Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā

    [४७८] ५. दूतजातकवण्णना

    [478] 5. Dūtajātakavaṇṇanā

    दूते ते ब्रह्मे पाहेसिन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो अत्तनो पञ्‍ञापसंसनं आरब्भ कथेसि। धम्मसभायं भिक्खू कथं समुट्ठापेसुं ‘‘पस्सथ, आवुसो, दसबलस्स उपायकोसल्‍लं, नन्दस्स सक्यपुत्तस्स अच्छरागणं दस्सेत्वा अरहत्तं अदासि, चूळपन्थकस्स पिलोतिकं दत्वा सह पटिसम्भिदाहि अरहत्तं अदासि, कम्मारपुत्तस्स पदुमं दस्सेत्वा अरहत्तं अदासि, एवं नानाउपायेहि सत्ते विनेती’’ति । सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्‍निसिन्‍ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, तथागतो इदानेव ‘इमिना इदं होती’ति उपायकुसलो, पुब्बेपि उपायकुसलोयेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।

    Dūte te brahme pāhesinti idaṃ satthā jetavane viharanto attano paññāpasaṃsanaṃ ārabbha kathesi. Dhammasabhāyaṃ bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘passatha, āvuso, dasabalassa upāyakosallaṃ, nandassa sakyaputtassa accharāgaṇaṃ dassetvā arahattaṃ adāsi, cūḷapanthakassa pilotikaṃ datvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ adāsi, kammāraputtassa padumaṃ dassetvā arahattaṃ adāsi, evaṃ nānāupāyehi satte vinetī’’ti . Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, tathāgato idāneva ‘iminā idaṃ hotī’ti upāyakusalo, pubbepi upāyakusaloyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.

    अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्‍जं कारेन्ते जनपदो अहिरञ्‍ञो अहोसि। सो हि जनपदं पीळेत्वा धनमेव संकड्ढि। तदा बोधिसत्तो कासिगामे ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो तक्‍कसिलं गन्त्वा ‘‘पच्छा धम्मेन भिक्खं चरित्वा आचरियधनं आहरिस्सामी’’ति वत्वा सिप्पं पट्ठपेत्वा निट्ठितसिप्पो अनुयोगं दत्वा ‘‘आचरिय, तुम्हाकं धनं आहरिस्सामी’’ति आपुच्छित्वा निक्खम्म जनपदे चरन्तो धम्मेन समेन परियेसित्वा सत्त निक्खे लभित्वा ‘‘आचरियस्स दस्सामी’’ति गच्छन्तो अन्तरामग्गे गङ्गं ओतरितुं नावं अभिरुहि। तस्स तत्थ नावाय विपरिवत्तमानाय तं सुवण्णं उदके पति। सो चिन्तेसि ‘‘दुल्‍लभं हिरञ्‍ञं, जनपदे पुन आचरियधने परियेसियमाने पपञ्‍चो भविस्सति, यंनूनाहं गङ्गातीरेयेव निराहारो निसीदेय्यं, तस्स मे निसिन्‍नभावं अनुपुब्बेन राजा जानिस्सति, ततो अमच्‍चे पेसेस्सति, अहं तेहि सद्धिं न मन्तेस्सामि, ततो राजा सयं आगमिस्सति, इमिना उपायेन तस्स सन्तिके आचरियधनं लभिस्सामी’’ति। सो गङ्गातीरे उत्तरिसाटकं पारुपित्वा यञ्‍ञसुत्तं बहि ठपेत्वा रजतपट्टवण्णे वालुकतले सुवण्णपटिमा विय निसीदि। तं निराहारं निसिन्‍नं दिस्वा महाजनो ‘‘कस्मा निसिन्‍नोसी’’ति पुच्छि, कस्सचि न कथेसि। पुनदिवसे द्वारगामवासिनो तस्स तत्थ निसिन्‍नभावं सुत्वा आगन्त्वा पुच्छिंसु, तेसम्पि न कथेसि। ते तस्स किलमथं दिस्वा परिदेवन्ता पक्‍कमिंसु। ततियदिवसे नगरवासिनो आगमिंसु, चतुत्थदिवसे नगरतो इस्सरजना, पञ्‍चमदिवसे राजपुरिसा। छट्ठदिवसे राजा अमच्‍चे पेसेसि, तेहिपि सद्धिं न कथेसि। सत्तमदिवसे राजा भयट्टितो हुत्वा तस्स सन्तिकं गन्त्वा पुच्छन्तो पठमं गाथमाह –

    Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente janapado ahirañño ahosi. So hi janapadaṃ pīḷetvā dhanameva saṃkaḍḍhi. Tadā bodhisatto kāsigāme brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto takkasilaṃ gantvā ‘‘pacchā dhammena bhikkhaṃ caritvā ācariyadhanaṃ āharissāmī’’ti vatvā sippaṃ paṭṭhapetvā niṭṭhitasippo anuyogaṃ datvā ‘‘ācariya, tumhākaṃ dhanaṃ āharissāmī’’ti āpucchitvā nikkhamma janapade caranto dhammena samena pariyesitvā satta nikkhe labhitvā ‘‘ācariyassa dassāmī’’ti gacchanto antarāmagge gaṅgaṃ otarituṃ nāvaṃ abhiruhi. Tassa tattha nāvāya viparivattamānāya taṃ suvaṇṇaṃ udake pati. So cintesi ‘‘dullabhaṃ hiraññaṃ, janapade puna ācariyadhane pariyesiyamāne papañco bhavissati, yaṃnūnāhaṃ gaṅgātīreyeva nirāhāro nisīdeyyaṃ, tassa me nisinnabhāvaṃ anupubbena rājā jānissati, tato amacce pesessati, ahaṃ tehi saddhiṃ na mantessāmi, tato rājā sayaṃ āgamissati, iminā upāyena tassa santike ācariyadhanaṃ labhissāmī’’ti. So gaṅgātīre uttarisāṭakaṃ pārupitvā yaññasuttaṃ bahi ṭhapetvā rajatapaṭṭavaṇṇe vālukatale suvaṇṇapaṭimā viya nisīdi. Taṃ nirāhāraṃ nisinnaṃ disvā mahājano ‘‘kasmā nisinnosī’’ti pucchi, kassaci na kathesi. Punadivase dvāragāmavāsino tassa tattha nisinnabhāvaṃ sutvā āgantvā pucchiṃsu, tesampi na kathesi. Te tassa kilamathaṃ disvā paridevantā pakkamiṃsu. Tatiyadivase nagaravāsino āgamiṃsu, catutthadivase nagarato issarajanā, pañcamadivase rājapurisā. Chaṭṭhadivase rājā amacce pesesi, tehipi saddhiṃ na kathesi. Sattamadivase rājā bhayaṭṭito hutvā tassa santikaṃ gantvā pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –

    ५४.

    54.

    ‘‘दूते ते ब्रह्मे पाहेसिं, गङ्गातीरस्मि झायतो।

    ‘‘Dūte te brahme pāhesiṃ, gaṅgātīrasmi jhāyato;

    तेसं पुट्ठो न ब्याकासि, दुक्खं गुय्हमतं नु ते’’ति॥

    Tesaṃ puṭṭho na byākāsi, dukkhaṃ guyhamataṃ nu te’’ti.

    तत्थ दुक्खं गुय्हमतं नु तेति किं नु खो, ब्राह्मण, यं तव दुक्खं उप्पन्‍नं, तं ते गुय्हमेव मतं, न अञ्‍ञस्स आचिक्खितब्बन्ति।

    Tattha dukkhaṃ guyhamataṃ nu teti kiṃ nu kho, brāhmaṇa, yaṃ tava dukkhaṃ uppannaṃ, taṃ te guyhameva mataṃ, na aññassa ācikkhitabbanti.

    तं सुत्वा महासत्तो ‘‘महाराज, दुक्खं नाम हरितुं समत्थस्सेव आचिक्खितब्बं, न अञ्‍ञस्सा’’ति वत्वा सत्त गाथा अभासि –

    Taṃ sutvā mahāsatto ‘‘mahārāja, dukkhaṃ nāma harituṃ samatthasseva ācikkhitabbaṃ, na aññassā’’ti vatvā satta gāthā abhāsi –

    ५५.

