| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā |
๘. กุมาริภูตวคฺควณฺณนา
8. Kumāribhūtavaggavaṇṇanā
๒. ทุติยาทิสิกฺขาปทวณฺณนา
2. Dutiyādisikkhāpadavaṇṇanā
๑๑๒๔. ‘‘อนุชานามิ , ภิกฺขเว, อฎฺฐารสวสฺสาย กุมาริภูตาย…เป.… สิกฺขาสมฺมุติํ ทาตุ’’นฺติ อิธ วุตฺตํ วิย ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทสวสฺสาย คิหิคตาย…เป.… สิกฺขาสมฺมุติํ ทาตุ’’นฺติ น วุตฺตํ, ตสฺมา ‘‘ปริปุณฺณทฺวาทสวสฺสาย เอว คิหิคตาย สิกฺขาสมฺมุติ ทาตพฺพา’’ติ วุตฺตํฯ คิหิคตาย สิกฺขาสมฺมุติ ทาตพฺพาติ เอเกติ กตฺวา ทสวสฺสายปิ วฎฺฎติ ฯ กสฺมา? ‘‘อนาปตฺติ ปริปุณฺณทฺวาทสวสฺสํ ปริปุณฺณสญฺญา วุฎฺฐาเปตี’ติ (ปาจิ. ๑๐๙๓-๑๐๙๕) จ ‘อนาปตฺติ ปริปุณฺณทฺวาทสวสฺสํ คิหิคตํ…เป.… สิกฺขิตสิกฺขํ วุฎฺฐาเปตี’ติ (ปาจิ. ๑๐๙๗-๑๑๐๑) จ วุตฺตตฺตา’’ติ โปราณคณฺฐิปเท วุตฺตํฯ กิํ อิมินา ปริหาเรนฯ ‘‘ทสวสฺสาย คิหิคตาย สิกฺขาสมฺมุติ ทาตพฺพา’’ติ หิ วุตฺตํฯ ‘‘คิหิคตาติปิ วตฺตุํ น วฎฺฎตี’ติ สเจ วทนฺติ, กมฺมํ กุปฺปตี’’ติ ลิขิตํฯ
1124. ‘‘Anujānāmi , bhikkhave, aṭṭhārasavassāya kumāribhūtāya…pe… sikkhāsammutiṃ dātu’’nti idha vuttaṃ viya ‘‘anujānāmi, bhikkhave, dasavassāya gihigatāya…pe… sikkhāsammutiṃ dātu’’nti na vuttaṃ, tasmā ‘‘paripuṇṇadvādasavassāya eva gihigatāya sikkhāsammuti dātabbā’’ti vuttaṃ. Gihigatāya sikkhāsammuti dātabbāti eketi katvā dasavassāyapi vaṭṭati . Kasmā? ‘‘Anāpatti paripuṇṇadvādasavassaṃ paripuṇṇasaññā vuṭṭhāpetī’ti (pāci. 1093-1095) ca ‘anāpatti paripuṇṇadvādasavassaṃ gihigataṃ…pe… sikkhitasikkhaṃ vuṭṭhāpetī’ti (pāci. 1097-1101) ca vuttattā’’ti porāṇagaṇṭhipade vuttaṃ. Kiṃ iminā parihārena. ‘‘Dasavassāya gihigatāya sikkhāsammuti dātabbā’’ti hi vuttaṃ. ‘‘Gihigatātipi vattuṃ na vaṭṭatī’ti sace vadanti, kammaṃ kuppatī’’ti likhitaṃ.
๑๑๔๖. อหเมว นูน…เป.… อลชฺชินี, ยา สโงฺฆติ เอตฺถ ยา อหเมว นูน พาลาติ อโตฺถฯ ‘‘ยํ สโงฺฆ’’ติปิ อตฺถิ, ตตฺถ ยํ ยสฺมา เทติ, ตสฺมา อหเมว นูน พาลาติ อโตฺถฯ
1146.Ahameva nūna…pe… alajjinī, yā saṅghoti ettha yā ahameva nūna bālāti attho. ‘‘Yaṃ saṅgho’’tipi atthi, tattha yaṃ yasmā deti, tasmā ahameva nūna bālāti attho.
๑๑๕๙. ปุริสสํสฎฺฐา กุมารกสํสฎฺฐา จณฺฑี โสกาวาสาวกถํ สิกฺขมานาติ วุจฺจติ, ปทภาชเน เอว จายํ สิกฺขมานา ‘‘ฉสุ ธเมฺมสุ สิกฺขิตสิกฺขา’’ติ กสฺมา วุตฺตนฺติ? ปุเพฺพ คหิตสิกฺขตฺตา, ปุเพฺพ ปริปุณฺณสิกฺขตฺตา จ เอวํ วุจฺจตีติ เวทิตพฺพํฯ
1159. Purisasaṃsaṭṭhā kumārakasaṃsaṭṭhā caṇḍī sokāvāsāvakathaṃ sikkhamānāti vuccati, padabhājane eva cāyaṃ sikkhamānā ‘‘chasu dhammesu sikkhitasikkhā’’ti kasmā vuttanti? Pubbe gahitasikkhattā, pubbe paripuṇṇasikkhattā ca evaṃ vuccatīti veditabbaṃ.
๑๑๖๖-๗. ปหูตํ ขาทนียํ โภชนียํ ปสฺสิตฺวาติ เอตฺถ ‘‘สิกฺขมานาย ญาตกา กิร สมฺปาทยิํสุ, ตํ ปสฺสิตฺวา เถเร ภิกฺขู อุโยฺยเชสิฯ อุโยฺยเชตฺวา เตสํ ฉนฺทํ คเหตฺวา ปุเพฺพ ฉนฺททายเก คณํ กตฺวา เสสานํ ฉนฺทํ ฉนฺทเมว กตฺวา กมฺมํ การาเปสี’’ติ โปราณคณฺฐิปเท วุตฺตํฯ ฉนฺทํ วิสฺสเชฺชตฺวาติ เอตฺถ อนุคณฺฐิปเท เอวํ วุตฺตํ ‘‘อิทํ กมฺมํ อชฺช น กตฺตพฺพํฯ ‘ยถาสุข’นฺติ วตฺวา วิสฺสชฺชิตํ โหติ, ตสฺมา โย โกจิ มุขโร, พาโล วา กิญฺจาปิ ‘ยถาสุข’นฺติ วทติ, เถรายตฺตตฺตา ปน เถรสฺส อนุมติยา สติยา วิสฺสชฺชิโต โหติ, อสติยา น โหติ, ตถาปิ ปุน ฉนฺทํ คเหตฺวาว กมฺมํ กโรนฺติ, อยํ ปโยโคฯ คหเณ ปโยชนํ ปน นตฺถิฯ สงฺฆเตฺถโร เจ วิสฺสเชฺชติ, ฉนฺทํ คเหตฺวาว กาตพฺพํฯ ฉนฺทํ วิสฺสเชฺชตฺวา กาเยน วุฎฺฐิตายาติ เอตฺถ อิธ สมฺพาโธ, ‘อมุกมฺหิ ฐาเน กริสฺสามา’ติ หตฺถปาสํ วิชหิตฺวาปิ คจฺฉนฺติ เจ, นตฺถิ โทโสฯ กิญฺจาปิ นตฺถิ, ตา ปน หตฺถปาสํ อวิชหิตฺวาว คจฺฉนฺติ, อยํ ปโยโค’’ติฯ ‘‘รตฺติปาริวาสิเย อุโปสถปวารณาว น วฎฺฎติ, อญฺญกมฺมํ ปน วฎฺฎติฯ อุโปสถปวารณาปิ อนุโปสถปวารณทิวเส น วฎฺฎนฺติ, อิตรํ สพฺพกาลํ วฎฺฎติฯ ปริสปาริวาสิเย หตฺถปาสํ อวิชหิตฺวา จตูสุ คเตสุ จตุวคฺคกรณีเย อญฺญสฺมิํ ปญฺจสุ ทสสุ วีสตีสุ คเตสุ เสเสหิ วิสุํ ตหิํ ตหิํ คนฺตฺวาปิ ปุน สนฺนิปาตฎฺฐานํ อาคนฺตฺวา กาตุํ วฎฺฎติฯ อชฺฌาสยปาริวาสิเย หตฺถปาสํ อวิชหิตฺวา ยถานิสินฺนาว นิสินฺนา เจ, ปุน กาตุํ วฎฺฎติ หตฺถปาสสฺส อวิชหิตตฺตา’’ติ โปราณคณฺฐิปเท วุตฺตํฯ เตสํ โปราณานํ มเตน ฉนฺทปาริวาสิยเมเวกํ น วฎฺฎตีติ อาปนฺนงฺคญฺจ ทสฺสิตํ, อิธาปิ ตํ วิสุํ น ทสฺสิตํ อสมฺภวโตติ เอเกฯ ฉนฺททายเก ปริสํ ปตฺวา คเต ตสฺส ปุพฺพฉนฺททานํ ฉนฺทปาริวาสิยนฺติ โน ตโกฺกติ อาจริโยฯ
