaṇe ākāse aṭṭhāsi. Sakalanagaraṃ saṅkhubhitvā ‘‘amhākaṃ rañño ākāsena setavaravāraṇo āgantvā rājaṅgaṇe ṭhito’’ti ekakolāhalaṃ ahosi. Vegena raññopi ārocesuṃ. Rājā nikkhamitvā ‘‘sace mayhaṃ upabhogatthāya āgatosi, bhūmiyaṃ patiṭṭhāhī’’ti āha. Bodhisatto bhūmiyaṃ patiṭṭhāsi, ācariyo otaritvā rājānaṃ vanditvā ‘‘kuto āgatosi, tātā’’ti vutte ‘‘rājagahato’’ti vatvā sabbaṃ pavattiṃ ārocesi. Rājā ‘‘manāpaṃ te, tāta, kataṃ idhāgacchantenā’’ti tuṭṭhahaṭṭho nagaraṃ sajjāpetvā vāraṇaṃ maṅgalahatthiṭṭhāne ṭhapetvā sakalarajjaṃ tayo koṭṭhāse katvā ekaṃ bodhisattassa adāsi, ekaṃ ācariyassa, ekaṃ attanā aggahesi. Bodhisattassa āgatakālato paṭṭhāyeva pana rañño sakalajambudīpe rajjaṃ hatthagatameva jātaṃ. So jambudīpe aggarājā hutvā dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ agamāsi.

    सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा मगधराजा देवदत्तो अहोसि, बाराणसिराजा सारिपुत्तो, हत्थाचरियो आनन्दो, हत्थी पन अहमेव अहोसि’’न्ति।

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā magadharājā devadatto ahosi, bārāṇasirājā sāriputto, hatthācariyo ānando, hatthī pana ahameva ahosi’’nti.

    दुम्मेधजातकवण्णना दुतिया।

    Dummedhajātakavaṇṇanā dutiyā.







    Related texts:



    तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १२२. दुम्मेधजातकं • 122. Dummedhajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact