Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සංයුත්තනිකාය (අට්ඨකථා) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
2. දුතියදසබලසුත්තවණ්ණනා
2. Dutiyadasabalasuttavaṇṇanā
22. දුතියං භගවතා අත්තනො අජ්ඣාසයස්ස වසෙන වුත්තං. තත්ථ දසබලසමන්නාගතොති දසහි බලෙහි සමන්නාගතො. බලඤ්ච නාමෙතං දුවිධං කායබලඤ්ච ඤාණබලඤ්ච. තෙසු තථාගතස්ස කායබලං හත්ථිකුලානුසාරෙන වෙදිතබ්බං. වුත්තඤ්හෙතං පොරාණෙහි –
22. Dutiyaṃ bhagavatā attano ajjhāsayassa vasena vuttaṃ. Tattha dasabalasamannāgatoti dasahi balehi samannāgato. Balañca nāmetaṃ duvidhaṃ kāyabalañca ñāṇabalañca. Tesu tathāgatassa kāyabalaṃ hatthikulānusārena veditabbaṃ. Vuttañhetaṃ porāṇehi –
‘‘කාළාවකඤ්ච ගඞ්ගෙය්යං, පණ්ඩරං තම්බපිඞ්ගලං;
‘‘Kāḷāvakañca gaṅgeyyaṃ, paṇḍaraṃ tambapiṅgalaṃ;
ගන්ධමඞ්ගලහෙමඤ්ච, උපොසථඡද්දන්තිමෙ දසා’’ති.(ම. නි. අට්ඨ. 1.148; විභ. අට්ඨ. 760); –
Gandhamaṅgalahemañca, uposathachaddantime dasā’’ti.(ma. ni. aṭṭha. 1.148; vibha. aṭṭha. 760); –
ඉමානි දස හත්ථිකුලානි. තත්ථ කාළාවකන්ති පකතිහත්ථිකුලං දට්ඨබ්බං. යං දසන්නං පුරිසානං කායබලං, තං එකස්ස කාළාවකස්ස හත්ථිනො. යං දසන්නං කාළාවකානං බලං, තං එකස්ස ගඞ්ගෙය්යස්ස. යං දසන්නං ගඞ්ගෙය්යානං, තං එකස්ස පණ්ඩරස්ස. යං දසන්නං පණ්ඩරානං, තං එකස්ස තම්බස්ස. යං දසන්නං තම්බානං, තං එකස්ස පිඞ්ගලස්ස. යං දසන්නං පිඞ්ගලානං, තං එකස්ස ගන්ධහත්ථිනො. යං දසන්නං ගන්ධහත්ථීනං, තං එකස්ස මඞ්ගලස්ස. යං දසන්නං මඞ්ගලානං, තං එකස්ස හෙමවතස්ස. යං දසන්නං හෙමවතානං, තං එකස්ස උපොසථස්ස. යං දසන්නං උපොසථානං, තං එකස්ස ඡද්දන්තස්ස. යං දසන්නං ඡද්දන්තානං, තං එකස්ස තථාගතස්ස. නාරායනසඞ්ඝාතබලන්තිපි ඉදමෙව වුච්චති. තදෙතං පකතිහත්ථිගණනාය හත්ථීනං කොටිසහස්සානං, පුරිසගණනාය දසන්නං පුරිසකොටිසහස්සානං බලං හොති. ඉදං තාව තථාගතස්ස කායබලං. ‘‘දසබලසමන්නාගතො’’ති එත්ථ පන එතං සඞ්ගහං න ගච්ඡති. එතඤ්හි බාහිරකං ලාමකං තිරච්ඡානගතානං සීහාදීනම්පි හොති. එතඤ්හි නිස්සාය දුක්ඛපරිඤ්ඤා වා සමුදයප්පහානං වා මග්ගභාවනා වා ඵලසච්ඡිකිරියා වා නත්ථි. අඤ්ඤං පන දසසු ඨානෙසු අකම්පනත්ථෙන උපත්ථම්භනත්ථෙන ච දසවිධං ඤාණබලං නාම අත්ථි. තං සන්ධාය වුත්තං ‘‘දසබලසමන්නාගතො’’ති.
Imāni dasa hatthikulāni. Tattha kāḷāvakanti pakatihatthikulaṃ daṭṭhabbaṃ. Yaṃ dasannaṃ purisānaṃ kāyabalaṃ, taṃ ekassa kāḷāvakassa hatthino. Yaṃ dasannaṃ kāḷāvakānaṃ balaṃ, taṃ ekassa gaṅgeyyassa. Yaṃ dasannaṃ gaṅgeyyānaṃ, taṃ ekassa paṇḍarassa. Yaṃ dasannaṃ paṇḍarānaṃ, taṃ ekassa tambassa. Yaṃ dasannaṃ tambānaṃ, taṃ ekassa piṅgalassa. Yaṃ dasannaṃ piṅgalānaṃ, taṃ ekassa gandhahatthino. Yaṃ dasannaṃ gandhahatthīnaṃ, taṃ ekassa maṅgalassa. Yaṃ dasannaṃ maṅgalānaṃ, taṃ ekassa hemavatassa. Yaṃ dasannaṃ hemavatānaṃ, taṃ ekassa uposathassa. Yaṃ dasannaṃ uposathānaṃ, taṃ ekassa chaddantassa. Yaṃ dasannaṃ chaddantānaṃ, taṃ ekassa tathāgatassa. Nārāyanasaṅghātabalantipi idameva vuccati. Tadetaṃ pakatihatthigaṇanāya hatthīnaṃ koṭisahassānaṃ, purisagaṇanāya dasannaṃ purisakoṭisahassānaṃ balaṃ hoti. Idaṃ tāva tathāgatassa kāyabalaṃ. ‘‘Dasabalasamannāgato’’ti ettha pana etaṃ saṅgahaṃ na gacchati. Etañhi bāhirakaṃ lāmakaṃ tiracchānagatānaṃ sīhādīnampi hoti. Etañhi nissāya dukkhapariññā vā samudayappahānaṃ vā maggabhāvanā vā phalasacchikiriyā vā natthi. Aññaṃ pana dasasu ṭhānesu akampanatthena upatthambhanatthena ca dasavidhaṃ ñāṇabalaṃ nāma atthi. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘dasabalasamannāgato’’ti.
කතමං පන තන්ති? ඨානාට්ඨානාදීනං යථාභූතං ජානනං. සෙය්යථිදං – ඨානඤ්ච ඨානතො අට්ඨානඤ්ච අට්ඨානතො ජානනං එකං, අතීතානාගතපච්චුප්පන්නානං කම්මසමාදානානං ඨානසො හෙතුසො යථාභූතං විපාකජානනං එකං, සබ්බත්ථගාමිනිපටිපදාජානනං එකං, අනෙකධාතුනානාධාතුලොකජානනං එකං, පරසත්තානං පරපුග්ගලානං නානාධිමුත්තිකතාජානනං එකං, තෙසංයෙව ඉන්ද්රියපරොපරියත්තජානනං එකං, ඣානවිමොක්ඛසමාධිසමාපත්තීනං සංකිලෙසවොදානවුට්ඨානජානනං එකං, පුබ්බෙනිවාසජානනං එකං, සත්තානං චුතූපපාතජානනං එකං, ආසවක්ඛයජානනං එකන්ති. අභිධම්මෙ පන –
Katamaṃ pana tanti? Ṭhānāṭṭhānādīnaṃ yathābhūtaṃ jānanaṃ. Seyyathidaṃ – ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato jānanaṃ ekaṃ, atītānāgatapaccuppannānaṃ kammasamādānānaṃ ṭhānaso hetuso yathābhūtaṃ vipākajānanaṃ ekaṃ, sabbatthagāminipaṭipadājānanaṃ ekaṃ, anekadhātunānādhātulokajānanaṃ ekaṃ, parasattānaṃ parapuggalānaṃ nānādhimuttikatājānanaṃ ekaṃ, tesaṃyeva indriyaparopariyattajānanaṃ ekaṃ, jhānavimokkhasamādhisamāpattīnaṃ saṃkilesavodānavuṭṭhānajānanaṃ ekaṃ, pubbenivāsajānanaṃ ekaṃ, sattānaṃ cutūpapātajānanaṃ ekaṃ, āsavakkhayajānanaṃ ekanti. Abhidhamme pana –
‘‘ඉධ තථාගතො ඨානඤ්ච ඨානතො අට්ඨානඤ්ච අට්ඨානතො යථාභූතං පජානාති. යම්පි තථාගතො ඨානඤ්ච ඨානතො අට්ඨානඤ්ච අට්ඨානතො යථාභූතං පජානාති. ඉදම්පි තථාගතස්ස තථාගතබලං හොති, යං බලං ආගම්ම තථාගතො ආසභං ඨානං පටිජානාති , පරිසාසු සීහනාදං නදති, බ්රහ්මචක්කං පවත්තෙතී’’ති.
‘‘Idha tathāgato ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānāti. Yampi tathāgato ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānāti. Idampi tathāgatassa tathāgatabalaṃ hoti, yaṃ balaṃ āgamma tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti , parisāsu sīhanādaṃ nadati, brahmacakkaṃ pavattetī’’ti.
ආදිනා (විභ. 760) නයෙන විත්ථාරතො ආගතානෙව. අත්ථවණ්ණනාපි නෙසං විභඞ්ගට්ඨකථායඤ්චෙව (විභ. අට්ඨ. 760) පපඤ්චසූදනියා ච මජ්ඣිමට්ඨකථාය (ම. නි. අට්ඨ. 1.148) සබ්බාකාරතො වුත්තා. සා තත්ථ වුත්තනයෙනෙව ගහෙතබ්බා.
Ādinā (vibha. 760) nayena vitthārato āgatāneva. Atthavaṇṇanāpi nesaṃ vibhaṅgaṭṭhakathāyañceva (vibha. aṭṭha. 760) papañcasūdaniyā ca majjhimaṭṭhakathāya (ma. ni. aṭṭha. 1.148) sabbākārato vuttā. Sā tattha vuttanayeneva gahetabbā.
චතූහි ච වෙසාරජ්ජෙහීති එත්ථ සාරජ්ජපටිපක්ඛං වෙසාරජ්ජං, චතූසු ඨානෙසු වෙසාරජ්ජභාවං පච්චවෙක්ඛන්තස්ස උප්පන්නසොමනස්සමයඤාණස්සෙතං නාමං. කතමෙසු චතූසු? ‘‘සම්මාසම්බුද්ධස්ස තෙ පටිජානතො ඉමෙ ධම්මා අනභිසම්බුද්ධා’’තිආදීසු චොදනාවත්ථූසු. තත්රායං පාළි –
Catūhi ca vesārajjehīti ettha sārajjapaṭipakkhaṃ vesārajjaṃ, catūsu ṭhānesu vesārajjabhāvaṃ paccavekkhantassa uppannasomanassamayañāṇassetaṃ nāmaṃ. Katamesu catūsu? ‘‘Sammāsambuddhassa te paṭijānato ime dhammā anabhisambuddhā’’tiādīsu codanāvatthūsu. Tatrāyaṃ pāḷi –
‘‘චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙ, තථාගතස්ස වෙසාරජ්ජානි…පෙ.…. කතමානි චත්තාරි? ‘සම්මාසම්බුද්ධස්ස තෙ පටිජානතො ඉමෙ ධම්මා අනභිසම්බුද්ධා’ති තත්ර වත මං සමණො වා බ්රාහ්මණො වා දෙවො වා මාරො වා බ්රහ්මා වා කොචි වා ලොකස්මිං සහ ධම්මෙන පටිචොදෙස්සතීති නිමිත්තමෙතං, භික්ඛවෙ, න සමනුපස්සාමි. එතමහං, භික්ඛවෙ, නිමිත්තං අසමනුපස්සන්තො ඛෙමප්පත්තො අභයප්පත්තො වෙසාරජ්ජප්පත්තො විහරාමි. ‘ඛීණාසවස්ස තෙ පටිජානතො ඉමෙ ආසවා අපරික්ඛීණා’ති තත්ර වත මං…පෙ.… ‘යෙ ඛො පන තෙ අන්තරායිකා ධම්මා වුත්තා, තෙ පටිසෙවතො නාලං අන්තරායායා’ති තත්ර වත මං…පෙ.… ‘යස්ස ඛො පන තෙ අත්ථාය ධම්මො දෙසිතො, සො න නිය්යාති තක්කරස්ස සම්මා දුක්ඛක්ඛයායා’ති තත්ර වත මං සමණො වා බ්රාහ්මණො වා…පෙ.… වෙසාරජ්ජප්පත්තො විහරාමී’’ති (අ. නි. 4.8).
‘‘Cattārimāni, bhikkhave, tathāgatassa vesārajjāni…pe…. Katamāni cattāri? ‘Sammāsambuddhassa te paṭijānato ime dhammā anabhisambuddhā’ti tatra vata maṃ samaṇo vā brāhmaṇo vā devo vā māro vā brahmā vā koci vā lokasmiṃ saha dhammena paṭicodessatīti nimittametaṃ, bhikkhave, na samanupassāmi. Etamahaṃ, bhikkhave, nimittaṃ asamanupassanto khemappatto abhayappatto vesārajjappatto viharāmi. ‘Khīṇāsavassa te paṭijānato ime āsavā aparikkhīṇā’ti tatra vata maṃ…pe… ‘ye kho pana te antarāyikā dhammā vuttā, te paṭisevato nālaṃ antarāyāyā’ti tatra vata maṃ…pe… ‘yassa kho pana te atthāya dhammo desito, so na niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāyā’ti tatra vata maṃ samaṇo vā brāhmaṇo vā…pe… vesārajjappatto viharāmī’’ti (a. ni. 4.8).
