| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / धम्मसङ्गणि-अट्ठकथा • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
दुतियचित्तं
Dutiyacittaṃ
३९९. दुतियचित्ते ससङ्खारेनाति पदं विसेसं। तम्पि हेट्ठा वुत्तत्थमेव। इदं पन चित्तं किञ्चापि छसु आरम्मणेसु सोमनस्सितस्स लोभं उप्पादेत्वा ‘सत्तो सत्तो’तिआदिना नयेन परामसन्तस्स उप्पज्जति, तथापि ससङ्खारिकत्ता सप्पयोगेन सउपायेन उप्पज्जनतो – यदा कुलपुत्तो मिच्छादिट्ठिकस्स कुलस्स कुमारिकं पत्थेति। ते च ‘अञ्ञदिट्ठिका तुम्हे’ति कुमारिकं न देन्ति। अथञ्ञे ञातका ‘यं तुम्हे करोथ तमेवायं करिस्सती’ति दापेन्ति। सो तेहि सद्धिं तित्थिये उपसङ्कमति। आदितोव वेमतिको होति। गच्छन्ते गच्छन्ते काले एतेसं किरिया मनापाति लद्धिं रोचेति, दिट्ठिं गण्हाति – एवरूपे काले इदं लब्भतीति वेदितब्बं।
399. Dutiyacitte sasaṅkhārenāti padaṃ visesaṃ. Tampi heṭṭhā vuttatthameva. Idaṃ pana cittaṃ kiñcāpi chasu ārammaṇesu somanassitassa lobhaṃ uppādetvā ‘satto satto’tiādinā nayena parāmasantassa uppajjati, tathāpi sasaṅkhārikattā sappayogena saupāyena uppajjanato – yadā kulaputto micchādiṭṭhikassa kulassa kumārikaṃ pattheti. Te ca ‘aññadiṭṭhikā tumhe’ti kumārikaṃ na denti. Athaññe ñātakā ‘yaṃ tumhe karotha tamevāyaṃ karissatī’ti dāpenti. So tehi saddhiṃ titthiye upasaṅkamati. Āditova vematiko hoti. Gacchante gacchante kāle etesaṃ kiriyā manāpāti laddhiṃ roceti, diṭṭhiṃ gaṇhāti – evarūpe kāle idaṃ labbhatīti veditabbaṃ.
येवापनकेसु पनेत्थ थिनमिद्धं अधिकं। तत्थ थिननता ‘थिनं’। मिद्धनता ‘मिद्धं’; अनुस्साहसंहननता असत्तिविघातो चाति अत्थो। थिनञ्च मिद्धञ्च थिनमिद्धं। तत्थ थिनं अनुस्साहलक्खणं, वीरियविनोदनरसं, संसीदनपच्चुपट्ठानं। मिद्धं अकम्मञ्ञतालक्खणं, ओनहनरसं, लीनभावपच्चुपट्ठानं पचलायिकानिद्दापच्चुपट्ठानं वा। उभयम्पि अरतितन्दीविजम्भितादीसु अयोनिसोमनसिकारपदट्ठानन्ति।
Yevāpanakesu panettha thinamiddhaṃ adhikaṃ. Tattha thinanatā ‘thinaṃ’. Middhanatā ‘middhaṃ’; anussāhasaṃhananatā asattivighāto cāti attho. Thinañca middhañca thinamiddhaṃ. Tattha thinaṃ anussāhalakkhaṇaṃ, vīriyavinodanarasaṃ, saṃsīdanapaccupaṭṭhānaṃ. Middhaṃ akammaññatālakkhaṇaṃ, onahanarasaṃ, līnabhāvapaccupaṭṭhānaṃ pacalāyikāniddāpaccupaṭṭhānaṃ vā. Ubhayampi aratitandīvijambhitādīsu ayonisomanasikārapadaṭṭhānanti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / धम्मसङ्गणीपाळि • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / द्वादस अकुसलानि • Dvādasa akusalāni
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / धम्मसङ्गणी-मूलटीका • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / दुतियचित्तवण्णना • Dutiyacittavaṇṇanā
