Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / జాతక-అట్ఠకథా • Jātaka-aṭṭhakathā |
[౧౨౨] ౨. దుమ్మేధజాతకవణ్ణనా
[122] 2. Dummedhajātakavaṇṇanā
యసం లద్ధాన దుమ్మేధోతి ఇదం సత్థా వేళువనే విహరన్తో దేవదత్తం ఆరబ్భ కథేసి. ధమ్మసభాయఞ్హి భిక్ఖూ ‘‘ఆవుసో దేవదత్తో, తథాగతస్స పుణ్ణచన్దసస్సిరికముఖం అసీతానుబ్యఞ్జనద్వత్తింసమహాపురిసలక్ఖణపటిమణ్డితం బ్యామప్పభాపరిక్ఖిత్తం ఆవేళావేళాభూతా యమకయమకభూతా ఘనబుద్ధరస్మియో విస్సజ్జేన్తం పరమసోభగ్గప్పత్తం అత్తభావఞ్చ ఓలోకేత్వా చిత్తం పసాదేతుం న సక్కోతి, ఉసూయమేవ కరోతి. ‘బుద్ధా నామ ఏవరూపేన సీలేన సమాధినా పఞ్ఞాయ విముత్తియా విముత్తిఞాణదస్సనేన సమన్నాగతా’తి వుచ్చమానే వణ్ణం సహితుం న సక్కోతి, ఉసూయమేవ కరోతీ’’తి దేవదత్తస్స అగుణకథం కథయింసు. సత్థా ఆగన్త్వా ‘‘కాయ నుత్థ, భిక్ఖవే, ఏతరహి కథాయ సన్నిసిన్నా’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘ఇమాయ నామా’’తి వుత్తే ‘‘న, భిక్ఖవే , ఇదానేవ దేవదత్తో మమ వణ్ణే భఞ్ఞమానే ఉసూయం కరోతి, పుబ్బేపి అకాసియేవా’’తి వత్వా అతీతం ఆహరి.
Yasaṃladdhāna dummedhoti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi. Dhammasabhāyañhi bhikkhū ‘‘āvuso devadatto, tathāgatassa puṇṇacandasassirikamukhaṃ asītānubyañjanadvattiṃsamahāpurisalakkhaṇapaṭimaṇḍitaṃ byāmappabhāparikkhittaṃ āveḷāveḷābhūtā yamakayamakabhūtā ghanabuddharasmiyo vissajjentaṃ paramasobhaggappattaṃ attabhāvañca oloketvā cittaṃ pasādetuṃ na sakkoti, usūyameva karoti. ‘Buddhā nāma evarūpena sīlena samādhinā paññāya vimuttiyā vimuttiñāṇadassanena samannāgatā’ti vuccamāne vaṇṇaṃ sahituṃ na sakkoti, usūyameva karotī’’ti devadattassa aguṇakathaṃ kathayiṃsu. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave , idāneva devadatto mama vaṇṇe bhaññamāne usūyaṃ karoti, pubbepi akāsiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
అతీతే మగధరట్ఠే రాజగహనగరే ఏకస్మిం మగధరాజే రజ్జం కారేన్తే బోధిసత్తో హత్థియోనియం నిబ్బత్తిత్వా సబ్బసేతో అహోసి హేట్ఠా వణ్ణితసదిసాయ రూపసమ్పత్తియా సమన్నాగతో. అథ నం ‘‘లక్ఖణసమ్పన్నో అయ’’న్తి సో రాజా మఙ్గలహత్థిం అకాసి. అథేకస్మిం ఛణదివసే సకలనగరం దేవనగరం వియ అలఙ్కారాపేత్వా సబ్బాలఙ్కారపటిమణ్డితం మఙ్గలహత్థిం అభిరుహిత్వా మహన్తేన రాజానుభావేన నగరం పదక్ఖిణం అకాసి. మహాజనో తత్థ తత్థ ఠత్వా మఙ్గలహత్థినో రూపసోభగ్గప్పత్తం సరీరం దిస్వా ‘‘అహో రూపం, అహో గతి, అహో లీళా, అహో లక్ఖణసమ్పత్తి, ఏవరూపో నామ సబ్బసేతవరవారణో చక్కవత్తిరఞ్ఞో అనుచ్ఛవికో’’తి మఙ్గలహత్థిమేవ వణ్ణేసి.
