Library / Tipiṭaka / திபிடக • Tipiṭaka / ஸாரத்த²தீ³பனீ-டீகா • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
து³தியஜ்ஜா²னகதா²
Dutiyajjhānakathā
வூபஸமாதி வூபஸமஹேது. வூபஸமோதி செத்த² பஹானங் அதி⁴ப்பேதங், தஞ்ச விதக்கவிசாரானங் அதிக்கமோ அத்த²தோ து³தியஜ்ஜா²னக்க²ணே அனுப்பாதோ³தி ஆஹ ‘‘ஸமதிக்கமா’’திஆதி³. கதமேஸங் பனெத்த² விதக்கவிசாரானங் வூபஸமோ அதி⁴ப்பேதோ, கிங் பட²மஜ்ஜா²னிகானங், உதா³ஹு து³தியஜ்ஜா²னிகானந்தி, கிஞ்செத்த² – யதி³ பட²மஜ்ஜா²னிகானங், நத்தி² தேஸங் வூபஸமோ. ந ஹி கதா³சி பட²மஜ்ஜா²னங் விதக்கவிசாரரஹிதங் அத்தி². அத² து³தியஜ்ஜா²னிகானங், ஏவம்பி நத்தே²வ வூபஸமோ ஸப்³பே³ன ஸப்³ப³ங் தேஸங் தத்த² அபா⁴வதோதி இமங் அனுயோக³ங் ஸந்தா⁴யாஹ ‘‘தத்த² கிஞ்சாபீ’’திஆதி³. யஸ்மா தி³ட்டா²தீ³னவஸ்ஸ தங்தங்ஜா²னக்க²ணே அனுப்பத்தித⁴ம்மதாபாத³னங் வூபஸமனங் அதி⁴ப்பேதங், விதக்காத³யோ ஏவ ச ஜா²னங்க³பூ⁴தா ததா² கரீயந்தி, ந தங்ஸம்பயுத்தா ப²ஸ்ஸாத³யோ, தஸ்மா விதக்காதீ³னங்யேவ வூபஸமாதி⁴வசனங் ஜா²னே ஆக³தங். யஸ்மா பன விதக்காதீ³னங் விய தங்ஸம்பயுத்தத⁴ம்மானம்பி ‘‘ஏதேன ஏதங் ஓளாரிக’’ந்தி ஆதீ³னவத³ஸ்ஸனங் ஸுத்தே ஆக³தங், தஸ்மா அவிஸேஸேன விதக்காதீ³னங் தங்ஸஹக³தானஞ்ச வூபஸமாதி³கே வத்தப்³பே³ விதக்காதீ³னங்யேவ வூபஸமோ வுச்சமானோ அதி⁴கவசனங் அஞ்ஞமத்த²ங் போ³தே⁴தீதி கத்வா கஞ்சி விஸேஸங் தீ³பேதீதி த³ஸ்ஸெந்தோ ‘‘ஓளாரிகஸ்ஸ பனா’’திஆதி³மாஹ. அயஞ்ஹெத்த² அதி⁴ப்பாயோ – யேஹி விதக்கவிசாரேஹி பட²மஜ்ஜா²னஸ்ஸ ஓளாரிகதா, தேஸங் ஸமதிக்கமா து³தியஜ்ஜா²னஸ்ஸ ஸமதி⁴க³மோ, ந ஸபா⁴வதோ அனோளாரிகானங் ப²ஸ்ஸாதீ³னங் ஸமதிக்கமாதி அயமத்தோ² ‘‘விதக்கவிசாரானங் வூபஸமா’’தி ஏதேன தீ³பிதோ , தஸ்மா ‘‘கிங் பட²மஜ்ஜா²னிகானங் விதக்கவிசாரானங் வூபஸமோ இதா⁴தி⁴ப்பேதோ, உதா³ஹு து³தியஜ்ஜா²னிகான’’ந்தி ஏதி³ஸீ சோத³னா அனோகாஸாவ. ‘‘பீதியா ச விராகா³’’திஆதீ³ஸுபி ஏஸேவ நயோ. தஸ்மா விதக்கவிசாரபீதிஸுக²ஸமதிக்கமவசனானி ஓளாரிகோளாரிகங்க³ஸமதிக்கமா து³தியாதி³அதி⁴க³மதீ³பகானீதி தேஸங் ஏகதே³ஸபூ⁴தங் விதக்கவிசாரஸமதிக்கமவசனங் அவயவேன ஸமுதா³யோபலக்க²ணனயேன தங் தீ³பகங் வுத்தங். விஸுங் விஸுங் டி²தேபி ஹி விதக்கவிசாரஸமதிக்கமவசனாதி³கே பஹெய்யங்க³னித்³தே³ஸதாஸாமஞ்ஞேன சித்தேன ஸமூஹதோ க³ஹிதே விதக்கவிசாரவூபஸமவசனஸ்ஸ ததே³கதே³ஸதா ஹோதீதி. அத² வா விதக்கவிசாரவூபஸமவசனேனேவ தங்ஸமதிக்கமா து³தியாதி³அதி⁴க³மதீ³பகேன பீதிவிராகா³தி³வசனானங் பீதிஆதி³ஸமதிக்கமா ததியாதி³அதி⁴க³மதீ³பகதா தீ³பிதா ஹோதீதி தஸ்ஸ தங்தீ³பகதா வுத்தா. ஏவஞ்ஹி அவயவேன ஸமுதா³யோபலக்க²ணங் வினா விதக்கவிசாரவூபஸமவசனேன பீதிவிராகா³தி³வசனானங் ஸவிஸயே ஸமானப்³யாபாரதா த³ஸ்ஸிதா ஹோதி.
