| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
१०. दुतियअरियावाससुत्तवण्णना
10. Dutiyaariyāvāsasuttavaṇṇanā
२०. दसमे कस्मा पन भगवा कुरुसु विहरन्तो इमं सुत्तं अभासीति आह ‘‘यस्मा’’तिआदि। कुरुरट्ठं किर तदा तन्निवासिसत्तानं योनिसोमनसिकारवन्ततादिना येभुय्येन सुप्पटिपन्नताय पुब्बे च कतपुञ्ञताबलेन वा तदा उतुआदिसम्पत्तियुत्तमेव अहोसि। केचि पन ‘‘पुब्बे पवत्तकुरुवत्तधम्मानुट्ठानवासनाय उत्तरकुरु विय येभुय्येन उतुआदिसम्पन्नमेव होति। भगवतो काले सातिसयं उतुसप्पायादियुत्तं रट्ठं अहोसी’’ति वदन्ति। तत्थ भिक्खू भिक्खुनियो उपासका उपासिकायो उतुपच्चयादिसम्पन्नत्ता तस्स रट्ठस्स सप्पायउतुपच्चयसेवनेन निच्चं कल्लसरीरा कल्लचित्ता च होन्ति। ते चित्तसरीरकल्लताय अनुग्गहितपञ्ञाबला गम्भीरकथं पटिग्गहेतुं समत्था पटिच्चसमुप्पादनिस्सितानं गम्भीरपञ्ञानञ्च कारका होन्ति। तेनाह ‘‘कुरुरट्ठवासिनो भिक्खू गम्भीरपञ्ञाकारका’’तिआदि।
20. Dasame kasmā pana bhagavā kurusu viharanto imaṃ suttaṃ abhāsīti āha ‘‘yasmā’’tiādi. Kururaṭṭhaṃ kira tadā tannivāsisattānaṃ yonisomanasikāravantatādinā yebhuyyena suppaṭipannatāya pubbe ca katapuññatābalena vā tadā utuādisampattiyuttameva ahosi. Keci pana ‘‘pubbe pavattakuruvattadhammānuṭṭhānavāsanāya uttarakuru viya yebhuyyena utuādisampannameva hoti. Bhagavato kāle sātisayaṃ utusappāyādiyuttaṃ raṭṭhaṃ ahosī’’ti vadanti. Tattha bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo utupaccayādisampannattā tassa raṭṭhassa sappāyautupaccayasevanena niccaṃ kallasarīrā kallacittā ca honti. Te cittasarīrakallatāya anuggahitapaññābalā gambhīrakathaṃ paṭiggahetuṃ samatthā paṭiccasamuppādanissitānaṃ gambhīrapaññānañca kārakā honti. Tenāha ‘‘kururaṭṭhavāsino bhikkhū gambhīrapaññākārakā’’tiādi.
युत्तप्पयुत्ताति सतिपट्ठानभावनाय युत्ता चेव पयुत्ता च। तस्मिञ्हि (दी॰ नि॰ अट्ठ॰ २.३७३; म॰ नि॰ अट्ठ॰ १.१०६) जनपदे चतस्सो परिसा पकतियाव सतिपट्ठानभावनानुयोगमनुयुत्ता विहरन्ति, अन्तमसो दासकम्मकरपरिजनापि सतिपट्ठानप्पटिसंयुत्तमेव कथं कथेन्ति। उदकतित्थसुत्तकन्तनट्ठानादीसुपि निरत्थककथा नाम नप्पवत्तति। सचे काचि इत्थी, ‘‘अम्म, त्वं कतरं सतिपट्ठानभावनं मनसि करोसी’’ति पुच्छिता ‘‘न किञ्ची’’ति वदति, तं गरहन्ति ‘‘धीरत्थु तव जीवितं, जीवमानापि त्वं मतसदिसा’’ति। अथ नं ‘‘मा दानि पुन एवमकासी’’ति ओवदित्वा अञ्ञतरं सतिपट्ठानं उग्गण्हापेन्ति। या पन ‘‘अहं असुकं सतिपट्ठानं नाम मनसि करोमी’’ति वदति, तस्सा ‘‘साधु साधू’’ति साधुकारं दत्वा ‘‘तव जीवितं सुजीवितं, त्वं नाम मनुस्सत्तं पत्ता, तवत्थाय सम्मासम्बुद्धो उप्पन्नो’’तिआदीहि पसंसन्ति। न केवलञ्चेत्थ मनुस्सजातिकायेव सतिपट्ठानमनसिकारयुत्ता, ते निस्साय विहरन्ता तिरच्छानगतापि।