Atīte magadharaṭṭhe rājagahanagare ekasmiṃ magadharāje rajjaṃ kārente bodhisatto hatthiyoniyaṃ nibbattitvā sabbaseto ahosi heṭṭhā vaṇṇitasadisāya rūpasampattiyā samannāgato. Atha naṃ ‘‘lakkhaṇasampanno aya’’nti so rājā maṅgalahatthiṃ akāsi. Athekasmiṃ chaṇadivase sakalanagaraṃ devanagaraṃ viya alaṅkārāpetvā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ maṅgalahatthiṃ abhiruhitvā mahantena rājānubhāvena nagaraṃ padakkhiṇaṃ akāsi. Mahājano tattha tattha ṭhatvā maṅgalahatthino rūpasobhaggappattaṃ sarīraṃ disvā ‘‘aho rūpaṃ, aho gati, aho līḷā, aho lakkhaṇasampatti, evarūpo nāma sabbasetavaravāraṇo cakkavattirañño anucchaviko’’ti maṅgalahatthimeva vaṇṇesi.
రాజా మఙ్గలహత్థిస్స వణ్ణం సుత్వా సహితుం అసక్కోన్తో ఉసూయం ఉప్పాదేత్వా ‘‘అజ్జేవ తం పబ్బతపాదే పాతేత్వా జీవితక్ఖయం పాపేస్సామీ’’తి హత్థాచరియం పక్కోసాపేత్వా ‘‘కిన్తి కత్వా తయా అయం నాగో సిక్ఖాపితో’’తి ఆహ. ‘‘సుసిక్ఖాపితో, దేవా’’తి. ‘‘న సుసిక్ఖితో, దుసిక్ఖితో’’తి. ‘‘సుసిక్ఖితో, దేవా’’తి. ‘‘యది సుసిక్ఖితో , సక్ఖిస్ససి నం వేపుల్లపబ్బతమత్థకం ఆరోపేతు’’న్తి. ‘‘ఆమ, దేవా’’తి. ‘‘తేన హి ఏహీ’’తి సయం ఓతరిత్వా హత్థాచరియం ఆరోపేత్వా పబ్బతపాదం గన్త్వా హత్థాచరియేన హత్థిపిట్ఠియం నిసీదిత్వావ హత్థిమ్హి వేపుల్లపబ్బతమత్థకం ఆరోపితే సయమ్పి అమచ్చగణపరివుతో పబ్బతమత్థకం అభిరుహిత్వా హత్థిం పపాతాభిముఖం కారేత్వా ‘‘త్వం ‘మయా ఏస సుసిక్ఖాపితో’తి వదేసి, తీహియేవ తావ నం పాదేహి ఠపేహీ’’తి ఆహ. హత్థాచరియో పిట్ఠియం నిసీదిత్వావ ‘‘భో తీహి పాదేహి తిట్ఠా’’తి హత్థిస్స పణ్హికాయ సఞ్ఞం అదాసి, మహాసత్తో తథా అకాసి. పున రాజా ‘‘ద్వీహి పురిమపాదేహియేవ ఠపేహీ’’తి ఆహ, మహాసత్తో ద్వే పచ్ఛిమపాదే ఉక్ఖిపిత్వా పురిమపాదేహి అట్ఠాసి. ‘‘పచ్ఛిమపాదేహియేవా’’తి వుత్తేపి ద్వే పురిమపాదే ఉక్ఖిపిత్వా పచ్ఛిమపాదేహి అట్ఠాసి, ‘‘ఏకేనా’’తి వుత్తేపి తయో పాదే ఉక్ఖిపిత్వా ఏకేనేవ అట్ఠాసి. అథస్స అపతనభావం ఞత్వా ‘‘సచే పహోసి, ఆకాసే నం ఠపేహీ’’తి ఆహ.
Rājā maṅgalahatthissa vaṇṇaṃ sutvā sahituṃ asakkonto usūyaṃ uppādetvā ‘‘ajjeva taṃ pabbatapāde pātetvā jīvitakkhayaṃ pāpessāmī’’ti hatthācariyaṃ pakkosāpetvā ‘‘kinti katvā tayā ayaṃ nāgo sikkhāpito’’ti āha. ‘‘Susikkhāpito, devā’’ti. ‘‘Na susikkhito, dusikkhito’’ti. ‘‘Susikkhito, devā’’ti. ‘‘Yadi susikkhito , sakkhissasi naṃ vepullapabbatamatthakaṃ āropetu’’nti. ‘‘Āma, devā’’ti. ‘‘Tena hi ehī’’ti sayaṃ otaritvā hatthācariyaṃ āropetvā pabbatapādaṃ gantvā hatthācariyena hatthipiṭṭhiyaṃ nisīditvāva hatthimhi vepullapabbatamatthakaṃ āropite sayampi amaccagaṇaparivuto pabbatamatthakaṃ abhiruhitvā hatthiṃ papātābhimukhaṃ kāretvā ‘‘tvaṃ ‘mayā esa susikkhāpito’ti vadesi, tīhiyeva tāva naṃ pādehi ṭhapehī’’ti āha. Hatthācariyo piṭṭhiyaṃ nisīditvāva ‘‘bho tīhi pādehi tiṭṭhā’’ti hatthissa paṇhikāya saññaṃ adāsi, mahāsatto tathā akāsi. Puna rājā ‘‘dvīhi purimapādehiyeva ṭhapehī’’ti āha, mahāsatto dve pacchimapāde ukkhipitvā purimapādehi aṭṭhāsi. ‘‘Pacchimapādehiyevā’’ti vuttepi dve purimapāde ukkhipitvā pacchimapādehi aṭṭhāsi, ‘‘ekenā’’ti vuttepi tayo pāde ukkhipitvā ekeneva aṭṭhāsi. Athassa apatanabhāvaṃ ñatvā ‘‘sace pahosi, ākāse naṃ ṭhapehī’’ti āha.
