Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / ཁུདྡསིཀྑཱ-མཱུལསིཀྑཱ • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
༣༨. དཱུསནནིདྡེསཝཎྞནཱ
38. Dūsananiddesavaṇṇanā
༢༩༧. དདཏོཏི སསནྟཀཾ པརསནྟཀཉྩ དེནྟསྶ། ཀུལདཱུསནདུཀྐཊནྟི ཨཏྟནོ དུཔྤཊིཔཏྟིཡཱ ཀུལཱནཾ དཱུསནཾ པསཱདཝིནཱསནཾ ཀུལདཱུསནཾ, ཏེན དུཀྐཊཾ ཀུལདཱུསནདུཀྐཊཾ།
297.Dadatoti sasantakaṃ parasantakañca dentassa. Kuladūsanadukkaṭanti attano duppaṭipattiyā kulānaṃ dūsanaṃ pasādavināsanaṃ kuladūsanaṃ, tena dukkaṭaṃ kuladūsanadukkaṭaṃ.
༢༩༨. ཨེཏྠ སངྒྷིཀཾ གརུབྷཎྜཾ ཨིསྶརེན དེནྟསྶ ཐུལླཙྩཡནྟི སམྦནྡྷོ། ཨེཏྠཱཏི ཨེཏེསཾ པུཔྥཱདཱིནཾ མཛ྄ཛྷེ། ཨིསྶརེནཱཏི ཏདྡྷིཏལོཔེན ཝུཏྟཾ, ཨིསྶརིཡེན ཨིསྶརཝཏཱཡཱཏི ཨཏྠོ། དེནྟསྶཱཏི ཀུལསངྒཧཏྠཱཡ ཨིསྶརཝཏཱཡ དདཏོ། ཐུལླཙྩཡནྟི ཀུལསངྒཧཏྠཱཡ དདཏོ ‘‘ཀུལདཱུསནདུཀྐཊ’’ནྟི སཱམཉྙཝིཧིཏདུཀྐཊེན སདྡྷིཾ ‘‘པཉྩིམཱནི, བྷིཀྑཝེ, ཨཝིསྶཛྫིཡཱནི, ན ཝིསྶཛྫེཏབྦཱནི སངྒྷེན ཝཱ གཎེན ཝཱ པུགྒལེན ཝཱ, ཝིསྶཛྫིཏཱནིཔི ཨཝིསྶཛྫིཏཱནི ཧོནྟི། ཡོ ཝིསྶཛྫེཡྻ, ཨཱཔཏྟི ཐུལླཙྩཡསྶཱ’’ཏི (ཙཱུལ༹ཝ॰ ༣༢༡) ཨེཝཾ ཝུཏྟཐུལླཙྩཡནྟི ཨཏྠོ། ཨཉྙཏྠ ཐུལླཙྩཡམེཝ། སེནཱསནཏྠཱཡ ནིཡམིཏེཔི ཨེསེཝ ནཡོ། སངྒྷསྶ སནྟཀཾ ཐེཡྻཱ དེནྟསྶ དུཀྐཊཱདཱིནཱིཏི སམྦནྡྷིཏབྦཾ། དེནྟསྶཱཏི ཝུཏྟནཡམེཝ། དུཀྐཊཱདཱིནཱིཏི ཀུལསངྒཧཏྠཱཡ དདཏོ ཀུལདཱུསནདུཀྐཊེན སདྡྷིཾ མཱསཀེ ཝཱ ཨཱུནམཱསཀེ ཝཱ དུཀྐཊཾ , ཨཏིརེཀམཱསཀེ ཝཱ ཨཱུནཔཉྩམཱསཀེ ཝཱ ཐུལླཙྩཡཾ, པཉྩམཱསཀེ ཝཱ ཨཏིརེཀཔཉྩམཱསཀེ ཝཱ པཱརཱཛིཀནྟི ཨེཝཾ དུཀྐཊཱདཱིནི ཧོནྟཱིཏི ཨཏྠོ། ཨཉྙཏྠ དུཀྐཊཱདཱིནེཝ།
298. Ettha saṅghikaṃ garubhaṇḍaṃ issarena dentassa thullaccayanti sambandho. Etthāti etesaṃ pupphādīnaṃ majjhe. Issarenāti taddhitalopena vuttaṃ, issariyena issaravatāyāti attho. Dentassāti kulasaṅgahatthāya issaravatāya dadato. Thullaccayanti kulasaṅgahatthāya