Vūpasamāti vūpasamahetu. Vūpasamoti cettha pahānaṃ adhippetaṃ, tañca vitakkavicārānaṃ atikkamo atthato dutiyajjhānakkhaṇe anuppādoti āha ‘‘samatikkamā’’tiādi. Katamesaṃ panettha vitakkavicārānaṃ vūpasamo adhippeto, kiṃ paṭhamajjhānikānaṃ, udāhu dutiyajjhānikānanti, kiñcettha – yadi paṭhamajjhānikānaṃ, natthi tesaṃ vūpasamo. Na hi kadāci paṭhamajjhānaṃ vitakkavicārarahitaṃ atthi. Atha dutiyajjhānikānaṃ, evampi nattheva vūpasamo sabbena sabbaṃ tesaṃ tattha abhāvatoti imaṃ anuyogaṃ sandhāyāha ‘‘tattha kiñcāpī’’tiādi. Yasmā diṭṭhādīnavassa taṃtaṃjhānakkhaṇe anuppattidhammatāpādanaṃ vūpasamanaṃ adhippetaṃ, vitakkādayo eva ca jhānaṅgabhūtā tathā karīyanti, na taṃsampayuttā phassādayo, tasmā vitakkādīnaṃyeva vūpasamādhivacanaṃ jhāne āgataṃ. Yasmā pana vitakkādīnaṃ viya taṃsampayuttadhammānampi ‘‘etena etaṃ oḷārika’’nti ādīnavadassanaṃ sutte āgataṃ, tasmā avisesena vitakkādīnaṃ taṃsahagatānañca vūpasamādike vattabbe vitakkādīnaṃyeva vūpasamo vuccamāno adhikavacanaṃ aññamatthaṃ bodhetīti katvā kañci visesaṃ dīpetīti dassento ‘‘oḷārikassa panā’’tiādimāha. Ayañhettha adhippāyo – yehi vitakkavicārehi paṭhamajjhānassa oḷārikatā, tesaṃ samatikkamā dutiyajjhānassa samadhigamo, na sabhāvato anoḷārikānaṃ phassādīnaṃ samatikkamāti ayamattho ‘‘vitakkavicārānaṃ vūpasamā’’ti etena dīpito , tasmā ‘‘kiṃ paṭhamajjhānikānaṃ vitakkavicārānaṃ vūpasamo idhādhippeto, udāhu dutiyajjhānikāna’’nti edisī codanā anokāsāva. ‘‘Pītiyā ca virāgā’’tiādīsupi eseva nayo. Tasmā vitakkavicārapītisukhasamatikkamavacanāni oḷārikoḷārikaṅgasamatikkamā dutiyādiadhigamadīpakānīti tesaṃ ekadesabhūtaṃ vitakkavicārasamatikkamavacanaṃ avayavena samudāyopalakkhaṇanayena taṃ dīpakaṃ vuttaṃ. Visuṃ visuṃ ṭhitepi hi vitakkavicārasamatikkamavacanādike paheyyaṅganiddesatāsāmaññena cittena samūhato gahite vitakkavicāravūpasamavacanassa tadekadesatā hotīti. Atha vā vitakkavicāravūpasamavacaneneva taṃsamatikkamā dutiyādiadhigamadīpakena pītivirāgādivacanānaṃ pītiādisamatikkamā tatiyādiadhigamadīpakatā dīpitā hotīti tassa taṃdīpakatā vuttā. Evañhi avayavena samudāyopalakkhaṇaṃ vinā vitakkavicāravūpasamavacanena pītivirāgādivacanānaṃ savisaye samānabyāpāratā dassitā hoti.