    55.

    ‘‘सचे ते दुक्खमुप्पज्‍जे, कासीनं रट्ठवड्ढन।

    ‘‘Sace te dukkhamuppajje, kāsīnaṃ raṭṭhavaḍḍhana;

    मा खो नं तस्स अक्खाहि, यो तं दुक्खा न मोचये॥

    Mā kho naṃ tassa akkhāhi, yo taṃ dukkhā na mocaye.

    ५६.

    56.

    ‘‘यो तस्स दुक्खजातस्स, एकङ्गमपि भागसो।

    ‘‘Yo tassa dukkhajātassa, ekaṅgamapi bhāgaso;

    विप्पमोचेय्य धम्मेन, कामं तस्स पवेदय॥

    Vippamoceyya dhammena, kāmaṃ tassa pavedaya.

    ५७.

    57.

    ‘‘सुविजानं सिङ्गालानं, सकुणानञ्‍च वस्सितं।

    ‘‘Suvijānaṃ siṅgālānaṃ, sakuṇānañca vassitaṃ;

    मनुस्सवस्सितं राज, दुब्बिजानतरं ततो॥

    Manussavassitaṃ rāja, dubbijānataraṃ tato.

    ५८.

    58.

    ‘‘अपि चे मञ्‍ञती पोसो, ञाति मित्तो सखाति वा।

    ‘‘Api ce maññatī poso, ñāti mitto sakhāti vā;

    यो पुब्बे सुमनो हुत्वा, पच्छा सम्पज्‍जते दिसो॥

    Yo pubbe sumano hutvā, pacchā sampajjate diso.

    ५९.

    59.

    ‘‘यो अत्तनो दुक्खमनानुपुट्ठो, पवेदये जन्तु अकालरूपे।

    ‘‘Yo attano dukkhamanānupuṭṭho, pavedaye jantu akālarūpe;

    आनन्दिनो तस्स भवन्ति मित्ता, हितेसिनो तस्स दुखी भवन्ति॥

    Ānandino tassa bhavanti mittā, hitesino tassa dukhī bhavanti.

    ६०.

    60.

    ‘‘कालञ्‍च ञत्वान तथाविधस्स, मेधाविनं एकमनं विदित्वा।

    ‘‘Kālañca ñatvāna tathāvidhassa, medhāvinaṃ ekamanaṃ viditvā;

    अक्खेय्य तिब्बानि परस्स धीरो, सण्हं गिरं अत्थवतिं पमुञ्‍चे॥

    Akkheyya tibbāni parassa dhīro, saṇhaṃ giraṃ atthavatiṃ pamuñce.

    ६१.

    61.

    ‘‘सचे च जञ्‍ञा अविसय्हमत्तनो, न ते हि मय्हं सुखागमाय।

    ‘‘Sace ca jaññā avisayhamattano, na te hi mayhaṃ sukhāgamāya;

    एकोव तिब्बानि सहेय्य धीरो, सच्‍चं हिरोत्तप्पमपेक्खमानो’’ति॥

    Ekova tibbāni saheyya dhīro, saccaṃ hirottappamapekkhamāno’’ti.

    तत्थ उप्पज्‍जेति सचे तव उप्पज्‍जेय्य। मा अक्खाहीति मा कथेहि। दुब्बिजानतरं ततोति ततो तिरच्छानगतवस्सिततोपि दुब्बिजानतरं, तस्मा तथतो अजानित्वा हरितुं असमत्थस्स अत्तनो दुक्खं न कथेतब्बमेवाति। अपि चेति गाथा वुत्तत्थाव। अनानुपुट्ठोति पुनप्पुनं पुट्ठो। पवेदयेति कथेति। अकालरूपेति अकाले। कालन्ति अत्तनो गुय्हस्स कथनकालं। तथाविधस्साति पण्डितपुरिसं अत्तना सद्धिं एकमनं विदित्वा तथाविधस्स आचिक्खेय्य। तिब्बानीति दुक्खानि।

