| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សំយុត្តនិកាយ (ដីកា) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
២. ទុតិយទសពលសុត្តវណ្ណនា
2. Dutiyadasabalasuttavaṇṇanā
២២. តត្ថាតិ ទុតិយសុត្តេ។ ទសហិ ពលេហីតិ ទសហិ អនញ្ញសាធារណេហិ ញាណពលេហិ, តានិ តថាគតស្សេវ ពលានីតិ តថាគតពលានីតិ វុច្ចន្តិ។ កាមញ្ច តានិ ឯកច្ចានំ សាវកានម្បិ ឧប្បជ្ជន្តិ, យាទិសានិ បន ពុទ្ធានំ ឋានាដ្ឋានញាណាទីនិ ឧប្បជ្ជន្តិ, ន តាទិសានិ តទញ្ញេសំ កទាចិបិ ឧប្បជ្ជន្តីតិ។ ហត្ថិកុលានុសារេនាតិ វក្ខមានហត្ថិកុលានុសារេន។ កាឡាវកន្តិ កុលសទ្ទាបេក្ខាយ នបុំសកនិទ្ទេសោ។ ឯស នយោ សេសេសុបិ។ បកតិហត្ថិកុលន្តិ គិរិចរនទិចរវនចរាទិប្បភេទា គោចរិយកាឡាវកនាមា សព្ពាបិ ពលេន បាកតិកា ហត្ថិជាតិ។ ទសន្នំ បុរិសានន្តិ ថាមមជ្ឈិមានំ ទសន្នំ បុរិសានំ។ ឯកស្ស តថាគតស្ស កាយពលន្តិ អានេត្វា សម្ពន្ធោ។ ឯកស្សាតិ ច តថា ហេដ្ឋាកថាយំ អាគតត្តា ទេសនាសោតេន វុត្តំ។ នារាយនសង្ឃាតពលន្តិ ឯត្ថ នារា វុច្ចន្តិ រស្មិយោ, តា ពហូ នានាវិធា ឥតោ ឧប្បជ្ជន្តីតិ នារាយនំ, វជិរំ, តស្មា នារាយនសង្ឃាតពលន្តិ វជិរសង្ឃាតពលន្តិ អត្ថោ។ តថាគតស្ស កាយពលន្តិ តថាគតស្ស បាកតិកកាយពលំ។ សង្គហំ ន គច្ឆតិ អត្តនោ ពលាភាវតោ, តតោ ឯវស្ស ពាហិរកតា លាមកតា ច។ តទុភយំ បនស្ស ការណេន ទស្សេតុំ ‘‘ឯតញ្ហិ និស្សាយា’’តិអាទិ វុត្តំ។ អញ្ញន្តិ កាយពលតោ អញ្ញំ តតោ វិសុំយេវ។ ទសសុ ឋានេសុ ទសសុ ញាតព្ពដ្ឋានេសុ។ យាថាវបដិវេធតោ សយញ្ច អកម្បយំ, បុគ្គលញ្ច តំសមង្គិំ នេយ្យេសុ អធិពលំ ករោតីតិ អាហ ‘‘អកម្បនដ្ឋេន ឧបត្ថម្ភនដ្ឋេន ចា’’តិ។
22.Tatthāti dutiyasutte. Dasahi balehīti dasahi anaññasādhāraṇehi ñāṇabalehi, tāni tathāgatasseva balānīti tathāgatabalānīti vuccanti. Kāmañca tāni ekaccānaṃ sāvakānampi uppajjanti, yādisāni pana buddhānaṃ ṭhānāṭṭhānañāṇādīni uppajjanti, na tādisāni tadaññesaṃ kadācipi uppajjantīti. Hatthikulānusārenāti vakkhamānahatthikulānusārena. Kāḷāvakanti kulasaddāpekkhāya napuṃsakaniddeso. Esa nayo sesesupi. Pakatihatthikulanti giricaranadicaravanacarādippabhedā gocariyakāḷāvakanāmā sabbāpi balena pākatikā hatthijāti. Dasannaṃ purisānanti thāmamajjhimānaṃ dasannaṃ purisānaṃ. Ekassa tathāgatassa kāyabalanti ānetvā sambandho. Ekassāti ca tathā heṭṭhākathāyaṃ āgatattā desanāsotena vuttaṃ. Nārāyanasaṅghātabalanti ettha nārā vuccanti rasmiyo, tā bahū nānāvidhā ito uppajjantīti nārāyanaṃ, vajiraṃ, tasmā nārāyanasaṅghātabalanti vajirasaṅghātabalanti attho. Tathāgatassa kāyabalanti tathāgatassa pākatikakāyabalaṃ. Saṅgahaṃ na gacchati attano balābhāvato, tato evassa bāhirakatā lāmakatā ca. Tadubhayaṃ panassa kāraṇena dassetuṃ ‘‘etañhi nissāyā’’tiādi vuttaṃ. Aññanti kāyabalato aññaṃ tato visuṃyeva. Dasasu ṭhānesu dasasu ñātabbaṭṭhānesu. Yāthāvapaṭivedhato sayañca akampayaṃ, puggalañca taṃsamaṅgiṃ neyyesu adhibalaṃ karotīti āha ‘‘akampanaṭṭhena upatthambhanaṭṭhena cā’’ti.
ឋានញ្ច ឋានតោតិ ការណញ្ច ការណតោ។ ការណញ្ហិ យស្មា ផលំ តិដ្ឋតិ តទាយត្តវុត្តិតាយ ឧប្បជ្ជតិ ចេវ បវត្តតិ ច, តស្មា ‘‘ឋាន’’ន្តិ វុច្ចតិ។ វិបរិយាយេន អដ្ឋានន្តិ អការណំ វេទិតព្ពំ។ តទុភយំ ភគវា យេន ញាណេន យេ យេ ធម្មា យេសំ យេសំ ធម្មានំ ហេតូ បច្ចយា ឧប្បាទាយ, តំ តំ ឋានំ, យេ យេ ធម្មា យេសំ យេសំ ធម្មានំ ន ហេតូ ន បច្ចយា ឧប្បាទាយ, តំ តំ អដ្ឋានន្តិ បជានាតិ។ តំ សន្ធាយាហ ‘‘ឋានញ្ច…បេ.… ជាននំ ឯក’’ន្តិ។ កម្មសមាទានានន្តិ កម្មំ សមាទិយិត្វា កតានំ កុសលាកុសលកម្មានំ, កម្មញ្ញេវ វា កម្មសមាទានំ។ ឋានសោ ហេតុសោតិ បច្ចយតោ ច ហេតុតោ ច។ តត្ថ គតិឧបធិកាលបយោគា វិបាកស្ស ឋានំ, កម្មំ ហេតុ។ សព្ពត្ថគាមិនីបដិបទាជាននន្តិ សព្ពគតិគាមិនិយា អគតិគាមិនិយា ច បដិបទាយ មគ្គស្ស ជាននំ, ពហូសុបិ មនុស្សេសុ ឯកមេវ បាណំ ហនន្តេសុ ‘‘ឥមស្ស ចេតនា និរយគាមិនី ភវិស្សតិ, ឥមស្ស តិរច្ឆានយោនិគាមិនី’’តិ ឥមិនា នយេន ឯកវត្ថុស្មិម្បិ កុសលាកុសលចេតនាសង្ខាតានំ បដិបត្តីនំ អវិបរីតតោ សភាវជាននំ ។ អនេកធាតុនានាធាតុលោកជាននន្តិ ចក្ខុធាតុអាទីហិ កាមធាតុអាទីហិ វា ពហុធាតុនោ, តាសំយេវ ធាតូនំ វិបរីតតាយ នានប្បការធាតុនោ ខន្ធាយតនធាតុលោកស្ស ជាននំ។ បរសត្តានន្តិ បរេសំ សត្តានំ។ នានាធិមុត្តិកតាជាននន្តិ ហីនាទីហិ អធិមុត្តីហិ នានាធិមុត្តិកភាវស្ស ជាននំ។ តេសំយេវាតិ បរសត្តានំយេវ។ ឥន្ទ្រិយបរោបរិយត្តជាននន្តិ សទ្ធាទីនំ ឥន្ទ្រិយានំ បរភាវស្ស អបរភាវស្ស វុទ្ធិយា ចេវ ហានិយា ច ជាននំ។ ឈានវិមោក្ខសមាធិសមាបត្តីនន្តិ បឋមាទីនំ ចតុន្នំ ឈានានំ, ‘‘រូបី រូបានិ បស្សតី’’តិអាទីនំ អដ្ឋន្នំ វិមោក្ខានំ, សវិតក្កសវិចារាទីនំ តិណ្ណំ សមាធីនំ, បឋមជ្ឈានសមាបត្តិអាទីនញ្ច នវន្នំ អនុបុព្ពសមាបត្តីនំ។ សំកិលេសវោទានវុដ្ឋានជាននន្តិ ហានភាគិយស្ស, វិសេសភាគិយស្ស ‘‘វោទានម្បិ វុដ្ឋានំ, តម្ហា តម្ហា សមាធិម្ហា វុដ្ឋានម្បិ វុដ្ឋាន’’ន្តិ (វិភ. ៨២៨) ឯវំ វុត្តបគុណជ្ឈានស្ស ចេវ ភវង្គផលសមាបត្តីនញ្ច ជាននំ។ ហេដ្ឋិមំ ហេដ្ឋិមញ្ហិ បគុណជ្ឈានំ ឧបរិមស្ស ឧបរិមស្ស បទដ្ឋានំ ហោតិ, តស្មា វោទានម្បិ ‘‘វុដ្ឋាន’’ន្តិ វុច្ចតិ។ ភវង្គេន បន សព្ពឈានេហិ វុដ្ឋានំ ហោតិ។ ផលសមាបត្តិយា និរោធសមាបត្តិតោ វុដ្ឋានមេវ សន្ធាយ ‘‘តម្ហា តម្ហា សមាធិម្ហា វុដ្ឋាន’’ន្តិ វុត្តំ។ បុព្ពេនិវាសជាននន្តិ បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណេន និវុដ្ឋក្ខន្ធានំ ជាននំ។ ចុតូបបាតជាននន្តិ សត្តានំ ចុតិយា ឧបបត្តិយា ច យាថាវតោ ជាននំ។ អយមេត្ថ សង្ខេបោ, វិត្ថារោ បន វិសុទ្ធិមគ្គេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពោ។ អាសវក្ខយជាននំ អាសវក្ខយញាណំ, មគ្គញាណន្តិ អត្ថោ។ យត្ថ បនេតានិ វិត្ថារតោ អាគតានិ សំវណ្ណិតានិ, តានិ ទស្សេន្តោ ‘‘អភិធម្មេ បនា’’តិអាទិមាហ។