dadato ‘‘kuladūsanadukkaṭa’’nti sāmaññavihitadukkaṭena saddhiṃ ‘‘pañcimāni, bhikkhave, avissajjiyāni, na vissajjetabbāni saṅghena vā gaṇena vā puggalena vā, vissajjitānipi avissajjitāni honti. Yo vissajjeyya, āpatti thullaccayassā’’ti (cūḷava. 321) evaṃ vuttathullaccayanti attho. Aññattha thullaccayameva. Senāsanatthāya niyamitepi eseva nayo. Saṅghassa santakaṃ theyyā dentassa dukkaṭādīnīti sambandhitabbaṃ. Dentassāti vuttanayameva. Dukkaṭādīnīti kulasaṅgahatthāya dadato kuladūsanadukkaṭena saddhiṃ māsake vā ūnamāsake vā dukkaṭaṃ , atirekamāsake vā ūnapañcamāsake vā thullaccayaṃ, pañcamāsake vā atirekapañcamāsake vā pārājikanti evaṃ dukkaṭādīni hontīti attho. Aññattha dukkaṭādīneva.
༢༩༩-༣༠༠. ཀུལསངྒཧཏྠཾ ཕལཔུཔྥཱུཔགཾ རུཀྑཾ སབྦཐཱ རོཔེཏུཉྩ རོཔཱཔེཏུཉྩ ཛགྒིཏུཉྩ ན ཝཊྚཏཱིཏི སམྦནྡྷནཱིཡཾ། ཙ-སདྡོ ཨོཙིནིཏུཾ ཨོཙིནཱཔེཏུཾ, གནྠིཏུཾ གནྠཱཔེཏུནྟི ཙ ཨཝུཏྟཱནི ཙ སམུཙྩིནོཏི། ཕལཔུཔྥཱནི སམྤཱདནཝསེན ཨུཔགཙྪཏཱིཏི ཕལཔུཔྥཱུཔགཾ། སབྦཐཱཏི ཀཔྤིཡཝོཧཱརཨཀཔྤིཡཝོཧཱརཔརིཡཱཡཨོབྷཱསནིམིཏྟཀམྨཝསེན སབྦཔྤཀཱརེནེཝ། ཏཏྠ ཀཔྤིཡཝོཧཱརོ ནཱམ ‘‘ཨིམཾ རུཀྑཾ ཛཱན, ཨིམཾ ཨཱཝཱཊཾ ཛཱན, ཨིམཾ མཱལཱཝཙྪཾ ཛཱན, ཨེཏྠ ཨུདཀཾ ཛཱནཱ’’ཏི ཝཙནཾ, སུཀྑམཱཏིཀཱཡ ཨུཛུཀརཎཉྩ། ཏབྦིཔརིཡཱཡེན ཨཀཔྤིཡཝོཧཱརོ ནཱམ། པརིཡཱཡོ ནཱམ ‘‘པཎྜིཏེན མཱལཱཝཙྪཱདཡོ རོཔཱཔེཏབྦཱ, ན ཙིརསྶེཝ ཨུཔཀཱརཱཡ སཾཝཏྟནྟཱི’’ཏིཨཱདིཝཙནཾ། ཨོབྷཱསོ ནཱམ ཀུདྡཱལཁཎིཏྟཱདཱིནི ཙ མཱལཱཝཙྪེ ཙ གཧེཏྭཱ ཋཱནཾ། ནིམིཏྟཀམྨཾ ནཱམ ཀུདྡཱལཨུདཀབྷཱཛནཱདཱིནཾ ཨཱཧརིཏྭཱ སམཱིཔེ ཋཔནཾ། ཛགྒིཏུནྟི ཝདནྟི ཨུདཀསེཙནཱདཱིནི ཀཏྭཱ། གནྠནགནྠཱཔནེསུ པན སབྦཱཔི ཚ པུཔྥཝིཀཏིཡོ ཝེདིཏབྦཱ གནྠིམཾ གོཔྥིམཾ ཝེདྷིམཾ ཝེཋིམཾ པཱུརིམཾ ཝཱཡིམནྟི། ནཱམཝསེནེཝ པནེཏེསཾ ཝིསེསོ ཝེདིཏབྦོ། ཏཾ པན ཀུལསངྒཧཏོ ཨཉྙཏྲཱཔི བྷིཀྑུསྶ ཀཱཏུམྤི ཨཀཔྤིཡཝཙནེན ཀཱརཱཔེཏུམྤི ན ཝཊྚཏི། ‘‘ཨེཝཾ ཛཱན, ཨེཝཾ ཀཏེ སོབྷེཡྻ, ཡཐཱ ཨེཏཱནི པུཔྥཱནི ན ཝིཀིརིཡནྟི, ཏཐཱ ཀརོཧཱི’’ཏིཨཱདིནཱ པན ཀཔྤིཡཝཙནེན ཀཱརཱཔེཏུཾ ཝིནཱ ཀུལསངྒཧཾ ཝཊྚཏི། རོཔནཱདཱིནཱིཏི ཨཀཔྤིཡཔཐཝིཡཾ རོཔཱཔནསིཉྩཱཔནཱདཱིནི, ཨཉྙཏྠ རོཔནཱདཱིནི།
299-300. Kulasaṅgahatthaṃ phalapupphūpagaṃ rukkhaṃ sabbathā ropetuñca ropāpetuñca jaggituñca na vaṭṭatīti sambandhanīyaṃ. Ca-saddo ocinituṃ ocināpetuṃ, ganthituṃ ganthāpetunti ca avuttāni ca samuccinoti. Phalapupphāni sampādanavasena upagacchatīti phalapupphūpagaṃ. Sabbathāti kappiyavohāraakappiyavohārapariyāyaobhāsanimittakammavasena sabbappakāreneva. Tattha kappiyavohāro nāma ‘‘imaṃ rukkhaṃ jāna, imaṃ āvāṭaṃ jāna, imaṃ mālāvacchaṃ jāna, ettha udakaṃ jānā’’ti vacanaṃ, sukkhamātikāya ujukaraṇañca. Tabbipariyāyena akappiyavohāro nāma. Pariyāyo nāma ‘‘paṇḍitena mālāvacchādayo ropāpetabbā, na cirasseva upakārāya saṃvattantī’’tiādivacanaṃ. Obhāso nāma kuddālakhaṇittādīni ca mālāvacche ca gahetvā ṭhānaṃ. Nimittakammaṃ nāma kuddālaudakabhājanādīnaṃ āharitvā samīpe ṭhapanaṃ. Jaggitunti vadanti udakasecanādīni katvā. Ganthanaganthāpanesu pana sabbāpi cha pupphavikatiyo veditabbā ganthimaṃ gopphimaṃ vedhimaṃ veṭhimaṃ pūrimaṃ vāyimanti. Nāmavaseneva panetesaṃ viseso veditabbo. Taṃ pana kulasaṅgahato aññatrāpi bhikkhussa kātumpi akappiyavacanena kārāpetumpi na vaṭṭati. ‘‘Evaṃ jāna, evaṃ kate sobheyya, yathā etāni pupphāni na vikiriyanti, tathā karohī’’tiādinā pana kappiyavacanena kārāpetuṃ vinā kulasaṅgahaṃ vaṭṭati. Ropanādīnīti akappiyapathaviyaṃ ropāpanasiñcāpanādīni, aññattha ropanādīni.