    Tattha uppajjeti sace tava uppajjeyya. Mā akkhāhīti mā kathehi. Dubbijānataraṃ tatoti tato tiracchānagatavassitatopi dubbijānataraṃ, tasmā tathato ajānitvā harituṃ asamatthassa attano dukkhaṃ na kathetabbamevāti. Api ceti gāthā vuttatthāva. Anānupuṭṭhoti punappunaṃ puṭṭho. Pavedayeti katheti. Akālarūpeti akāle. Kālanti attano guyhassa kathanakālaṃ. Tathāvidhassāti paṇḍitapurisaṃ attanā saddhiṃ ekamanaṃ viditvā tathāvidhassa ācikkheyya. Tibbānīti dukkhāni.

    सचेति यदि अत्तनो दुक्खं अविसय्हं अत्तनो वा परेसं वा पुरिसकारेन अतेकिच्छं जानेय्य। ते हीति ते एव लोकपवेणिका, अट्ठलोकधम्माति अत्थो। इदं वुत्तं होति – अथ अयं लोकपवेणी न मय्हं एव सुखागमाय उप्पन्‍ना, अट्ठहि लोकधम्मेहि परिमुत्तो नाम नत्थि, एवं सन्ते सुखमेव पत्थेन्तेन परस्स दुक्खारोपनं नाम न युत्तं, नेतं हिरोत्तप्पसम्पन्‍नेन कत्तब्बं, अत्थि च मे हिरी ओत्तप्पन्ति सच्‍चं संविज्‍जमानं अत्तनि हिरोत्तप्पं अपेक्खमानोव अञ्‍ञस्स अनारोचेत्वा एकोव तिब्बानि सहेय्य धीरोति।

    Saceti yadi attano dukkhaṃ avisayhaṃ attano vā paresaṃ vā purisakārena atekicchaṃ jāneyya. Te hīti te eva lokapaveṇikā, aṭṭhalokadhammāti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – atha ayaṃ lokapaveṇī na mayhaṃ eva sukhāgamāya uppannā, aṭṭhahi lokadhammehi parimutto nāma natthi, evaṃ sante sukhameva patthentena parassa dukkhāropanaṃ nāma na yuttaṃ, netaṃ hirottappasampannena kattabbaṃ, atthi ca me hirī ottappanti saccaṃ saṃvijjamānaṃ attani hirottappaṃ apekkhamānova aññassa anārocetvā ekova tibbāni saheyya dhīroti.

    एवं महासत्तो सत्तहि गाथाहि रञ्‍ञो धम्मं देसेत्वा अत्तनो आचरियधनस्स परियेसितभावं दस्सेन्तो चतस्सो गाथा अभासि –

    Evaṃ mahāsatto sattahi gāthāhi rañño dhammaṃ desetvā attano ācariyadhanassa pariyesitabhāvaṃ dassento catasso gāthā abhāsi –

    ६२.

    62.

    ‘‘अहं रट्ठे विचरन्तो, निगमे राजधानियो।

    ‘‘Ahaṃ raṭṭhe vicaranto, nigame rājadhāniyo;

    भिक्खमानो महाराज, आचरियस्स धनत्थिको॥

    Bhikkhamāno mahārāja, ācariyassa dhanatthiko.

    ६३.

    63.

    ‘‘गहपती राजपुरिसे, महासाले च ब्राह्मणे।

    ‘‘Gahapatī rājapurise, mahāsāle ca brāhmaṇe;

    अलत्थं सत्त निक्खानि, सुवण्णस्स जनाधिप।

    Alatthaṃ satta nikkhāni, suvaṇṇassa janādhipa;

    ते मे नट्ठा महाराज, तस्मा सोचामहं भुसं॥

    Te me naṭṭhā mahārāja, tasmā socāmahaṃ bhusaṃ.

    ६४.

    64.

    ‘‘पुरिसा ते महाराज, मनसानुविचिन्तिता।

    ‘‘Purisā te mahārāja, manasānuvicintitā;

    नालं दुक्खा पमोचेतुं, तस्मा तेसं न ब्याहरिं॥

    Nālaṃ dukkhā pamocetuṃ, tasmā tesaṃ na byāhariṃ.

