Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සාරත්ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
9. දුතියදුට්ඨදොසසික්ඛාපදවණ්ණනා
9. Dutiyaduṭṭhadosasikkhāpadavaṇṇanā
391. නවමෙ දිස්වාති අජිකාය විප්පටිපජ්ජන්තං ඡගලකං දිස්වා. මෙත්තියං භික්ඛුනින්ති තස්සා භික්ඛුනිකාලං ගහෙත්වා භූතපුබ්බවොහාරෙන වොහරන්ති. වෙළුවනෙයෙවාති ථෙරස්ස භික්ඛාචාරවෙලං අග්ගහෙත්වා තෙහි වුත්තභත්තුද්දෙසවෙලංයෙව සන්ධාය වුත්තං. කච්චි නොති කච්චි නු. එතමත්ථං ආරොචෙසුන්ති අඤ්ඤභාගියස්ස අධිකරණස්ස කඤ්චිදෙසං ලෙසමත්තං උපාදාය පාරාජිකෙන ධම්මෙන අනුද්ධංසිතභාවං ආරොචෙසුං.
391. Navame disvāti ajikāya vippaṭipajjantaṃ chagalakaṃ disvā. Mettiyaṃ bhikkhuninti tassā bhikkhunikālaṃ gahetvā bhūtapubbavohārena voharanti. Veḷuvaneyevāti therassa bhikkhācāravelaṃ aggahetvā tehi vuttabhattuddesavelaṃyeva sandhāya vuttaṃ. Kacci noti kacci nu. Etamatthaṃ ārocesunti aññabhāgiyassa adhikaraṇassa kañcidesaṃ lesamattaṃ upādāya pārājikena dhammena anuddhaṃsitabhāvaṃ ārocesuṃ.
අඤ්ඤභාගස්සාති අඤ්ඤකොට්ඨාසස්ස, ථෙරස්ස මනුස්සජාතිභික්ඛුභාවතො අඤ්ඤස්ස තිරච්ඡානජාතිඡගලකභාවසඞ්ඛාතස්ස කොට්ඨාසස්සාති වුත්තං හොති. ඉදන්ති සාමඤ්ඤතො නපුංසකනිද්දෙසෙන ඡගලකං නිද්දිසති, ඉදං ඡගලකජාතන්ති අත්ථො, අයං ඡගලකොති වුත්තං හොති. අධිකරණසද්දාපෙක්ඛො වා නපුංසකනිද්දෙසො, ඉදං ඡගලකසඞ්ඛාතං අධිකරණන්ති වුත්තං හොති. අඤ්ඤභාගොති යථාවුත්තතිරච්ඡානජාතිඡගලකභාවසඞ්ඛාතො අඤ්ඤභාගො, අඤ්ඤකොට්ඨාසොති අත්ථො. අස්සාති ඡගලකස්ස. ‘‘අඤ්ඤභාගසම්බන්ධී අඤ්ඤභාගිය’’න්ති පඨමවිග්ගහස්ස අත්ථො, ‘‘අඤ්ඤභාගවන්තං අඤ්ඤභාගිය’’න්ති දුතියවිග්ගහස්ස. ද්වීහිපි විග්ගහෙහි අඤ්ඤභාගියන්ති ඡගලකොව වුත්තො. තිරච්ඡානජාතිඡගලකභාවඤ්ච ඨපෙත්වා පරමත්ථතො විසුං ඡගලකෙ අසතිපි ‘‘පටිමාය සරීර’’න්තිආදීසු විය අභෙදෙපි භෙදකප්පනාය පවත්තලොකවොහාරවසෙන ‘‘අඤ්ඤභාගස්ස ඉදං, අඤ්ඤභාගො වා අස්ස අත්ථී’’ති වුත්තං.