༣༠༡-༢. ཨིདཱནི པུཔྥདཱནཱདཱིསུ ཨཊྛསུ ཀུལསངྒཧཝཏྠཱུསུ ཨཝསེསཱནི དྭེ དསྶེཏུཾ ‘‘ཝུཏྟཱཝཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཝུཏྟཱཝ མིཙྪཱཛཱིཝཝིཝཛྫནཱཡཾ ཝུཏྟཱ ཨེཝ། ཛངྒྷཔེསནེ ཝིནིཙྪཡོ ཝུཙྩཏཱིཏི པཱཋསེསོ། པིཏརོ བྷཎྜུཾ སཀཾ ཝེཡྻཱཝཙྩཀརཾ ཋཔེཏྭཱ གིཧིཀམྨེསུ དཱུཏསཱསནཾ ཧརཎེ པདཝཱརེན དུཀྐཊནྟི སམྦནྡྷོ། སཧདྷམྨིཀེསུ ཝཏྟབྦམེཝ ནཏྠཱིཏི པིཏཱདཡོཝ ཝུཏྟཱ། གིཧིཀམྨསཱུཏི ཝིསཡསཏྟམཱི། པདཝཱརེནཱཏི པདཀྐམེན, པདེ པདེཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། པཋམཾ སཱསནཾ ཨགྒཧེཏྭཱཔི པུན ཝདཏོ དུཀྐཊནྟི ཡོཛེཏབྦཾ། པུནཱཏི པཙྪཱ། ‘‘ཨཡཾ དཱནི སོ གཱམོ, ཧནྡ ནཾ སཱསནཾ ཨཱརོཙེམཱི’’ཏི མགྒཱ ཨོཀྐམནྟསྶ ཙ པདེ པདེ ཝདཏོ ཙ དུཀྐཊནྟི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཏསྶ པན སཱསནཾ པཊིཀྑིཔིཏྭཱ སཡམེཝ ཀཱརུཉྙེ ཋིཏེན གནྟྭཱ ཨཏྟནོ པཏིརཱུཔཾ སཱསནཾ ཨཱརོཙེཏུཾ, ‘‘མམ ཝཙནེན བྷགཝཏོ པཱདེ ཝནྡཐཱ’’ཏིཨཱདིཀཾ གིཧཱིནཾ ཀཔྤིཡསཱསནཾ ཧརིཏུཉྩ ཝཊྚཏི།
301-2. Idāni pupphadānādīsu aṭṭhasu kulasaṅgahavatthūsu avasesāni dve dassetuṃ ‘‘vuttāvā’’tiādimāha. Vuttāva micchājīvavivajjanāyaṃ vuttā eva. Jaṅghapesane vinicchayo vuccatīti pāṭhaseso. Pitaro bhaṇḍuṃ sakaṃ veyyāvaccakaraṃ ṭhapetvā gihikammesu dūtasāsanaṃ haraṇe padavārena dukkaṭanti sambandho. Sahadhammikesu vattabbameva natthīti pitādayova vuttā. Gihikammasūti visayasattamī. Padavārenāti padakkamena, pade padeti adhippāyo. Paṭhamaṃ sāsanaṃ aggahetvāpi puna vadato dukkaṭanti yojetabbaṃ. Punāti pacchā. ‘‘Ayaṃ dāni so gāmo, handa naṃ sāsanaṃ ārocemī’’ti maggā okkamantassa ca pade pade vadato ca dukkaṭanti adhippāyo. Tassa pana sāsanaṃ paṭikkhipitvā sayameva kāruññe ṭhitena gantvā attano patirūpaṃ sāsanaṃ ārocetuṃ, ‘‘mama vacanena bhagavato pāde vandathā’’tiādikaṃ gihīnaṃ kappiyasāsanaṃ harituñca vaṭṭati.
༣༠༣. ཨབྷཱུཏཱརོཙནརཱུཔིཡསཾཝོཧཱརུགྒཧཱདིསཱཏི ཨབྷཱུཏཱརོཙནཱཡ རཱུཔིཡསཾཝོཧཱརེ ཙ ཨུགྒཧེ ཨུཔྤནྣཔཙྩཡེ ཨཱདིསནྟི ཀཐེནྟི པཀཱསེནྟཱིཏི ཨབྷཱུཏཱ…པེ॰… ཧཱདིསཱ, ཏཾསདིསཱཏི ཝུཏྟཾ ཧོཏི།
303.Abhūtārocanarūpiyasaṃvohāruggahādisāti abhūtārocanāya rūpiyasaṃvohāre ca uggahe uppannapaccaye ādisanti kathenti pakāsentīti abhūtā…pe… hādisā, taṃsadisāti vuttaṃ hoti.