Ṭhānañcaṭhānatoti kāraṇañca kāraṇato. Kāraṇañhi yasmā phalaṃ tiṭṭhati tadāyattavuttitāya uppajjati ceva pavattati ca, tasmā ‘‘ṭhāna’’nti vuccati. Vipariyāyena aṭṭhānanti akāraṇaṃ veditabbaṃ. Tadubhayaṃ bhagavā yena ñāṇena ye ye dhammā yesaṃ yesaṃ dhammānaṃ hetū paccayā uppādāya, taṃ taṃ ṭhānaṃ, ye ye dhammā yesaṃ yesaṃ dhammānaṃ na hetū na paccayā uppādāya, taṃ taṃ aṭṭhānanti pajānāti. Taṃ sandhāyāha ‘‘ṭhānañca…pe… jānanaṃ eka’’nti. Kammasamādānānanti kammaṃ samādiyitvā katānaṃ kusalākusalakammānaṃ, kammaññeva vā kammasamādānaṃ. Ṭhānaso hetusoti paccayato ca hetuto ca. Tattha gatiupadhikālapayogā vipākassa ṭhānaṃ, kammaṃ hetu. Sabbatthagāminīpaṭipadājānananti sabbagatigāminiyā agatigāminiyā ca paṭipadāya maggassa jānanaṃ, bahūsupi manussesu ekameva pāṇaṃ hanantesu ‘‘imassa cetanā nirayagāminī bhavissati, imassa tiracchānayonigāminī’’ti iminā nayena ekavatthusmimpi kusalākusalacetanāsaṅkhātānaṃ paṭipattīnaṃ aviparītato sabhāvajānanaṃ . Anekadhātunānādhātulokajānananti cakkhudhātuādīhi kāmadhātuādīhi vā bahudhātuno, tāsaṃyeva dhātūnaṃ viparītatāya nānappakāradhātuno khandhāyatanadhātulokassa jānanaṃ. Parasattānanti paresaṃ sattānaṃ. Nānādhimuttikatājānananti hīnādīhi adhimuttīhi nānādhimuttikabhāvassa jānanaṃ. Tesaṃyevāti parasattānaṃyeva. Indriyaparopariyattajānananti saddhādīnaṃ indriyānaṃ parabhāvassa aparabhāvassa vuddhiyā ceva hāniyā ca jānanaṃ. Jhānavimokkhasamādhisamāpattīnanti paṭhamādīnaṃ catunnaṃ jhānānaṃ, ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādīnaṃ aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ, savitakkasavicārādīnaṃ tiṇṇaṃ samādhīnaṃ, paṭhamajjhānasamāpattiādīnañca navannaṃ anupubbasamāpattīnaṃ. Saṃkilesavodānavuṭṭhānajānananti hānabhāgiyassa, visesabhāgiyassa ‘‘vodānampi vuṭṭhānaṃ, tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhānampi vuṭṭhāna’’nti (vibha. 828) evaṃ vuttapaguṇajjhānassa ceva bhavaṅgaphalasamāpattīnañca jānanaṃ. Heṭṭhimaṃ heṭṭhimañhi paguṇajjhānaṃ uparimassa uparimassa padaṭṭhānaṃ hoti, tasmā vodānampi ‘‘vuṭṭhāna’’nti vuccati. Bhavaṅgena pana sabbajhānehi vuṭṭhānaṃ hoti. Phalasamāpattiyā nirodhasamāpattito vuṭṭhānameva sandhāya ‘‘tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhāna’’nti vuttaṃ. Pubbenivāsajānananti pubbenivāsānussatiñāṇena nivuṭṭhakkhandhānaṃ jānanaṃ. Cutūpapātajānananti sattānaṃ cutiyā upapattiyā ca yāthāvato jānanaṃ. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimagge vuttanayeneva veditabbo. Āsavakkhayajānanaṃ āsavakkhayañāṇaṃ, maggañāṇanti attho. Yattha panetāni vitthārato āgatāni saṃvaṇṇitāni, tāni dassento ‘‘abhidhamme panā’’tiādimāha.
ព្យាមោហភយវសេន សរណបរិយេសនំ សារជ្ជនំ សារទោ, ព្យាមោហភយំ។ វិគតោ សារទោ ឯតស្សាតិ វិសារទោ, តស្ស ភាវោ វេសារជ្ជំ។ តំ បន ញាណសម្បទំ បហានសម្បទំ ទេសនាវិសេសសម្បទំ ខេមំ និស្សាយ បវត្តំ ចតុព្ពិធំ បច្ចវេក្ខណាញាណំ។ តេនាហ ‘‘ចតូសុ ឋានេសូ’’តិអាទិ។ ចតូសូតិ បរបរិកប្បិតេសុ វត្ថូសុ។ បរបរិកប្បិតេសុ វា វត្ថុមត្តេសុ ចោទនាការណេសុ។ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស តេ បដិជានតោតិ ‘‘អហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ’’តិ ឯវំ បដិជានន្តេន តយា។ ឥមេ ធម្មាតិ ‘‘ឥទំ បញ្ចមំ អរិយសច្ចំ, អយំ ឆដ្ឋោ ឧបាទានក្ខន្ធោ, ឥទំ តេរសមំ អាយតន’’ន្តិ វេទិតព្ពា ឥមេ ធម្មា។ អនភិសម្ពុទ្ធា អប្បដិវិទ្ធត្តាតិ។
Byāmohabhayavasena saraṇapariyesanaṃ sārajjanaṃ sārado, byāmohabhayaṃ. Vigato sārado etassāti visārado, tassa bhāvo vesārajjaṃ. Taṃ pana ñāṇasampadaṃ pahānasampadaṃ desanāvisesasampadaṃ khemaṃ nissāya pavattaṃ catubbidhaṃ paccavekkhaṇāñāṇaṃ. Tenāha ‘‘catūsu ṭhānesū’’tiādi. Catūsūti paraparikappitesu vatthūsu. Paraparikappitesu vā vatthumattesu codanākāraṇesu. Sammāsambuddhassa te paṭijānatoti ‘‘ahaṃ sammāsambuddho’’ti evaṃ paṭijānantena tayā. Ime dhammāti ‘‘idaṃ pañcamaṃ ariyasaccaṃ, ayaṃ chaṭṭho upādānakkhandho, idaṃ terasamaṃ āyatana’’nti veditabbā ime dhammā. Anabhisambuddhā appaṭividdhattāti.