ආසභං ඨානන්ති සෙට්ඨට්ඨානං උත්තමට්ඨානං. ආසභා වා පුබ්බබුද්ධා, තෙසං ඨානන්ති අත්ථො. අපිච ගවසතජෙට්ඨකො උසභො, ගවසහස්සජෙට්ඨකො වසභො, වජසතජෙට්ඨකො වා උසභො, වජසහස්සජෙට්ඨකො වසභො, සබ්බගවසෙට්ඨො සබ්බපරිස්සයසහො සෙතො පාසාදිකො මහාභාරවහො අසනිසතසද්දෙහිපි අසම්පකම්පියො නිසභො, සො ඉධ උසභොති අධිප්පෙතො. ඉදම්පි හි තස්ස පරියායවචනං. උසභස්ස ඉදන්ති ආසභං. ඨානන්ති චතූහි පාදෙහි පථවිං උප්පීළෙත්වා අවට්ඨානං (ම. නි. 1.150). ඉදං පන ආසභං වියාති ආසභං. යථෙව හි නිසභසඞ්ඛාතො උසභො උසභබලෙන සමන්නාගතො චතූහි පාදෙහි පථවිං උප්පීළෙත්වා අචලට්ඨානෙන තිට්ඨති, එවං තථාගතොපි දසහි තථාගතබලෙහි සමන්නාගතො චතූහි වෙසාරජ්ජපාදෙහි අට්ඨපරිසපථවිං උප්පීළෙත්වා සදෙවකෙ ලොකෙ කෙනචි පච්චත්ථිකෙන පච්චාමිත්තෙන අකම්පියො අචලට්ඨානෙන තිට්ඨති. එවං තිට්ඨමානො ච තං ආසභං ඨානං පටිජානාති උපගච්ඡති න පච්චක්ඛාති, අත්තනි ආරොපෙති. තෙන වුත්තං ‘‘ආසභං ඨානං පටිජානාතී’’ති.
Āsabhaṃ ṭhānanti seṭṭhaṭṭhānaṃ uttamaṭṭhānaṃ. Āsabhā vā pubbabuddhā, tesaṃ ṭhānanti attho. Apica gavasatajeṭṭhako usabho, gavasahassajeṭṭhako vasabho, vajasatajeṭṭhako vā usabho, vajasahassajeṭṭhako vasabho, sabbagavaseṭṭho sabbaparissayasaho seto pāsādiko mahābhāravaho asanisatasaddehipi asampakampiyo nisabho, so idha usabhoti adhippeto. Idampi hi tassa pariyāyavacanaṃ. Usabhassa idanti āsabhaṃ. Ṭhānanti catūhi pādehi pathaviṃ uppīḷetvā avaṭṭhānaṃ (ma. ni. 1.150). Idaṃ pana āsabhaṃ viyāti āsabhaṃ. Yatheva hi nisabhasaṅkhāto usabho usabhabalena samannāgato catūhi pādehi pathaviṃ uppīḷetvā acalaṭṭhānena tiṭṭhati, evaṃ tathāgatopi dasahi tathāgatabalehi samannāgato catūhi vesārajjapādehi aṭṭhaparisapathaviṃ uppīḷetvā sadevake loke kenaci paccatthikena paccāmittena akampiyo acalaṭṭhānena tiṭṭhati. Evaṃ tiṭṭhamāno ca taṃ āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti upagacchati na paccakkhāti, attani āropeti. Tena vuttaṃ ‘‘āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānātī’’ti.
පරිසාසූති ‘‘අට්ඨ ඛො ඉමා, සාරිපුත්ත, පරිසා. කතමා අට්ඨ? ඛත්තියපරිසා බ්රාහ්මණපරිසා ගහපතිපරිසා සමණපරිසා චාතුමහාරාජිකපරිසා තාවතිංසපරිසා මාරපරිසා බ්රහ්මපරිසා’’ති, ඉමාසු අට්ඨසු පරිසාසු. සීහනාදං නදතීති සෙට්ඨනාදං අභීතනාදං නදති, සීහනාදසදිසං වා නාදං නදති. අයමත්ථො සීහනාදසුත්තෙන දීපෙතබ්බො. යථා වා සීහො සහනතො චෙව හනනතො ච සීහොති වුච්චති, එවං තථාගතො ලොකධම්මානං සහනතො පරප්පවාදානඤ්ච හනනතො සීහොති වුච්චති. එවං වුත්තස්ස සීහස්ස නාදං සීහනාදං. තත්ථ යථා සීහො සීහබලෙන සමන්නාගතො සබ්බත්ථ විසාරදො විගතලොමහංසො සීහනාදං නදති, එවං තථාගතසීහොපි තථාගතබලෙහි සමන්නාගතො අට්ඨසු පරිසාසු විසාරදො විගතලොමහංසො, ‘‘ඉති රූප’’න්තිආදිනා නයෙන නානාවිධදෙසනාවිලාසසම්පන්නං සීහනාදං නදති. තෙන වුත්තං ‘‘පරිසාසු සීහනාදං නදතී’’ති.
Parisāsūti ‘‘aṭṭha kho imā, sāriputta, parisā. Katamā aṭṭha? Khattiyaparisā brāhmaṇaparisā gahapatiparisā samaṇaparisā cātumahārājikaparisā tāvatiṃsaparisā māraparisā brahmaparisā’’ti, imāsu aṭṭhasu parisāsu. Sīhanādaṃ nadatīti seṭṭhanādaṃ abhītanādaṃ nadati, sīhanādasadisaṃ vā nādaṃ nadati. Ayamattho sīhanādasuttena dīpetabbo. Yathā vā sīho sahanato ceva hananato ca sīhoti vuccati, evaṃ tathāgato lokadhammānaṃ sahanato parappavādānañca hananato sīhoti vuccati. Evaṃ vuttassa sīhassa nādaṃ sīhanādaṃ. Tattha yathā sīho sīhabalena samannāgato sabbattha visārado vigatalomahaṃso sīhanādaṃ nadati, evaṃ tathāgatasīhopi tathāgatabalehi samannāgato aṭṭhasu parisāsu visārado vigatalomahaṃso, ‘‘iti rūpa’’ntiādinā nayena nānāvidhadesanāvilāsasampannaṃ sīhanādaṃ nadati. Tena vuttaṃ ‘‘parisāsu sīhanādaṃ nadatī’’ti.
බ්රහ්මචක්කං පවත්තෙතීති එත්ථ බ්රහ්මන්ති සෙට්ඨං උත්තමං, විසුද්ධස්ස ධම්මචක්කස්සෙතං අධිවචනං. තං පන ධම්මචක්කං දුවිධං හොති පටිවෙධඤාණඤ්ච දෙසනාඤාණඤ්ච. තත්ථ පඤ්ඤාපභාවිතං අත්තනො අරියඵලාවහං පටිවෙධඤාණං, කරුණාපභාවිතං සාවකානං අරියඵලාවහං දෙසනාඤාණං. තත්ථ පටිවෙධඤාණං උප්පජ්ජමානං උප්පන්නන්ති දුවිධං. තඤ්හි අභිනික්ඛමනතො පට්ඨාය යාව අරහත්තමග්ගා උප්පජ්ජමානං, ඵලක්ඛණෙ උප්පන්නං නාම. තුසිතභවනතො වා යාව මහාබොධිපල්ලඞ්කෙ අරහත්තමග්ගා උප්පජ්ජමානං, ඵලක්ඛණෙ උප්පන්නං නාම. දීපඞ්කරතො වා පට්ඨාය යාව අරහත්තමග්ගා උප්පජ්ජමානං , ඵලක්ඛණෙ උප්පන්නං නාම. දෙසනාඤාණම්පි පවත්තමානං පවත්තන්ති දුවිධං. තඤ්හි යාව අඤ්ඤාසිකොණ්ඩඤ්ඤස්ස සොතාපත්තිමග්ගා පවත්තමානං, ඵලක්ඛණෙ පවත්තං නාම. තෙසු පටිවෙධඤාණං ලොකුත්තරං, දෙසනාඤාණං ලොකියං. උභයම්පි පනෙතං අඤ්ඤෙහි අසාධාරණං බුද්ධානංයෙව ඔරසඤාණං.
Brahmacakkaṃ pavattetīti ettha brahmanti seṭṭhaṃ uttamaṃ, visuddhassa dhammacakkassetaṃ adhivacanaṃ. Taṃ pana dhammacakkaṃ duvidhaṃ hoti paṭivedhañāṇañca desanāñāṇañca. Tattha paññāpabhāvitaṃ attano ariyaphalāvahaṃ paṭivedhañāṇaṃ, karuṇāpabhāvitaṃ sāvakānaṃ ariyaphalāvahaṃ desanāñāṇaṃ. Tattha paṭivedhañāṇaṃ uppajjamānaṃ uppannanti duvidhaṃ. Tañhi abhinikkhamanato paṭṭhāya yāva arahattamaggā uppajjamānaṃ, phalakkhaṇe uppannaṃ nāma. Tusitabhavanato vā yāva mahābodhipallaṅke arahattamaggā uppajjamānaṃ, phalakkhaṇe uppannaṃ nāma. Dīpaṅkarato vā paṭṭhāya yāva arahattamaggā uppajjamānaṃ , phalakkhaṇe uppannaṃ nāma. Desanāñāṇampi pavattamānaṃ pavattanti duvidhaṃ. Tañhi yāva aññāsikoṇḍaññassa sotāpattimaggā pavattamānaṃ, phalakkhaṇe pavattaṃ nāma. Tesu paṭivedhañāṇaṃ lokuttaraṃ, desanāñāṇaṃ lokiyaṃ. Ubhayampi panetaṃ aññehi asādhāraṇaṃ buddhānaṃyeva orasañāṇaṃ.
ඉදානි යං ඉමිනා ඤාණෙන සමන්නාගතො සීහනාදං නදති, තං දස්සෙතුං ඉති රූපන්තිආදිමාහ. තත්ථ ඉති රූපන්ති ඉදං රූපං එත්තකං රූපං, ඉතො උද්ධං රූපං නත්ථීති රුප්පනසභාවඤ්චෙව භූතුපාදායභෙදඤ්ච ආදිං කත්වා ලක්ඛණරසපච්චුපට්ඨානපදට්ඨානවසෙන අනවසෙසරූපපරිග්ගහො වුත්තො. ඉති රූපස්ස සමුදයොති ඉමිනා එවං පරිග්ගහිතස්ස රූපස්ස සමුදයො වුත්තො. තත්ථ ඉතීති එවං සමුදයො හොතීති අත්ථො. තස්ස විත්ථාරො ‘‘අවිජ්ජාසමුදයා රූපසමුදයො තණ්හාසමුදයා, කම්මසමුදයා ආහාරසමුදයා රූපසමුදයොති නිබ්බත්තිලක්ඛණං පස්සන්තොපි රූපක්ඛන්ධස්ස උදයං පස්සතී’’ති (පටි. ම. 1.50) එවං වෙදිතබ්බො. අත්ථඞ්ගමෙපි ‘‘අවිජ්ජානිරොධා රූපනිරොධො…පෙ.… විපරිණාමලක්ඛණං පස්සන්තොපි රූපක්ඛන්ධස්ස නිරොධං පස්සතී’’ති අයං විත්ථාරො.
Idāni yaṃ iminā ñāṇena samannāgato sīhanādaṃ nadati, taṃ dassetuṃ iti rūpantiādimāha. Tattha iti rūpanti idaṃ rūpaṃ ettakaṃ rūpaṃ, ito uddhaṃ rūpaṃ natthīti ruppanasabhāvañceva bhūtupādāyabhedañca ādiṃ katvā lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānavasena anavasesarūpapariggaho vutto. Iti rūpassa samudayoti iminā evaṃ pariggahitassa rūpassa samudayo vutto. Tattha itīti evaṃ samudayo hotīti attho. Tassa vitthāro ‘‘avijjāsamudayā rūpasamudayo taṇhāsamudayā, kammasamudayā āhārasamudayā rūpasamudayoti nibbattilakkhaṇaṃ passantopi rūpakkhandhassa udayaṃ passatī’’ti (paṭi. ma. 1.50) evaṃ veditabbo. Atthaṅgamepi ‘‘avijjānirodhā rūpanirodho…pe… vipariṇāmalakkhaṇaṃ passantopi rūpakkhandhassa nirodhaṃ passatī’’ti ayaṃ vitthāro.