༣༠༤. པིཏཱུནཾ ཧརཱཔེཏྭཱ ཧརིཏྭཱཔི པུཔྥཱནི ཝཏྠུཔཱུཛཏྠཾ དཱཏུཾ, སེསཉཱཏཱིནཾ པཏྟཱནཾ ཝཏྠུཔཱུཛཏྠཾ དཱཏུནྟི ཡོཛནཱིཡཾ། ‘‘ཧརཱཔེཏྭཱ ཧརིཏྭཱ’’ཏི ཝུཏྟེ ‘‘པཀྐོསིཏྭཱ པཀྐོསཱཔེཏྭཱ ཝཱ’’ཏི ཝུཏྟམེཝ སིཡཱཏི ན ཝུཏྟཾ། པཏྟཱནནྟི པཀྐོསཀེན པཏྟཱཔི གཧིཏཱ། ཝཏྠུཔཱུཛཏྠནྟི རཏནཏྟཡཔཱུཛནཏྠཾ། ཨུཔཱསཀཱནམྤི པན སམྤཏྟཱནཾ ཝཏྠུཔཱུཛཏྠཾ དཱཏུཾ ཝཊྚཏིཡེཝ། ལིངྒཱདིཔཱུཛཏྠནྟི སིཝལིངྒགིཎྜུབིམྦཱདིཔཱུཛནཏྠཾ།
304. Pitūnaṃ harāpetvā haritvāpi pupphāni vatthupūjatthaṃ dātuṃ, sesañātīnaṃ pattānaṃ vatthupūjatthaṃ dātunti yojanīyaṃ. ‘‘Harāpetvā haritvā’’ti vutte ‘‘pakkositvā pakkosāpetvā vā’’ti vuttameva siyāti na vuttaṃ. Pattānanti pakkosakena pattāpi gahitā. Vatthupūjatthanti ratanattayapūjanatthaṃ. Upāsakānampi pana sampattānaṃ vatthupūjatthaṃ dātuṃ vaṭṭatiyeva. Liṅgādipūjatthanti sivaliṅgagiṇḍubimbādipūjanatthaṃ.
༣༠༥. ཏཐཱ ཕལནྟི ཨིམིནཱ པུཔྥེ ཝུཏྟཾ སབྦཾ ཨཔདིསཏི། པརིབྦཡཝིཧཱིནཱནནྟི པརིབྦཡཾ པཱཐེཡྻཾ ཝིཧཱིནཾ ནཊྛཾ ཡེསཾ ཨཱགནྟུཀཱནནྟི སམཱསོ། སཔརནྟི ཨཏྟནོ ཝིསྶཱསིཀཱ། ཨཊྛཀཐཱཡཾ (པཱརཱ॰ ཨཊྛ॰ ༢.༤༣༦-༤༣༧) པན ‘‘ཨཏྟནོ སནྟཀཾཡེཝཱ’’ཏི ཝཙནཾ ཐུལླཙྩཡཱདིཝིབྷཱགཏོ མོཙེཏྭཱ ཝུཏྟཾ།
305.Tathā phalanti iminā pupphe vuttaṃ sabbaṃ apadisati. Paribbayavihīnānanti paribbayaṃ pātheyyaṃ vihīnaṃ naṭṭhaṃ yesaṃ āgantukānanti samāso. Saparanti attano vissāsikā. Aṭṭhakathāyaṃ (pārā. aṭṭha. 2.436-437) pana ‘‘attano santakaṃyevā’’ti vacanaṃ thullaccayādivibhāgato mocetvā vuttaṃ.
༣༠༦. སམྨཏེན དེཡྻནྟི ཡོཛནཱ། དེཡྻནྟི ཙཏུཏྠབྷཱགཾ དཱཏབྦཾ། ཨིཏརེན ཏུ ཨཔལོཀེཏྭཱ དཱཏབྦནྟི སམྦནྡྷིཏབྦཾ། ཨིཏརེན ཏུ ཨསམྨཏེན པན།
306. Sammatena deyyanti yojanā. Deyyanti catutthabhāgaṃ dātabbaṃ. Itarena tu apaloketvā dātabbanti sambandhitabbaṃ. Itarena tu asammatena pana.