ఆచరియో చిన్తేసి – ‘‘సకలజమ్బుదీపే ఇమినా సదిసో సుసిక్ఖితో హత్థీ నామ నత్థి, నిస్సంసయం పనేతం ఏస పపాతే పాతేత్వా మారేతుకామో భవిస్సతీ’’తి. సో తస్స కణ్ణమూలే మన్తేసి ‘‘తాత, అయం రాజా తం పపాతే పాతేత్వా మారేతుకామో, న త్వం ఏతస్స అనుచ్ఛవికో. సచే తే ఆకాసేన గన్తుం బలం అత్థి, మం యథానిసిన్నంయేవ ఆదాయ వేహాసం అబ్భుగ్గన్త్వా బారాణసిం గచ్ఛా’’తి. పుఞ్ఞిద్ధియా సమన్నాగతో మహాసత్తో తఙ్ఖణఞ్ఞేవ ఆకాసే అట్ఠాసి. హత్థాచరియో ‘‘మహారాజ, అయం హత్థీ పుఞ్ఞిద్ధియా సమన్నాగతో, న తాదిసస్స మన్దపుఞ్ఞస్స దుబ్బుద్ధినో అనుచ్ఛవికో, పణ్డితస్స పుఞ్ఞసమ్పన్నస్స రఞ్ఞో అనుచ్ఛవికో, తాదిసా నామ మన్దపుఞ్ఞా ఏవరూపం వాహనం లభిత్వా తస్స గుణం అజానన్తా తఞ్చేవ వాహనం అవసేసఞ్చ యససమ్పత్తిం నాసేన్తియేవా’’తి వత్వా హత్థిక్ఖన్ధే నిసిన్నోవ ఇమం గాథమాహ –
Ācariyo cintesi – ‘‘sakalajambudīpe iminā sadiso susikkhito hatthī nāma natthi, nissaṃsayaṃ panetaṃ esa papāte pātetvā māretukāmo bhavissatī’’ti. So tassa kaṇṇamūle mantesi ‘‘tāta, ayaṃ rājā taṃ papāte pātetvā māretukāmo, na tvaṃ etassa anucchaviko. Sace te ākāsena gantuṃ balaṃ atthi, maṃ yathānisinnaṃyeva ādāya vehāsaṃ abbhuggantvā bārāṇasiṃ gacchā’’ti. Puññiddhiyā samannāgato mahāsatto taṅkhaṇaññeva ākāse aṭṭhāsi. Hatthācariyo ‘‘mahārāja, ayaṃ hatthī puññiddhiyā samannāgato, na tādisassa mandapuññassa dubbuddhino anucchaviko, paṇḍitassa puññasampannassa rañño anucchaviko, tādisā nāma mandapuññā evarūpaṃ vāhanaṃ labhitvā tassa guṇaṃ ajānantā tañceva vāhanaṃ avasesañca yasasampattiṃ nāsentiyevā’’ti vatvā hatthikkhandhe nisinnova imaṃ gāthamāha –
౧౨౨.
122.
‘‘యసం లద్ధాన దుమ్మేధో, అనత్థం చరతి అత్తనో;
‘‘Yasaṃ laddhāna dummedho, anatthaṃ carati attano;
అత్తనో చ పరేసఞ్చ, హింసాయ పటిపజ్జతీ’’తి.
Attano ca paresañca, hiṃsāya paṭipajjatī’’ti.
తత్రాయం సఙ్ఖేపత్థో – మహారాజ, తాదిసో దుమ్మేధో నిప్పఞ్ఞో పుగ్గలో పరివారసమ్పత్తిం లభిత్వా అత్తనో అనత్థం చరతి. కింకారణా? సో హి యసమదమత్తో కత్తబ్బాకత్తబ్బం అజానన్తో అత్తనో చ పరేసఞ్చ హింసాయ పటిపజ్జతి. హింసా వుచ్చతి కిలమనం దుక్ఖుప్పాదనం, తదత్థాయ ఏవ పటిపజ్జతీతి.