Aññabhāgassāti aññakoṭṭhāsassa, therassa manussajātibhikkhubhāvato aññassa tiracchānajātichagalakabhāvasaṅkhātassa koṭṭhāsassāti vuttaṃ hoti. Idanti sāmaññato napuṃsakaniddesena chagalakaṃ niddisati, idaṃ chagalakajātanti attho, ayaṃ chagalakoti vuttaṃ hoti. Adhikaraṇasaddāpekkho vā napuṃsakaniddeso, idaṃ chagalakasaṅkhātaṃ adhikaraṇanti vuttaṃ hoti. Aññabhāgoti yathāvuttatiracchānajātichagalakabhāvasaṅkhāto aññabhāgo, aññakoṭṭhāsoti attho. Assāti chagalakassa. ‘‘Aññabhāgasambandhī aññabhāgiya’’nti paṭhamaviggahassa attho, ‘‘aññabhāgavantaṃ aññabhāgiya’’nti dutiyaviggahassa. Dvīhipi viggahehi aññabhāgiyanti chagalakova vutto. Tiracchānajātichagalakabhāvañca ṭhapetvā paramatthato visuṃ chagalake asatipi ‘‘paṭimāya sarīra’’ntiādīsu viya abhedepi bhedakappanāya pavattalokavohāravasena ‘‘aññabhāgassa idaṃ, aññabhāgo vā assa atthī’’ti vuttaṃ.
ඉදානි ද්වීහිපි විග්ගහෙහි වුත්තමත්ථං විත්ථාරෙත්වා දස්සෙන්තො ‘‘යො හි සො’’තිආදිමාහ. සොති සො ඡගලකො. තස්ස ‘‘හොතී’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො. තතොති තතො මනුස්සජාතිතො භික්ඛුභාවතො ච. සො වා අඤ්ඤභාගොති යථාවුත්තතිරච්ඡානජාතිඡගලකභාවසඞ්ඛාතො අඤ්ඤභාගො. අස්සාති ඡගලකස්ස. සො ඡගලකො අඤ්ඤභාගියසඞ්ඛාතං ලභතීති යොජෙතබ්බං. ‘‘අධිකරණන්ති ආධාරො, වත්ථු අධිට්ඨාන’’න්ති හෙට්ඨා වුත්තමත්ථං සරූපතො දස්සෙතුං ‘‘යස්මා චා’’තිආදිමාහ. තෙසන්ති මෙත්තියභූමජකානං. ඉමන්ති ඡගලකං. නාමකරණසඤ්ඤායාති නාමකරණසඞ්ඛාතාය සඤ්ඤාය සො ඡගලකො අධිකරණන්ති වෙදිතබ්බොති යොජෙතබ්බං. තඤ්හි සන්ධායාති ‘‘අවස්සං තුම්හෙහි ලෙසො ඔඩ්ඩිතො, කිං වදථ, කිං පස්සිත්ථා’’ති අනුයුත්තෙහි තෙහි භික්ඛූහි ‘‘ඡගලකස්ස විප්පටිපත්තිං දිස්වා දබ්බස්ස නාමං තස්ස කරිම්හා’’ති වුත්තත්තා තස්ස නාමකරණසඤ්ඤාය අධිට්ඨානභූතං තං ඡගලකං සන්ධාය. තෙ භික්ඛූති තෙ අනුයුඤ්ජකා භික්ඛූ. ආපත්තිලෙසම්පි පුග්ගලස්මිංයෙව ආරොපෙත්වා වුත්තත්තා ‘‘පුග්ගලානංයෙව ලෙසා’’ති වුත්තං. පදභාජනෙ පන…පෙ.… වෙදිතබ්බන්ති ඉමිනා නාමකරණසඤ්ඤාය ආධාරභූතස්ස ඡගලකසඞ්ඛාතස්ස අධිකරණස්ස අවචනෙ කාරණං වුත්තං.