តត្រាតិ តស្មិំ អនភិសម្ពុទ្ធធម្មសង្ខាតេ ចោទនាវត្ថុស្មិំ។ កោចីតិ សមណាទីហិ អញ្ញោ វា យោ កោចិ។ សហ ធម្មេនាតិ សហ ហេតុនា។ ‘‘ធម្មបដិសម្ភិទា’’តិអាទីសុ វិយ ហេតុបរិយាយោ ឥធ ធម្ម-សទ្ទោ។ ហេតូតិ ច ឧប្បត្តិសាធនហេតុ វេទិតព្ពោ, ន ការកោ សម្បាបកោ វា។ និមិត្តន្តិ ការណំ, តំ បនេត្ថ ចោទនាវត្ថុមេវ។ ន សមនុបស្សាមិ សម្មាសម្ពុទ្ធភាវតោ។ ខេមប្បត្តោតិ អខេមប្បត្តរូបាយ ចោទនាយ អនុបទ្ទវំ បត្តោ និច្ចលភាវប្បត្តោ។ វេសារជ្ជប្បត្តោតិ វិសារទភាវប្បត្តោ។ សេសេសុបិ ឯសេវ នយោ។ អយំ បន វិសេសោ – ឥមេ អាសវាតិ កាមាសវាទីសុ ឥមេ នាម អាសវា ន បរិក្ខីណាតិ អាសវក្ខយវចនេនេត្ថ សព្ពកិលេសប្បហានំ វុត្តំ។ ន ហិ សោ កិលេសោ អត្ថិ, យោ សព្ពសោ អាសវេសុ ខីណេសុ នប្បហីយេយ្យ។ អន្តរាយិកាតិ អន្តរាយករា, សគ្គវិមោក្ខាធិគមស្ស អន្តរាយករាតិ អត្ថោ។ ធម្មោ ហិ យោ សំកិលេសតោ និយ្យាតិ, សោ ‘‘និយ្យានិកោ’’តិ វុត្តោ។ ធម្មេ និយ្យន្តេ តំសមង្គីបុគ្គលោ និយ្យានិកោតិ វោហរិតោ ហោតីតិ តស្ស បដិក្ខិបន្តោ ‘‘សោ ន និយ្យាតី’’តិ អាហ។ កថំ បន ទេសនាធម្មោ និយ្យាតីតិ វុច្ចតិ? និយ្យានត្ថសមាធានតោ, សោ អភេទោបចារេន ‘‘និយ្យាតី’’តិ វុត្តោ។ អថ វា ‘‘ធម្មោ ទេសិតោ’’តិ អរិយធម្មស្ស អធិប្បេតត្តា ន កោចិ វិរោធោ។
Tatrāti tasmiṃ anabhisambuddhadhammasaṅkhāte codanāvatthusmiṃ. Kocīti samaṇādīhi añño vā yo koci. Saha dhammenāti saha hetunā. ‘‘Dhammapaṭisambhidā’’tiādīsu viya hetupariyāyo idha dhamma-saddo. Hetūti ca uppattisādhanahetu veditabbo, na kārako sampāpako vā. Nimittanti kāraṇaṃ, taṃ panettha codanāvatthumeva. Na samanupassāmi sammāsambuddhabhāvato. Khemappattoti akhemappattarūpāya codanāya anupaddavaṃ patto niccalabhāvappatto. Vesārajjappattoti visāradabhāvappatto. Sesesupi eseva nayo. Ayaṃ pana viseso – ime āsavāti kāmāsavādīsu ime nāma āsavā na parikkhīṇāti āsavakkhayavacanenettha sabbakilesappahānaṃ vuttaṃ. Na hi so kileso atthi, yo sabbaso āsavesu khīṇesu nappahīyeyya. Antarāyikāti antarāyakarā, saggavimokkhādhigamassa antarāyakarāti attho. Dhammo hi yo saṃkilesato niyyāti, so ‘‘niyyāniko’’ti vutto. Dhamme niyyante taṃsamaṅgīpuggalo niyyānikoti voharito hotīti tassa paṭikkhipanto ‘‘so na niyyātī’’ti āha. Kathaṃ pana desanādhammo niyyātīti vuccati? Niyyānatthasamādhānato, so abhedopacārena ‘‘niyyātī’’ti vutto. Atha vā ‘‘dhammo desito’’ti ariyadhammassa adhippetattā na koci virodho.
ឧសភស្ស ឥទន្តិ អាសភំ, អសន្តសនដ្ឋេន អាសភំ វិយាតិ អាសភំ, សេដ្ឋដ្ឋានំ សព្ពញ្ញុតំ។ អាសភដ្ឋានដ្ឋាយិតាយ អាសភា នាម បុព្ពពុទ្ធា។ សព្ពញ្ញុតបដិជាននវសេន អភិមុខំ គច្ឆន្តិ, ចតស្សោ វា បរិសា ឧបសង្កមន្តីតិ អាសភា។ ចតស្សោបិ ហិ បរិសា ពុទ្ធាភិមុខា ឯវំ តិដ្ឋន្តិ, ន តិដ្ឋន្តិ បរម្មុខា។ ឥទម្បីតិ ‘‘ឧសភោ’’តិ ឥទម្បិ បទំ។ តស្សាតិ និសភស្ស។ យេសំ ពលុប្បាទាវដ្ឋានានំ វសេន ឧសភស្ស អាសភណ្ឋានំ ឥច្ឆិតំ, តតោ សាតិសយានំ ឯវ តេសំ វសេន អាសភណ្ឋានំ ហោតីតិ ទដ្ឋព្ពំ។ យំ កិញ្ចិ លោកេ ឧបមំ នាម ពុទ្ធគុណានំ និទស្សនភាវេន វុច្ចតិ, សព្ពំ តំ និហីនមេវ។ តិដ្ឋមានោ ចាតិ អតិដ្ឋន្តោបិ តិដ្ឋមានោ ឯវ បដិជានាតិ នាម។ ឧបគច្ឆតីតិ អនុជានាតិ។
Usabhassa idanti āsabhaṃ, asantasanaṭṭhena āsabhaṃ viyāti āsabhaṃ, seṭṭhaṭṭhānaṃ sabbaññutaṃ. Āsabhaṭṭhānaṭṭhāyitāya āsabhā nāma pubbabuddhā. Sabbaññutapaṭijānanavasena abhimukhaṃ gacchanti, catasso vā parisā upasaṅkamantīti āsabhā. Catassopi hi parisā buddhābhimukhā evaṃ tiṭṭhanti, na tiṭṭhanti parammukhā. Idampīti ‘‘usabho’’ti idampi padaṃ. Tassāti nisabhassa. Yesaṃ baluppādāvaṭṭhānānaṃ vasena usabhassa āsabhaṇṭhānaṃ icchitaṃ, tato sātisayānaṃ eva tesaṃ vasena āsabhaṇṭhānaṃ hotīti daṭṭhabbaṃ. Yaṃ kiñci loke upamaṃ nāma buddhaguṇānaṃ nidassanabhāvena vuccati, sabbaṃ taṃ nihīnameva. Tiṭṭhamāno cāti atiṭṭhantopi tiṭṭhamāno eva paṭijānāti nāma. Upagacchatīti anujānāti.