அஜ்ஜ²த்தந்தி நியகஜ்ஜ²த்தங் அதி⁴ப்பேதங், ந அஜ்ஜ²த்தஜ்ஜ²த்தாதீ³தி த³ஸ்ஸெந்தோ ஆஹ ‘‘அஜ்ஜ²த்தந்தி நியகஜ்ஜ²த்தங் அதி⁴ப்பேத’’ந்தி. தத்த² காரணமாஹ ‘‘விப⁴ங்கே³ பனா’’திஆதி³. பன-ஸத்³தோ³பி அபிஸத்³த³த்தோ², விப⁴ங்கே³பீதி அத்தோ². அயமேவ வா பாடோ².
Ajjhattanti niyakajjhattaṃ adhippetaṃ, na ajjhattajjhattādīti dassento āha ‘‘ajjhattanti niyakajjhattaṃ adhippeta’’nti. Tattha kāraṇamāha ‘‘vibhaṅgepanā’’tiādi. Pana-saddopi apisaddattho, vibhaṅgepīti attho. Ayameva vā pāṭho.
நீலவண்ணயோக³தோ நீலவத்த²ங் வியாதி நீலயோக³தோ வத்த²ங் நீலங் வியாதி அதி⁴ப்பாயோ. இமஸ்மிஞ்ச அத்த²விகப்பேதி ‘‘சேதோ ஸம்பஸாத³யதீ’’தி ஏதஸ்மிங் பக்கே². சேதஸோதி ச உபயோக³த்தே² ஸாமிவசனங். புரிமஸ்மிந்தி ‘‘ஸம்பஸாத³னயோக³தோ ஜா²னம்பி ஸம்பஸாத³ன’’ந்தி வுத்தபக்கே². சேதஸோதி ஸம்ப³ந்தே⁴ ஸாமிவசனங். ‘‘யாவ ந பரே ஏகக³தே கரோமீ’’திஆதீ³ஸு ஸெட்ட²வசனோபி ஏகஸத்³தோ³ லோகே தி³ஸ்ஸதீதி ஆஹ ‘‘ஸெட்டோ²பி ஹி லோகே ஏகோதி வுச்சதீ’’தி. ‘‘ஏகாகீஹி கு²த்³த³கேஹி ஜித’’ந்திஆதீ³ஸு அஸஹாயத்தோ²பி ஏகஸத்³தோ³ தி³ட்டோ²தி ஆஹ ‘‘ஏகோ அஸஹாயோ ஹுத்வா’’தி. ஸத்³தா⁴த³யோபி காமங் ஸம்பயுத்தத⁴ம்மானங் ஸாதா⁴ரணதோ ச அஸாதா⁴ரணதோ ச பச்சயா ஹொந்தியேவ, ஸமாதி⁴ பன ஜா²னக்க²ணே ஸம்பயுத்தத⁴ம்மானங் அவிக்கே²பலக்க²ணே இந்த³ட்ட²கரணேன ஸாதிஸயங் பச்சயோ ஹோதீதி த³ஸ்ஸெந்தோ ‘‘ஸம்பயுத்தத⁴ம்மே…பே॰… அதி⁴வசன’’ந்தி ஆஹ.
Nīlavaṇṇayogato nīlavatthaṃ viyāti nīlayogato vatthaṃ nīlaṃ viyāti adhippāyo. Imasmiñca atthavikappeti ‘‘ceto sampasādayatī’’ti etasmiṃ pakkhe. Cetasoti ca upayogatthe sāmivacanaṃ. Purimasminti ‘‘sampasādanayogato jhānampi sampasādana’’nti vuttapakkhe. Cetasoti sambandhe sāmivacanaṃ. ‘‘Yāva na pare ekagate karomī’’tiādīsu seṭṭhavacanopi ekasaddo loke dissatīti āha ‘‘seṭṭhopi hi loke ekoti vuccatī’’ti. ‘‘Ekākīhi khuddakehi jita’’ntiādīsu asahāyatthopi ekasaddo diṭṭhoti āha ‘‘eko asahāyo hutvā’’ti. Saddhādayopi kāmaṃ sampayuttadhammānaṃ sādhāraṇato ca asādhāraṇato ca paccayā hontiyeva, samādhi pana jhānakkhaṇe sampayuttadhammānaṃ avikkhepalakkhaṇe indaṭṭhakaraṇena sātisayaṃ paccayo hotīti dassento ‘‘sampayuttadhamme…pe… adhivacana’’nti āha.
