| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / खुद्दसिक्खा-मूलसिक्खा • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
३८. दूसननिद्देसवण्णना
38. Dūsananiddesavaṇṇanā
२९७. ददतोति ससन्तकं परसन्तकञ्च देन्तस्स। कुलदूसनदुक्कटन्ति अत्तनो दुप्पटिपत्तिया कुलानं दूसनं पसादविनासनं कुलदूसनं, तेन दुक्कटं कुलदूसनदुक्कटं।
297.Dadatoti sasantakaṃ parasantakañca dentassa. Kuladūsanadukkaṭanti attano duppaṭipattiyā kulānaṃ dūsanaṃ pasādavināsanaṃ kuladūsanaṃ, tena dukkaṭaṃ kuladūsanadukkaṭaṃ.
२९८. एत्थ सङ्घिकं गरुभण्डं इस्सरेन देन्तस्स थुल्लच्चयन्ति सम्बन्धो। एत्थाति एतेसं पुप्फादीनं मज्झे। इस्सरेनाति तद्धितलोपेन वुत्तं, इस्सरियेन इस्सरवतायाति अत्थो। देन्तस्साति कुलसङ्गहत्थाय इस्सरवताय ददतो। थुल्लच्चयन्ति कुलसङ्गहत्थाय ददतो ‘‘कुलदूसनदुक्कट’’न्ति सामञ्ञविहितदुक्कटेन सद्धिं ‘‘पञ्चिमानि, भिक्खवे, अविस्सज्जियानि, न विस्सज्जेतब्बानि सङ्घेन वा गणेन वा पुग्गलेन वा, विस्सज्जितानिपि अविस्सज्जितानि होन्ति। यो विस्सज्जेय्य, आपत्ति थुल्लच्चयस्सा’’ति (चूळव॰ ३२१) एवं वुत्तथुल्लच्चयन्ति अत्थो। अञ्ञत्थ थुल्लच्चयमेव। सेनासनत्थाय नियमितेपि एसेव नयो। सङ्घस्स सन्तकं थेय्या देन्तस्स दुक्कटादीनीति सम्बन्धितब्बं। देन्तस्साति वुत्तनयमेव। दुक्कटादीनीति कुलसङ्गहत्थाय ददतो कुलदूसनदुक्कटेन सद्धिं मासके वा ऊनमासके वा दुक्कटं , अतिरेकमासके वा ऊनपञ्चमासके वा थुल्लच्चयं, पञ्चमासके वा अतिरेकपञ्चमासके वा पाराजिकन्ति एवं दुक्कटादीनि होन्तीति अत्थो। अञ्ञत्थ दुक्कटादीनेव।
298. Ettha saṅghikaṃ garubhaṇḍaṃ issarena dentassa thullaccayanti sambandho. Etthāti etesaṃ pupphādīnaṃ majjhe. Issarenāti taddhitalopena vuttaṃ, issariyena issaravatāyāti attho. Dentassāti kulasaṅgahatthāya issaravatāya dadato. Thullaccayanti kulasaṅgahatthāya dadato ‘‘kuladūsanadukkaṭa’’nti sāmaññavihitadukkaṭena saddhiṃ ‘‘pañcimāni, bhikkhave, avissajjiyāni, na vissajjetabbāni saṅghena vā gaṇena vā puggalena vā, vissajjitānipi avissajjitāni honti. Yo vissajjeyya, āpatti thullaccayassā’’ti (cūḷava. 321) evaṃ vuttathullaccayanti attho. Aññattha thullaccayameva. Senāsanatthāya niyamitepi eseva nayo. Saṅghassa santakaṃ theyyā dentassa dukkaṭādīnīti sambandhitabbaṃ. Dentassāti vuttanayameva. Dukkaṭādīnīti kulasaṅgahatthāya dadato kuladūsanadukkaṭena saddhiṃ māsake vā ūnamāsake vā dukkaṭaṃ , atirekamāsake vā ūnapañcamāsake vā thullaccayaṃ, pañcamāsake vā atirekapañcamāsake vā pārājikanti evaṃ dukkaṭādīni hontīti attho. Aññattha dukkaṭādīneva.