Yuttappayuttāti satipaṭṭhānabhāvanāya yuttā ceva payuttā ca. Tasmiñhi (dī. ni. aṭṭha. 2.373; ma. ni. aṭṭha. 1.106) janapade catasso parisā pakatiyāva satipaṭṭhānabhāvanānuyogamanuyuttā viharanti, antamaso dāsakammakaraparijanāpi satipaṭṭhānappaṭisaṃyuttameva kathaṃ kathenti. Udakatitthasuttakantanaṭṭhānādīsupi niratthakakathā nāma nappavattati. Sace kāci itthī, ‘‘amma, tvaṃ kataraṃ satipaṭṭhānabhāvanaṃ manasi karosī’’ti pucchitā ‘‘na kiñcī’’ti vadati, taṃ garahanti ‘‘dhīratthu tava jīvitaṃ, jīvamānāpi tvaṃ matasadisā’’ti. Atha naṃ ‘‘mā dāni puna evamakāsī’’ti ovaditvā aññataraṃ satipaṭṭhānaṃ uggaṇhāpenti. Yā pana ‘‘ahaṃ asukaṃ satipaṭṭhānaṃ nāma manasi karomī’’ti vadati, tassā ‘‘sādhu sādhū’’ti sādhukāraṃ datvā ‘‘tava jīvitaṃ sujīvitaṃ, tvaṃ nāma manussattaṃ pattā, tavatthāya sammāsambuddho uppanno’’tiādīhi pasaṃsanti. Na kevalañcettha manussajātikāyeva satipaṭṭhānamanasikārayuttā, te nissāya viharantā tiracchānagatāpi.
तत्रिदं वत्थु – एको किर नटको सुवपोतकं गहेत्वा सिक्खापेन्तो विचरति। सो भिक्खुनिउपस्सयं उपनिस्साय वसित्वा गमनकाले सुवपोतकं पमुस्सित्वा गतो। तं सामणेरियो गहेत्वा पटिजग्गिंसु, ‘‘बुद्धरक्खितो’’ति चस्स नामं अकंसु। तं एकदिवसं पुरतो निसिन्नं दिस्वा महाथेरी आह ‘‘बुद्धरक्खिता’’ति। किं, अय्योति। अत्थि ते कोचि भावनामनसिकारोति? नत्थय्येति। आवुसो , पब्बजितानं सन्तिके वसन्तेन नाम विस्सट्ठअत्तभावेन भवितुं न वट्टति, कोचिदेव मनसिकारो इच्छितब्बो, त्वं पन अञ्ञं न सक्खिस्ससि, ‘‘अट्ठि अट्ठी’’ति सज्झायं करोहीति। सो थेरिया ओवादे ठत्वा ‘‘अट्ठि अट्ठी’’ति सज्झायन्तो चरति।
Tatridaṃ vatthu – eko kira naṭako suvapotakaṃ gahetvā sikkhāpento vicarati. So bhikkhuniupassayaṃ upanissāya vasitvā gamanakāle suvapotakaṃ pamussitvā gato. Taṃ sāmaṇeriyo gahetvā paṭijaggiṃsu, ‘‘buddharakkhito’’ti cassa nāmaṃ akaṃsu. Taṃ ekadivasaṃ purato nisinnaṃ disvā mahātherī āha ‘‘buddharakkhitā’’ti. Kiṃ, ayyoti. Atthi te koci bhāvanāmanasikāroti? Natthayyeti. Āvuso , pabbajitānaṃ santike vasantena nāma vissaṭṭhaattabhāvena bhavituṃ na vaṭṭati, kocideva manasikāro icchitabbo, tvaṃ pana aññaṃ na sakkhissasi, ‘‘aṭṭhi aṭṭhī’’ti sajjhāyaṃ karohīti. So theriyā ovāde ṭhatvā ‘‘aṭṭhi aṭṭhī’’ti sajjhāyanto carati.