ඉති වෙදනාතිආදීසුපි අයං වෙදනා එත්තකා වෙදනා, ඉතො උද්ධං වෙදනා නත්ථි, අයං සඤ්ඤා, ඉමෙ සඞ්ඛාරා, ඉදං විඤ්ඤාණං එත්තකං විඤ්ඤාණං , ඉතො උද්ධං විඤ්ඤාණං නත්ථීති වෙදයිතසඤ්ජානනඅභිසඞ්ඛරණවිජානනසභාවඤ්චෙව සුඛාදිරූපසඤ්ඤාදිඵස්සාදිචක්ඛුවිඤ්ඤාණාදිභෙදඤ්ච ආදිං කත්වා ලක්ඛණරසපච්චුපට්ඨානපදට්ඨානවසෙන අනවසෙසවෙදනාසඤ්ඤාසඞ්ඛාරවිඤ්ඤාණපරිග්ගහො වුත්තො. ඉති වෙදනාය සමුදයොතිආදීහි පන එවං පරිග්ගහිතානං වෙදනාසඤ්ඤාසඞ්ඛාරවිඤ්ඤාණානං සමුදයො වුත්තො. තත්රාපි ඉතීති එවං සමුදයො හොතීති අත්ථො. තෙසම්පි විත්ථාරො ‘‘අවිජ්ජාසමුදයා වෙදනාසමුදයො’’ති (පටි. ම. 1.50) රූපෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො. අයං පන විසෙසො – තීසු ඛන්ධෙසු ‘‘ආහාරසමුදයා’’ති අවත්වා ‘‘ඵස්සසමුදයා’’ති වත්තබ්බං, විඤ්ඤාණක්ඛන්ධෙ ‘‘නාමරූපසමුදයා’’ති. අත්ථඞ්ගමපදම්පි තෙසංයෙව වසෙන යොජෙතබ්බං. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො. විත්ථාරතො පන උදයබ්බයවිනිච්ඡයො සබ්බාකාරපරිපූරො විසුද්ධිමග්ගෙ වුත්තො.
Iti vedanātiādīsupi ayaṃ vedanā ettakā vedanā, ito uddhaṃ vedanā natthi, ayaṃ saññā, ime saṅkhārā, idaṃ viññāṇaṃ ettakaṃ viññāṇaṃ , ito uddhaṃ viññāṇaṃ natthīti vedayitasañjānanaabhisaṅkharaṇavijānanasabhāvañceva sukhādirūpasaññādiphassādicakkhuviññāṇādibhedañca ādiṃ katvā lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānavasena anavasesavedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇapariggaho vutto. Iti vedanāya samudayotiādīhi pana evaṃ pariggahitānaṃ vedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇānaṃ samudayo vutto. Tatrāpi itīti evaṃ samudayo hotīti attho. Tesampi vitthāro ‘‘avijjāsamudayā vedanāsamudayo’’ti (paṭi. ma. 1.50) rūpe vuttanayeneva veditabbo. Ayaṃ pana viseso – tīsu khandhesu ‘‘āhārasamudayā’’ti avatvā ‘‘phassasamudayā’’ti vattabbaṃ, viññāṇakkhandhe ‘‘nāmarūpasamudayā’’ti. Atthaṅgamapadampi tesaṃyeva vasena yojetabbaṃ. Ayamettha saṅkhepo. Vitthārato pana udayabbayavinicchayo sabbākāraparipūro visuddhimagge vutto.
ඉමස්මිං සති ඉදං හොතීති අයම්පි අපරො සීහනාදො. තස්සත්ථො – ඉමස්මිං අවිජ්ජාදිකෙ පච්චයෙ සති ඉදං සඞ්ඛාරාදිකං ඵලං හොති. ඉමස්සුප්පාදා ඉදං උප්පජ්ජතීති ඉමස්ස අවිජ්ජාදිකස්ස පච්චයස්ස උප්පාදා ඉදං සඞ්ඛාරාදිකං ඵලං උප්පජ්ජති. ඉමස්මිං අසති ඉදං න හොතීති ඉමස්මිං අවිජ්ජාදිකෙ පච්චයෙ අසති ඉදං සඞ්ඛාරාදිකං ඵලං න හොති. ඉමස්ස නිරොධා ඉදං නිරුජ්ඣතීති ඉමස්ස අවිජ්ජාදිකස්ස පච්චයස්ස නිරොධා ඉදං සඞ්ඛාරාදිකං ඵලං නිරුජ්ඣති. ඉදානි යථා තං හොති චෙව නිරුජ්ඣති ච, තං විත්ථාරතො දස්සෙතුං යදිදං අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරාතිආදිමාහ.
Imasmiṃsati idaṃ hotīti ayampi aparo sīhanādo. Tassattho – imasmiṃ avijjādike paccaye sati idaṃ saṅkhārādikaṃ phalaṃ hoti. Imassuppādā idaṃ uppajjatīti imassa avijjādikassa paccayassa uppādā idaṃ saṅkhārādikaṃ phalaṃ uppajjati. Imasmiṃ asati idaṃ na hotīti imasmiṃ avijjādike paccaye asati idaṃ saṅkhārādikaṃ phalaṃ na hoti. Imassa nirodhā idaṃ nirujjhatīti imassa avijjādikassa paccayassa nirodhā idaṃ saṅkhārādikaṃ phalaṃ nirujjhati. Idāni yathā taṃ hoti ceva nirujjhati ca, taṃ vitthārato dassetuṃ yadidaṃ avijjāpaccayā saṅkhārātiādimāha.
එවං ස්වාක්ඛාතොති එවං පඤ්චක්ඛන්ධවිභජනාදිවසෙන සුට්ඨු අක්ඛාතො කථිතො. ධම්මොති පඤ්චක්ඛන්ධපච්චයාකාරධම්මො. උත්තානොති අනිකුජ්ජිතො. විවටොති විවරිත්වා ඨපිතො. පකාසිතොති දීපිතො ජොතිතො. ඡින්නපිලොතිකොති පිලොතිකා වුච්චති ඡින්නං භින්නං තත්ථ තත්ථ සිබ්බිතගණ්ඨිතං ජිණ්ණවත්ථං, තං යස්ස නත්ථීති අට්ඨහත්ථං නවහත්ථං වා අහතසාටකං නිවත්ථො, සො ඡින්නපිලොතිකො නාම. අයම්පි ධම්මො තාදිසො. න හෙත්ථ කොහඤ්ඤාදිවසෙන ඡින්නභින්නසිබ්බිතගණ්ඨිතභාවො අත්ථි. අපිච ඛුද්දකසාටකොපි පිලොතිකාති වුච්චති, සා යස්ස නත්ථි, අට්ඨනවහත්ථො මහාපටො අත්ථි, සොපි ඡින්නපිලොතිකො, අපගතපිලොතිකොති අත්ථො. තාදිසො අයං ධම්මො. යථා හි චතුහත්ථං සාටකං ගහෙත්වා පරිග්ගහණං කරොන්තො පුරිසො ඉතො චිතො ච අඤ්ඡන්තො කිලමති, එවං බාහිරකසමයෙ පබ්බජිතා අත්තනො පරිත්තකං ධම්මං ‘‘එවං සති එවං භවිස්සතී’’ති කප්පෙත්වා කප්පෙත්වා වඩ්ඪෙන්තා කිලමන්ති. යථා පන අට්ඨහත්ථනවහත්ථෙන පරිග්ගහණං කරොන්තො යථාරුචි පාරුපති න කිලමති, නත්ථි තත්ථ අඤ්ඡිත්වා වඩ්ඪනකිච්චං; එවං ඉමස්මිම්පි ධම්මෙ කප්පෙත්වා කප්පෙත්වා විභජනකිච්චං නත්ථි, තෙහි තෙහි කාරණෙහි මයාව අයං ධම්මො සුවිභත්තො සුවිත්ථාරිතොති ඉදම්පි සන්ධාය ‘‘ඡින්නපිලොතිකො’’ති ආහ. අපිච කචවරොපි පිලොතිකාති වුච්චති, ඉමස්මිඤ්ච සාසනෙ සමණකචවරං නාම පතිට්ඨාතුං න ලභති. තෙනෙවාහ –