२९९-३००. कुलसङ्गहत्थं फलपुप्फूपगं रुक्खं सब्बथा रोपेतुञ्च रोपापेतुञ्च जग्गितुञ्च न वट्टतीति सम्बन्धनीयं। च-सद्दो ओचिनितुं ओचिनापेतुं, गन्थितुं गन्थापेतुन्ति च अवुत्तानि च समुच्चिनोति। फलपुप्फानि सम्पादनवसेन उपगच्छतीति फलपुप्फूपगं। सब्बथाति कप्पियवोहारअकप्पियवोहारपरियायओभासनिमित्तकम्मवसेन सब्बप्पकारेनेव। तत्थ कप्पियवोहारो नाम ‘‘इमं रुक्खं जान, इमं आवाटं जान, इमं मालावच्छं जान, एत्थ उदकं जाना’’ति वचनं, सुक्खमातिकाय उजुकरणञ्च। तब्बिपरियायेन अकप्पियवोहारो नाम। परियायो नाम ‘‘पण्डितेन मालावच्छादयो रोपापेतब्बा, न चिरस्सेव उपकाराय संवत्तन्ती’’तिआदिवचनं। ओभासो नाम कुद्दालखणित्तादीनि च मालावच्छे च गहेत्वा ठानं। निमित्तकम्मं नाम कुद्दालउदकभाजनादीनं आहरित्वा समीपे ठपनं। जग्गितुन्ति वदन्ति उदकसेचनादीनि कत्वा। गन्थनगन्थापनेसु पन सब्बापि छ पुप्फविकतियो वेदितब्बा गन्थिमं गोप्फिमं वेधिमं वेठिमं पूरिमं वायिमन्ति। नामवसेनेव पनेतेसं विसेसो वेदितब्बो। तं पन कुलसङ्गहतो अञ्ञत्रापि भिक्खुस्स कातुम्पि अकप्पियवचनेन कारापेतुम्पि न वट्टति। ‘‘एवं जान, एवं कते सोभेय्य, यथा एतानि पुप्फानि न विकिरियन्ति, तथा करोही’’तिआदिना पन कप्पियवचनेन कारापेतुं विना कुलसङ्गहं वट्टति। रोपनादीनीति अकप्पियपथवियं रोपापनसिञ्चापनादीनि, अञ्ञत्थ रोपनादीनि।
299-300. Kulasaṅgahatthaṃ phalapupphūpagaṃ rukkhaṃ sabbathā ropetuñca ropāpetuñca jaggituñca na vaṭṭatīti sambandhanīyaṃ. Ca-saddo ocinituṃ ocināpetuṃ, ganthituṃ ganthāpetunti ca avuttāni ca samuccinoti. Phalapupphāni sampādanavasena upagacchatīti phalapupphūpagaṃ. Sabbathāti kappiyavohāraakappiyavohārapariyāyaobhāsanimittakammavasena sabbappakāreneva. Tattha kappiyavohāro nāma ‘‘imaṃ rukkhaṃ jāna, imaṃ āvāṭaṃ jāna, imaṃ mālāvacchaṃ jāna, ettha udakaṃ jānā’’ti vacanaṃ, sukkhamātikāya ujukaraṇañca. Tabbipariyāyena akappiyavohāro nāma. Pariyāyo nāma ‘‘paṇḍitena mālāvacchādayo ropāpetabbā, na cirasseva upakārāya saṃvattantī’’tiādivacanaṃ. Obhāso nāma kuddālakhaṇittādīni ca mālāvacche ca gahetvā ṭhānaṃ. Nimittakammaṃ nāma kuddālaudakabhājanādīnaṃ āharitvā samīpe ṭhapanaṃ. Jaggitunti vadanti udakasecanādīni katvā. Ganthanaganthāpanesu pana sabbāpi cha pupphavikatiyo veditabbā ganthimaṃ gopphimaṃ vedhimaṃ veṭhimaṃ pūrimaṃ vāyimanti. Nāmavaseneva panetesaṃ viseso veditabbo. Taṃ pana kulasaṅgahato aññatrāpi bhikkhussa kātumpi akappiyavacanena kārāpetumpi na vaṭṭati. ‘‘Evaṃ jāna, evaṃ kate sobheyya, yathā etāni pupphāni na vikiriyanti, tathā karohī’’tiādinā pana kappiyavacanena kārāpetuṃ vinā kulasaṅgahaṃ vaṭṭati. Ropanādīnīti akappiyapathaviyaṃ ropāpanasiñcāpanādīni, aññattha ropanādīni.