तं एकदिवसं पातोव तोरणग्गे निसीदित्वा बालातपं तपमानं एको सकुणो नखपञ्जरेन अग्गहेसि। सो ‘‘किरि किरी’’ति सद्दमकासि। सामणेरियो सुत्वा, ‘‘अय्ये, बुद्धरक्खितो सकुणेन गहितो, मोचेम न’’न्ति लेड्डुआदीनि गहेत्वा अनुबन्धित्वा मोचेसुं। तं आनेत्वा पुरतो ठपितं थेरी आह, ‘‘बुद्धरक्खित, सकुणेन गहितकाले किं चिन्तेसी’’ति। अय्ये, न अञ्ञं चिन्तेसिं, ‘‘अट्ठिपुञ्जोव अट्ठिपुञ्जं गहेत्वा गच्छति, कतरस्मिं ठाने विप्पकिरिस्सती’’ति एवं, अय्ये, अट्ठिपुञ्जमेव चिन्तेसिन्ति। साधु साधु, बुद्धरक्खित , अनागते भवक्खयस्स ते पच्चयो भविस्सतीति। एवं तत्थ तिरच्छानगतापि सतिपट्ठानमनसिकारयुत्ता।
Taṃ ekadivasaṃ pātova toraṇagge nisīditvā bālātapaṃ tapamānaṃ eko sakuṇo nakhapañjarena aggahesi. So ‘‘kiri kirī’’ti saddamakāsi. Sāmaṇeriyo sutvā, ‘‘ayye, buddharakkhito sakuṇena gahito, mocema na’’nti leḍḍuādīni gahetvā anubandhitvā mocesuṃ. Taṃ ānetvā purato ṭhapitaṃ therī āha, ‘‘buddharakkhita, sakuṇena gahitakāle kiṃ cintesī’’ti. Ayye, na aññaṃ cintesiṃ, ‘‘aṭṭhipuñjova aṭṭhipuñjaṃ gahetvā gacchati, katarasmiṃ ṭhāne vippakirissatī’’ti evaṃ, ayye, aṭṭhipuñjameva cintesinti. Sādhu sādhu, buddharakkhita , anāgate bhavakkhayassa te paccayo bhavissatīti. Evaṃ tattha tiracchānagatāpi satipaṭṭhānamanasikārayuttā.
दीघनिकायादीसु महानिदानादीनीति दीघनिकाये महानिदानं (दी॰ नि॰ २.९५ आदयो) सतिपट्ठानं (दी॰ नि॰ २.३७२ आदयो) मज्झिमनिकाये सतिपट्ठानं (म॰ नि॰ १.१०५ आदयो) सारोपमं (म॰ नि॰ १.३०७ आदयो) रुक्खोपमं रट्ठपालं मागण्डियं आनेञ्जसप्पायन्ति (म॰ नि॰ ३.६६ आदयो) एवमादीनि।
Dīghanikāyādīsu mahānidānādīnīti dīghanikāye mahānidānaṃ (dī. ni. 2.95 ādayo) satipaṭṭhānaṃ (dī. ni. 2.372 ādayo) majjhimanikāye satipaṭṭhānaṃ (ma. ni. 1.105 ādayo) sāropamaṃ (ma. ni. 1.307 ādayo) rukkhopamaṃ raṭṭhapālaṃ māgaṇḍiyaṃ āneñjasappāyanti (ma. ni. 3.66 ādayo) evamādīni.
ञाणादयोति ञाणञ्चेव तंसम्पयुत्तधम्मा च। तेनाह ‘‘ञाणन्ति वुत्ते’’तिआदि। ञाणसम्पयुत्तचित्तानि लब्भन्ति तेहि विना सम्पजानताय असम्भवतो। महाचित्तानीति अट्ठपि महाकिरियचित्तानि लब्भन्ति ‘‘सततविहारा’’ति वचनतो ञाणुप्पत्तिपच्चयरहितकालेपि पवत्तिजोतनतो। दस चित्तानीति अट्ठ महाकिरियचित्तानि हसितुप्पादवोट्ठब्बनचित्तेहि सद्धिं दस चित्तानि लब्भन्ति। अरज्जनादुस्सनवसेन पवत्ति तेसम्पि साधारणाति। ‘‘उपेक्खको विहरती’’ति वचनतो छळङ्गुपेक्खावसेन आगतानं इमेसं सततविहारानं सोमनस्सं कथं लब्भतीति आह ‘‘आसेवनवसेन लब्भती’’ति। किञ्चापि खीणासवो इट्ठानिट्ठेपि आरम्मणे मज्झत्तो विय बहुलं उपेक्खको विहरति अत्तनो परिसुद्धपकतिभावाविजहनतो। कदाचि पन तथा चेतोभिसङ्खाराभावे यं तं सभावतो इट्ठं आरम्मणं , तत्थ याथावसभावग्गहणवसेनपि अरहतो चित्तं सोमनस्ससहगतं हुत्वा पवत्ततेव, तञ्च खो पुब्बासेवनवसेन। तेन वुत्तं ‘‘आसेवनवसेन लब्भती’’ति। आरक्खकिच्चं साधेति सतिवेपुल्लप्पत्तत्ता। चरतोतिआदिना निच्चसमादानं दस्सेति, तं विक्खेपाभावेन दट्ठब्बं।
Ñāṇādayoti ñāṇañceva taṃsampayuttadhammā ca. Tenāha ‘‘ñāṇanti vutte’’tiādi. Ñāṇasampayuttacittāni labbhanti tehi vinā sampajānatāya asambhavato. Mahācittānīti aṭṭhapi mahākiriyacittāni labbhanti ‘‘satatavihārā’’ti vacanato ñāṇuppattipaccayarahitakālepi pavattijotanato. Dasa cittānīti aṭṭha mahākiriyacittāni hasituppādavoṭṭhabbanacittehi saddhiṃ dasa cittāni labbhanti. Arajjanādussanavasena pavatti tesampi sādhāraṇāti. ‘‘Upekkhako viharatī’’ti vacanato chaḷaṅgupekkhāvasena āgatānaṃ imesaṃ satatavihārānaṃ somanassaṃ kathaṃ labbhatīti āha ‘‘āsevanavasena labbhatī’’ti. Kiñcāpi khīṇāsavo iṭṭhāniṭṭhepi ārammaṇe majjhatto viya bahulaṃ upekkhako viharati attano parisuddhapakatibhāvāvijahanato. Kadāci pana tathā cetobhisaṅkhārābhāve yaṃ taṃ sabhāvato iṭṭhaṃ ārammaṇaṃ , tattha yāthāvasabhāvaggahaṇavasenapi arahato cittaṃ somanassasahagataṃ hutvā pavattateva, tañca kho pubbāsevanavasena. Tena vuttaṃ ‘‘āsevanavasena labbhatī’’ti. Ārakkhakiccaṃ sādheti sativepullappattattā. Caratotiādinā niccasamādānaṃ dasseti, taṃ vikkhepābhāvena daṭṭhabbaṃ.
पब्बज्जूपगताति यं किञ्चि पब्बज्जं उपगता, न समितपापा। भोवादिनोति जातिमत्तब्राह्मणे वदति। पाटेक्कसच्चानीति तेहि तेहि दिट्ठिगतिकेहि पाटियेक्कं गहितानि ‘‘इदमेव सच्च’’न्ति अभिनिविट्ठानि दिट्ठिसच्चादीनि। तानिपि हि ‘‘इदमेव सच्च’’न्ति गहणं उपादाय ‘‘सच्चानी’’ति वोहरीयन्ति। तेनाह ‘‘इदमेवा’’तिआदि। नीहटानीति अत्तनो सन्तानतो नीहरितानि अपनीतानि। गहितग्गहणस्साति अरियमग्गाधिगमतो पुब्बे गहितस्स दिट्ठिग्गाहस्स। विस्सट्ठभाववेवचनानीति अरियमग्गेन सब्बसो परिच्चागभावस्स अधिवचनानि।
Pabbajjūpagatāti yaṃ kiñci pabbajjaṃ upagatā, na samitapāpā. Bhovādinoti jātimattabrāhmaṇe vadati. Pāṭekkasaccānīti tehi tehi diṭṭhigatikehi pāṭiyekkaṃ gahitāni ‘‘idameva sacca’’nti abhiniviṭṭhāni diṭṭhisaccādīni. Tānipi hi ‘‘idameva sacca’’nti gahaṇaṃ upādāya ‘‘saccānī’’ti voharīyanti. Tenāha ‘‘idamevā’’tiādi. Nīhaṭānīti attano santānato nīharitāni apanītāni. Gahitaggahaṇassāti ariyamaggādhigamato pubbe gahitassa diṭṭhiggāhassa. Vissaṭṭhabhāvavevacanānīti ariyamaggena sabbaso pariccāgabhāvassa adhivacanāni.
नत्थि एतासं वयो वेकल्लन्ति अवयाति आह ‘‘अनूना’’ति, अनवसेसोति अत्थो। एसनाति कामेसनादयो। मग्गस्स किच्चनिप्फत्ति कथिता रागादीनं पहीनभावदीपनतो। पच्चवेक्खणफलं कथितन्ति पच्चवेक्खणमुखेन अरियफलं कथितं। अधिगते हि अग्गफले सब्बसो रागादीनं अनुप्पादधम्मतं पजानाति, तञ्च पजाननं पच्चवेक्खणञाणन्ति।
Natthi etāsaṃ vayo vekallanti avayāti āha ‘‘anūnā’’ti, anavasesoti attho. Esanāti kāmesanādayo. Maggassa kiccanipphatti kathitā rāgādīnaṃ pahīnabhāvadīpanato. Paccavekkhaṇaphalaṃ kathitanti paccavekkhaṇamukhena ariyaphalaṃ kathitaṃ. Adhigate hi aggaphale sabbaso rāgādīnaṃ anuppādadhammataṃ pajānāti, tañca pajānanaṃ paccavekkhaṇañāṇanti.
दुतियअरियावाससुत्तवण्णना निट्ठिता।
Dutiyaariyāvāsasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
नाथवग्गवण्णना निट्ठिता।
Nāthavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / १०. दुतियअरियावाससुत्तं • 10. Dutiyaariyāvāsasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / १०. दुतियअरियावाससुत्तवण्णना • 10. Dutiyaariyāvāsasuttavaṇṇanā