Evaṃ svākkhātoti evaṃ pañcakkhandhavibhajanādivasena suṭṭhu akkhāto kathito. Dhammoti pañcakkhandhapaccayākāradhammo. Uttānoti anikujjito. Vivaṭoti vivaritvā ṭhapito. Pakāsitoti dīpito jotito. Chinnapilotikoti pilotikā vuccati chinnaṃ bhinnaṃ tattha tattha sibbitagaṇṭhitaṃ jiṇṇavatthaṃ, taṃ yassa natthīti aṭṭhahatthaṃ navahatthaṃ vā ahatasāṭakaṃ nivattho, so chinnapilotiko nāma. Ayampi dhammo tādiso. Na hettha kohaññādivasena chinnabhinnasibbitagaṇṭhitabhāvo atthi. Apica khuddakasāṭakopi pilotikāti vuccati, sā yassa natthi, aṭṭhanavahattho mahāpaṭo atthi, sopi chinnapilotiko, apagatapilotikoti attho. Tādiso ayaṃ dhammo. Yathā hi catuhatthaṃ sāṭakaṃ gahetvā pariggahaṇaṃ karonto puriso ito cito ca añchanto kilamati, evaṃ bāhirakasamaye pabbajitā attano parittakaṃ dhammaṃ ‘‘evaṃ sati evaṃ bhavissatī’’ti kappetvā kappetvā vaḍḍhentā kilamanti. Yathā pana aṭṭhahatthanavahatthena pariggahaṇaṃ karonto yathāruci pārupati na kilamati, natthi tattha añchitvā vaḍḍhanakiccaṃ; evaṃ imasmimpi dhamme kappetvā kappetvā vibhajanakiccaṃ natthi, tehi tehi kāraṇehi mayāva ayaṃ dhammo suvibhatto suvitthāritoti idampi sandhāya ‘‘chinnapilotiko’’ti āha. Apica kacavaropi pilotikāti vuccati, imasmiñca sāsane samaṇakacavaraṃ nāma patiṭṭhātuṃ na labhati. Tenevāha –
‘‘කාරණ්ඩවං නිද්ධමථ, කසම්බුං අපකස්සථ;
‘‘Kāraṇḍavaṃ niddhamatha, kasambuṃ apakassatha;
තතො පලාපෙ වාහෙථ, අස්සමණෙ සමණමානිනෙ.
Tato palāpe vāhetha, assamaṇe samaṇamānine.
‘‘නිද්ධමිත්වාන පාපිච්ඡෙ, පාපආචාරගොචරෙ;
‘‘Niddhamitvāna pāpicche, pāpaācāragocare;
සුද්ධා සුද්ධෙහි සංවාසං, කප්පයව්හො පතිස්සතා;
Suddhā suddhehi saṃvāsaṃ, kappayavho patissatā;
තතො සමග්ගා නිපකා, දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සථා’’ති. (අ. නි. 8.10);
Tato samaggā nipakā, dukkhassantaṃ karissathā’’ti. (a. ni. 8.10);
ඉති සමණකචවරස්ස ඡින්නත්තාපි අයං ධම්මො ඡින්නපිලොතිකො නාම හොති.
Iti samaṇakacavarassa chinnattāpi ayaṃ dhammo chinnapilotiko nāma hoti.
අලමෙවාති යුත්තමෙව. සද්ධාපබ්බජිතෙනාති සද්ධාය පබ්බජිතෙන. කුලපුත්තෙනාති ද්වෙ කුලපුත්තා ආචාරකුලපුත්තො ජාතිකුලපුත්තො ච. තත්ථ යො යතො කුතොචි කුලා පබ්බජිත්වා සීලාදයො පඤ්ච ධම්මක්ඛන්ධෙ පූරෙති, අයං ආචාරකුලපුත්තො නාම. යො පන යසකුලපුත්තාදයො විය ජාතිසම්පන්නකුලා පබ්බජිතො, අයං ජාතිකුලපුත්තො නාම. තෙසු ඉධ ආචාරකුලපුත්තො අධිප්පෙතො. සචෙ පන ජාතිකුලපුත්තො ආචාරවා හොති, අයං උත්තමොයෙව. එවරූපෙන කුලපුත්තෙන. වීරියං ආරභිතුන්ති චතුරඞ්ගසමන්නාගතං වීරියං කාතුං. ඉදානිස්ස චතුරඞ්ගං දස්සෙන්තො කාමං තචො චාතිආදිමාහ. එත්ථ හි තචො එකං අඞ්ගං, න්හාරු එකං, අට්ඨි එකං, මංසලොහිතං එකන්ති. ඉදඤ්ච පන චතුරඞ්ගසමන්නාගතං වීරියං අධිට්ඨහන්තෙන නවසු ඨානෙසු සමාධාතබ්බං පුරෙභත්තෙ පච්ඡාභත්තෙ පුරිමයාමෙ මජ්ඣිමයාමෙ පච්ඡිමයාමෙ ගමනෙ ඨානෙ නිසජ්ජාය සයනෙති.
Alamevāti yuttameva. Saddhāpabbajitenāti saddhāya pabbajitena. Kulaputtenāti dve kulaputtā ācārakulaputto jātikulaputto ca. Tattha yo yato kutoci kulā pabbajitvā sīlādayo pañca dhammakkhandhe pūreti, ayaṃ ācārakulaputto nāma. Yo pana yasakulaputtādayo viya jātisampannakulā pabbajito, ayaṃ jātikulaputto nāma. Tesu idha ācārakulaputto adhippeto. Sace pana jātikulaputto ācāravā hoti, ayaṃ uttamoyeva. Evarūpena kulaputtena. Vīriyaṃ ārabhitunti caturaṅgasamannāgataṃ vīriyaṃ kātuṃ. Idānissa caturaṅgaṃ dassento kāmaṃ taco cātiādimāha. Ettha hi taco ekaṃ aṅgaṃ, nhāru ekaṃ, aṭṭhi ekaṃ, maṃsalohitaṃ ekanti. Idañca pana caturaṅgasamannāgataṃ vīriyaṃ adhiṭṭhahantena navasu ṭhānesu samādhātabbaṃ purebhatte pacchābhatte purimayāme majjhimayāme pacchimayāme gamane ṭhāne nisajjāya sayaneti.
දුක්ඛං , භික්ඛවෙ, කුසීතො විහරතීති ඉමස්මිං සාසනෙ යො කුසීතො පුග්ගලො, සො දුක්ඛං විහරති. බාහිරසමයෙ පන යො කුසීතො, සො සුඛං විහරති. වොකිණ්ණොති මිස්සීභූතො. සදත්ථන්ති සොභනං වා අත්ථං සකං වා අත්ථං, උභයෙනාපි අරහත්තමෙව අධිප්පෙතං. පරිහාපෙතීති හාපෙති න පාපුණාති. කුසීතපුග්ගලස්ස හි ඡ ද්වාරානි අගුත්තානි හොන්ති, තීණි කම්මානි අපරිසුද්ධානි, ආජීවට්ඨමකං සීලං අපරියොදාතං, භින්නාජීවො කුලූපකො හොති. සො සබ්රහ්මචාරීනං අක්ඛිම්හි පතිතරජං විය උපඝාතකරො හුත්වා දුක්ඛං විහරති, පීඨමද්දනො චෙව හොති ලණ්ඩපූරකො ච, සත්ථු අජ්ඣාසයං ගහෙතුං න සක්කොති, දුල්ලභං ඛණං විරාධෙති, තෙන භුත්තො රට්ඨපිණ්ඩොපි න මහප්ඵලො හොති.
Dukkhaṃ, bhikkhave, kusīto viharatīti imasmiṃ sāsane yo kusīto puggalo, so dukkhaṃ viharati. Bāhirasamaye pana yo kusīto, so sukhaṃ viharati. Vokiṇṇoti missībhūto. Sadatthanti sobhanaṃ vā atthaṃ sakaṃ vā atthaṃ, ubhayenāpi arahattameva adhippetaṃ. Parihāpetīti hāpeti na pāpuṇāti. Kusītapuggalassa hi cha dvārāni aguttāni honti, tīṇi kammāni aparisuddhāni, ājīvaṭṭhamakaṃ sīlaṃ apariyodātaṃ, bhinnājīvo kulūpako hoti. So sabrahmacārīnaṃ akkhimhi patitarajaṃ viya upaghātakaro hutvā dukkhaṃ viharati, pīṭhamaddano ceva hoti laṇḍapūrako ca, satthu ajjhāsayaṃ gahetuṃ na sakkoti, dullabhaṃ khaṇaṃ virādheti, tena bhutto raṭṭhapiṇḍopi na mahapphalo hoti.
ආරද්ධවීරියො ච ඛො, භික්ඛවෙති ආරද්ධවීරියො පුග්ගලො ඉමස්මිංයෙව සාසනෙ සුඛං විහරති. බාහිරසමයෙ පන යො ආරද්ධවීරියො, සො දුක්ඛං විහරති. පවිවිත්තොති විවිත්තො වියුත්තො හුත්වා. සදත්ථං පරිපූරෙතීති අරහත්තං පාපුණාති. ආරද්ධවීරියස්ස හි ඡ ද්වාරානි සුගුත්තානි හොන්ති, තීණි කම්මානි පරිසුද්ධානි, ආජීවට්ඨමකං සීලං පරියොදාතං සබ්රහ්මචාරීනං අක්ඛිම්හි සුසීතලඤ්ජනං විය ධාතුගතචන්දනං විය ච මනාපො හුත්වා සුඛං විහරති, සත්ථු අජ්ඣාසයං ගහෙතුං සක්කොති. සත්ථා හි –
Āraddhavīriyo ca kho, bhikkhaveti āraddhavīriyo puggalo imasmiṃyeva sāsane sukhaṃ viharati. Bāhirasamaye pana yo āraddhavīriyo, so dukkhaṃ viharati. Pavivittoti vivitto viyutto hutvā. Sadatthaṃ paripūretīti arahattaṃ pāpuṇāti. Āraddhavīriyassa hi cha dvārāni suguttāni honti, tīṇi kammāni parisuddhāni, ājīvaṭṭhamakaṃ sīlaṃ pariyodātaṃ sabrahmacārīnaṃ akkhimhi susītalañjanaṃ viya dhātugatacandanaṃ viya ca manāpo hutvā sukhaṃ viharati, satthu ajjhāsayaṃ gahetuṃ sakkoti. Satthā hi –
‘‘චිරං ජීව මහාවීර, කප්පං තිට්ඨ මහාමුනී’’ති –
‘‘Ciraṃ jīva mahāvīra, kappaṃ tiṭṭha mahāmunī’’ti –
එවං ගොතමියා වන්දිතො, ‘‘න ඛො, ගොතමි, තථාගතා එවං වන්දිතබ්බා’’ති පටික්ඛිපිත්වා තාය යාචිතො වන්දිතබ්බාකාරං ආචික්ඛන්තො එවමාහ –
Evaṃ gotamiyā vandito, ‘‘na kho, gotami, tathāgatā evaṃ vanditabbā’’ti paṭikkhipitvā tāya yācito vanditabbākāraṃ ācikkhanto evamāha –
‘‘ආරද්ධවීරියෙ පහිතත්තෙ, නිච්චං දළ්හපරක්කමෙ;
‘‘Āraddhavīriye pahitatte, niccaṃ daḷhaparakkame;
සමග්ගෙ සාවකෙ පස්ස, එසා බුද්ධාන වන්දනා’’ති. (අප. ථෙරී 2.2.171);
Samagge sāvake passa, esā buddhāna vandanā’’ti. (apa. therī 2.2.171);
එවං ආරද්ධවීරියො සත්ථු අජ්ඣාසයං ගහෙතුං සක්කොති, දුල්ලභං ඛණං න විරාධෙති. තස්ස හි බුද්ධුප්පාදො ධම්මදෙසනා සඞ්ඝසුප්පටිපත්ති සඵලා හොති සඋද්රයා, රට්ඨපිණ්ඩොපි තෙන භුත්තො මහප්ඵලො හොති.
Evaṃ āraddhavīriyo satthu ajjhāsayaṃ gahetuṃ sakkoti, dullabhaṃ khaṇaṃ na virādheti. Tassa hi buddhuppādo dhammadesanā saṅghasuppaṭipatti saphalā hoti saudrayā, raṭṭhapiṇḍopi tena bhutto mahapphalo hoti.
හීනෙන අග්ගස්සාති හීනාය සද්ධාය හීනෙන වීරියෙන හීනාය සතියා හීනෙන සමාධිනා හීනාය පඤ්ඤාය අග්ගසඞ්ඛාතස්ස අරහත්තස්ස පත්ති නාම න හොති. අග්ගෙන ච ඛොති අග්ගෙහි සද්ධාදීහි අග්ගස්ස අරහත්තස්ස පත්ති හොති. මණ්ඩපෙය්යන්ති පසන්නට්ඨෙන මණ්ඩං, පාතබ්බට්ඨෙන පෙය්යං. යඤ්හි පිවිත්වා අන්තරවීථියං පතිතො විසඤ්ඤී අත්තනො සාටකාදීනම්පි අස්සාමිකො හොති, තං පසන්නම්පි න පාතබ්බං, මය්හං පන සාසනං එවං පසන්නඤ්ච පාතබ්බඤ්චාති දස්සෙන්තො ‘‘මණ්ඩපෙය්ය’’න්ති ආහ.
