| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / กงฺขาวิตรณี-อภินว-ฎีกา • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
๒. ทุติยอนิยตสิกฺขาปทวณฺณนา
2. Dutiyaaniyatasikkhāpadavaṇṇanā
นเหว โข ปน ปฎิจฺฉนฺนนฺติ เอตฺถ ปน ยมฺปิ พหิ ปริกฺขิตฺตํ อโนฺต วิวฎํ ปริเวณงฺคณาทิ, ตมฺปิ อโนฺตคธนฺติ เวทิตพฺพํฯ ‘‘เอวรูปญฺหิ ฐานํ อปฺปฎิจฺฉเนฺนเยว คหิต’’นฺติ มหาปจฺจริยํ (ปารา. อฎฺฐ. ๒.๔๕๓) วุตฺตํฯ สงฺฆาทิเสเสน วาติ กายสํสคฺคทุฎฺฐุโลฺลภาสนสงฺขาเตน สงฺฆาทิเสเสน วาฯ เตเนว หิ ปทภาชเน ‘‘สา เจ เอวํ วเทยฺย ‘อโยฺย, มยา ทิโฎฺฐ นิสิโนฺน มาตุคาเมน สทฺธิํ กายสํสคฺคํ สมาปชฺชโนฺต’’’ติอาทิ (ปารา. ๔๕๕) วุตฺตํฯ อิทํ สิกฺขาปทํ ทุฎฺฐุลฺลวาจาวเสน อาคตํฯ ทุฎฺฐุลฺลวาจญฺจ สุตฺวา ตํ มาตุคาโมปิ น ปฎิจฺฉาเทติฯ ตถา หิ ทุฎฺฐุลฺลวาจาสิกฺขาปเท (ปารา. ๒๘๓ อาทโย) ยา ปน ตา อิตฺถิโย หิริมนา, ตา นิกฺขมิตฺวา ภิกฺขู อุชฺฌาเปสุํ, ตสฺมา อิธ อิตฺถีปิ อนาปตฺติํ กโรตีติ อาห ‘‘อิตฺถีปี’’ติฯ อถ วา อิธ อปฺปฎิจฺฉนฺนตฺตา อิตฺถีปิ อนาปตฺติํ กโรติ, ปฐเม ปน ปฎิจฺฉนฺนตฺตา อิตฺถิสตมฺปิ อนาปตฺติํ น กโรตีติ เอวเมตฺถ อโตฺถ ทฎฺฐโพฺพฯ อนโนฺธ อพธิโรติ เอตฺถ กายสํสคฺควเสน อนโนฺธ วุโตฺต, ทุฎฺฐุลฺลวาจาวเสน อพธิโรฯ
Naheva kho pana paṭicchannanti ettha pana yampi bahi parikkhittaṃ anto vivaṭaṃ pariveṇaṅgaṇādi, tampi antogadhanti veditabbaṃ. ‘‘Evarūpañhi ṭhānaṃ appaṭicchanneyeva gahita’’nti mahāpaccariyaṃ (pārā. aṭṭha. 2.453) vuttaṃ. Saṅghādisesena vāti kāyasaṃsaggaduṭṭhullobhāsanasaṅkhātena saṅghādisesena vā. Teneva hi padabhājane ‘‘sā ce evaṃ vadeyya ‘ayyo, mayā diṭṭho nisinno mātugāmena saddhiṃ kāyasaṃsaggaṃ samāpajjanto’’’tiādi (pārā. 455) vuttaṃ. Idaṃ sikkhāpadaṃ duṭṭhullavācāvasena āgataṃ. Duṭṭhullavācañca sutvā taṃ mātugāmopi na paṭicchādeti. Tathā hi duṭṭhullavācāsikkhāpade (pārā. 283 ādayo) yā pana tā itthiyo hirimanā, tā nikkhamitvā bhikkhū ujjhāpesuṃ, tasmā idha itthīpi anāpattiṃ karotīti āha ‘‘itthīpī’’ti. Atha vā idha appaṭicchannattā itthīpi anāpattiṃ karoti, paṭhame pana paṭicchannattā itthisatampi anāpattiṃ na karotīti evamettha attho daṭṭhabbo. Anandho abadhiroti ettha kāyasaṃsaggavasena anandho vutto, duṭṭhullavācāvasena abadhiro.
สมุฎฺฐานาทีสุ อิทํ สิกฺขาปทํ ติสมุฎฺฐานํ – กายจิตฺตโต วาจาจิตฺตโต กายวาจาจิตฺตโต สมุฎฺฐาติ, กิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, สุขมชฺฌตฺตเวทนาหิ ทฺวิเวทนํฯ เตนาห ‘‘สมุฎฺฐานาทีนิ ปเนตฺถ อทินฺนาทานสทิสาเนวา’’ติฯ เอตฺถ จ กายสํสคฺคํ สมาปชฺชโนฺต ทุฎฺฐุลฺลมฺปิ ภณติ, ทุฎฺฐุลฺลํ ภณโนฺต นิสีทติ จาติ ‘‘กายวาจาจิตฺตโต จ สมุฎฺฐาตี’’ติ วุตฺตํ, ทุฎฺฐุลฺลเมว วา สนฺธาย วุตฺตนฺติ คเหตพฺพํฯ
Samuṭṭhānādīsu idaṃ sikkhāpadaṃ tisamuṭṭhānaṃ – kāyacittato vācācittato kāyavācācittato samuṭṭhāti, kiriyaṃ, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, sukhamajjhattavedanāhi dvivedanaṃ. Tenāha ‘‘samuṭṭhānādīni panettha adinnādānasadisānevā’’ti. Ettha ca kāyasaṃsaggaṃ samāpajjanto duṭṭhullampi bhaṇati, duṭṭhullaṃ bhaṇanto nisīdati cāti ‘‘kāyavācācittato ca samuṭṭhātī’’ti vuttaṃ, duṭṭhullameva vā sandhāya vuttanti gahetabbaṃ.
ทุติยอนิยตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Dutiyaaniyatasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
‘‘อนิยตุเทฺทโส จายํ ทิฎฺฐาทิสมูลกโจทนาย วตฺถุํ ปฎิชานมาโนว อาปตฺติยา กาเรตโพฺพ, น อิตโรติ อาปตฺติโรปนาโรปนลกฺขณทสฺสนตฺถํ วุโตฺต’’ติ วทนฺติฯ
‘‘Aniyatuddeso cāyaṃ diṭṭhādisamūlakacodanāya vatthuṃ paṭijānamānova āpattiyā kāretabbo, na itaroti āpattiropanāropanalakkhaṇadassanatthaṃ vutto’’ti vadanti.
อิติ กงฺขาวิตรณิยา ปาติโมกฺขวณฺณนาย
Iti kaṅkhāvitaraṇiyā pātimokkhavaṇṇanāya
วินยตฺถมญฺชูสายํ ลีนตฺถปฺปกาสนิยํ
Vinayatthamañjūsāyaṃ līnatthappakāsaniyaṃ
อนิยตวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Aniyatavaṇṇanā niṭṭhitā.