Idāni dvīhipi viggahehi vuttamatthaṃ vitthāretvā dassento ‘‘yo hi so’’tiādimāha. Soti so chagalako. Tassa ‘‘hotī’’ti iminā sambandho. Tatoti tato manussajātito bhikkhubhāvato ca. So vā aññabhāgoti yathāvuttatiracchānajātichagalakabhāvasaṅkhāto aññabhāgo. Assāti chagalakassa. So chagalako aññabhāgiyasaṅkhātaṃ labhatīti yojetabbaṃ. ‘‘Adhikaraṇanti ādhāro, vatthu adhiṭṭhāna’’nti heṭṭhā vuttamatthaṃ sarūpato dassetuṃ ‘‘yasmā cā’’tiādimāha. Tesanti mettiyabhūmajakānaṃ. Imanti chagalakaṃ. Nāmakaraṇasaññāyāti nāmakaraṇasaṅkhātāya saññāya so chagalako adhikaraṇanti veditabboti yojetabbaṃ. Tañhi sandhāyāti ‘‘avassaṃ tumhehi leso oḍḍito, kiṃ vadatha, kiṃ passitthā’’ti anuyuttehi tehi bhikkhūhi ‘‘chagalakassa vippaṭipattiṃ disvā dabbassa nāmaṃ tassa karimhā’’ti vuttattā tassa nāmakaraṇasaññāya adhiṭṭhānabhūtaṃ taṃ chagalakaṃ sandhāya. Te bhikkhūti te anuyuñjakā bhikkhū. Āpattilesampi puggalasmiṃyeva āropetvā vuttattā ‘‘puggalānaṃyeva lesā’’ti vuttaṃ. Padabhājane pana…pe… veditabbanti iminā nāmakaraṇasaññāya ādhārabhūtassa chagalakasaṅkhātassa adhikaraṇassa avacane kāraṇaṃ vuttaṃ.
393. ‘‘අඤ්ඤභාගියස්ස අධිකරණස්සා’’ති එත්ථ පාළිආගතඅධිකරණසද්දපතිරූපකං අඤ්ඤං අධිකරණසද්දං පාළිආගතතදඤ්ඤසාධාරණතාය උභයපදත්ථං උද්ධරිත්වා ‘‘අධිකරණං නාම චත්තාරි අධිකරණානී’’ති වුත්තං. අත්ථුද්ධාරවසෙන හි අත්ථං දස්සෙන්තෙන පාළියං ආගතසද්දපතිරූපකො අඤ්ඤො සද්දො උභයපදත්ථො උද්ධරිතබ්බො, න ච අඤ්ඤං උද්ධරිත්වා අඤ්ඤස්ස අත්ථො වත්තබ්බො, තස්මා පාළිආගතඅධිකරණසද්දපතිරූපකො අඤ්ඤොයෙව උභයපදත්ථසාධාරණො අධිකරණසද්දො උද්ධටොති දට්ඨබ්බං. තෙනෙවාහ ‘‘අධිකරණන්ති වචනසාමඤ්ඤතො අත්ථුද්ධාරවසෙන පවත්තානි චත්තාරි අධිකරණානී’’ති. යා ච සා අවසානෙ…පෙ.… චොදනා වුත්තාති භික්ඛු සඞ්ඝාදිසෙසං අජ්ඣාපජ්ජන්තො දිට්ඨො හොති, සඞ්ඝාදිසෙසෙ සඞ්ඝාදිසෙසදිට්ඨී හොති, තඤ්චෙ පාරාජිකෙන චොදෙතීතිආදිචොදනං සන්ධාය වදති.