1166-7.Pahūtaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ passitvāti ettha ‘‘sikkhamānāya ñātakā kira sampādayiṃsu, taṃ passitvā there bhikkhū uyyojesi. Uyyojetvā tesaṃ chandaṃ gahetvā pubbe chandadāyake gaṇaṃ katvā sesānaṃ chandaṃ chandameva katvā kammaṃ kārāpesī’’ti porāṇagaṇṭhipade vuttaṃ. Chandaṃ vissajjetvāti ettha anugaṇṭhipade evaṃ vuttaṃ ‘‘idaṃ kammaṃ ajja na kattabbaṃ. ‘Yathāsukha’nti vatvā vissajjitaṃ hoti, tasmā yo koci mukharo, bālo vā kiñcāpi ‘yathāsukha’nti vadati, therāyattattā pana therassa anumatiyā satiyā vissajjito hoti, asatiyā na hoti, tathāpi puna chandaṃ gahetvāva kammaṃ karonti, ayaṃ payogo. Gahaṇe payojanaṃ pana natthi. Saṅghatthero ce vissajjeti, chandaṃ gahetvāva kātabbaṃ. Chandaṃ vissajjetvā kāyena vuṭṭhitāyāti ettha idha sambādho, ‘amukamhi ṭhāne karissāmā’ti hatthapāsaṃ vijahitvāpi gacchanti ce, natthi doso. Kiñcāpi natthi, tā pana hatthapāsaṃ avijahitvāva gacchanti, ayaṃ payogo’’ti. ‘‘Rattipārivāsiye uposathapavāraṇāva na vaṭṭati, aññakammaṃ pana vaṭṭati. Uposathapavāraṇāpi anuposathapavāraṇadivase na vaṭṭanti, itaraṃ sabbakālaṃ vaṭṭati. Parisapārivāsiye hatthapāsaṃ avijahitvā catūsu gatesu catuvaggakaraṇīye aññasmiṃ pañcasu dasasu vīsatīsu gatesu sesehi visuṃ tahiṃ tahiṃ gantvāpi puna sannipātaṭṭhānaṃ āgantvā kātuṃ vaṭṭati. Ajjhāsayapārivāsiye hatthapāsaṃ avijahitvā yathānisinnāva nisinnā ce, puna kātuṃ vaṭṭati hatthapāsassa avijahitattā’’ti porāṇagaṇṭhipade vuttaṃ. Tesaṃ porāṇānaṃ matena chandapārivāsiyamevekaṃ na vaṭṭatīti āpannaṅgañca dassitaṃ, idhāpi taṃ visuṃ na dassitaṃ asambhavatoti eke. Chandadāyake parisaṃ patvā gate tassa pubbachandadānaṃ chandapārivāsiyanti no takkoti ācariyo.
