| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
२. दुतियदसबलसुत्तवण्णना
2. Dutiyadasabalasuttavaṇṇanā
२२. दुतियं भगवता अत्तनो अज्झासयस्स वसेन वुत्तं। तत्थ दसबलसमन्नागतोति दसहि बलेहि समन्नागतो। बलञ्च नामेतं दुविधं कायबलञ्च ञाणबलञ्च। तेसु तथागतस्स कायबलं हत्थिकुलानुसारेन वेदितब्बं। वुत्तञ्हेतं पोराणेहि –
22. Dutiyaṃ bhagavatā attano ajjhāsayassa vasena vuttaṃ. Tattha dasabalasamannāgatoti dasahi balehi samannāgato. Balañca nāmetaṃ duvidhaṃ kāyabalañca ñāṇabalañca. Tesu tathāgatassa kāyabalaṃ hatthikulānusārena veditabbaṃ. Vuttañhetaṃ porāṇehi –
‘‘काळावकञ्च गङ्गेय्यं, पण्डरं तम्बपिङ्गलं।
‘‘Kāḷāvakañca gaṅgeyyaṃ, paṇḍaraṃ tambapiṅgalaṃ;
गन्धमङ्गलहेमञ्च, उपोसथछद्दन्तिमे दसा’’ति॥(म॰ नि॰ अट्ठ॰ १.१४८; विभ॰ अट्ठ॰ ७६०)। –
Gandhamaṅgalahemañca, uposathachaddantime dasā’’ti.(ma. ni. aṭṭha. 1.148; vibha. aṭṭha. 760); –
इमानि दस हत्थिकुलानि। तत्थ काळावकन्ति पकतिहत्थिकुलं दट्ठब्बं। यं दसन्नं पुरिसानं कायबलं, तं एकस्स काळावकस्स हत्थिनो। यं दसन्नं काळावकानं बलं, तं एकस्स गङ्गेय्यस्स। यं दसन्नं गङ्गेय्यानं, तं एकस्स पण्डरस्स। यं दसन्नं पण्डरानं, तं एकस्स तम्बस्स। यं दसन्नं तम्बानं, तं एकस्स पिङ्गलस्स। यं दसन्नं पिङ्गलानं, तं एकस्स गन्धहत्थिनो। यं दसन्नं गन्धहत्थीनं, तं एकस्स मङ्गलस्स। यं दसन्नं मङ्गलानं, तं एकस्स हेमवतस्स। यं दसन्नं हेमवतानं, तं एकस्स उपोसथस्स। यं दसन्नं उपोसथानं, तं एकस्स छद्दन्तस्स। यं दसन्नं छद्दन्तानं, तं एकस्स तथागतस्स। नारायनसङ्घातबलन्तिपि इदमेव वुच्चति। तदेतं पकतिहत्थिगणनाय हत्थीनं कोटिसहस्सानं, पुरिसगणनाय दसन्नं पुरिसकोटिसहस्सानं बलं होति। इदं ताव तथागतस्स कायबलं। ‘‘दसबलसमन्नागतो’’ति एत्थ पन एतं सङ्गहं न गच्छति। एतञ्हि बाहिरकं लामकं तिरच्छानगतानं सीहादीनम्पि होति। एतञ्हि निस्साय दुक्खपरिञ्ञा वा समुदयप्पहानं वा मग्गभावना वा फलसच्छिकिरिया वा नत्थि। अञ्ञं पन दससु ठानेसु अकम्पनत्थेन उपत्थम्भनत्थेन च दसविधं ञाणबलं नाम अत्थि। तं सन्धाय वुत्तं ‘‘दसबलसमन्नागतो’’ति।
Imāni dasa hatthikulāni. Tattha kāḷāvakanti pakatihatthikulaṃ daṭṭhabbaṃ. Yaṃ dasannaṃ purisānaṃ kāyabalaṃ, taṃ ekassa kāḷāvakassa hatthino. Yaṃ dasannaṃ kāḷāvakānaṃ balaṃ, taṃ ekassa gaṅgeyyassa. Yaṃ dasannaṃ gaṅgeyyānaṃ, taṃ ekassa paṇḍarassa. Yaṃ dasannaṃ paṇḍarānaṃ, taṃ ekassa tambassa. Yaṃ dasannaṃ tambānaṃ, taṃ ekassa piṅgalassa. Yaṃ dasannaṃ piṅgalānaṃ, taṃ ekassa gandhahatthino. Yaṃ dasannaṃ gandhahatthīnaṃ, taṃ ekassa maṅgalassa. Yaṃ dasannaṃ maṅgalānaṃ, taṃ ekassa hemavatassa. Yaṃ dasannaṃ hemavatānaṃ, taṃ ekassa uposathassa. Yaṃ dasannaṃ uposathānaṃ, taṃ ekassa chaddantassa. Yaṃ dasannaṃ chaddantānaṃ, taṃ ekassa tathāgatassa. Nārāyanasaṅghātabalantipi idameva vuccati. Tadetaṃ pakatihatthigaṇanāya hatthīnaṃ koṭisahassānaṃ, purisagaṇanāya dasannaṃ purisakoṭisahassānaṃ balaṃ hoti. Idaṃ tāva tathāgatassa kāyabalaṃ. ‘‘Dasabalasamannāgato’’ti ettha pana etaṃ saṅgahaṃ na gacchati. Etañhi bāhirakaṃ lāmakaṃ tiracchānagatānaṃ sīhādīnampi hoti. Etañhi nissāya dukkhapariññā vā samudayappahānaṃ vā maggabhāvanā vā phalasacchikiriyā vā natthi. Aññaṃ pana dasasu ṭhānesu akampanatthena upatthambhanatthena ca dasavidhaṃ ñāṇabalaṃ nāma atthi. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘dasabalasamannāgato’’ti.