393. ‘‘Aññabhāgiyassa adhikaraṇassā’’ti ettha pāḷiāgataadhikaraṇasaddapatirūpakaṃ aññaṃ adhikaraṇasaddaṃ pāḷiāgatatadaññasādhāraṇatāya ubhayapadatthaṃ uddharitvā ‘‘adhikaraṇaṃ nāma cattāri adhikaraṇānī’’ti vuttaṃ. Atthuddhāravasena hi atthaṃ dassentena pāḷiyaṃ āgatasaddapatirūpako añño saddo ubhayapadattho uddharitabbo, na ca aññaṃ uddharitvā aññassa attho vattabbo, tasmā pāḷiāgataadhikaraṇasaddapatirūpako aññoyeva ubhayapadatthasādhāraṇo adhikaraṇasaddo uddhaṭoti daṭṭhabbaṃ. Tenevāha ‘‘adhikaraṇanti vacanasāmaññato atthuddhāravasena pavattāni cattāri adhikaraṇānī’’ti. Yā ca sā avasāne…pe… codanā vuttāti bhikkhu saṅghādisesaṃ ajjhāpajjanto diṭṭho hoti, saṅghādisese saṅghādisesadiṭṭhī hoti, tañce pārājikena codetītiādicodanaṃ sandhāya vadati.
මෙථුනවීතික්කමාපත්තියො වත්ථුතො සභාගා, ඉතරාසං පන අදින්නාදානාදිආපත්තීනං සමානෙපි පාරාජිකාපත්තිභාවෙ වත්ථුතො විසභාගාති ආහ ‘‘සභාගවිසභාගවත්ථුතො’’ති. සභාවසරික්ඛාසරික්ඛතොති සභාවෙන සදිසාසදිසභාවතො. පඨමපාරාජිකඤ්හි පඨමපාරාජිකාපත්තියා මෙථුනරාගෙන සභාවතො සදිසං, දොසසම්පයුත්තමනුස්සවිග්ගහෙන අසදිසං. නනු ච ‘‘ආපත්තාධිකරණං ආපත්තාධිකරණස්ස සියා තබ්භාගියං, සියා අඤ්ඤභාගිය’’න්ති වුත්තත්තා උද්දෙසානුක්කමෙන තබ්භාගියතං අනිද්දිසිත්වා අඤ්ඤභාගියතා පඨමං කස්මා නිද්දිට්ඨාති ආහ ‘‘ආදිතො පට්ඨායා’’තිආදි. වුත්තනයෙනෙවාති ‘‘සභාගවිසභාගවත්ථුතො’’තිආදිනා වුත්තනයෙන.
Methunavītikkamāpattiyo vatthuto sabhāgā, itarāsaṃ pana adinnādānādiāpattīnaṃ samānepi pārājikāpattibhāve vatthuto visabhāgāti āha ‘‘sabhāgavisabhāgavatthuto’’ti. Sabhāvasarikkhāsarikkhatoti sabhāvena sadisāsadisabhāvato. Paṭhamapārājikañhi paṭhamapārājikāpattiyā methunarāgena sabhāvato sadisaṃ, dosasampayuttamanussaviggahena asadisaṃ. Nanu ca ‘‘āpattādhikaraṇaṃ āpattādhikaraṇassa siyā tabbhāgiyaṃ, siyā aññabhāgiya’’nti vuttattā uddesānukkamena tabbhāgiyataṃ aniddisitvā aññabhāgiyatā paṭhamaṃ kasmā niddiṭṭhāti āha ‘‘ādito paṭṭhāyā’’tiādi. Vuttanayenevāti ‘‘sabhāgavisabhāgavatthuto’’tiādinā vuttanayena.
‘‘සඞ්ඝකම්මානි නිස්සාය උප්පන්න’’න්ති වුත්තත්තා සඞ්ඝකම්මතො කිච්චාධිකරණං විසුං විය දිස්සතීති ආහ ‘‘කිං පනා’’තිආදි. ‘‘කිච්චමෙව කිච්චාධිකරණ’’න්ති වුත්තත්තා ‘‘සඞ්ඝකම්මානමෙවෙතං අධිවචන’’න්ති වුත්තං. යදි එවං ‘‘සඞ්ඝකම්මානි නිස්සාය උප්පන්න’’න්ති කස්මා වුත්තන්ති ආහ ‘‘එවං සන්තෙපී’’තිආදි. තස්ස තස්ස සඞ්ඝකම්මස්ස භගවතා වුත්තං ඉතිකත්තබ්බතාලක්ඛණංයෙව තතො සඞ්ඝකම්මස්ස නිප්ඵජ්ජනතො ඵලූපචාරෙන සඞ්ඝකම්මන්ති වත්තබ්බතං අරහතීති ආහ ‘‘යං කම්මලක්ඛණං මනසි කරොති, තං නිස්සාය උප්පජ්ජනතො’’ති. පරිවාසාදිසඞ්ඝකම්මං නිස්සාය මානත්තාදීනං උප්පජ්ජනතො උක්ඛෙපනීයකම්මසීමාසම්මුතිකම්මාදීනි ඉස්සාය ඔසාරණසීමාසමූහනනාදිකම්මානං උප්පජ්ජනතො ච ‘‘පුරිමං පුරිමං සඞ්ඝකම්ම’’න්තිආදි වුත්තං.