អដ្ឋ ខោ ឥមាតិ ឥទំ វេសារជ្ជញាណស្ស ពលទស្សនំ។ យថា ហិ ព្យត្តំ បរិសំ អជ្ឈោគាហេត្វា វិញ្ញូនំ ចិត្តំ អារាធនសមត្ថាយ កថាយ ធម្មកថិកស្ស ឆេកភាវោ បញ្ញាយតិ, ឯវំ ឥមា អដ្ឋ បរិសា បត្វា សត្ថុ វេសារជ្ជញាណស្ស ពលំ បាកដំ ហោតិ។ តេន វុត្តំ ‘‘បរិសាសូ’’តិ។ ខត្តិយបរិសាតិ ខត្តិយានំ សន្និបតិតានំ សមូហោ។ ឯស នយោ សព្ពត្ថ។ មារបរិសាតិ មារកាយិកានំ សន្និបតិតានំ សមូហោ។ មារសទិសានំ មារានំ បរិសាតិ មារបរិសា។ សព្ពា ចេតា បរិសា ឧគ្គដ្ឋានទស្សនវសេន គហិតា។ មនុស្សា ហិ ‘‘ឯត្ថ រាជា និសិន្នោ’’តិ វុត្តេ បកតិវចនម្បិ វត្តុំ ន សក្កោន្តិ, កច្ឆេហិ សេទា មុច្ចន្តិ, ឯវំ ឧគ្គា ខត្តិយបរិសា, ព្រាហ្មណា តីសុ វេទេសុ កុសលា ហោន្តិ, គហបតយោ នានាវោហារេសុ ច អក្ខរចិន្តាយ ច កុសលា, សមណា សកវាទបរវាទេសុ កុសលា, តេសំ មជ្ឈេ ធម្មកថាកថនំ នាម អតិវិយ ភារិយំ។ ទេវានំ ឧគ្គភាវេ វត្តព្ពមេវ នត្ថិ។ អមនុស្សោតិ ហិ វុត្តមត្តេ មនុស្សានំ សកលសរីរំ កម្បតិ, តេសំ រូបំ ទិស្វាបិ សទ្ទំ សុត្វាបិ សត្តា វិសញ្ញិតាបិ ហោន្តិ។ ឯវំ អមនុស្សបរិសា ឧគ្គា។ ឥតិ ចេតា បរិសា ឧគ្គដ្ឋានទស្សនវសេន វុត្តា។ កស្មា បនេត្ថ យាមាទិបរិសា ន គហិតាតិ? ភុសំ កាមាភិគិទ្ធតាយ យោនិសោមនសិការវិរហតោ។ យាមាទយោ ហិ ឧឡារុឡារេ កាមេ បដិសេវន្តា តត្ថាភិគិទ្ធតាយ ធម្មស្សវនាយ សភាវេន ចិត្តម្បិ ន ឧប្បាទេន្តិ, មហាពោធិសត្តានំ បន ពុទ្ធានញ្ច អានុភាវេន អាកឌ្ឍិយមានា កទាចិ នេសំ បយិរុបាសនាទីនិ ករោន្តិ តាទិសេ មហាសមយេ។ តេនេវ ហិ វិមានវត្ថុទេសនាបិ តំនិមិត្តា ពហុលា នាហោសិ។ សេដ្ឋនាទន្តិ កេនចិ អប្បដិហតភាវេន ឧត្តមនាទំ។ អភីតនាទន្តិ វេសារជ្ជយោគតោ កុតោចិ និព្ភយនាទំ។ សីហនាទសុត្តេនាតិ ខន្ធិយវគ្គេ អាគតេន សីហនាទសុត្តេន។ សហនតោតិ ខមនតោ។ ហននតោតិ វិធមនតោ វិទ្ធំសនតោ។ យថា វាតិអាទិ ‘‘សីហនាទសទិសំ វា នាទំ នទតី’’តិ សង្ខេបតោ វុត្តស្ស អត្ថស្ស វិញ្ញាបនំ។
Aṭṭhakho imāti idaṃ vesārajjañāṇassa baladassanaṃ. Yathā hi byattaṃ parisaṃ ajjhogāhetvā viññūnaṃ cittaṃ ārādhanasamatthāya kathāya dhammakathikassa chekabhāvo paññāyati, evaṃ imā aṭṭha parisā patvā satthu vesārajjañāṇassa balaṃ pākaṭaṃ hoti. Tena vuttaṃ ‘‘parisāsū’’ti. Khattiyaparisāti khattiyānaṃ sannipatitānaṃ samūho. Esa nayo sabbattha. Māraparisāti mārakāyikānaṃ sannipatitānaṃ samūho. Mārasadisānaṃ mārānaṃ parisāti māraparisā. Sabbā cetā parisā uggaṭṭhānadassanavasena gahitā. Manussā hi ‘‘ettha rājā nisinno’’ti vutte pakativacanampi vattuṃ na sakkonti, kacchehi sedā muccanti, evaṃ uggā khattiyaparisā, brāhmaṇā tīsu vedesu kusalā honti, gahapatayo nānāvohāresu ca akkharacintāya ca kusalā, samaṇā sakavādaparavādesu kusalā, tesaṃ majjhe dhammakathākathanaṃ nāma ativiya bhāriyaṃ. Devānaṃ uggabhāve vattabbameva natthi. Amanussoti hi vuttamatte manussānaṃ sakalasarīraṃ kampati, tesaṃ rūpaṃ disvāpi saddaṃ sutvāpi sattā visaññitāpi honti. Evaṃ amanussaparisā uggā. Iti cetā parisā uggaṭṭhānadassanavasena vuttā. Kasmā panettha yāmādiparisā na gahitāti? Bhusaṃ kāmābhigiddhatāya yonisomanasikāravirahato. Yāmādayo hi uḷāruḷāre kāme paṭisevantā tatthābhigiddhatāya dhammassavanāya sabhāvena cittampi na uppādenti, mahābodhisattānaṃ pana buddhānañca ānubhāvena ākaḍḍhiyamānā kadāci nesaṃ payirupāsanādīni karonti tādise mahāsamaye. Teneva hi vimānavatthudesanāpi taṃnimittā bahulā nāhosi. Seṭṭhanādanti kenaci appaṭihatabhāvena uttamanādaṃ. Abhītanādanti vesārajjayogato kutoci nibbhayanādaṃ. Sīhanādasuttenāti khandhiyavagge āgatena sīhanādasuttena. Sahanatoti khamanato. Hananatoti vidhamanato viddhaṃsanato. Yathā vātiādi ‘‘sīhanādasadisaṃ vā nādaṃ nadatī’’ti saṅkhepato vuttassa atthassa viññāpanaṃ.
ឯតន្តិ ‘‘ព្រហ្មចក្ក’’ន្តិ ឯតំ បទំ។ បញ្ញាបភាវិតន្តិ ចិរកាលបរិភាវិតាយ បារមិតាបញ្ញាយ វិបស្សនាបញ្ញាយ ច ឧប្បាទិតំ។ ករុណាបភាវិតន្តិ ‘‘កិច្ឆំ វតាយំ លោកោ អាបន្នោ’’តិអាទិនយប្បវត្តាយ មហាករុណាយ ឧប្បាទិតំ។ យថា អភិនិក្ខមនតោ បភុតិ មហាពោធិសត្តានំ អរិយមគ្គាធិគមនវិរោធិនី បដិបត្តិ នត្ថិ, ឯវំ តុសិតភវនតោ និយតភាវាបត្តិតោ ច បដ្ឋាយាតិ ទុតិយតតិយនយា ច គហិតា។ ផលក្ខណេតិ អគ្គផលក្ខណេ។ បដិវេធនិដ្ឋត្តា អរហត្តមគ្គញាណំ វជិរូបមតាយេវ សាតិសយោ បដិវេធោតិ ‘‘ផលក្ខណេ ឧប្បន្នំ នាមា’’តិ វុត្តំ។ តេន បដិលទ្ធស្សបិ ទេសនាញាណស្ស កិច្ចនិប្ផត្តិ បរស្ស ពុជ្ឈនមត្តេន ហោតីតិ ‘‘អញ្ញាសិកោណ្ឌញ្ញស្ស សោតាបត្តិ…បេ.… ផលក្ខណេ បវត្តនំ នាមា’’តិ វុត្តំ។ តតោ បរំ បន យាវ បរិនិព្ពានា ទេសនាញាណប្បវត្តិ, តស្សេវ បវត្តិតស្ស ធម្មចក្កស្ស ឋានន្តិ វេទិតព្ពំ បវត្តិតចក្កស្ស ចក្កវត្តិនោ ចក្ករតនស្ស ឋានំ វិយ។ ឧភយម្បីតិ បិ-សទ្ទេន លោកិយទេសនាញាណស្ស ឥតរេន អនញ្ញសាធារណតាវសេន សមានតំ សម្បិណ្ឌេតិ។ ឧរសិ ជាតតាយ ឧរសោ សម្ភូតន្តិ ឱរសំ ញាណំ។
Etanti ‘‘brahmacakka’’nti etaṃ padaṃ. Paññāpabhāvitanti cirakālaparibhāvitāya pāramitāpaññāya vipassanāpaññāya ca uppāditaṃ. Karuṇāpabhāvitanti ‘‘kicchaṃ vatāyaṃ loko āpanno’’tiādinayappavattāya mahākaruṇāya uppāditaṃ. Yathā abhinikkhamanato pabhuti mahābodhisattānaṃ ariyamaggādhigamanavirodhinī paṭipatti natthi, evaṃ tusitabhavanato niyatabhāvāpattito ca paṭṭhāyāti dutiyatatiyanayā ca gahitā. Phalakkhaṇeti aggaphalakkhaṇe. Paṭivedhaniṭṭhattā arahattamaggañāṇaṃ vajirūpamatāyeva sātisayo paṭivedhoti ‘‘phalakkhaṇe uppannaṃ nāmā’’ti vuttaṃ. Tena paṭiladdhassapi desanāñāṇassa kiccanipphatti parassa bujjhanamattena hotīti ‘‘aññāsikoṇḍaññassa sotāpatti…pe… phalakkhaṇe pavattanaṃ nāmā’’ti vuttaṃ. Tato paraṃ pana yāva parinibbānā desanāñāṇappavatti, tasseva pavattitassa dhammacakkassa ṭhānanti veditabbaṃ pavattitacakkassa cakkavattino cakkaratanassa ṭhānaṃ viya. Ubhayampīti pi-saddena lokiyadesanāñāṇassa itarena anaññasādhāraṇatāvasena samānataṃ sampiṇḍeti. Urasi jātatāya uraso sambhūtanti orasaṃ ñāṇaṃ.