कतमं पन तन्ति? ठानाट्ठानादीनं यथाभूतं जाननं। सेय्यथिदं – ठानञ्च ठानतो अट्ठानञ्च अट्ठानतो जाननं एकं, अतीतानागतपच्चुप्पन्नानं कम्मसमादानानं ठानसो हेतुसो यथाभूतं विपाकजाननं एकं, सब्बत्थगामिनिपटिपदाजाननं एकं, अनेकधातुनानाधातुलोकजाननं एकं, परसत्तानं परपुग्गलानं नानाधिमुत्तिकताजाननं एकं, तेसंयेव इन्द्रियपरोपरियत्तजाननं एकं, झानविमोक्खसमाधिसमापत्तीनं संकिलेसवोदानवुट्ठानजाननं एकं, पुब्बेनिवासजाननं एकं, सत्तानं चुतूपपातजाननं एकं, आसवक्खयजाननं एकन्ति। अभिधम्मे पन –
Katamaṃ pana tanti? Ṭhānāṭṭhānādīnaṃ yathābhūtaṃ jānanaṃ. Seyyathidaṃ – ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato jānanaṃ ekaṃ, atītānāgatapaccuppannānaṃ kammasamādānānaṃ ṭhānaso hetuso yathābhūtaṃ vipākajānanaṃ ekaṃ, sabbatthagāminipaṭipadājānanaṃ ekaṃ, anekadhātunānādhātulokajānanaṃ ekaṃ, parasattānaṃ parapuggalānaṃ nānādhimuttikatājānanaṃ ekaṃ, tesaṃyeva indriyaparopariyattajānanaṃ ekaṃ, jhānavimokkhasamādhisamāpattīnaṃ saṃkilesavodānavuṭṭhānajānanaṃ ekaṃ, pubbenivāsajānanaṃ ekaṃ, sattānaṃ cutūpapātajānanaṃ ekaṃ, āsavakkhayajānanaṃ ekanti. Abhidhamme pana –
‘‘इध तथागतो ठानञ्च ठानतो अट्ठानञ्च अट्ठानतो यथाभूतं पजानाति। यम्पि तथागतो ठानञ्च ठानतो अट्ठानञ्च अट्ठानतो यथाभूतं पजानाति। इदम्पि तथागतस्स तथागतबलं होति, यं बलं आगम्म तथागतो आसभं ठानं पटिजानाति , परिसासु सीहनादं नदति, ब्रह्मचक्कं पवत्तेती’’ति।
‘‘Idha tathāgato ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānāti. Yampi tathāgato ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānāti. Idampi tathāgatassa tathāgatabalaṃ hoti, yaṃ balaṃ āgamma tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti , parisāsu sīhanādaṃ nadati, brahmacakkaṃ pavattetī’’ti.
आदिना (विभ॰ ७६०) नयेन वित्थारतो आगतानेव। अत्थवण्णनापि नेसं विभङ्गट्ठकथायञ्चेव (विभ॰ अट्ठ॰ ७६०) पपञ्चसूदनिया च मज्झिमट्ठकथाय (म॰ नि॰ अट्ठ॰ १.१४८) सब्बाकारतो वुत्ता। सा तत्थ वुत्तनयेनेव गहेतब्बा।
Ādinā (vibha. 760) nayena vitthārato āgatāneva. Atthavaṇṇanāpi nesaṃ vibhaṅgaṭṭhakathāyañceva (vibha. aṭṭha. 760) papañcasūdaniyā ca majjhimaṭṭhakathāya (ma. ni. aṭṭha. 1.148) sabbākārato vuttā. Sā tattha vuttanayeneva gahetabbā.
चतूहि च वेसारज्जेहीति एत्थ सारज्जपटिपक्खं वेसारज्जं, चतूसु ठानेसु वेसारज्जभावं पच्चवेक्खन्तस्स उप्पन्नसोमनस्समयञाणस्सेतं नामं। कतमेसु चतूसु? ‘‘सम्मासम्बुद्धस्स ते पटिजानतो इमे धम्मा अनभिसम्बुद्धा’’तिआदीसु चोदनावत्थूसु। तत्रायं पाळि –
Catūhi ca vesārajjehīti ettha sārajjapaṭipakkhaṃ vesārajjaṃ, catūsu ṭhānesu vesārajjabhāvaṃ paccavekkhantassa uppannasomanassamayañāṇassetaṃ nāmaṃ. Katamesu catūsu? ‘‘Sammāsambuddhassa te paṭijānato ime dhammā anabhisambuddhā’’tiādīsu codanāvatthūsu. Tatrāyaṃ pāḷi –
‘‘चत्तारिमानि, भिक्खवे, तथागतस्स वेसारज्जानि…पे॰…। कतमानि चत्तारि? ‘सम्मासम्बुद्धस्स ते पटिजानतो इमे धम्मा अनभिसम्बुद्धा’ति तत्र वत मं समणो वा ब्राह्मणो वा देवो वा मारो वा ब्रह्मा वा कोचि वा लोकस्मिं सह धम्मेन पटिचोदेस्सतीति निमित्तमेतं, भिक्खवे, न समनुपस्सामि। एतमहं, भिक्खवे, निमित्तं असमनुपस्सन्तो खेमप्पत्तो अभयप्पत्तो वेसारज्जप्पत्तो विहरामि। ‘खीणासवस्स ते पटिजानतो इमे आसवा अपरिक्खीणा’ति तत्र वत मं…पे॰… ‘ये खो पन ते अन्तरायिका धम्मा वुत्ता, ते पटिसेवतो नालं अन्तरायाया’ति तत्र वत मं…पे॰… ‘यस्स खो पन ते अत्थाय धम्मो देसितो, सो न निय्याति तक्करस्स सम्मा दुक्खक्खयाया’ति तत्र वत मं समणो वा ब्राह्मणो वा…पे॰… वेसारज्जप्पत्तो विहरामी’’ति (अ॰ नि॰ ४.८)।
‘‘Cattārimāni, bhikkhave, tathāgatassa vesārajjāni…pe…. Katamāni cattāri? ‘Sammāsambuddhassa te paṭijānato ime dhammā anabhisambuddhā’ti tatra vata maṃ samaṇo vā brāhmaṇo vā devo vā māro vā brahmā vā koci vā lokasmiṃ saha dhammena paṭicodessatīti nimittametaṃ, bhikkhave, na samanupassāmi. Etamahaṃ, bhikkhave, nimittaṃ asamanupassanto khemappatto abhayappatto vesārajjappatto viharāmi. ‘Khīṇāsavassa te paṭijānato ime āsavā aparikkhīṇā’ti tatra vata maṃ…pe… ‘ye kho pana te antarāyikā dhammā vuttā, te paṭisevato nālaṃ antarāyāyā’ti tatra vata maṃ…pe… ‘yassa kho pana te atthāya dhammo desito, so na niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāyā’ti tatra vata maṃ samaṇo vā brāhmaṇo vā…pe… vesārajjappatto viharāmī’’ti (a. ni. 4.8).