३०१-२. इदानि पुप्फदानादीसु अट्ठसु कुलसङ्गहवत्थूसु अवसेसानि द्वे दस्सेतुं ‘‘वुत्तावा’’तिआदिमाह। वुत्ताव मिच्छाजीवविवज्जनायं वुत्ता एव। जङ्घपेसने विनिच्छयो वुच्चतीति पाठसेसो। पितरो भण्डुं सकं वेय्यावच्चकरं ठपेत्वा गिहिकम्मेसु दूतसासनं हरणे पदवारेन दुक्कटन्ति सम्बन्धो। सहधम्मिकेसु वत्तब्बमेव नत्थीति पितादयोव वुत्ता। गिहिकम्मसूति विसयसत्तमी। पदवारेनाति पदक्कमेन, पदे पदेति अधिप्पायो। पठमं सासनं अग्गहेत्वापि पुन वदतो दुक्कटन्ति योजेतब्बं। पुनाति पच्छा। ‘‘अयं दानि सो गामो, हन्द नं सासनं आरोचेमी’’ति मग्गा ओक्कमन्तस्स च पदे पदे वदतो च दुक्कटन्ति अधिप्पायो। तस्स पन सासनं पटिक्खिपित्वा सयमेव कारुञ्ञे ठितेन गन्त्वा अत्तनो पतिरूपं सासनं आरोचेतुं, ‘‘मम वचनेन भगवतो पादे वन्दथा’’तिआदिकं गिहीनं कप्पियसासनं हरितुञ्च वट्टति।
301-2. Idāni pupphadānādīsu aṭṭhasu kulasaṅgahavatthūsu avasesāni dve dassetuṃ ‘‘vuttāvā’’tiādimāha. Vuttāva micchājīvavivajjanāyaṃ vuttā eva. Jaṅghapesane vinicchayo vuccatīti pāṭhaseso. Pitaro bhaṇḍuṃ sakaṃ veyyāvaccakaraṃ ṭhapetvā gihikammesu dūtasāsanaṃ haraṇe padavārena dukkaṭanti sambandho. Sahadhammikesu vattabbameva natthīti pitādayova vuttā. Gihikammasūti visayasattamī. Padavārenāti padakkamena, pade padeti adhippāyo. Paṭhamaṃ sāsanaṃ aggahetvāpi puna vadato dukkaṭanti yojetabbaṃ. Punāti pacchā. ‘‘Ayaṃ dāni so gāmo, handa naṃ sāsanaṃ ārocemī’’ti maggā okkamantassa ca pade pade vadato ca dukkaṭanti adhippāyo. Tassa pana sāsanaṃ paṭikkhipitvā sayameva kāruññe ṭhitena gantvā attano patirūpaṃ sāsanaṃ ārocetuṃ, ‘‘mama vacanena bhagavato pāde vandathā’’tiādikaṃ gihīnaṃ kappiyasāsanaṃ harituñca vaṭṭati.
३०३. अभूतारोचनरूपियसंवोहारुग्गहादिसाति अभूतारोचनाय रूपियसंवोहारे च उग्गहे उप्पन्नपच्चये आदिसन्ति कथेन्ति पकासेन्तीति अभूता…पे॰… हादिसा, तंसदिसाति वुत्तं होति।
303.Abhūtārocanarūpiyasaṃvohāruggahādisāti abhūtārocanāya rūpiyasaṃvohāre ca uggahe uppannapaccaye ādisanti kathenti pakāsentīti abhūtā…pe… hādisā, taṃsadisāti vuttaṃ hoti.
३०४. पितूनं हरापेत्वा हरित्वापि पुप्फानि वत्थुपूजत्थं दातुं, सेसञातीनं पत्तानं वत्थुपूजत्थं दातुन्ति योजनीयं। ‘‘हरापेत्वा हरित्वा’’ति वुत्ते ‘‘पक्कोसित्वा पक्कोसापेत्वा वा’’ति वुत्तमेव सियाति न वुत्तं। पत्तानन्ति पक्कोसकेन पत्तापि गहिता। वत्थुपूजत्थन्ति रतनत्तयपूजनत्थं। उपासकानम्पि पन सम्पत्तानं वत्थुपूजत्थं दातुं वट्टतियेव। लिङ्गादिपूजत्थन्ति सिवलिङ्गगिण्डुबिम्बादिपूजनत्थं।
304. Pitūnaṃ harāpetvā haritvāpi pupphāni vatthupūjatthaṃ dātuṃ, sesañātīnaṃ pattānaṃ vatthupūjatthaṃ dātunti yojanīyaṃ. ‘‘Harāpetvā haritvā’’ti vutte ‘‘pakkositvā pakkosāpetvā vā’’ti vuttameva siyāti na vuttaṃ. Pattānanti pakkosakena pattāpi gahitā. Vatthupūjatthanti ratanattayapūjanatthaṃ. Upāsakānampi pana sampattānaṃ vatthupūjatthaṃ dātuṃ vaṭṭatiyeva. Liṅgādipūjatthanti sivaliṅgagiṇḍubimbādipūjanatthaṃ.