ตตฺริทํ สนฺนิฎฺฐานํ – ปริสปาริวาสิเย อฎฺฐกถายํ ‘‘อญฺญตฺร คจฺฉามาติ ฉนฺทํ อวิสฺสเชฺชตฺวาว อุฎฺฐหนฺติ…เป.… กมฺมํ กาตุํ วฎฺฎตี’’ติ วุตฺตวจเน หตฺถปาสา วิชหนํ น ปญฺญายติฯ เอตฺถ ปน กมฺมปฺปตฺตานํ หตฺถปาสสฺส อวิชหนเมว อิจฺฉิตพฺพนฺติ กตฺวา โปราณคณฺฐิปเท วุตฺตํฯ กิญฺจาปิ น ปญฺญายติ, อปฺปฎิกฺขิตฺตตฺตา ปน วฎฺฎตีติ เจ? น, ปฎิกฺขิตฺตตฺตาฯ กถํ? ฉโนฺท นาม กมฺมปฺปเตฺตสุ ภิกฺขูสุ เอกสีมาย สนฺนิปติเตสุ อาคจฺฉติ, นาสนฺนิปติเตสุฯ อิธ หิ ‘‘ฉนฺทํ อวิสฺสเชฺชตฺวา’’ติ จ ‘‘ฉนฺทสฺส ปน อวิสฺสฎฺฐตฺตา’’ติ จ วุตฺตํฯ ‘‘อชฺฌาสยํ อวิสฺสเชฺชตฺวา’’ติ จ ‘‘อชฺฌาสยสฺส อวิสฺสฎฺฐตฺตา’’ติ จ น วุตฺตํ, ตสฺมา ฉนฺทสฺส อวิสฺสชฺชนํ กมฺมปฺปตฺตานํ หตฺถปาสาวิชหเนเนว โหติ, น วิชหเนติ สิทฺธํฯ
Tatridaṃ sanniṭṭhānaṃ – parisapārivāsiye aṭṭhakathāyaṃ ‘‘aññatra gacchāmāti chandaṃ avissajjetvāva uṭṭhahanti…pe… kammaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti vuttavacane hatthapāsā vijahanaṃ na paññāyati. Ettha pana kammappattānaṃ hatthapāsassa avijahanameva icchitabbanti katvā porāṇagaṇṭhipade vuttaṃ. Kiñcāpi na paññāyati, appaṭikkhittattā pana vaṭṭatīti ce? Na, paṭikkhittattā. Kathaṃ? Chando nāma kammappattesu bhikkhūsu ekasīmāya sannipatitesu āgacchati, nāsannipatitesu. Idha hi ‘‘chandaṃ avissajjetvā’’ti ca ‘‘chandassa pana avissaṭṭhattā’’ti ca vuttaṃ. ‘‘Ajjhāsayaṃ avissajjetvā’’ti ca ‘‘ajjhāsayassa avissaṭṭhattā’’ti ca na vuttaṃ, tasmā chandassa avissajjanaṃ kammappattānaṃ hatthapāsāvijahaneneva hoti, na vijahaneti siddhaṃ.
โหติ เจตฺถ –
Hoti cettha –
‘‘ยโต อาคมนํ ยสฺส, ตทภาวสฺส นิคฺคเห;
‘‘Yato āgamanaṃ yassa, tadabhāvassa niggahe;
ตสฺมา สนฺนิปติเตสุ, ภิกฺขูสุ ตสฺส เภทโต’’ติฯ
Tasmā sannipatitesu, bhikkhūsu tassa bhedato’’ti.
รตฺติปาริวาสิยฉโนฺท วิย รตฺติปาริวาสิยปาริสุทฺธิปีติ ตทนุโลเมน วฎฺฎติ สฺวาตนาย ฉโนฺท วา ปาริสุทฺธิ วา ปวารณา วา, ตาย กมฺมํ กาตุํ วฎฺฎติฯ อุโปสถปวารณา ปน อนุโปสถทิวเส น วฎฺฎติ, อิตรํ วฎฺฎติฯ ปนฺนรสิอุโปสถํ จาตุทฺทสิยํ กาตุํ วฎฺฎติ เขตฺตตฺตาฯ น จาตุทฺทสิอุโปสถํ ปนฺนรสิยํ อเขตฺตตฺตา อนุโปสถทิวสตฺตา ปาฎิปททิวสตฺตาติ เอกเจฺจ อาจริยา, ตสฺมา เตสํ มเตน จาตุทฺทสิอุโปสถํ ตติยํ, สตฺตมํ วา ปนฺนรสิยํ กาตุํ น วฎฺฎติฯ ยํ ปเนตฺถ วุตฺตํ อฎฺฐกถายํ ‘‘สเจ จาตุทฺทสิกํ อุโปสถํ กริสฺสามาติ นิสินฺนา, ปนฺนรโสติ กาตุํ วฎฺฎตี’’ติฯ ตโต ‘‘ปนฺนรสิยเมว ‘จาตุทฺทสิกํ อุโปสถํ กริสฺสามา’ติ นิสินฺนา ปุนทิวเส อตฺตโน ตํ อุโปสถํ ‘ปนฺนรโส’ติ กาตุํ วฎฺฎตีติ อโตฺถ’’ติ เอวํ ปริหรนฺติ, ตํ เตสํ มตํ ‘‘ตถารูปปจฺจเย สติ อญฺญสฺมิมฺปิ จาตุทฺทเส อุโปสถํ กาตุํ วฎฺฎตี’’ติ (กงฺขา. อฎฺฐ. นิทานวณฺณนา) อิมินา มาติกาฎฺฐกถาวจเนน น สเมติฯ น หิ ตตฺถ ‘‘อญฺญสฺมิมฺปิ ปนฺนรเส จาตุทฺทสิกํ กาตุํ วฎฺฎตี’’ติ วุตฺตํฯ เอวํ สเนฺตปิ ‘‘สกิํ ปกฺขสฺส จาตุทฺทเส วา ปนฺนรเส วา’’ติ อนุญฺญาตทิวเส ปริยาปนฺนตฺตา ฉนฺนํ จาตุทฺทสิกานํ ปจฺฉิมา ปนฺนรสี อนุโปสถทิวโส น โหตีติ สิทฺธํ โหติฯ กิญฺจาปิ สิทฺธํ, อิมินา ปน ‘‘อาวาสิกานํ ปนฺนรโส, อาคนฺตุกานํ จาตุทฺทโส, อาคนฺตุเกหิ อาวาสิกานํ สมสเมหิ วา อปฺปตเรหิ วา อนุวตฺติตพฺพ’’นฺติ วจนเมตฺถ นิรตฺถกํ โหตีติ เวทิตพฺพํฯ