༣༠༧. པརིཙྪིཛྫཱཏི ‘‘ཨེཏྟཀཱནི ཕལཱནི དཱཏབྦཱནཱི’’ཏི ཨེཝཾ ཕལཔརིཙྪེདེན ཝཱ ‘‘ཨིམེཧི རུཀྑེཧི དཱཏབྦཱནཱི’’ཏི ཨེཝཾ རུཀྑཔརིཙྪེདེན ཝཱ པརིཙྪིནྡིཏྭཱ། ཏཏོཏི པརིཙྪིནྣཕལཏོ རུཀྑཏོ ཝཱ། ཡཱཙམཱནསྶ གིལཱནསྶེཏརསྶ ཝཱཏི སམྦནྡྷནཱིཡཾ། རུཀྑཱཝ དསྶིཡཱཏི ‘‘ཨིདྷ ཕལཱནི སུནྡརཱནི, ཨིཏོ གཎྷཐཱ’’ཏི ཨཝཏྭཱ ‘‘ཨིཏོ གཧེཏུཾ ལབྦྷཏཱི’’ཏི རུཀྑཱ ཝཱ དསྶེཏབྦཱ།
307.Paricchijjāti ‘‘ettakāni phalāni dātabbānī’’ti evaṃ phalaparicchedena vā ‘‘imehi rukkhehi dātabbānī’’ti evaṃ rukkhaparicchedena vā paricchinditvā. Tatoti paricchinnaphalato rukkhato vā. Yācamānassa gilānassetarassa vāti sambandhanīyaṃ. Rukkhāva dassiyāti ‘‘idha phalāni sundarāni, ito gaṇhathā’’ti avatvā ‘‘ito gahetuṃ labbhatī’’ti rukkhā vā dassetabbā.
༣༠༨. ཨིདཱནི ཨཊྛསུ པུཔྥཱདཱིནཾ ཙཏུནྣཾ ཝིནིཙྪཡཾ དསྶེཏྭཱ ཡཐཱཝུཏྟཕལཔུཔྥཝིནིཙྪཡཾ ཨཝསེསེསུ ཙཏཱུསུ ཨཔདིསནྟོ ‘‘སིརཱིསཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། སིརཱིསཙུཎྞཀསཝཱདིཙུཎྞེཏི ཀསཱཝཾ ཡཾ ཀིཉྩི ཨཱདི ཡསྶ, ཏམེཝ ཙུཎྞཾ, སིརཱིསཙུཎྞཉྩ ཀསཱཝཱདིཙུཎྞཉྩཱཏི སམཱསོ། ‘‘སིརཱིསཙུཎྞཾ ཝཱ ཨཉྙཾ ཝཱ ཀསཱཝ’’ནྟི ཧི ཨཊྛཀཐཱཡཾ (པཱརཱ॰ ཨཊྛ॰ ༢.༤༣༦-༤༣༧) ཝུཏྟཾ། ‘‘ཀསཱཝཱདཱི’’ཏི ཝཏྟབྦེ རསྶེན ཝུཏྟཾ། སེསེསཱུཏི ཝེལུ༹ཨཱདཱིསུ ཏཱིསུ། པཱལི༹ཡཱ ཨཝུཏྟསྶཱཔི ཨཊྛཀཐཱཡཾ ཝུཏྟཏྟཱ ཨཱཧ ‘‘པཎྞམྤེཏྠ པཝེསཡེ’’ཏི། ཨེཏྠཱཏི པུཔྥཱདཱིསཱུཏི།
308. Idāni aṭṭhasu pupphādīnaṃ catunnaṃ vinicchayaṃ dassetvā yathāvuttaphalapupphavinicchayaṃ avasesesu catūsu apadisanto ‘‘sirīsā’’tiādimāha. Sirīsacuṇṇakasavādicuṇṇeti kasāvaṃ yaṃ kiñci ādi yassa, tameva cuṇṇaṃ, sirīsacuṇṇañca kasāvādicuṇṇañcāti samāso. ‘‘Sirīsacuṇṇaṃ vā aññaṃ vā kasāva’’nti hi aṭṭhakathāyaṃ (pārā. aṭṭha. 2.436-437) vuttaṃ. ‘‘Kasāvādī’’ti vattabbe rassena vuttaṃ. Sesesūti veḷuādīsu tīsu. Pāḷiyā avuttassāpi aṭṭhakathāyaṃ vuttattā āha ‘‘paṇṇampettha pavesaye’’ti. Etthāti pupphādīsūti.
དཱུསནནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Dūsananiddesavaṇṇanā niṭṭhitā.