Hīnenaaggassāti hīnāya saddhāya hīnena vīriyena hīnāya satiyā hīnena samādhinā hīnāya paññāya aggasaṅkhātassa arahattassa patti nāma na hoti. Aggena ca khoti aggehi saddhādīhi aggassa arahattassa patti hoti. Maṇḍapeyyanti pasannaṭṭhena maṇḍaṃ, pātabbaṭṭhena peyyaṃ. Yañhi pivitvā antaravīthiyaṃ patito visaññī attano sāṭakādīnampi assāmiko hoti, taṃ pasannampi na pātabbaṃ, mayhaṃ pana sāsanaṃ evaṃ pasannañca pātabbañcāti dassento ‘‘maṇḍapeyya’’nti āha.
තත්ථ තිවිධො මණ්ඩො – දෙසනාමණ්ඩො, පටිග්ගහමණ්ඩො, බ්රහ්මචරියමණ්ඩොති. කතමො දෙසනාමණ්ඩො? චතුන්නං අරියසච්චානං ආචික්ඛනා දෙසනා පඤ්ඤාපනා පට්ඨපනා විවරණා විභජනා උත්තානීකම්මං, චතුන්නං සතිපට්ඨානානං…පෙ.… අරියස්ස අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගස්ස ආචික්ඛනා…පෙ.… උත්තානීකම්මං, අයං දෙසනාමණ්ඩො. කතමො පටිග්ගහමණ්ඩො? භික්ඛූ භික්ඛුනියො උපාසකා උපාසිකායො දෙවා මනුස්සා යෙ වා පනඤ්ඤෙපි කෙචි විඤ්ඤාතාරො, අයං පටිග්ගහමණ්ඩො. කතමො බ්රහ්මචරියමණ්ඩො? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ.… සම්මාසමාධි, අයං බ්රහ්මචරියමණ්ඩො. අපිච අධිමොක්ඛමණ්ඩො සද්ධින්ද්රියං, අස්සද්ධියං කසටො, අස්සද්ධියං කසටං ඡඩ්ඩෙත්වා සද්ධින්ද්රියස්ස අධිමොක්ඛමණ්ඩං පිවතීති මණ්ඩපෙය්යන්තිආදිනාපි (පටි. ම. 1.238) නයෙනෙත්ථ අත්ථො වෙදිතබ්බො. සත්ථා සම්මුඛීභූතොති ඉදමෙත්ථ කාරණවචනං. යස්මා සත්ථා සම්මුඛීභූතො, තස්මා වීරියසම්පයොගං කත්වා පිවථ එතං මණ්ඩං. බාහිරකඤ්හි භෙසජ්ජමණ්ඩම්පි වෙජ්ජස්ස අසම්මුඛා පිවන්තානං පමාණං වා උග්ගමනං වා නිග්ගමනං වා න ජානාමාති ආසඞ්කා හොති. වෙජ්ජසම්මුඛා පන ‘‘වෙජ්ජො ජානිස්සතී’’ති නිරාසඞ්කා පිවන්ති. එවමෙව අම්හාකං ධම්මස්සාමි සත්ථා සම්මුඛීභූතොති වීරියං කත්වා පිවථාති මණ්ඩපානෙ නෙසං නියොජෙන්තො තස්මාතිහ, භික්ඛවෙතිආදිමාහ. තත්ථ සඵලාති සානිසංසා. සඋද්රයාති සවඩ්ඪි. ඉදානි නියොජනානුරූපං සික්ඛිතබ්බතං නිද්දිසන්තො අත්තත්ථං වා හි, භික්ඛවෙතිආදිමාහ. තත්ථ අත්තත්ථන්ති අත්තනො අත්ථභූතං අරහත්තං. අප්පමාදෙන සම්පාදෙතුන්ති අප්පමාදෙන සබ්බකිච්චානි කාතුං. පරත්ථන්ති පච්චයදායකානං මහප්ඵලානිසංසං. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති. දුතියං.
Tattha tividho maṇḍo – desanāmaṇḍo, paṭiggahamaṇḍo, brahmacariyamaṇḍoti. Katamo desanāmaṇḍo? Catunnaṃ ariyasaccānaṃ ācikkhanā desanā paññāpanā paṭṭhapanā vivaraṇā vibhajanā uttānīkammaṃ, catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ…pe… ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassa ācikkhanā…pe… uttānīkammaṃ, ayaṃ desanāmaṇḍo. Katamo paṭiggahamaṇḍo? Bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā ye vā panaññepi keci viññātāro, ayaṃ paṭiggahamaṇḍo. Katamo brahmacariyamaṇḍo? Ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, seyyathidaṃ – sammādiṭṭhi…pe… sammāsamādhi, ayaṃ brahmacariyamaṇḍo. Apica adhimokkhamaṇḍo saddhindriyaṃ, assaddhiyaṃ kasaṭo, assaddhiyaṃ kasaṭaṃ chaḍḍetvā saddhindriyassa adhimokkhamaṇḍaṃ pivatīti maṇḍapeyyantiādināpi (paṭi. ma. 1.238) nayenettha attho veditabbo. Satthā sammukhībhūtoti idamettha kāraṇavacanaṃ. Yasmā satthā sammukhībhūto, tasmā vīriyasampayogaṃ katvā pivatha etaṃ maṇḍaṃ. Bāhirakañhi bhesajjamaṇḍampi vejjassa asammukhā pivantānaṃ pamāṇaṃ vā uggamanaṃ vā niggamanaṃ vā na jānāmāti āsaṅkā hoti. Vejjasammukhā pana ‘‘vejjo jānissatī’’ti nirāsaṅkā pivanti. Evameva amhākaṃ dhammassāmi satthā sammukhībhūtoti vīriyaṃ katvā pivathāti maṇḍapāne nesaṃ niyojento tasmātiha, bhikkhavetiādimāha. Tattha saphalāti sānisaṃsā. Saudrayāti savaḍḍhi. Idāni niyojanānurūpaṃ sikkhitabbataṃ niddisanto attatthaṃ vā hi, bhikkhavetiādimāha. Tattha attatthanti attano atthabhūtaṃ arahattaṃ. Appamādena sampādetunti appamādena sabbakiccāni kātuṃ. Paratthanti paccayadāyakānaṃ mahapphalānisaṃsaṃ. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti. Dutiyaṃ.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / සංයුත්තනිකාය • Saṃyuttanikāya / 2. දුතියදසබලසුත්තං • 2. Dutiyadasabalasuttaṃ
ටීකා • Tīkā / සුත්තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / සංයුත්තනිකාය (ටීකා) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / 2. දුතියදසබලසුත්තවණ්ණනා • 2. Dutiyadasabalasuttavaṇṇanā