ឥតិ រូបន្តិ ឯត្ថ ឥតិ-សទ្ទោ អនវសេសតោ រូបស្ស សរូបនិទស្សនត្ថោតិ តស្ស ‘‘ឥទំ រូប’’ន្តិ ឯតេន សាធារណតោ ច សរូបនិទស្សនមាហ។ ឯត្តកំ រូបន្តិ ឯតេន អនវសេសតោ ‘‘ឥតោ ឧទ្ធំ រូបំ នត្ថី’’តិ និមិត្តស្ស អញ្ញស្ស អភាវំ។ ឥទានិ តមត្ថំ វិត្ថារតោ ទស្សេតុំ ‘‘រុប្បនសភាវញ្ចេវា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ រុប្បនំ សីតាទិវិរោធិបច្ចយសមវាយេ វិសទិសុប្បត្តិ។ អាទិ-សទ្ទេន អជ្ឈត្តិកពាហិរាទិភេទំ សង្គណ្ហាតិ។ លក្ខណ…បេ.… វសេនាតិ កក្ខឡត្តាទិលក្ខណវសេន សន្ធារណាទិរសវសេន សម្បដិច្ឆនាទិបច្ចុបដ្ឋានវសេន ភូតត្តយាទិបទដ្ឋានវសេន ច។ ឯវំ បរិគ្គហិតស្សាតិ ឯវំ សាធារណតោ ច លក្ខណាទិតោ ច បរិគ្គហិតស្ស។ អវិជ្ជាសមុទយាតិ អវិជ្ជាយ ឧប្បាទា, អត្ថិភាវាតិ អត្ថោ។ និរោធវិរោធី ហិ អត្ថិភាវោ ហោតិ, តស្មា និរោធេ អសតិ អត្ថិភាវោ ហោតិ, តស្មា បុរិមភវេ សិទ្ធាយ អវិជ្ជាយ សតិ ឥមស្មិំ ភវេ រូបស្ស សមុទយោ រូបស្ស ឧប្បាទោ ហោតីតិ អត្ថោ។ តណ្ហាសមុទយា កម្មសមុទយាតិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។ អវិជ្ជាទីហិ ច តីហិ អតីតកាលិកត្តា តេសំ សហការីការណភូតំ ឧបាទានម្បិ គហិតមេវាតិ វេទិតព្ពំ។ បវត្តិបច្ចយេសុ កពឡីការអាហារស្ស ពលវតាយ, សោ ឯវ គហិតោ, ‘‘អាហារសមុទយា’’តិ បន គហិតេន បវត្តិបច្ចយតាមត្តេន ឧតុចិត្តានិបិ គហិតានេវ ហោន្តីតិ ទ្វាទសសមុដ្ឋានិកំ រូបស្ស បច្ចយតោ ទស្សនម្បិ ភវិតព្ពមេវាតិ ទដ្ឋព្ពំ។ និព្ពត្តិលក្ខណន្តិអាទិនា កាលវសេន ឧទយទស្សនមាហ។ តត្ថ ភូតវសេន មគ្គេ ឧទយំ បស្សិត្វា ឋិតោ ឥធ សន្តតិវសេន អនុក្កមេន ខណវសេន បស្សតិ។ អវិជ្ជានិរោធា រូបនិរោធោតិ អគ្គមគ្គញាណេន អវិជ្ជាយ អនុប្បាទនិរោធតោ អនាគតស្ស អនុប្បាទនិរោធោ ហោតិ បច្ចយាភាវេ អភាវតោ។ បច្ចយនិរោធេនាតិ អវិជ្ជាសង្ខាតស្ស បច្ចយស្ស និរោធភាវេន។ តណ្ហានិរោធាតិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។ អាហារនិរោធាតិ បវត្តិបច្ចយស្ស កពឡីការាហារស្ស អភាវា។ រូបនិរោធាតិ តំសមុដ្ឋានរូបស្ស អភាវោ ហោតិ។ សេសំ ហេដ្ឋា វុត្តនយានុសារេន វេទិតព្ពំ។ វិបរិណាមលក្ខណន្តិ ភវកាលវសេន ហេតុទ្វយទស្សនំ។ តស្មា តំ បទដ្ឋានវសេន បគេវ បស្សិត្វា ឋិតោ ឥធ សន្តតិវសេន ទិស្វា អនុក្កមេន ខណវសេន បស្សតិ។
Iti rūpanti ettha iti-saddo anavasesato rūpassa sarūpanidassanatthoti tassa ‘‘idaṃ rūpa’’nti etena sādhāraṇato ca sarūpanidassanamāha. Ettakaṃ rūpanti etena anavasesato ‘‘ito uddhaṃ rūpaṃ natthī’’ti nimittassa aññassa abhāvaṃ. Idāni tamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘ruppanasabhāvañcevā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ruppanaṃ sītādivirodhipaccayasamavāye visadisuppatti. Ādi-saddena ajjhattikabāhirādibhedaṃ saṅgaṇhāti. Lakkhaṇa…pe… vasenāti kakkhaḷattādilakkhaṇavasena sandhāraṇādirasavasena sampaṭicchanādipaccupaṭṭhānavasena bhūtattayādipadaṭṭhānavasena ca. Evaṃ pariggahitassāti evaṃ sādhāraṇato ca lakkhaṇādito ca pariggahitassa. Avijjāsamudayāti avijjāya uppādā, atthibhāvāti attho. Nirodhavirodhī hi atthibhāvo hoti, tasmā nirodhe asati atthibhāvo hoti, tasmā purimabhave siddhāya avijjāya sati imasmiṃ bhave rūpassa samudayo rūpassa uppādo hotīti attho. Taṇhāsamudayā kammasamudayāti etthāpi eseva nayo. Avijjādīhi ca tīhi atītakālikattā tesaṃ sahakārīkāraṇabhūtaṃ upādānampi gahitamevāti veditabbaṃ. Pavattipaccayesu kabaḷīkāraāhārassa balavatāya, so eva gahito, ‘‘āhārasamudayā’’ti pana gahitena pavattipaccayatāmattena utucittānipi gahitāneva hontīti dvādasasamuṭṭhānikaṃ rūpassa paccayato dassanampi bhavitabbamevāti daṭṭhabbaṃ. Nibbattilakkhaṇantiādinā kālavasena udayadassanamāha. Tattha bhūtavasena magge udayaṃ passitvā ṭhito idha santativasena anukkamena khaṇavasena passati. Avijjānirodhā rūpanirodhoti aggamaggañāṇena avijjāya anuppādanirodhato anāgatassa anuppādanirodho hoti paccayābhāve abhāvato. Paccayanirodhenāti avijjāsaṅkhātassa paccayassa nirodhabhāvena. Taṇhānirodhāti etthāpi eseva nayo. Āhāranirodhāti pavattipaccayassa kabaḷīkārāhārassa abhāvā. Rūpanirodhāti taṃsamuṭṭhānarūpassa abhāvo hoti. Sesaṃ heṭṭhā vuttanayānusārena veditabbaṃ. Vipariṇāmalakkhaṇanti bhavakālavasena hetudvayadassanaṃ. Tasmā taṃ padaṭṭhānavasena pageva passitvā ṭhito idha santativasena disvā anukkamena khaṇavasena passati.
ឥតិ វេទនាតិអាទីសុបិ វុត្តនយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ សុខាទិភេទន្តិ សុខទុក្ខអទុក្ខមសុខាទិវិភាគំ។ រូបសញ្ញាទិភេទន្តិ រូបសញ្ញា, សទ្ទ… គន្ធ… រស… ផោដ្ឋព្ព … ធម្មសញ្ញាទិវិភាគំ។ ផស្សាទិភេទន្តិ ផស្សចេតនាមនសិការាទិវិភាគំ។ លក្ខណ…បេ.… វសេនាតិ ឥដ្ឋានុភវនលក្ខណាទិលក្ខណវសេន ឥដ្ឋាការសម្ភោគរសាទិរសវសេន កាយិកអស្សាទាទិបច្ចុបដ្ឋានវសេន ឥដ្ឋារម្មណាទិបទដ្ឋានវសេន។ ‘‘ផុដ្ឋោ វេទេតិ, ផុដ្ឋោ សញ្ជានាតិ, ផុដ្ឋោ ចេតេតី’’តិ (សំ. និ. ៤.៩៣) វចនតោ តីសុ វេទនាទីសុ ខន្ធេសុ ផស្សសមុទយាតិ វត្តព្ពំ។ វិញ្ញាណប្បច្ចយា នាមរូប’’ន្តិ វចនតោ វិញ្ញាណក្ខន្ធេ នាមរូបសមុទយាតិ វត្តព្ពំ។ តេសំយេវ វសេនាតិ ‘‘អវិជ្ជានិរោធោ វេទនានិរោធោ’’តិអាទិនា តេសំយេវ អវិជ្ជាទីនំ វសេន យោជេតព្ពំ។
Iti vedanātiādīsupi vuttanayena attho veditabbo. Sukhādibhedanti sukhadukkhaadukkhamasukhādivibhāgaṃ. Rūpasaññādibhedanti rūpasaññā, sadda… gandha… rasa… phoṭṭhabba … dhammasaññādivibhāgaṃ. Phassādibhedanti phassacetanāmanasikārādivibhāgaṃ. Lakkhaṇa…pe… vasenāti iṭṭhānubhavanalakkhaṇādilakkhaṇavasena iṭṭhākārasambhogarasādirasavasena kāyikaassādādipaccupaṭṭhānavasena iṭṭhārammaṇādipadaṭṭhānavasena. ‘‘Phuṭṭho vedeti, phuṭṭho sañjānāti, phuṭṭho cetetī’’ti (saṃ. ni. 4.93) vacanato tīsu vedanādīsu khandhesu phassasamudayāti vattabbaṃ. Viññāṇappaccayā nāmarūpa’’nti vacanato viññāṇakkhandhe nāmarūpasamudayāti vattabbaṃ. Tesaṃyeva vasenāti ‘‘avijjānirodho vedanānirodho’’tiādinā tesaṃyeva avijjādīnaṃ vasena yojetabbaṃ.