३०५. तथा फलन्ति इमिना पुप्फे वुत्तं सब्बं अपदिसति। परिब्बयविहीनानन्ति परिब्बयं पाथेय्यं विहीनं नट्ठं येसं आगन्तुकानन्ति समासो। सपरन्ति अत्तनो विस्सासिका। अट्ठकथायं (पारा॰ अट्ठ॰ २.४३६-४३७) पन ‘‘अत्तनो सन्तकंयेवा’’ति वचनं थुल्लच्चयादिविभागतो मोचेत्वा वुत्तं।
305.Tathā phalanti iminā pupphe vuttaṃ sabbaṃ apadisati. Paribbayavihīnānanti paribbayaṃ pātheyyaṃ vihīnaṃ naṭṭhaṃ yesaṃ āgantukānanti samāso. Saparanti attano vissāsikā. Aṭṭhakathāyaṃ (pārā. aṭṭha. 2.436-437) pana ‘‘attano santakaṃyevā’’ti vacanaṃ thullaccayādivibhāgato mocetvā vuttaṃ.
३०६. सम्मतेन देय्यन्ति योजना। देय्यन्ति चतुत्थभागं दातब्बं। इतरेन तु अपलोकेत्वा दातब्बन्ति सम्बन्धितब्बं। इतरेन तु असम्मतेन पन।
306. Sammatena deyyanti yojanā. Deyyanti catutthabhāgaṃ dātabbaṃ. Itarena tu apaloketvā dātabbanti sambandhitabbaṃ. Itarena tu asammatena pana.
३०७. परिच्छिज्जाति ‘‘एत्तकानि फलानि दातब्बानी’’ति एवं फलपरिच्छेदेन वा ‘‘इमेहि रुक्खेहि दातब्बानी’’ति एवं रुक्खपरिच्छेदेन वा परिच्छिन्दित्वा। ततोति परिच्छिन्नफलतो रुक्खतो वा। याचमानस्स गिलानस्सेतरस्स वाति सम्बन्धनीयं। रुक्खाव दस्सियाति ‘‘इध फलानि सुन्दरानि, इतो गण्हथा’’ति अवत्वा ‘‘इतो गहेतुं लब्भती’’ति रुक्खा वा दस्सेतब्बा।
307.Paricchijjāti ‘‘ettakāni phalāni dātabbānī’’ti evaṃ phalaparicchedena vā ‘‘imehi rukkhehi dātabbānī’’ti evaṃ rukkhaparicchedena vā paricchinditvā. Tatoti paricchinnaphalato rukkhato vā. Yācamānassa gilānassetarassa vāti sambandhanīyaṃ. Rukkhāva dassiyāti ‘‘idha phalāni sundarāni, ito gaṇhathā’’ti avatvā ‘‘ito gahetuṃ labbhatī’’ti rukkhā vā dassetabbā.
३०८. इदानि अट्ठसु पुप्फादीनं चतुन्नं विनिच्छयं दस्सेत्वा यथावुत्तफलपुप्फविनिच्छयं अवसेसेसु चतूसु अपदिसन्तो ‘‘सिरीसा’’तिआदिमाह। सिरीसचुण्णकसवादिचुण्णेति कसावं यं किञ्चि आदि यस्स, तमेव चुण्णं, सिरीसचुण्णञ्च कसावादिचुण्णञ्चाति समासो। ‘‘सिरीसचुण्णं वा अञ्ञं वा कसाव’’न्ति हि अट्ठकथायं (पारा॰ अट्ठ॰ २.४३६-४३७) वुत्तं। ‘‘कसावादी’’ति वत्तब्बे रस्सेन वुत्तं। सेसेसूति वेळुआदीसु तीसु। पाळिया अवुत्तस्सापि अट्ठकथायं वुत्तत्ता आह ‘‘पण्णम्पेत्थ पवेसये’’ति। एत्थाति पुप्फादीसूति।
308. Idāni aṭṭhasu pupphādīnaṃ catunnaṃ vinicchayaṃ dassetvā yathāvuttaphalapupphavinicchayaṃ avasesesu catūsu apadisanto ‘‘sirīsā’’tiādimāha. Sirīsacuṇṇakasavādicuṇṇeti kasāvaṃ yaṃ kiñci ādi yassa, tameva cuṇṇaṃ, sirīsacuṇṇañca kasāvādicuṇṇañcāti samāso. ‘‘Sirīsacuṇṇaṃ vā aññaṃ vā kasāva’’nti hi aṭṭhakathāyaṃ (pārā. aṭṭha. 2.436-437) vuttaṃ. ‘‘Kasāvādī’’ti vattabbe rassena vuttaṃ. Sesesūti veḷuādīsu tīsu. Pāḷiyā avuttassāpi aṭṭhakathāyaṃ vuttattā āha ‘‘paṇṇampettha pavesaye’’ti. Etthāti pupphādīsūti.
दूसननिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Dūsananiddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