आसभं ठानन्ति सेट्ठट्ठानं उत्तमट्ठानं। आसभा वा पुब्बबुद्धा, तेसं ठानन्ति अत्थो। अपिच गवसतजेट्ठको उसभो, गवसहस्सजेट्ठको वसभो, वजसतजेट्ठको वा उसभो, वजसहस्सजेट्ठको वसभो, सब्बगवसेट्ठो सब्बपरिस्सयसहो सेतो पासादिको महाभारवहो असनिसतसद्देहिपि असम्पकम्पियो निसभो, सो इध उसभोति अधिप्पेतो। इदम्पि हि तस्स परियायवचनं। उसभस्स इदन्ति आसभं। ठानन्ति चतूहि पादेहि पथविं उप्पीळेत्वा अवट्ठानं (म॰ नि॰ १.१५०)। इदं पन आसभं वियाति आसभं। यथेव हि निसभसङ्खातो उसभो उसभबलेन समन्नागतो चतूहि पादेहि पथविं उप्पीळेत्वा अचलट्ठानेन तिट्ठति, एवं तथागतोपि दसहि तथागतबलेहि समन्नागतो चतूहि वेसारज्जपादेहि अट्ठपरिसपथविं उप्पीळेत्वा सदेवके लोके केनचि पच्चत्थिकेन पच्चामित्तेन अकम्पियो अचलट्ठानेन तिट्ठति। एवं तिट्ठमानो च तं आसभं ठानं पटिजानाति उपगच्छति न पच्चक्खाति, अत्तनि आरोपेति। तेन वुत्तं ‘‘आसभं ठानं पटिजानाती’’ति।
Āsabhaṃ ṭhānanti seṭṭhaṭṭhānaṃ uttamaṭṭhānaṃ. Āsabhā vā pubbabuddhā, tesaṃ ṭhānanti attho. Apica gavasatajeṭṭhako usabho, gavasahassajeṭṭhako vasabho, vajasatajeṭṭhako vā usabho, vajasahassajeṭṭhako vasabho, sabbagavaseṭṭho sabbaparissayasaho seto pāsādiko mahābhāravaho asanisatasaddehipi asampakampiyo nisabho, so idha usabhoti adhippeto. Idampi hi tassa pariyāyavacanaṃ. Usabhassa idanti āsabhaṃ. Ṭhānanti catūhi pādehi pathaviṃ uppīḷetvā avaṭṭhānaṃ (ma. ni. 1.150). Idaṃ pana āsabhaṃ viyāti āsabhaṃ. Yatheva hi nisabhasaṅkhāto usabho usabhabalena samannāgato catūhi pādehi pathaviṃ uppīḷetvā acalaṭṭhānena tiṭṭhati, evaṃ tathāgatopi dasahi tathāgatabalehi samannāgato catūhi vesārajjapādehi aṭṭhaparisapathaviṃ uppīḷetvā sadevake loke kenaci paccatthikena paccāmittena akampiyo acalaṭṭhānena tiṭṭhati. Evaṃ tiṭṭhamāno ca taṃ āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti upagacchati na paccakkhāti, attani āropeti. Tena vuttaṃ ‘‘āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānātī’’ti.
परिसासूति ‘‘अट्ठ खो इमा, सारिपुत्त, परिसा। कतमा अट्ठ? खत्तियपरिसा ब्राह्मणपरिसा गहपतिपरिसा समणपरिसा चातुमहाराजिकपरिसा तावतिंसपरिसा मारपरिसा ब्रह्मपरिसा’’ति, इमासु अट्ठसु परिसासु। सीहनादं नदतीति सेट्ठनादं अभीतनादं नदति, सीहनादसदिसं वा नादं नदति। अयमत्थो सीहनादसुत्तेन दीपेतब्बो। यथा वा सीहो सहनतो चेव हननतो च सीहोति वुच्चति, एवं तथागतो लोकधम्मानं सहनतो परप्पवादानञ्च हननतो सीहोति वुच्चति। एवं वुत्तस्स सीहस्स नादं सीहनादं। तत्थ यथा सीहो सीहबलेन समन्नागतो सब्बत्थ विसारदो विगतलोमहंसो सीहनादं नदति, एवं तथागतसीहोपि तथागतबलेहि समन्नागतो अट्ठसु परिसासु विसारदो विगतलोमहंसो, ‘‘इति रूप’’न्तिआदिना नयेन नानाविधदेसनाविलाससम्पन्नं सीहनादं नदति। तेन वुत्तं ‘‘परिसासु सीहनादं नदती’’ति।
Parisāsūti ‘‘aṭṭha kho imā, sāriputta, parisā. Katamā aṭṭha? Khattiyaparisā brāhmaṇaparisā gahapatiparisā samaṇaparisā cātumahārājikaparisā tāvatiṃsaparisā māraparisā brahmaparisā’’ti, imāsu aṭṭhasu parisāsu. Sīhanādaṃ nadatīti seṭṭhanādaṃ abhītanādaṃ nadati, sīhanādasadisaṃ vā nādaṃ nadati. Ayamattho sīhanādasuttena dīpetabbo. Yathā vā sīho sahanato ceva hananato ca sīhoti vuccati, evaṃ tathāgato lokadhammānaṃ sahanato parappavādānañca hananato sīhoti vuccati. Evaṃ vuttassa sīhassa nādaṃ sīhanādaṃ. Tattha yathā sīho sīhabalena samannāgato sabbattha visārado vigatalomahaṃso sīhanādaṃ nadati, evaṃ tathāgatasīhopi tathāgatabalehi samannāgato aṭṭhasu parisāsu visārado vigatalomahaṃso, ‘‘iti rūpa’’ntiādinā nayena nānāvidhadesanāvilāsasampannaṃ sīhanādaṃ nadati. Tena vuttaṃ ‘‘parisāsu sīhanādaṃ nadatī’’ti.
ब्रह्मचक्कं पवत्तेतीति एत्थ ब्रह्मन्ति सेट्ठं उत्तमं, विसुद्धस्स धम्मचक्कस्सेतं अधिवचनं। तं पन धम्मचक्कं दुविधं होति पटिवेधञाणञ्च देसनाञाणञ्च। तत्थ पञ्ञापभावितं अत्तनो अरियफलावहं पटिवेधञाणं, करुणापभावितं सावकानं अरियफलावहं देसनाञाणं। तत्थ पटिवेधञाणं उप्पज्जमानं उप्पन्नन्ति दुविधं। तञ्हि अभिनिक्खमनतो पट्ठाय याव अरहत्तमग्गा उप्पज्जमानं, फलक्खणे उप्पन्नं नाम। तुसितभवनतो वा याव महाबोधिपल्लङ्के अरहत्तमग्गा उप्पज्जमानं, फलक्खणे उप्पन्नं नाम। दीपङ्करतो वा पट्ठाय याव अरहत्तमग्गा उप्पज्जमानं , फलक्खणे उप्पन्नं नाम। देसनाञाणम्पि पवत्तमानं पवत्तन्ति दुविधं। तञ्हि याव अञ्ञासिकोण्डञ्ञस्स सोतापत्तिमग्गा पवत्तमानं, फलक्खणे पवत्तं नाम। तेसु पटिवेधञाणं लोकुत्तरं, देसनाञाणं लोकियं। उभयम्पि पनेतं अञ्ञेहि असाधारणं बुद्धानंयेव ओरसञाणं।
Brahmacakkaṃ pavattetīti ettha brahmanti seṭṭhaṃ uttamaṃ, visuddhassa dhammacakkassetaṃ adhivacanaṃ. Taṃ pana dhammacakkaṃ duvidhaṃ hoti paṭivedhañāṇañca desanāñāṇañca. Tattha paññāpabhāvitaṃ attano ariyaphalāvahaṃ paṭivedhañāṇaṃ, karuṇāpabhāvitaṃ sāvakānaṃ ariyaphalāvahaṃ desanāñāṇaṃ. Tattha paṭivedhañāṇaṃ uppajjamānaṃ uppannanti duvidhaṃ. Tañhi abhinikkhamanato paṭṭhāya yāva arahattamaggā uppajjamānaṃ, phalakkhaṇe uppannaṃ nāma. Tusitabhavanato vā yāva mahābodhipallaṅke arahattamaggā uppajjamānaṃ, phalakkhaṇe uppannaṃ nāma. Dīpaṅkarato vā paṭṭhāya yāva arahattamaggā uppajjamānaṃ , phalakkhaṇe uppannaṃ nāma. Desanāñāṇampi pavattamānaṃ pavattanti duvidhaṃ. Tañhi yāva aññāsikoṇḍaññassa sotāpattimaggā pavattamānaṃ, phalakkhaṇe pavattaṃ nāma. Tesu paṭivedhañāṇaṃ lokuttaraṃ, desanāñāṇaṃ lokiyaṃ. Ubhayampi panetaṃ aññehi asādhāraṇaṃ buddhānaṃyeva orasañāṇaṃ.
इदानि यं इमिना ञाणेन समन्नागतो सीहनादं नदति, तं दस्सेतुं इति रूपन्तिआदिमाह। तत्थ इति रूपन्ति इदं रूपं एत्तकं रूपं, इतो उद्धं रूपं नत्थीति रुप्पनसभावञ्चेव भूतुपादायभेदञ्च आदिं कत्वा लक्खणरसपच्चुपट्ठानपदट्ठानवसेन अनवसेसरूपपरिग्गहो वुत्तो। इति रूपस्स समुदयोति इमिना एवं परिग्गहितस्स रूपस्स समुदयो वुत्तो। तत्थ इतीति एवं समुदयो होतीति अत्थो। तस्स वित्थारो ‘‘अविज्जासमुदया रूपसमुदयो तण्हासमुदया, कम्मसमुदया आहारसमुदया रूपसमुदयोति निब्बत्तिलक्खणं पस्सन्तोपि रूपक्खन्धस्स उदयं पस्सती’’ति (पटि॰ म॰ १.५०) एवं वेदितब्बो। अत्थङ्गमेपि ‘‘अविज्जानिरोधा रूपनिरोधो…पे॰… विपरिणामलक्खणं पस्सन्तोपि रूपक्खन्धस्स निरोधं पस्सती’’ति अयं वित्थारो।
Idāni yaṃ iminā ñāṇena samannāgato sīhanādaṃ nadati, taṃ dassetuṃ iti rūpantiādimāha. Tattha iti rūpanti idaṃ rūpaṃ ettakaṃ rūpaṃ, ito uddhaṃ rūpaṃ natthīti ruppanasabhāvañceva bhūtupādāyabhedañca ādiṃ katvā lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānavasena anavasesarūpapariggaho vutto. Iti rūpassa samudayoti iminā evaṃ pariggahitassa rūpassa samudayo vutto. Tattha itīti evaṃ samudayo hotīti attho. Tassa vitthāro ‘‘avijjāsamudayā rūpasamudayo taṇhāsamudayā, kammasamudayā āhārasamudayā rūpasamudayoti nibbattilakkhaṇaṃ passantopi rūpakkhandhassa udayaṃ passatī’’ti (paṭi. ma. 1.50) evaṃ veditabbo. Atthaṅgamepi ‘‘avijjānirodhā rūpanirodho…pe… vipariṇāmalakkhaṇaṃ passantopi rūpakkhandhassa nirodhaṃ passatī’’ti ayaṃ vitthāro.
इति वेदनातिआदीसुपि अयं वेदना एत्तका वेदना, इतो उद्धं वेदना नत्थि, अयं सञ्ञा, इमे सङ्खारा, इदं विञ्ञाणं एत्तकं विञ्ञाणं , इतो उद्धं विञ्ञाणं नत्थीति वेदयितसञ्जाननअभिसङ्खरणविजाननसभावञ्चेव सुखादिरूपसञ्ञादिफस्सादिचक्खुविञ्ञाणादिभेदञ्च आदिं कत्वा लक्खणरसपच्चुपट्ठानपदट्ठानवसेन अनवसेसवेदनासञ्ञासङ्खारविञ्ञाणपरिग्गहो वुत्तो। इति वेदनाय समुदयोतिआदीहि पन एवं परिग्गहितानं वेदनासञ्ञासङ्खारविञ्ञाणानं समुदयो वुत्तो। तत्रापि इतीति एवं समुदयो होतीति अत्थो। तेसम्पि वित्थारो ‘‘अविज्जासमुदया वेदनासमुदयो’’ति (पटि॰ म॰ १.५०) रूपे वुत्तनयेनेव वेदितब्बो। अयं पन विसेसो – तीसु खन्धेसु ‘‘आहारसमुदया’’ति अवत्वा ‘‘फस्ससमुदया’’ति वत्तब्बं, विञ्ञाणक्खन्धे ‘‘नामरूपसमुदया’’ति। अत्थङ्गमपदम्पि तेसंयेव वसेन योजेतब्बं। अयमेत्थ सङ्खेपो। वित्थारतो पन उदयब्बयविनिच्छयो सब्बाकारपरिपूरो विसुद्धिमग्गे वुत्तो।
Iti vedanātiādīsupi ayaṃ vedanā ettakā vedanā, ito uddhaṃ vedanā natthi, ayaṃ saññā, ime saṅkhārā, idaṃ viññāṇaṃ ettakaṃ viññāṇaṃ , ito uddhaṃ viññāṇaṃ natthīti vedayitasañjānanaabhisaṅkharaṇavijānanasabhāvañceva sukhādirūpasaññādiphassādicakkhuviññāṇādibhedañca ādiṃ katvā lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānavasena anavasesavedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇapariggaho vutto. Iti vedanāya samudayotiādīhi pana evaṃ pariggahitānaṃ vedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇānaṃ samudayo vutto. Tatrāpi itīti evaṃ samudayo hotīti attho. Tesampi vitthāro ‘‘avijjāsamudayā vedanāsamudayo’’ti (paṭi. ma. 1.50) rūpe vuttanayeneva veditabbo. Ayaṃ pana viseso – tīsu khandhesu ‘‘āhārasamudayā’’ti avatvā ‘‘phassasamudayā’’ti vattabbaṃ, viññāṇakkhandhe ‘‘nāmarūpasamudayā’’ti. Atthaṅgamapadampi tesaṃyeva vasena yojetabbaṃ. Ayamettha saṅkhepo. Vitthārato pana udayabbayavinicchayo sabbākāraparipūro visuddhimagge vutto.
इमस्मिं सति इदं होतीति अयम्पि अपरो सीहनादो। तस्सत्थो – इमस्मिं अविज्जादिके पच्चये सति इदं सङ्खारादिकं फलं होति। इमस्सुप्पादा इदं उप्पज्जतीति इमस्स अविज्जादिकस्स पच्चयस्स उप्पादा इदं सङ्खारादिकं फलं उप्पज्जति। इमस्मिं असति इदं न होतीति इमस्मिं अविज्जादिके पच्चये असति इदं सङ्खारादिकं फलं न होति। इमस्स निरोधा इदं निरुज्झतीति इमस्स अविज्जादिकस्स पच्चयस्स निरोधा इदं सङ्खारादिकं फलं निरुज्झति। इदानि यथा तं होति चेव निरुज्झति च, तं वित्थारतो दस्सेतुं यदिदं अविज्जापच्चया सङ्खारातिआदिमाह।
Imasmiṃsati idaṃ hotīti ayampi aparo sīhanādo. Tassattho – imasmiṃ avijjādike paccaye sati idaṃ saṅkhārādikaṃ phalaṃ hoti. Imassuppādā idaṃ uppajjatīti imassa avijjādikassa paccayassa uppādā idaṃ saṅkhārādikaṃ phalaṃ uppajjati. Imasmiṃ asati idaṃ na hotīti imasmiṃ avijjādike paccaye asati idaṃ saṅkhārādikaṃ phalaṃ na hoti. Imassa nirodhā idaṃ nirujjhatīti imassa avijjādikassa paccayassa nirodhā idaṃ saṅkhārādikaṃ phalaṃ nirujjhati. Idāni yathā taṃ hoti ceva nirujjhati ca, taṃ vitthārato dassetuṃ yadidaṃ avijjāpaccayā saṅkhārātiādimāha.
एवं स्वाक्खातोति एवं पञ्चक्खन्धविभजनादिवसेन सुट्ठु अक्खातो कथितो। धम्मोति पञ्चक्खन्धपच्चयाकारधम्मो। उत्तानोति अनिकुज्जितो। विवटोति विवरित्वा ठपितो। पकासितोति दीपितो जोतितो। छिन्नपिलोतिकोति पिलोतिका वुच्चति छिन्नं भिन्नं तत्थ तत्थ सिब्बितगण्ठितं जिण्णवत्थं, तं यस्स नत्थीति अट्ठहत्थं नवहत्थं वा अहतसाटकं निवत्थो, सो छिन्नपिलोतिको नाम। अयम्पि धम्मो तादिसो। न हेत्थ कोहञ्ञादिवसेन छिन्नभिन्नसिब्बितगण्ठितभावो अत्थि। अपिच खुद्दकसाटकोपि पिलोतिकाति वुच्चति, सा यस्स नत्थि, अट्ठनवहत्थो महापटो अत्थि, सोपि छिन्नपिलोतिको, अपगतपिलोतिकोति अत्थो। तादिसो अयं धम्मो। यथा हि चतुहत्थं साटकं गहेत्वा परिग्गहणं करोन्तो पुरिसो इतो चितो च अञ्छन्तो किलमति, एवं बाहिरकसमये पब्बजिता अत्तनो परित्तकं धम्मं ‘‘एवं सति एवं भविस्सती’’ति कप्पेत्वा कप्पेत्वा वड्ढेन्ता किलमन्ति। यथा पन अट्ठहत्थनवहत्थेन परिग्गहणं करोन्तो यथारुचि पारुपति न किलमति, नत्थि तत्थ अञ्छित्वा वड्ढनकिच्चं; एवं इमस्मिम्पि धम्मे कप्पेत्वा कप्पेत्वा विभजनकिच्चं नत्थि, तेहि तेहि कारणेहि मयाव अयं धम्मो सुविभत्तो सुवित्थारितोति इदम्पि सन्धाय ‘‘छिन्नपिलोतिको’’ति आह। अपिच कचवरोपि पिलोतिकाति वुच्चति, इमस्मिञ्च सासने समणकचवरं नाम पतिट्ठातुं न लभति। तेनेवाह –
Evaṃ svākkhātoti evaṃ pañcakkhandhavibhajanādivasena suṭṭhu akkhāto kathito. Dhammoti pañcakkhandhapaccayākāradhammo. Uttānoti anikujjito. Vivaṭoti vivaritvā ṭhapito. Pakāsitoti dīpito jotito. Chinnapilotikoti pilotikā vuccati chinnaṃ bhinnaṃ tattha tattha sibbitagaṇṭhitaṃ jiṇṇavatthaṃ, taṃ yassa natthīti aṭṭhahatthaṃ navahatthaṃ vā ahatasāṭakaṃ nivattho, so chinnapilotiko nāma. Ayampi dhammo tādiso. Na hettha kohaññādivasena chinnabhinnasibbitagaṇṭhitabhāvo atthi. Apica khuddakasāṭakopi pilotikāti vuccati, sā yassa natthi, aṭṭhanavahattho mahāpaṭo atthi, sopi chinnapilotiko, apagatapilotikoti attho. Tādiso ayaṃ dhammo. Yathā hi catuhatthaṃ sāṭakaṃ gahetvā pariggahaṇaṃ karonto puriso ito cito ca añchanto kilamati, evaṃ bāhirakasamaye pabbajitā attano parittakaṃ dhammaṃ ‘‘evaṃ sati evaṃ bhavissatī’’ti kappetvā kappetvā vaḍḍhentā kilamanti. Yathā pana aṭṭhahatthanavahatthena pariggahaṇaṃ karonto yathāruci pārupati na kilamati, natthi tattha añchitvā vaḍḍhanakiccaṃ; evaṃ imasmimpi dhamme kappetvā kappetvā vibhajanakiccaṃ natthi, tehi tehi kāraṇehi mayāva ayaṃ dhammo suvibhatto suvitthāritoti idampi sandhāya ‘‘chinnapilotiko’’ti āha. Apica kacavaropi pilotikāti vuccati, imasmiñca sāsane samaṇakacavaraṃ nāma patiṭṭhātuṃ na labhati. Tenevāha –
‘‘कारण्डवं निद्धमथ, कसम्बुं अपकस्सथ।
‘‘Kāraṇḍavaṃ niddhamatha, kasambuṃ apakassatha;
ततो पलापे वाहेथ, अस्समणे समणमानिने॥
Tato palāpe vāhetha, assamaṇe samaṇamānine.
‘‘निद्धमित्वान पापिच्छे, पापआचारगोचरे।
‘‘Niddhamitvāna pāpicche, pāpaācāragocare;
सुद्धा सुद्धेहि संवासं, कप्पयव्हो पतिस्सता।
Suddhā suddhehi saṃvāsaṃ, kappayavho patissatā;
ततो समग्गा निपका, दुक्खस्सन्तं करिस्सथा’’ति॥ (अ॰ नि॰ ८.१०)।
Tato samaggā nipakā, dukkhassantaṃ karissathā’’ti. (a. ni. 8.10);
इति समणकचवरस्स छिन्नत्तापि अयं धम्मो छिन्नपिलोतिको नाम होति।
Iti samaṇakacavarassa chinnattāpi ayaṃ dhammo chinnapilotiko nāma hoti.
अलमेवाति युत्तमेव। सद्धापब्बजितेनाति सद्धाय पब्बजितेन। कुलपुत्तेनाति द्वे कुलपुत्ता आचारकुलपुत्तो जातिकुलपुत्तो च। तत्थ यो यतो कुतोचि कुला पब्बजित्वा सीलादयो पञ्च धम्मक्खन्धे पूरेति, अयं आचारकुलपुत्तो नाम। यो पन यसकुलपुत्तादयो विय जातिसम्पन्नकुला पब्बजितो, अयं जातिकुलपुत्तो नाम। तेसु इध आचारकुलपुत्तो अधिप्पेतो। सचे पन जातिकुलपुत्तो आचारवा होति, अयं उत्तमोयेव। एवरूपेन कुलपुत्तेन। वीरियं आरभितुन्ति चतुरङ्गसमन्नागतं वीरियं कातुं। इदानिस्स चतुरङ्गं दस्सेन्तो कामं तचो चातिआदिमाह। एत्थ हि तचो एकं अङ्गं, न्हारु एकं, अट्ठि एकं, मंसलोहितं एकन्ति। इदञ्च पन चतुरङ्गसमन्नागतं वीरियं अधिट्ठहन्तेन नवसु ठानेसु समाधातब्बं पुरेभत्ते पच्छाभत्ते पुरिमयामे मज्झिमयामे पच्छिमयामे गमने ठाने निसज्जाय सयनेति।
Alamevāti yuttameva. Saddhāpabbajitenāti saddhāya pabbajitena. Kulaputtenāti dve kulaputtā ācārakulaputto jātikulaputto ca. Tattha yo yato kutoci kulā pabbajitvā sīlādayo pañca dhammakkhandhe pūreti, ayaṃ ācārakulaputto nāma. Yo pana yasakulaputtādayo viya jātisampannakulā pabbajito, ayaṃ jātikulaputto nāma. Tesu idha ācārakulaputto adhippeto. Sace pana jātikulaputto ācāravā hoti, ayaṃ uttamoyeva. Evarūpena kulaputtena. Vīriyaṃ ārabhitunti caturaṅgasamannāgataṃ vīriyaṃ kātuṃ. Idānissa caturaṅgaṃ dassento kāmaṃ taco cātiādimāha. Ettha hi taco ekaṃ aṅgaṃ, nhāru ekaṃ, aṭṭhi ekaṃ, maṃsalohitaṃ ekanti. Idañca pana caturaṅgasamannāgataṃ vīriyaṃ adhiṭṭhahantena navasu ṭhānesu samādhātabbaṃ purebhatte pacchābhatte purimayāme majjhimayāme pacchimayāme gamane ṭhāne nisajjāya sayaneti.
दुक्खं , भिक्खवे, कुसीतो विहरतीति इमस्मिं सासने यो कुसीतो पुग्गलो, सो दुक्खं विहरति। बाहिरसमये पन यो कुसीतो, सो सुखं विहरति। वोकिण्णोति मिस्सीभूतो। सदत्थन्ति सोभनं वा अत्थं सकं वा अत्थं, उभयेनापि अरहत्तमेव अधिप्पेतं। परिहापेतीति हापेति न पापुणाति। कुसीतपुग्गलस्स हि छ द्वारानि अगुत्तानि होन्ति, तीणि कम्मानि अपरिसुद्धानि, आजीवट्ठमकं सीलं अपरियोदातं, भिन्नाजीवो कुलूपको होति। सो सब्रह्मचारीनं अक्खिम्हि पतितरजं विय उपघातकरो हुत्वा दुक्खं विहरति, पीठमद्दनो चेव होति लण्डपूरको च, सत्थु अज्झासयं गहेतुं न सक्कोति, दुल्लभं खणं विराधेति, तेन भुत्तो रट्ठपिण्डोपि न महप्फलो होति।
Dukkhaṃ, bhikkhave, kusīto viharatīti imasmiṃ sāsane yo kusīto puggalo, so dukkhaṃ viharati. Bāhirasamaye pana yo kusīto, so sukhaṃ viharati. Vokiṇṇoti missībhūto. Sadatthanti sobhanaṃ vā atthaṃ sakaṃ vā atthaṃ, ubhayenāpi arahattameva adhippetaṃ. Parihāpetīti hāpeti na pāpuṇāti. Kusītapuggalassa hi cha dvārāni aguttāni honti, tīṇi kammāni aparisuddhāni, ājīvaṭṭhamakaṃ sīlaṃ apariyodātaṃ, bhinnājīvo kulūpako hoti. So sabrahmacārīnaṃ akkhimhi patitarajaṃ viya upaghātakaro hutvā dukkhaṃ viharati, pīṭhamaddano ceva hoti laṇḍapūrako ca, satthu ajjhāsayaṃ gahetuṃ na sakkoti, dullabhaṃ khaṇaṃ virādheti, tena bhutto raṭṭhapiṇḍopi na mahapphalo hoti.
आरद्धवीरियो च खो, भिक्खवेति आरद्धवीरियो पुग्गलो इमस्मिंयेव सासने सुखं विहरति। बाहिरसमये पन यो आरद्धवीरियो, सो दुक्खं विहरति। पविवित्तोति विवित्तो वियुत्तो हुत्वा। सदत्थं परिपूरेतीति अरहत्तं पापुणाति। आरद्धवीरियस्स हि छ द्वारानि सुगुत्तानि होन्ति, तीणि कम्मानि परिसुद्धानि, आजीवट्ठमकं सीलं परियोदातं सब्रह्मचारीनं अक्खिम्हि सुसीतलञ्जनं विय धातुगतचन्दनं विय च मनापो हुत्वा सुखं विहरति, सत्थु अज्झासयं गहेतुं सक्कोति। सत्था हि –
Āraddhavīriyo ca kho, bhikkhaveti āraddhavīriyo puggalo imasmiṃyeva sāsane sukhaṃ viharati. Bāhirasamaye pana yo āraddhavīriyo, so dukkhaṃ viharati. Pavivittoti vivitto viyutto hutvā. Sadatthaṃ paripūretīti arahattaṃ pāpuṇāti. Āraddhavīriyassa hi cha dvārāni suguttāni honti, tīṇi kammāni parisuddhāni, ājīvaṭṭhamakaṃ sīlaṃ pariyodātaṃ sabrahmacārīnaṃ akkhimhi susītalañjanaṃ viya dhātugatacandanaṃ viya ca manāpo hutvā sukhaṃ viharati, satthu ajjhāsayaṃ gahetuṃ sakkoti. Satthā hi –
‘‘चिरं जीव महावीर, कप्पं तिट्ठ महामुनी’’ति –
‘‘Ciraṃ jīva mahāvīra, kappaṃ tiṭṭha mahāmunī’’ti –
एवं गोतमिया वन्दितो, ‘‘न खो, गोतमि, तथागता एवं वन्दितब्बा’’ति पटिक्खिपित्वा ताय याचितो वन्दितब्बाकारं आचिक्खन्तो एवमाह –
Evaṃ gotamiyā vandito, ‘‘na kho, gotami, tathāgatā evaṃ vanditabbā’’ti paṭikkhipitvā tāya yācito vanditabbākāraṃ ācikkhanto evamāha –
‘‘आरद्धवीरिये पहितत्ते, निच्चं दळ्हपरक्कमे।
‘‘Āraddhavīriye pahitatte, niccaṃ daḷhaparakkame;
समग्गे सावके पस्स, एसा बुद्धान वन्दना’’ति॥ (अप॰ थेरी २.२.१७१)।
Samagge sāvake passa, esā buddhāna vandanā’’ti. (apa. therī 2.2.171);
एवं आरद्धवीरियो सत्थु अज्झासयं गहेतुं सक्कोति, दुल्लभं खणं न विराधेति। तस्स हि बुद्धुप्पादो धम्मदेसना सङ्घसुप्पटिपत्ति सफला होति सउद्रया, रट्ठपिण्डोपि तेन भुत्तो महप्फलो होति।
Evaṃ āraddhavīriyo satthu ajjhāsayaṃ gahetuṃ sakkoti, dullabhaṃ khaṇaṃ na virādheti. Tassa hi buddhuppādo dhammadesanā saṅghasuppaṭipatti saphalā hoti saudrayā, raṭṭhapiṇḍopi tena bhutto mahapphalo hoti.
हीनेन अग्गस्साति हीनाय सद्धाय हीनेन वीरियेन हीनाय सतिया हीनेन समाधिना हीनाय पञ्ञाय अग्गसङ्खातस्स अरहत्तस्स पत्ति नाम न होति। अग्गेन च खोति अग्गेहि सद्धादीहि अग्गस्स अरहत्तस्स पत्ति होति। मण्डपेय्यन्ति पसन्नट्ठेन मण्डं, पातब्बट्ठेन पेय्यं। यञ्हि पिवित्वा अन्तरवीथियं पतितो विसञ्ञी अत्तनो साटकादीनम्पि अस्सामिको होति, तं पसन्नम्पि न पातब्बं, मय्हं पन सासनं एवं पसन्नञ्च पातब्बञ्चाति दस्सेन्तो ‘‘मण्डपेय्य’’न्ति आह।
Hīnenaaggassāti hīnāya saddhāya hīnena vīriyena hīnāya satiyā hīnena samādhinā hīnāya paññāya aggasaṅkhātassa arahattassa patti nāma na hoti. Aggena ca khoti aggehi saddhādīhi aggassa arahattassa patti hoti. Maṇḍapeyyanti pasannaṭṭhena maṇḍaṃ, pātabbaṭṭhena peyyaṃ. Yañhi pivitvā antaravīthiyaṃ patito visaññī attano sāṭakādīnampi assāmiko hoti, taṃ pasannampi na pātabbaṃ, mayhaṃ pana sāsanaṃ evaṃ pasannañca pātabbañcāti dassento ‘‘maṇḍapeyya’’nti āha.
तत्थ तिविधो मण्डो – देसनामण्डो, पटिग्गहमण्डो, ब्रह्मचरियमण्डोति। कतमो देसनामण्डो? चतुन्नं अरियसच्चानं आचिक्खना देसना पञ्ञापना पट्ठपना विवरणा विभजना उत्तानीकम्मं, चतुन्नं सतिपट्ठानानं…पे॰… अरियस्स अट्ठङ्गिकस्स मग्गस्स आचिक्खना…पे॰… उत्तानीकम्मं, अयं देसनामण्डो। कतमो पटिग्गहमण्डो? भिक्खू भिक्खुनियो उपासका उपासिकायो देवा मनुस्सा ये वा पनञ्ञेपि केचि विञ्ञातारो, अयं पटिग्गहमण्डो। कतमो ब्रह्मचरियमण्डो? अयमेव अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो, सेय्यथिदं – सम्मादिट्ठि…पे॰… सम्मासमाधि, अयं ब्रह्मचरियमण्डो। अपिच अधिमोक्खमण्डो सद्धिन्द्रियं, अस्सद्धियं कसटो, अस्सद्धियं कसटं छड्डेत्वा सद्धिन्द्रियस्स अधिमोक्खमण्डं पिवतीति मण्डपेय्यन्तिआदिनापि (पटि॰ म॰ १.२३८) नयेनेत्थ अत्थो वेदितब्बो। सत्था सम्मुखीभूतोति इदमेत्थ कारणवचनं। यस्मा सत्था सम्मुखीभूतो, तस्मा वीरियसम्पयोगं कत्वा पिवथ एतं मण्डं। बाहिरकञ्हि भेसज्जमण्डम्पि वेज्जस्स असम्मुखा पिवन्तानं पमाणं वा उग्गमनं वा निग्गमनं वा न जानामाति आसङ्का होति। वेज्जसम्मुखा पन ‘‘वेज्जो जानिस्सती’’ति निरासङ्का पिवन्ति। एवमेव अम्हाकं धम्मस्सामि सत्था सम्मुखीभूतोति वीरियं कत्वा पिवथाति मण्डपाने नेसं नियोजेन्तो तस्मातिह, भिक्खवेतिआदिमाह। तत्थ सफलाति सानिसंसा। सउद्रयाति सवड्ढि। इदानि नियोजनानुरूपं सिक्खितब्बतं निद्दिसन्तो अत्तत्थं वा हि, भिक्खवेतिआदिमाह। तत्थ अत्तत्थन्ति अत्तनो अत्थभूतं अरहत्तं। अप्पमादेन सम्पादेतुन्ति अप्पमादेन सब्बकिच्चानि कातुं। परत्थन्ति पच्चयदायकानं महप्फलानिसंसं। सेसं सब्बत्थ उत्तानमेवाति। दुतियं।
Tattha tividho maṇḍo – desanāmaṇḍo, paṭiggahamaṇḍo, brahmacariyamaṇḍoti. Katamo desanāmaṇḍo? Catunnaṃ ariyasaccānaṃ ācikkhanā desanā paññāpanā paṭṭhapanā vivaraṇā vibhajanā uttānīkammaṃ, catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ…pe… ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassa ācikkhanā…pe… uttānīkammaṃ, ayaṃ desanāmaṇḍo. Katamo paṭiggahamaṇḍo? Bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā ye vā panaññepi keci viññātāro, ayaṃ paṭiggahamaṇḍo. Katamo brahmacariyamaṇḍo? Ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, seyyathidaṃ – sammādiṭṭhi…pe… sammāsamādhi, ayaṃ brahmacariyamaṇḍo. Apica adhimokkhamaṇḍo saddhindriyaṃ, assaddhiyaṃ kasaṭo, assaddhiyaṃ kasaṭaṃ chaḍḍetvā saddhindriyassa adhimokkhamaṇḍaṃ pivatīti maṇḍapeyyantiādināpi (paṭi. ma. 1.238) nayenettha attho veditabbo. Satthā sammukhībhūtoti idamettha kāraṇavacanaṃ. Yasmā satthā sammukhībhūto, tasmā vīriyasampayogaṃ katvā pivatha etaṃ maṇḍaṃ. Bāhirakañhi bhesajjamaṇḍampi vejjassa asammukhā pivantānaṃ pamāṇaṃ vā uggamanaṃ vā niggamanaṃ vā na jānāmāti āsaṅkā hoti. Vejjasammukhā pana ‘‘vejjo jānissatī’’ti nirāsaṅkā pivanti. Evameva amhākaṃ dhammassāmi satthā sammukhībhūtoti vīriyaṃ katvā pivathāti maṇḍapāne nesaṃ niyojento tasmātiha, bhikkhavetiādimāha. Tattha saphalāti sānisaṃsā. Saudrayāti savaḍḍhi. Idāni niyojanānurūpaṃ sikkhitabbataṃ niddisanto attatthaṃ vā hi, bhikkhavetiādimāha. Tattha attatthanti attano atthabhūtaṃ arahattaṃ. Appamādena sampādetunti appamādena sabbakiccāni kātuṃ. Paratthanti paccayadāyakānaṃ mahapphalānisaṃsaṃ. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti. Dutiyaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / २. दुतियदसबलसुत्तं • 2. Dutiyadasabalasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / २. दुतियदसबलसुत्तवण्णना • 2. Dutiyadasabalasuttavaṇṇanā