ឧបាទានក្ខន្ធានំ សមុទយត្ថង្គមវសេន តិត្ថិយានំ អវិសយោបិ សប្បទេសោ សីហនាទោ ទស្សិតោ។ ឥទានិ និប្បទេសោ អនុលោមបដិលោមវសេន សង្ខេបតោ វិត្ថារតោ បច្ចយាការវិសយោ អនញ្ញសាធារណោ ទស្សីយតីតិ អាហ, ‘‘អយម្បិ អបរោ សីហនាទោ’’តិ។ តស្សាតិ ‘‘ឥមស្មិំ សតី’’តិអាទិនា សង្ខេបតោ វុត្តបដិច្ចសមុប្បាទបាឡិយា។ ឯត្ថ ច ‘‘ឥមស្មិំ សតិ ឥទំ ហោតិ, ឥមស្ស និរោធា ឥទំ និរុឈ្តី’’តិ អវិជ្ជាទីនំ ភាវេ សង្ខារាទីនំ ភាវស្ស, អវិជ្ជាទីនំ និរោធេ សង្ខារាទីនំ និរោធស្ស កថនេន បុរិមស្មិំ បច្ចយលក្ខណេ និយមោ ទស្សិតោ ‘‘ឥមស្មិំ សតិ ឯវ, នាសតិ, ឥមស្ស ឧប្បាទា ឯវ, នានុប្បាទា, និរោធា ឯវ, នានិរោធា’’តិ។ តេនេទំ លក្ខណំ អន្តោគធនិយមំ ឥធ បដិច្ចសមុប្បាទស្ស វុត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ និរោធោតិ ច អវិជ្ជាទីនំ វិរាគា វិគមេន អាយតិំ អនុប្បាទោ អប្បវត្តិ។ តថា ហិ វុត្តំ ‘‘អវិជ្ជាយ ត្វេវ អសេសវិរាគនិរោធា’’តិអាទិ។ និរោធវិរោធី ច ឧប្បាទោ, យេន សោ ឧប្បាទនិរោធវិភាគេន វុត្តោ ‘‘ឥមស្ស និរោធា ឥទំ និរុជ្ឈតី’’តិ។ តេនេតំ ទស្សេតិ ‘‘អសតិ និរោធេ ឧប្បាទោ នាម, សោ ចេត្ថ អត្ថិភាវោតិ វុច្ចតី’’តិ។ ‘‘ឥមស្មិំ សតិ ឥទំ ហោតី’’តិ ឥទមេវ ហិ លក្ខណំ។ បរិយាយន្តរេន ‘‘ឥមស្ស ឧប្បាទា ឥទំ ឧប្បជ្ជតី’’តិ វទន្តេន បរេន បុរិមំ វិសេសិតំ ហោតិ។ តស្មា ន វត្តមានំយេវ សន្ធាយ ‘‘ឥមស្មិំ សតី’’តិ វុត្តំ, អថ ខោ មគ្គេន អនិរុជ្ឈនសភាវញ្ចាតិ វិញ្ញាយតិ។ យស្មា ច ‘‘ឥមស្មិំ អសតិ ឥទំ ន ហោតិ, ឥមស្ស និរោធា ឥទំ និរុជ្ឈតី’’តិ ទ្វិធាបិ ឧទ្ទិដ្ឋស្ស លក្ខណស្ស និទ្ទេសំ វទន្តេន ភគវតា ‘‘អវិជ្ជាយ ត្វេវ អសេសវិរាគនិរោធា សង្ខារនិរោធោ’’តិអាទិនា និរោធោវ វុត្តោ, តស្មា នត្ថិភាវោបិ និរោធោ ឯវាតិ នត្ថិភាវវិរុទ្ធោ អត្ថិភាវោ អនិរោធោតិ ទស្សិតំ ហោតិ។ តេន អនិរោធសង្ខាតេន អត្ថិភាវេន ឧប្បាទំ វិសេសេតិ។ តតោ ឥធ ន កេវលំ អត្ថិភាវមត្តំ ឧប្បាទោតិ អត្ថោ អធិប្បេតោ, អថ ខោ អនិរោធសង្ខាតោ អត្ថិភាវោ ចាតិ អយមត្ថោ វិភាវិតោ ហោតិ។ ឯវមេតំ លក្ខណទ្វយវចនំ អញ្ញមញ្ញំ វិសេសនវិសេសិតព្ពភាវេន សាត្ថកន្តិ វេទិតព្ពំ។ កោ បនាយំ អនិរោធោ នាម, យោ ‘‘អត្ថិភាវោ, ឧប្បាទោ’’តិ ច វុត្តោតិ? អប្បហីនភាវោ ច អនិព្ពត្តិតផលភាវេន ផលុប្បាទនារហតា ចាតិ អយមេត្ថ សង្ខេបោ។ វិត្ថារោ បន បរមត្ថទីបនិយំ ឧទានដ្ឋកថាយំ (ឧទា. អដ្ឋ. ១)។ វុត្តនយេន វេទិតព្ពោ។
Upādānakkhandhānaṃ samudayatthaṅgamavasena titthiyānaṃ avisayopi sappadeso sīhanādo dassito. Idāni nippadeso anulomapaṭilomavasena saṅkhepato vitthārato paccayākāravisayo anaññasādhāraṇo dassīyatīti āha, ‘‘ayampi aparo sīhanādo’’ti. Tassāti ‘‘imasmiṃ satī’’tiādinā saṅkhepato vuttapaṭiccasamuppādapāḷiyā. Ettha ca ‘‘imasmiṃ sati idaṃ hoti, imassa nirodhā idaṃ nirujhtī’’ti avijjādīnaṃ bhāve saṅkhārādīnaṃ bhāvassa, avijjādīnaṃ nirodhe saṅkhārādīnaṃ nirodhassa kathanena purimasmiṃ paccayalakkhaṇe niyamo dassito ‘‘imasmiṃ sati eva, nāsati, imassa uppādā eva, nānuppādā, nirodhā eva, nānirodhā’’ti. Tenedaṃ lakkhaṇaṃ antogadhaniyamaṃ idha paṭiccasamuppādassa vuttanti daṭṭhabbaṃ. Nirodhoti ca avijjādīnaṃ virāgā vigamena āyatiṃ anuppādo appavatti. Tathā hi vuttaṃ ‘‘avijjāya tveva asesavirāganirodhā’’tiādi. Nirodhavirodhī ca uppādo, yena so uppādanirodhavibhāgena vutto ‘‘imassa nirodhā idaṃ nirujjhatī’’ti. Tenetaṃ dasseti ‘‘asati nirodhe uppādo nāma, so cettha atthibhāvoti vuccatī’’ti. ‘‘Imasmiṃ sati idaṃ hotī’’ti idameva hi lakkhaṇaṃ. Pariyāyantarena ‘‘imassa uppādā idaṃ uppajjatī’’ti vadantena parena purimaṃ visesitaṃ hoti. Tasmā na vattamānaṃyeva sandhāya ‘‘imasmiṃ satī’’ti vuttaṃ, atha kho maggena anirujjhanasabhāvañcāti viññāyati. Yasmā ca ‘‘imasmiṃ asati idaṃ na hoti, imassa nirodhā idaṃ nirujjhatī’’ti dvidhāpi uddiṭṭhassa lakkhaṇassa niddesaṃ vadantena bhagavatā ‘‘avijjāya tveva asesavirāganirodhā saṅkhāranirodho’’tiādinā nirodhova vutto, tasmā natthibhāvopi nirodho evāti natthibhāvaviruddho atthibhāvo anirodhoti dassitaṃ hoti. Tena anirodhasaṅkhātena atthibhāvena uppādaṃ viseseti. Tato idha na kevalaṃ atthibhāvamattaṃ uppādoti attho adhippeto, atha kho anirodhasaṅkhāto atthibhāvo cāti ayamattho vibhāvito hoti. Evametaṃ lakkhaṇadvayavacanaṃ aññamaññaṃ visesanavisesitabbabhāvena sātthakanti veditabbaṃ. Ko panāyaṃ anirodho nāma, yo ‘‘atthibhāvo, uppādo’’ti ca vuttoti? Appahīnabhāvo ca anibbattitaphalabhāvena phaluppādanārahatā cāti ayamettha saṅkhepo. Vitthāro pana paramatthadīpaniyaṃ udānaṭṭhakathāyaṃ (udā. aṭṭha. 1). Vuttanayena veditabbo.