    ६५.

    65.

    ‘‘त्वञ्‍च खो मे महाराज, मनसानुविचिन्तितो।

    ‘‘Tvañca kho me mahārāja, manasānuvicintito;

    अलं दुक्खा पमोचेतुं, तस्मा तुय्हं पवेदयि’’न्ति॥

    Alaṃ dukkhā pamocetuṃ, tasmā tuyhaṃ pavedayi’’nti.

    तत्थ भिक्खमानोति एते गहपतिआदयो याचमानो। ते मेति ते सत्त निक्खा मम गङ्गं तरन्तस्स नट्ठा, गङ्गायं पतिता। पुरिसा तेति महाराज, तव दूतपुरिसा। अनुविचिन्तिताति ‘‘नालं इमे मं दुक्खा मोचेतु’’न्ति मया ञाता। तस्माति तेन कारणेन तेसं अत्तनो दुक्खं नाचिक्खिं। पवेदयिन्ति कथेसिं।

    Tattha bhikkhamānoti ete gahapatiādayo yācamāno. Te meti te satta nikkhā mama gaṅgaṃ tarantassa naṭṭhā, gaṅgāyaṃ patitā. Purisā teti mahārāja, tava dūtapurisā. Anuvicintitāti ‘‘nālaṃ ime maṃ dukkhā mocetu’’nti mayā ñātā. Tasmāti tena kāraṇena tesaṃ attano dukkhaṃ nācikkhiṃ. Pavedayinti kathesiṃ.

    राजा तस्स धम्मकथं सुत्वा ‘‘मा चिन्तयि, ब्राह्मण, अहं ते आचरियधनं दस्सामी’’ति द्विगुणधनमदासि। तमत्थं पकासेन्तो सत्था ओसानगाथमाह –

    Rājā tassa dhammakathaṃ sutvā ‘‘mā cintayi, brāhmaṇa, ahaṃ te ācariyadhanaṃ dassāmī’’ti dviguṇadhanamadāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā osānagāthamāha –

    ६६.

    66.

    ‘‘तस्सादासि पसन्‍नत्तो, कासीनं रट्ठवड्ढनो।

    ‘‘Tassādāsi pasannatto, kāsīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano;

    जातरूपमये निक्खे, सुवण्णस्स चतुद्दसा’’ति॥

    Jātarūpamaye nikkhe, suvaṇṇassa catuddasā’’ti.

    तत्थ जातरूपमयेति ते सुवण्णस्स चतुद्दस निक्खे जातरूपमयेयेव अदासि, न यस्स वा तस्स वा सुवण्णस्साति अत्थो।

    Tattha jātarūpamayeti te suvaṇṇassa catuddasa nikkhe jātarūpamayeyeva adāsi, na yassa vā tassa vā suvaṇṇassāti attho.

    महासत्तो रञ्‍ञो ओवादं दत्वा आचरियस्स धनं दत्वा दानादीनि पुञ्‍ञानि कत्वा राजापि तस्सोवादे ठितो धम्मेन रज्‍जं कारेत्वा उभोपि यथाकम्मं गता।

    Mahāsatto rañño ovādaṃ datvā ācariyassa dhanaṃ datvā dānādīni puññāni katvā rājāpi tassovāde ṭhito dhammena rajjaṃ kāretvā ubhopi yathākammaṃ gatā.

    सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव, पुब्बेपि तथागतो उपायकुसलोयेवा’’ति वत्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा राजा आनन्दो अहोसि, आचरियो सारिपुत्तो, ब्राह्मणमाणवो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi tathāgato upāyakusaloyevā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā rājā ānando ahosi, ācariyo sāriputto, brāhmaṇamāṇavo pana ahameva ahosi’’nti.

    दूतजातकवण्णना पञ्‍चमा।

    Dūtajātakavaṇṇanā pañcamā.







    Related texts:



    तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ४७८. दूतजातकं • 478. Dūtajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact