| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
८. कुमारिभूतवग्गवण्णना
8. Kumāribhūtavaggavaṇṇanā
२. दुतियादिसिक्खापदवण्णना
2. Dutiyādisikkhāpadavaṇṇanā
११२४. ‘‘अनुजानामि , भिक्खवे, अट्ठारसवस्साय कुमारिभूताय…पे॰… सिक्खासम्मुतिं दातु’’न्ति इध वुत्तं विय ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, दसवस्साय गिहिगताय…पे॰… सिक्खासम्मुतिं दातु’’न्ति न वुत्तं, तस्मा ‘‘परिपुण्णद्वादसवस्साय एव गिहिगताय सिक्खासम्मुति दातब्बा’’ति वुत्तं। गिहिगताय सिक्खासम्मुति दातब्बाति एकेति कत्वा दसवस्सायपि वट्टति । कस्मा? ‘‘अनापत्ति परिपुण्णद्वादसवस्सं परिपुण्णसञ्ञा वुट्ठापेती’ति (पाचि॰ १०९३-१०९५) च ‘अनापत्ति परिपुण्णद्वादसवस्सं गिहिगतं…पे॰… सिक्खितसिक्खं वुट्ठापेती’ति (पाचि॰ १०९७-११०१) च वुत्तत्ता’’ति पोराणगण्ठिपदे वुत्तं। किं इमिना परिहारेन। ‘‘दसवस्साय गिहिगताय सिक्खासम्मुति दातब्बा’’ति हि वुत्तं। ‘‘गिहिगतातिपि वत्तुं न वट्टती’ति सचे वदन्ति, कम्मं कुप्पती’’ति लिखितं।
1124. ‘‘Anujānāmi , bhikkhave, aṭṭhārasavassāya kumāribhūtāya…pe… sikkhāsammutiṃ dātu’’nti idha vuttaṃ viya ‘‘anujānāmi, bhikkhave, dasavassāya gihigatāya…pe… sikkhāsammutiṃ dātu’’nti na vuttaṃ, tasmā ‘‘paripuṇṇadvādasavassāya eva gihigatāya sikkhāsammuti dātabbā’’ti vuttaṃ. Gihigatāya sikkhāsammuti dātabbāti eketi katvā dasavassāyapi vaṭṭati . Kasmā? ‘‘Anāpatti paripuṇṇadvādasavassaṃ paripuṇṇasaññā vuṭṭhāpetī’ti (pāci. 1093-1095) ca ‘anāpatti paripuṇṇadvādasavassaṃ gihigataṃ…pe… sikkhitasikkhaṃ vuṭṭhāpetī’ti (pāci. 1097-1101) ca vuttattā’’ti porāṇagaṇṭhipade vuttaṃ. Kiṃ iminā parihārena. ‘‘Dasavassāya gihigatāya sikkhāsammuti dātabbā’’ti hi vuttaṃ. ‘‘Gihigatātipi vattuṃ na vaṭṭatī’ti sace vadanti, kammaṃ kuppatī’’ti likhitaṃ.
११४६. अहमेव नून…पे॰… अलज्जिनी, या सङ्घोति एत्थ या अहमेव नून बालाति अत्थो। ‘‘यं सङ्घो’’तिपि अत्थि, तत्थ यं यस्मा देति, तस्मा अहमेव नून बालाति अत्थो।
1146.Ahameva nūna…pe… alajjinī, yā saṅghoti ettha yā ahameva nūna bālāti attho. ‘‘Yaṃ saṅgho’’tipi atthi, tattha yaṃ yasmā deti, tasmā ahameva nūna bālāti attho.
११५९. पुरिससंसट्ठा कुमारकसंसट्ठा चण्डी सोकावासावकथं सिक्खमानाति वुच्चति, पदभाजने एव चायं सिक्खमाना ‘‘छसु धम्मेसु सिक्खितसिक्खा’’ति कस्मा वुत्तन्ति? पुब्बे गहितसिक्खत्ता, पुब्बे परिपुण्णसिक्खत्ता च एवं वुच्चतीति वेदितब्बं।
1159. Purisasaṃsaṭṭhā kumārakasaṃsaṭṭhā caṇḍī sokāvāsāvakathaṃ sikkhamānāti vuccati, padabhājane eva cāyaṃ sikkhamānā ‘‘chasu dhammesu sikkhitasikkhā’’ti kasmā vuttanti? Pubbe gahitasikkhattā, pubbe paripuṇṇasikkhattā ca evaṃ vuccatīti veditabbaṃ.
११६६-७. पहूतं खादनीयं भोजनीयं पस्सित्वाति एत्थ ‘‘सिक्खमानाय ञातका किर सम्पादयिंसु, तं पस्सित्वा थेरे भिक्खू उय्योजेसि। उय्योजेत्वा तेसं छन्दं गहेत्वा पुब्बे छन्ददायके गणं कत्वा सेसानं छन्दं छन्दमेव कत्वा कम्मं कारापेसी’’ति पोराणगण्ठिपदे वुत्तं। छन्दं विस्सज्जेत्वाति एत्थ अनुगण्ठिपदे एवं वुत्तं ‘‘इदं कम्मं अज्ज न कत्तब्बं। ‘यथासुख’न्ति वत्वा विस्सज्जितं होति, तस्मा यो कोचि मुखरो, बालो वा किञ्चापि ‘यथासुख’न्ति वदति, थेरायत्तत्ता पन थेरस्स अनुमतिया सतिया विस्सज्जितो होति, असतिया न होति, तथापि पुन छन्दं गहेत्वाव कम्मं करोन्ति, अयं पयोगो। गहणे पयोजनं पन नत्थि। सङ्घत्थेरो चे विस्सज्जेति, छन्दं गहेत्वाव कातब्बं। छन्दं विस्सज्जेत्वा कायेन वुट्ठितायाति एत्थ इध सम्बाधो, ‘अमुकम्हि ठाने करिस्सामा’ति हत्थपासं विजहित्वापि गच्छन्ति चे, नत्थि दोसो। किञ्चापि नत्थि, ता पन हत्थपासं अविजहित्वाव गच्छन्ति, अयं पयोगो’’ति। ‘‘रत्तिपारिवासिये उपोसथपवारणाव न वट्टति, अञ्ञकम्मं पन वट्टति। उपोसथपवारणापि अनुपोसथपवारणदिवसे न वट्टन्ति, इतरं सब्बकालं वट्टति। परिसपारिवासिये हत्थपासं अविजहित्वा चतूसु गतेसु चतुवग्गकरणीये अञ्ञस्मिं पञ्चसु दससु वीसतीसु गतेसु सेसेहि विसुं तहिं तहिं गन्त्वापि पुन सन्निपातट्ठानं आगन्त्वा कातुं वट्टति। अज्झासयपारिवासिये हत्थपासं अविजहित्वा यथानिसिन्नाव निसिन्ना चे, पुन कातुं वट्टति हत्थपासस्स अविजहितत्ता’’ति पोराणगण्ठिपदे वुत्तं। तेसं पोराणानं मतेन छन्दपारिवासियमेवेकं न वट्टतीति आपन्नङ्गञ्च दस्सितं, इधापि तं विसुं न दस्सितं असम्भवतोति एके। छन्ददायके परिसं पत्वा गते तस्स पुब्बछन्ददानं छन्दपारिवासियन्ति नो तक्कोति आचरियो।
1166-7.Pahūtaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ passitvāti ettha ‘‘sikkhamānāya ñātakā kira sampādayiṃsu, taṃ passitvā there bhikkhū uyyojesi. Uyyojetvā tesaṃ chandaṃ gahetvā pubbe chandadāyake gaṇaṃ katvā sesānaṃ chandaṃ chandameva katvā kammaṃ kārāpesī’’ti porāṇagaṇṭhipade vuttaṃ. Chandaṃ vissajjetvāti ettha anugaṇṭhipade evaṃ vuttaṃ ‘‘idaṃ kammaṃ ajja na kattabbaṃ. ‘Yathāsukha’nti vatvā vissajjitaṃ hoti, tasmā yo koci mukharo, bālo vā kiñcāpi ‘yathāsukha’nti vadati, therāyattattā pana therassa anumatiyā satiyā vissajjito hoti, asatiyā na hoti, tathāpi puna chandaṃ gahetvāva kammaṃ karonti, ayaṃ payogo. Gahaṇe payojanaṃ pana natthi. Saṅghatthero ce vissajjeti, chandaṃ gahetvāva kātabbaṃ. Chandaṃ vissajjetvā kāyena vuṭṭhitāyāti ettha idha sambādho, ‘amukamhi ṭhāne karissāmā’ti hatthapāsaṃ vijahitvāpi gacchanti ce, natthi doso. Kiñcāpi natthi, tā pana hatthapāsaṃ avijahitvāva gacchanti, ayaṃ payogo’’ti. ‘‘Rattipārivāsiye uposathapavāraṇāva na vaṭṭati, aññakammaṃ pana vaṭṭati. Uposathapavāraṇāpi anuposathapavāraṇadivase na vaṭṭanti, itaraṃ sabbakālaṃ vaṭṭati. Parisapārivāsiye hatthapāsaṃ avijahitvā catūsu gatesu catuvaggakaraṇīye aññasmiṃ pañcasu dasasu vīsatīsu gatesu sesehi visuṃ tahiṃ tahiṃ gantvāpi puna sannipātaṭṭhānaṃ āgantvā kātuṃ vaṭṭati. Ajjhāsayapārivāsiye hatthapāsaṃ avijahitvā yathānisinnāva nisinnā ce, puna kātuṃ vaṭṭati hatthapāsassa avijahitattā’’ti porāṇagaṇṭhipade vuttaṃ. Tesaṃ porāṇānaṃ matena chandapārivāsiyamevekaṃ na vaṭṭatīti āpannaṅgañca dassitaṃ, idhāpi taṃ visuṃ na dassitaṃ asambhavatoti eke. Chandadāyake parisaṃ patvā gate tassa pubbachandadānaṃ chandapārivāsiyanti no takkoti ācariyo.
तत्रिदं सन्निट्ठानं – परिसपारिवासिये अट्ठकथायं ‘‘अञ्ञत्र गच्छामाति छन्दं अविस्सज्जेत्वाव उट्ठहन्ति…पे॰… कम्मं कातुं वट्टती’’ति वुत्तवचने हत्थपासा विजहनं न पञ्ञायति। एत्थ पन कम्मप्पत्तानं हत्थपासस्स अविजहनमेव इच्छितब्बन्ति कत्वा पोराणगण्ठिपदे वुत्तं। किञ्चापि न पञ्ञायति, अप्पटिक्खित्तत्ता पन वट्टतीति चे? न, पटिक्खित्तत्ता। कथं? छन्दो नाम कम्मप्पत्तेसु भिक्खूसु एकसीमाय सन्निपतितेसु आगच्छति, नासन्निपतितेसु। इध हि ‘‘छन्दं अविस्सज्जेत्वा’’ति च ‘‘छन्दस्स पन अविस्सट्ठत्ता’’ति च वुत्तं। ‘‘अज्झासयं अविस्सज्जेत्वा’’ति च ‘‘अज्झासयस्स अविस्सट्ठत्ता’’ति च न वुत्तं, तस्मा छन्दस्स अविस्सज्जनं कम्मप्पत्तानं हत्थपासाविजहनेनेव होति, न विजहनेति सिद्धं।
Tatridaṃ sanniṭṭhānaṃ – parisapārivāsiye aṭṭhakathāyaṃ ‘‘aññatra gacchāmāti chandaṃ avissajjetvāva uṭṭhahanti…pe… kammaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti vuttavacane hatthapāsā vijahanaṃ na paññāyati. Ettha pana kammappattānaṃ hatthapāsassa avijahanameva icchitabbanti katvā porāṇagaṇṭhipade vuttaṃ. Kiñcāpi na paññāyati, appaṭikkhittattā pana vaṭṭatīti ce? Na, paṭikkhittattā. Kathaṃ? Chando nāma kammappattesu bhikkhūsu ekasīmāya sannipatitesu āgacchati, nāsannipatitesu. Idha hi ‘‘chandaṃ avissajjetvā’’ti ca ‘‘chandassa pana avissaṭṭhattā’’ti ca vuttaṃ. ‘‘Ajjhāsayaṃ avissajjetvā’’ti ca ‘‘ajjhāsayassa avissaṭṭhattā’’ti ca na vuttaṃ, tasmā chandassa avissajjanaṃ kammappattānaṃ hatthapāsāvijahaneneva hoti, na vijahaneti siddhaṃ.
होति चेत्थ –
Hoti cettha –
‘‘यतो आगमनं यस्स, तदभावस्स निग्गहे।
‘‘Yato āgamanaṃ yassa, tadabhāvassa niggahe;
तस्मा सन्निपतितेसु, भिक्खूसु तस्स भेदतो’’ति॥
Tasmā sannipatitesu, bhikkhūsu tassa bhedato’’ti.
रत्तिपारिवासियछन्दो विय रत्तिपारिवासियपारिसुद्धिपीति तदनुलोमेन वट्टति स्वातनाय छन्दो वा पारिसुद्धि वा पवारणा वा, ताय कम्मं कातुं वट्टति। उपोसथपवारणा पन अनुपोसथदिवसे न वट्टति, इतरं वट्टति। पन्नरसिउपोसथं चातुद्दसियं कातुं वट्टति खेत्तत्ता। न चातुद्दसिउपोसथं पन्नरसियं अखेत्तत्ता अनुपोसथदिवसत्ता पाटिपददिवसत्ताति एकच्चे आचरिया, तस्मा तेसं मतेन चातुद्दसिउपोसथं ततियं, सत्तमं वा पन्नरसियं कातुं न वट्टति। यं पनेत्थ वुत्तं अट्ठकथायं ‘‘सचे चातुद्दसिकं उपोसथं करिस्सामाति निसिन्ना, पन्नरसोति कातुं वट्टती’’ति। ततो ‘‘पन्नरसियमेव ‘चातुद्दसिकं उपोसथं करिस्सामा’ति निसिन्ना पुनदिवसे अत्तनो तं उपोसथं ‘पन्नरसो’ति कातुं वट्टतीति अत्थो’’ति एवं परिहरन्ति, तं तेसं मतं ‘‘तथारूपपच्चये सति अञ्ञस्मिम्पि चातुद्दसे उपोसथं कातुं वट्टती’’ति (कङ्खा॰ अट्ठ॰ निदानवण्णना) इमिना मातिकाट्ठकथावचनेन न समेति। न हि तत्थ ‘‘अञ्ञस्मिम्पि पन्नरसे चातुद्दसिकं कातुं वट्टती’’ति वुत्तं। एवं सन्तेपि ‘‘सकिं पक्खस्स चातुद्दसे वा पन्नरसे वा’’ति अनुञ्ञातदिवसे परियापन्नत्ता छन्नं चातुद्दसिकानं पच्छिमा पन्नरसी अनुपोसथदिवसो न होतीति सिद्धं होति। किञ्चापि सिद्धं, इमिना पन ‘‘आवासिकानं पन्नरसो, आगन्तुकानं चातुद्दसो, आगन्तुकेहि आवासिकानं समसमेहि वा अप्पतरेहि वा अनुवत्तितब्ब’’न्ति वचनमेत्थ निरत्थकं होतीति वेदितब्बं।
Rattipārivāsiyachando viya rattipārivāsiyapārisuddhipīti tadanulomena vaṭṭati svātanāya chando vā pārisuddhi vā pavāraṇā vā, tāya kammaṃ kātuṃ vaṭṭati. Uposathapavāraṇā pana anuposathadivase na vaṭṭati, itaraṃ vaṭṭati. Pannarasiuposathaṃ cātuddasiyaṃ kātuṃ vaṭṭati khettattā. Na cātuddasiuposathaṃ pannarasiyaṃ akhettattā anuposathadivasattā pāṭipadadivasattāti ekacce ācariyā, tasmā tesaṃ matena cātuddasiuposathaṃ tatiyaṃ, sattamaṃ vā pannarasiyaṃ kātuṃ na vaṭṭati. Yaṃ panettha vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sace cātuddasikaṃ uposathaṃ karissāmāti nisinnā, pannarasoti kātuṃ vaṭṭatī’’ti. Tato ‘‘pannarasiyameva ‘cātuddasikaṃ uposathaṃ karissāmā’ti nisinnā punadivase attano taṃ uposathaṃ ‘pannaraso’ti kātuṃ vaṭṭatīti attho’’ti evaṃ pariharanti, taṃ tesaṃ mataṃ ‘‘tathārūpapaccaye sati aññasmimpi cātuddase uposathaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti (kaṅkhā. aṭṭha. nidānavaṇṇanā) iminā mātikāṭṭhakathāvacanena na sameti. Na hi tattha ‘‘aññasmimpi pannarase cātuddasikaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Evaṃ santepi ‘‘sakiṃ pakkhassa cātuddase vā pannarase vā’’ti anuññātadivase pariyāpannattā channaṃ cātuddasikānaṃ pacchimā pannarasī anuposathadivaso na hotīti siddhaṃ hoti. Kiñcāpi siddhaṃ, iminā pana ‘‘āvāsikānaṃ pannaraso, āgantukānaṃ cātuddaso, āgantukehi āvāsikānaṃ samasamehi vā appatarehi vā anuvattitabba’’nti vacanamettha niratthakaṃ hotīti veditabbaṃ.
दुतियादिसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Dutiyādisikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
कुमारिभूतवग्गवण्णना निट्ठिता।
Kumāribhūtavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / भिक्खुनीविभङ्ग • Bhikkhunīvibhaṅga
२. दुतियसिक्खापदं • 2. Dutiyasikkhāpadaṃ
६. छट्ठसिक्खापदं • 6. Chaṭṭhasikkhāpadaṃ
९. नवमसिक्खापदं • 9. Navamasikkhāpadaṃ
११. एकादसमसिक्खापदं • 11. Ekādasamasikkhāpadaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / भिक्खुनीविभङ्ग-अट्ठकथा • Bhikkhunīvibhaṅga-aṭṭhakathā / ११. एकादसमसिक्खापदवण्णना • 11. Ekādasamasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ८. कुमारिभूतवग्गवण्णना • 8. Kumāribhūtavaggavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / १. पठमादिसिक्खापदवण्णना • 1. Paṭhamādisikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ११. एकादसमसिक्खापदं • 11. Ekādasamasikkhāpadaṃ