‘‘Saṅghakammāni nissāya uppanna’’nti vuttattā saṅghakammato kiccādhikaraṇaṃ visuṃ viya dissatīti āha ‘‘kiṃ panā’’tiādi. ‘‘Kiccameva kiccādhikaraṇa’’nti vuttattā ‘‘saṅghakammānamevetaṃ adhivacana’’nti vuttaṃ. Yadi evaṃ ‘‘saṅghakammāni nissāya uppanna’’nti kasmā vuttanti āha ‘‘evaṃ santepī’’tiādi. Tassa tassa saṅghakammassa bhagavatā vuttaṃ itikattabbatālakkhaṇaṃyeva tato saṅghakammassa nipphajjanato phalūpacārena saṅghakammanti vattabbataṃ arahatīti āha ‘‘yaṃ kammalakkhaṇaṃ manasi karoti, taṃ nissāya uppajjanato’’ti. Parivāsādisaṅghakammaṃ nissāya mānattādīnaṃ uppajjanato ukkhepanīyakammasīmāsammutikammādīni issāya osāraṇasīmāsamūhananādikammānaṃ uppajjanato ca ‘‘purimaṃ purimaṃ saṅghakamma’’ntiādi vuttaṃ.
395-400. සවත්ථුකං කත්වාති පුග්ගලාධිට්ඨානං කත්වා. දීඝාදිනොති දීඝරස්සකාළඔදාතාදිනො. දිට්ඨාදිනොති දිට්ඨසුතාදිනො. ලොහපත්තසදිසොති අයොපත්තසදිසො. අඞ්ගානි පඨමදුට්ඨදොසෙ වුත්තසදිසානි, ඉධ පන කඤ්චිදෙසං ලෙසමත්තං උපාදියනා අධිකා.
395-400.Savatthukaṃ katvāti puggalādhiṭṭhānaṃ katvā. Dīghādinoti dīgharassakāḷaodātādino. Diṭṭhādinoti diṭṭhasutādino. Lohapattasadisoti ayopattasadiso. Aṅgāni paṭhamaduṭṭhadose vuttasadisāni, idha pana kañcidesaṃ lesamattaṃ upādiyanā adhikā.
දුතියදුට්ඨදොසසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Dutiyaduṭṭhadosasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවිභඞ්ග • Mahāvibhaṅga / 9. දුතියදුට්ඨදොසසික්ඛාපදං • 9. Dutiyaduṭṭhadosasikkhāpadaṃ
අට්ඨකථා • Aṭṭhakathā / විනයපිටක (අට්ඨකථා) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / මහාවිභඞ්ග-අට්ඨකථා • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / 9. දුතියදුට්ඨදොසසික්ඛාපදවණ්ණනා • 9. Dutiyaduṭṭhadosasikkhāpadavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / වජිරබුද්ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā / 9. දුතියදුට්ඨදොසසික්ඛාපදවණ්ණනා • 9. Dutiyaduṭṭhadosasikkhāpadavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā / 9. දුතියදුට්ඨදොසසික්ඛාපදවණ්ණනා • 9. Dutiyaduṭṭhadosasikkhāpadavaṇṇanā