Tatrāyaṃ saṅkhepattho – mahārāja, tādiso dummedho nippañño puggalo parivārasampattiṃ labhitvā attano anatthaṃ carati. Kiṃkāraṇā? So hi yasamadamatto kattabbākattabbaṃ ajānanto attano ca paresañca hiṃsāya paṭipajjati. Hiṃsā vuccati kilamanaṃ dukkhuppādanaṃ, tadatthāya eva paṭipajjatīti.
ఏవం ఇమాయ గాథాయ రఞ్ఞో ధమ్మం దేసేత్వా ‘‘తిట్ఠ దాని త్వ’’న్తి వత్వా ఆకాసే ఉప్పతిత్వా బారాణసినగరం గన్త్వా రాజఙ్గణే ఆకాసే అట్ఠాసి. సకలనగరం సఙ్ఖుభిత్వా ‘‘అమ్హాకం రఞ్ఞో ఆకాసేన సేతవరవారణో ఆగన్త్వా రాజఙ్గణే ఠితో’’తి ఏకకోలాహలం అహోసి. వేగేన రఞ్ఞోపి ఆరోచేసుం. రాజా నిక్ఖమిత్వా ‘‘సచే మయ్హం ఉపభోగత్థాయ ఆగతోసి, భూమియం పతిట్ఠాహీ’’తి ఆహ. బోధిసత్తో భూమియం పతిట్ఠాసి, ఆచరియో ఓతరిత్వా రాజానం వన్దిత్వా ‘‘కుతో ఆగతోసి, తాతా’’తి వుత్తే ‘‘రాజగహతో’’తి వత్వా సబ్బం పవత్తిం ఆరోచేసి. రాజా ‘‘మనాపం తే, తాత, కతం ఇధాగచ్ఛన్తేనా’’తి తుట్ఠహట్ఠో నగరం సజ్జాపేత్వా వారణం మఙ్గలహత్థిట్ఠానే ఠపేత్వా సకలరజ్జం తయో కోట్ఠాసే కత్వా ఏకం బోధిసత్తస్స అదాసి, ఏకం ఆచరియస్స, ఏకం అత్తనా అగ్గహేసి. బోధిసత్తస్స ఆగతకాలతో పట్ఠాయేవ పన రఞ్ఞో సకలజమ్బుదీపే రజ్జం హత్థగతమేవ జాతం. సో జమ్బుదీపే అగ్గరాజా హుత్వా దానాదీని పుఞ్ఞాని కత్వా యథాకమ్మం అగమాసి.
Evaṃ imāya gāthāya rañño dhammaṃ desetvā ‘‘tiṭṭha dāni tva’’nti vatvā ākāse uppatitvā bārāṇasinagaraṃ gantvā rājaṅgaṇe ākāse aṭṭhāsi. Sakalanagaraṃ saṅkhubhitvā ‘‘amhākaṃ rañño ākāsena setavaravāraṇo āgantvā rājaṅgaṇe ṭhito’’ti ekakolāhalaṃ ahosi. Vegena raññopi ārocesuṃ. Rājā nikkhamitvā ‘‘sace mayhaṃ upabhogatthāya āgatosi, bhūmiyaṃ patiṭṭhāhī’’ti āha. Bodhisatto bhūmiyaṃ patiṭṭhāsi, ācariyo otaritvā rājānaṃ vanditvā ‘‘kuto āgatosi, tātā’’ti vutte ‘‘rājagahato’’ti vatvā sabbaṃ pavattiṃ ārocesi. Rājā ‘‘manāpaṃ te, tāta, kataṃ idhāgacchantenā’’ti tuṭṭhahaṭṭho nagaraṃ sajjāpetvā vāraṇaṃ maṅgalahatthiṭṭhāne ṭhapetvā sakalarajjaṃ tayo koṭṭhāse katvā ekaṃ bodhisattassa adāsi, ekaṃ ācariyassa, ekaṃ attanā aggahesi. Bodhisattassa āgatakālato paṭṭhāyeva pana rañño sakalajambudīpe rajjaṃ hatthagatameva jātaṃ. So jambudīpe aggarājā hutvā dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ agamāsi.
సత్థా ఇమం ధమ్మదేసనం ఆహరిత్వా జాతకం సమోధానేసి – ‘‘తదా మగధరాజా దేవదత్తో అహోసి, బారాణసిరాజా సారిపుత్తో, హత్థాచరియో ఆనన్దో, హత్థీ పన అహమేవ అహోసి’’న్తి.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā magadharājā devadatto ahosi, bārāṇasirājā sāriputto, hatthācariyo ānando, hatthī pana ahameva ahosi’’nti.
దుమ్మేధజాతకవణ్ణనా దుతియా.
Dummedhajātakavaṇṇanā dutiyā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / జాతకపాళి • Jātakapāḷi / ౧౨౨. దుమ్మేధజాతకం • 122. Dummedhajātakaṃ