បញ្ចក្ខន្ធវិភជនាទិវសេនាតិ បញ្ចន្នំ ឧបាទានក្ខន្ធានំ ទ្វាទសបទិកស្ស បច្ចយាការស្ស វិភជនវសេន។ ឥមស្មិញ្ហិ ទសពលសុត្តេ ធម្មស្ស ទេសិតាការោ បញ្ចក្ខន្ធបច្ចយាការមត្តោ។ តេនាហ ‘‘បញ្ចក្ខន្ធបច្ចយាការធម្មោ’’តិ។ អាចរិយមុដ្ឋិយា អករណេន វិភូតោ, សោ បន អត្ថតោ ច សទ្ទតោ ច បិហិតោ ហេដ្ឋាមុខជាតោ វា ន ហោតីតិ អាហ ‘‘អនិកុជ្ជិតោ’’តិ។ វិវដោតិ វិភាវិតោ។ តេនាហ ‘‘វិវរិត្វា ឋបិតោ’’តិ ។ បកាសិតោតិ ញាណោភាសេន ឱភាសិតោ អាទីបិតោតិ អាហ ‘‘ទីបិតោ ជោតិតោ’’តិ។ តត្ថ តត្ថ ឆិន្នភិន្នដ្ឋានេ។ សិព្ពិតគណ្ឋិតន្តិ វាកំ គហេត្វា សិព្ពិតំ, សិព្ពិតុំ អសក្កុណេយ្យដ្ឋានេ វាកេន គណ្ឋិតញ្ច។ ឆិន្នបិលោតិកាភាវេន វិគតបិលោតិកោ ធម្មោ, តស្ស ឆិន្នបិលោតិកស្ស បដិលោមតា ឆិន្នភិន្នតាភាវេនាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘ន ហេត្ថា’’តិអាទិមាហ។ និវាសនបារុបនំ បរិគ្គហណំ។ សយំ បដិភានំ កប្បេត្វា។ វឌ្ឍេន្តា អត្តនោ សមយំ។ សមណកចវរន្តិ សមណវេសធារណវសេន សមណបដិរូបតាយ សមណានំ កចវរភូតំ។ អត្តនោ រូបបវត្តិយា ករណ្ឌំ កុច្ឆិតំ ធុត្តំ វាតិ បវត្តេតីតិ ការណ្ឌវោ, ទុស្សីលោ។ តំ ការណ្ឌវំ។ និទ្ធមថាតិ នីហរថ។ កសម្ពុន្តិ សមណកសដំ។ អបកស្សថាតិ អបកឌ្ឍថ នន្តិ អត្ថោ។ បលាបេតិ បលាបសទិសេ។ តថា ហិ តណ្ឌុលសាររហិតោ ធញ្ញបដិរូបកោ ថុសមត្តកោ បលាបោតិ វុច្ចតិ, ឯវំ សីលាទិសាររហិតោ សមណបដិរូបកោ បលាបោ វិយាតិ បលាបោ, ទុស្សីលោ។ តេ បលាបេ។ វាហេថាតិ អបនេថ។ បតិស្សតាតិ ពាឡ្ហសតិតាយ បតិស្សតា ហោថាតិ។
Pañcakkhandhavibhajanādivasenāti pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ dvādasapadikassa paccayākārassa vibhajanavasena. Imasmiñhi dasabalasutte dhammassa desitākāro pañcakkhandhapaccayākāramatto. Tenāha ‘‘pañcakkhandhapaccayākāradhammo’’ti. Ācariyamuṭṭhiyā akaraṇena vibhūto, so pana atthato ca saddato ca pihito heṭṭhāmukhajāto vā na hotīti āha ‘‘anikujjito’’ti. Vivaṭoti vibhāvito. Tenāha ‘‘vivaritvā ṭhapito’’ti . Pakāsitoti ñāṇobhāsena obhāsito ādīpitoti āha ‘‘dīpito jotito’’ti. Tattha tattha chinnabhinnaṭṭhāne. Sibbitagaṇṭhitanti vākaṃ gahetvā sibbitaṃ, sibbituṃ asakkuṇeyyaṭṭhāne vākena gaṇṭhitañca. Chinnapilotikābhāvena vigatapilotiko dhammo, tassa chinnapilotikassa paṭilomatā chinnabhinnatābhāvenāti dassento ‘‘na hetthā’’tiādimāha. Nivāsanapārupanaṃ pariggahaṇaṃ. Sayaṃ paṭibhānaṃ kappetvā. Vaḍḍhentā attano samayaṃ. Samaṇakacavaranti samaṇavesadhāraṇavasena samaṇapaṭirūpatāya samaṇānaṃ kacavarabhūtaṃ. Attano rūpapavattiyā karaṇḍaṃ kucchitaṃ dhuttaṃ vāti pavattetīti kāraṇḍavo, dussīlo. Taṃ kāraṇḍavaṃ. Niddhamathāti nīharatha. Kasambunti samaṇakasaṭaṃ. Apakassathāti apakaḍḍhatha nanti attho. Palāpeti palāpasadise. Tathā hi taṇḍulasārarahito dhaññapaṭirūpako thusamattako palāpoti vuccati, evaṃ sīlādisārarahito samaṇapaṭirūpako palāpo viyāti palāpo, dussīlo. Te palāpe. Vāhethāti apanetha. Patissatāti bāḷhasatitāya patissatā hothāti.
សទ្ធាយ បព្ពជិតេនាតិ រាជូបទ្ទវាទីហិ អនុបទ្ទុតេន ‘‘ឯវញ្ហិ តំ ឱតិណ្ណំ ជាតិអាទិសំសារភយំ វិជិនិស្សាមី’’តិ វដ្ដនិស្សរណត្ថំ អាគតាយ សទ្ធាយ វសេន បព្ពជិតេន។ អាចារកុលបុត្តោតិ អាចារេន អភិជាតោ។ តេនាហ ‘‘យតោ កុតោចី’’តិអាទិ។ ជាតិកុលបុត្តោតិ ជាតិសម្បត្តិយា អភិជាតោ។ វិញ្ញុប្បសត្ថានិ អង្គានិ សម្មាបធានិយង្គភាវេន, កាយេ ច ជីវិតេ ច និរបេក្ខភាវេន វីរិយំ អារភន្តស្ស តថាបវត្តវីរិយវសេន ‘‘តចោ ឯកំ អង្គ’’ន្តិ វុត្តំ។ ឯស នយោ សេសេសុបិ។ នវសុ ឋានេសុ សមាធាតព្ពន្តិ ‘‘កាលវសេន បញ្ចសុ, ឥរិយាបថវសេន ចតូសូ’’តិ ឯវំ នវសុ ឋានេសុ វីរិយំ សមាធាតព្ពំ បវត្តេតព្ពំ។
Saddhāya pabbajitenāti rājūpaddavādīhi anupaddutena ‘‘evañhi taṃ otiṇṇaṃ jātiādisaṃsārabhayaṃ vijinissāmī’’ti vaṭṭanissaraṇatthaṃ āgatāya saddhāya vasena pabbajitena. Ācārakulaputtoti ācārena abhijāto. Tenāha ‘‘yato kutocī’’tiādi. Jātikulaputtoti jātisampattiyā abhijāto. Viññuppasatthāni aṅgāni sammāpadhāniyaṅgabhāvena, kāye ca jīvite ca nirapekkhabhāvena vīriyaṃ ārabhantassa tathāpavattavīriyavasena ‘‘taco ekaṃ aṅga’’nti vuttaṃ. Esa nayo sesesupi. Navasu ṭhānesu samādhātabbanti ‘‘kālavasena pañcasu, iriyāpathavasena catūsū’’ti evaṃ navasu ṭhānesu vīriyaṃ samādhātabbaṃ pavattetabbaṃ.
សោ ទុក្ខំ វិហរតីតិ កុសីតបុគ្គលោ និយ្យានិកសាសនេ វីរិយារម្ភស្ស អករណេន សាមញ្ញត្ថស្ស អនុប្បត្តិយា ទុក្ខំ វិហរតិ។ សកំ វា អត្ថំ សទត្ថំ ក-ការស្ស ទ-ការំ កត្វា ។ កុសីតស្ស អត្ថបរិហាយនំ មូលតោ បដ្ឋាយ ទស្សេតុំ ‘‘ឆ ទ្វារានី’’តិអាទិ វុត្តំ។ និសជ្ជាវសេន បីឋមទ្ទនតោ បីឋមទ្ទនោ, និរស្សនវចនំ តស្ស, កស្សចិបត្ថស្ស អធារណតោ កេវលំ បីឋភារភូតោតិ អធិប្បាយោ។ អញ្ញត្ថ បន ‘‘មខមទ្ទនោ’’តិ វុច្ចតិ, តត្ថ ទានមិច្ឆាយ បរេសំ មខំ បស្សន្តោតិ អត្ថោ។ លណ្ឌបូរកោតិ កុច្ឆិបូរំ ភុញ្ជិត្វា វច្ចកុដិបូរកោ។
So dukkhaṃ viharatīti kusītapuggalo niyyānikasāsane vīriyārambhassa akaraṇena sāmaññatthassa anuppattiyā dukkhaṃ viharati. Sakaṃ vā atthaṃ sadatthaṃ ka-kārassa da-kāraṃ katvā . Kusītassa atthaparihāyanaṃ mūlato paṭṭhāya dassetuṃ ‘‘cha dvārānī’’tiādi vuttaṃ. Nisajjāvasena pīṭhamaddanato pīṭhamaddano, nirassanavacanaṃ tassa, kassacipatthassa adhāraṇato kevalaṃ pīṭhabhārabhūtoti adhippāyo. Aññattha pana ‘‘makhamaddano’’ti vuccati, tattha dānamicchāya paresaṃ makhaṃ passantoti attho. Laṇḍapūrakoti kucchipūraṃ bhuñjitvā vaccakuṭipūrako.