Rattipārivāsiyachando viya rattipārivāsiyapārisuddhipīti tadanulomena vaṭṭati svātanāya chando vā pārisuddhi vā pavāraṇā vā, tāya kammaṃ kātuṃ vaṭṭati. Uposathapavāraṇā pana anuposathadivase na vaṭṭati, itaraṃ vaṭṭati. Pannarasiuposathaṃ cātuddasiyaṃ kātuṃ vaṭṭati khettattā. Na cātuddasiuposathaṃ pannarasiyaṃ akhettattā anuposathadivasattā pāṭipadadivasattāti ekacce ācariyā, tasmā tesaṃ matena cātuddasiuposathaṃ tatiyaṃ, sattamaṃ vā pannarasiyaṃ kātuṃ na vaṭṭati. Yaṃ panettha vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sace cātuddasikaṃ uposathaṃ karissāmāti nisinnā, pannarasoti kātuṃ vaṭṭatī’’ti. Tato ‘‘pannarasiyameva ‘cātuddasikaṃ uposathaṃ karissāmā’ti nisinnā punadivase attano taṃ uposathaṃ ‘pannaraso’ti kātuṃ vaṭṭatīti attho’’ti evaṃ pariharanti, taṃ tesaṃ mataṃ ‘‘tathārūpapaccaye sati aññasmimpi cātuddase uposathaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti (kaṅkhā. aṭṭha. nidānavaṇṇanā) iminā mātikāṭṭhakathāvacanena na sameti. Na hi tattha ‘‘aññasmimpi pannarase cātuddasikaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Evaṃ santepi ‘‘sakiṃ pakkhassa cātuddase vā pannarase vā’’ti anuññātadivase pariyāpannattā channaṃ cātuddasikānaṃ pacchimā pannarasī anuposathadivaso na hotīti siddhaṃ hoti. Kiñcāpi siddhaṃ, iminā pana ‘‘āvāsikānaṃ pannaraso, āgantukānaṃ cātuddaso, āgantukehi āvāsikānaṃ samasamehi vā appatarehi vā anuvattitabba’’nti vacanamettha niratthakaṃ hotīti veditabbaṃ.
ทุติยาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Dutiyādisikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
กุมาริภูตวคฺควณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Kumāribhūtavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / ภิกฺขุนีวิภงฺค • Bhikkhunīvibhaṅga
๒. ทุติยสิกฺขาปทํ • 2. Dutiyasikkhāpadaṃ
๖. ฉฎฺฐสิกฺขาปทํ • 6. Chaṭṭhasikkhāpadaṃ
๙. นวมสิกฺขาปทํ • 9. Navamasikkhāpadaṃ
๑๑. เอกาทสมสิกฺขาปทํ • 11. Ekādasamasikkhāpadaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ภิกฺขุนีวิภงฺค-อฎฺฐกถา • Bhikkhunīvibhaṅga-aṭṭhakathā / ๑๑. เอกาทสมสิกฺขาปทวณฺณนา • 11. Ekādasamasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ๘. กุมาริภูตวคฺควณฺณนา • 8. Kumāribhūtavaggavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ๑. ปฐมาทิสิกฺขาปทวณฺณนา • 1. Paṭhamādisikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi / ๑๑. เอกาทสมสิกฺขาปทํ • 11. Ekādasamasikkhāpadaṃ