‘‘អារទ្ធវីរិយោ’’តិអាទីសុ ‘‘កុសីតោ បុគ្គលោ’’តិ ឯត្ថ វុត្តវិបរិយាយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ, អាសីសាយ វសេន ថោមិតោ។ អារទ្ធវីរិយេតិ បគ្គហិតវីរិយេ។ បហិតត្តេតិ និព្ពានំ បតិបេសិតចិត្តេ។ ឯតេន សាវកានំ សម្មាបដិបត្តិំ សត្ថុវន្ទនានិសំសញ្ច ទស្សេសិ។
‘‘Āraddhavīriyo’’tiādīsu ‘‘kusīto puggalo’’ti ettha vuttavipariyāyena attho veditabbo, āsīsāya vasena thomito. Āraddhavīriyeti paggahitavīriye. Pahitatteti nibbānaṃ patipesitacitte. Etena sāvakānaṃ sammāpaṭipattiṃ satthuvandanānisaṃsañca dassesi.
ហីនេនាតិ វដ្ដនិស្សិតេន ធម្មេន។ តេនាហ ‘‘ហីនាយ សទ្ធាយា’’តិអាទិ។ អគ្គេនាតិ សេដ្ឋេន វិវដ្ដនិស្សិតេន ធម្មេន, ឦសកម្បិ កតកាលុសិយវិគតដ្ឋេន មណ្ឌដ្ឋេន ច បសន្នម្បិ សុរាទិ ន បាតព្ពំ។ សាសនន្តិ បរិយត្តិបដិបត្តិបដិវេធលក្ខណំ សាសនំ។ បសន្នំ វិគតទោសមលត្តា បសាទនិយត្តា ច។ បាតព្ពញ្ច បត្តេន វិយ សុខេន បរិភុញ្ជិតព្ពតោ ទុច្ចរិតសព្ពកិលេសកសាវមលបង្កទោសរហិតត្តា ច។
Hīnenāti vaṭṭanissitena dhammena. Tenāha ‘‘hīnāya saddhāyā’’tiādi. Aggenāti seṭṭhena vivaṭṭanissitena dhammena, īsakampi katakālusiyavigataṭṭhena maṇḍaṭṭhena ca pasannampi surādi na pātabbaṃ. Sāsananti pariyattipaṭipattipaṭivedhalakkhaṇaṃ sāsanaṃ. Pasannaṃ vigatadosamalattā pasādaniyattā ca. Pātabbañca pattena viya sukhena paribhuñjitabbato duccaritasabbakilesakasāvamalapaṅkadosarahitattā ca.
មណ្ឌភូតា ពោធិបក្ខិយធម្មទេសនាបិ ទេសនាមណ្ឌោ។ តស្ស ឯកស្សេវ បន ទេសនាមណ្ឌស្ស បដិគ្គាហកា សុប្បដិបន្នា ទោសរហិតា ចតស្សោ បរិសា បដិគ្គហមណ្ឌោ។ មគ្គព្រហ្មចរិយំ តគ្គតិកត្តា សកលោបិ ពោធិបក្ខិយធម្មរាសិ ព្រហ្មចរិយមណ្ឌោ។ តេនាហ ‘‘កតមោ ទេសនាមណ្ឌោ’’តិអាទិ។ តត្ថ វិញ្ញាតារោតិ សច្ចានំ អភិសមេតាវិនោ។ តថា ហិ អាទិតោ ‘‘ចតុន្នំ អរិយសច្ចានំ អាចិក្ខណា’’តិអាទិ វុត្តំ។ បុព្ពភាគេ ‘‘អត្ថិ អយំ លោកោ’’តិអាទិនា ឥធលោកបរលោកគតសម្មោសវិគមេន បវត្តោ អធិមោក្ខោវ អធិមោក្ខមណ្ឌោ។ ឆឌ្ឌេត្វា សមុច្ឆេទវសេន វិជហិត្វា។ ចតុភូមកស្ស សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស អធិមោក្ខមណ្ឌេន មណ្ឌភូតំ អធិមោក្ខំ។ អាទិ-សទ្ទេន ‘‘បគ្គហមណ្ឌោ វីរិយិន្ទ្រិយំ កោសជ្ជកសដ’’ន្តិអាទិំ បាឡិសេសំ សង្គណ្ហាតិ។ ឯត្ថាតិ ឯតស្មិំ សាសនេ, ‘‘មណ្ឌស្មិ’’ន្តិ វា វចនេ។ ការណវចនំ, តេន ‘‘សត្ថា សម្មុខីភូតោ’’តិ សម្មុខភាវនាយោគោ និរាសង្កផលាវហោតិ ទស្សេតិ។ តេនាហ ‘‘អសម្មុខា’’តិអាទិ។ បមាណន្តិ អនុរូបំ ភេសជ្ជស្ស បមាណំ។ ឧគ្គមនន្តិ ភេសជ្ជស្ស វមនំ វិរេចនំ, តស្ស វា វសេន ទោសធាតូនំ វមនំ វិរេចនំ។ ឯវមេវាតិ យថា ភេសជ្ជមណ្ឌំ វេជ្ជសម្មុខា និរាសង្កា បិវន្តិ, ឯវមេវ ‘‘សត្ថា សម្មុខីភូតោ’’តិ និរាសង្កា វីរិយំ កត្វា, មណ្ឌបេយ្យ សាសនំ បិវថាតិ យោជនា។ អភិញ្ញាសមាបត្តិបដិលាភេន សានិសំសា។ មគ្គផលាធិគមនេន សវឌ្ឍិ ។ បរត្ថន្តិ អត្តនោ ទិដ្ឋានុគតិអាបត្តិយា, តថា សម្មាបដិបជ្ជន្តានំ បរេសំ អត្ថន្តិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។
Maṇḍabhūtā bodhipakkhiyadhammadesanāpi desanāmaṇḍo. Tassa ekasseva pana desanāmaṇḍassa paṭiggāhakā suppaṭipannā dosarahitā catasso parisā paṭiggahamaṇḍo. Maggabrahmacariyaṃ taggatikattā sakalopi bodhipakkhiyadhammarāsi brahmacariyamaṇḍo. Tenāha ‘‘katamo desanāmaṇḍo’’tiādi. Tattha viññātāroti saccānaṃ abhisametāvino. Tathā hi ādito ‘‘catunnaṃ ariyasaccānaṃ ācikkhaṇā’’tiādi vuttaṃ. Pubbabhāge ‘‘atthi ayaṃ loko’’tiādinā idhalokaparalokagatasammosavigamena pavatto adhimokkhova adhimokkhamaṇḍo. Chaḍḍetvā samucchedavasena vijahitvā. Catubhūmakassa saddhindriyassa adhimokkhamaṇḍena maṇḍabhūtaṃ adhimokkhaṃ. Ādi-saddena ‘‘paggahamaṇḍo vīriyindriyaṃ kosajjakasaṭa’’ntiādiṃ pāḷisesaṃ saṅgaṇhāti. Etthāti etasmiṃ sāsane, ‘‘maṇḍasmi’’nti vā vacane. Kāraṇavacanaṃ, tena ‘‘satthā sammukhībhūto’’ti sammukhabhāvanāyogo nirāsaṅkaphalāvahoti dasseti. Tenāha ‘‘asammukhā’’tiādi. Pamāṇanti anurūpaṃ bhesajjassa pamāṇaṃ. Uggamananti bhesajjassa vamanaṃ virecanaṃ, tassa vā vasena dosadhātūnaṃ vamanaṃ virecanaṃ. Evamevāti yathā bhesajjamaṇḍaṃ vejjasammukhā nirāsaṅkā pivanti, evameva ‘‘satthā sammukhībhūto’’ti nirāsaṅkā vīriyaṃ katvā, maṇḍapeyya sāsanaṃ pivathāti yojanā. Abhiññāsamāpattipaṭilābhena sānisaṃsā. Maggaphalādhigamanena savaḍḍhi. Paratthanti attano diṭṭhānugatiāpattiyā, tathā sammāpaṭipajjantānaṃ paresaṃ atthanti evamettha attho daṭṭhabbo.
ទុតិយទសពលសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Dutiyadasabalasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / សំយុត្តនិកាយ • Saṃyuttanikāya / ២. ទុតិយទសពលសុត្តំ • 2. Dutiyadasabalasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / សំយុត្តនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ២. ទុតិយទសពលសុត្តវណ្ណនា • 2. Dutiyadasabalasuttavaṇṇanā