‘‘ஸம்பஸாத³னங் சேதஸோ ஏகோதி³பா⁴வ’’ந்தி விஸேஸனத்³வயங் ஜா²னஸ்ஸ அதிஸயவசனிச்சா²வஸேன க³ஹிதங். ஸ்வாயமதிஸயோ யதா² இமஸ்மிங் ஜா²னே லப்³ப⁴தி, ந ததா² பட²மஜ்ஜா²னேதி இமங் விஸேஸங் த³ஸ்ஸேதுங் ‘‘நனு சா’’திஆதி³ வுத்தங். ஆரம்மணே ஆஹனநபரியாஹனநவஸேன அனுமஜ்ஜனஅனுயுஜ்ஜனவஸேன ச பவத்தமானா த⁴ம்மா ஸதிபி நீவரணப்பஹானேன கிலேஸகாலுஸ்ஸியாபக³மே ஸம்பயுத்தானங் கிஞ்சி கோ²ப⁴ங் கரொந்தா விய தேஹி ச தே ந ஸன்னிஸின்னா ஹொந்தீதி வுத்தங் ‘‘விதக்கவிசாரக்கோ²பே⁴ன…பே॰… ந ஸுப்பஸன்ன’’ந்தி. தத்த² கு²த்³தி³கா ஊமியோ வீசியோ, மஹதியோ தரங்கா³. ஸமாதி⁴பி ந ஸுட்டு² பாகடோதி ஸதிபி இந்த்³ரியஸமத்தே வீரியஸமதாய ச தேனேவ கோ²தேன ஸம்பஸாதா³பா⁴வேன ச ப³ஹலே விய ஜலே மச்சோ² ஸமாதி⁴பி ந ஸுட்டு² பாகடோ. விதக்கவிசாரபலிபோ³தா⁴பா⁴வேனாதி எத்த² யதா²வுத்தகோ²போ⁴ ஏவ பலிபோ³தோ⁴. ஏவங் வுத்தேனாதி யஸ்ஸா ஸத்³தா⁴ய வஸேன ஸம்பஸாத³னங், யஸ்ஸா ச சித்தேகக்³க³தாய வஸேன ஏகோதி³பா⁴வந்தி ச ஜா²னங் வுத்தங், தாஸங் ஏவ ‘‘ஸத்³த³ஹனா’’திஆதி³னா (விப⁴॰ 574) பவத்திஆகாரவிஸேஸவிபா⁴வனவஸேன வுத்தேன தேன விப⁴ங்க³பாடே²ன. அயங் அத்த²வண்ணனாதி ‘‘ஸம்பஸாத³னயோக³தோ, ஸம்பஸாத³னதோ வா ஸம்பஸாத³னங். ஏகோதி³ங் பா⁴வேதீதி ஏகோதி³பா⁴வந்தி ஜா²னங் வுத்த’’ந்தி ஏவங் பவத்தா அயங் அத்த²வண்ணனா. அஞ்ஞத³த்து² ஸங்ஸந்த³தி சேவ ஸமேதி ச, ஏவங் வேதி³தப்³பா³தி கத²ங் பனாயங் அத்த²வண்ணனா தேன விப⁴ங்க³பாடே²ன ஸத்³தி⁴ங் ஸங்ஸந்த³தி ஸமேதி, நனு ஜா²னவிப⁴ங்கே³ ‘‘ஸம்பஸாத³ன’’ந்தி பத³ங் உத்³த⁴ரித்வா ‘‘யா ஸத்³தா⁴ ஸத்³த³ஹனா’’திஆதி³னா (விப⁴॰ 574) ஸத்³தா⁴யேவ வுத்தா, ‘‘சேதஸோ ஏகோதி³பா⁴வ’’ந்தி ச பத³ங் உத்³த⁴ரித்வா ‘‘யா சித்தஸ்ஸ டி²தி ஸண்டி²தி அவட்டி²தீ’’திஆதி³னா ஸமாதி⁴ஸ்ஸேவ நித்³தே³ஸோ கதோ, அட்ட²கதா²யங் பன ‘‘ஸம்பஸாத³னங் ஏகோதி³பா⁴வ’’ந்தி ஜா²னமேவ வுத்தந்தி அட்ட²கதா²ய விப⁴ங்க³பாடே²ன ஸத்³தி⁴ங் விரோதோ⁴ ஆபஜ்ஜதீதி? நாபஜ்ஜதி விப⁴ங்கே³பி இமினாவ அதி⁴ப்பாயேன நித்³தே³ஸஸ்ஸ கதத்தா. ததா² ஹி யேன ஸம்பஸாத³னேன யோகா³ ஜா²னங் ‘‘ஸம்பஸாத³ன’’ந்தி வுச்சதி, தஸ்மிங் ‘‘யா ஸத்³தா⁴ ஸத்³த³ஹனா’’திஆதி³னா த³ஸ்ஸிதே ஸம்பஸாத³னங் ஜா²னந்தி ஸமானாதி⁴கரணனித்³தே³ஸேனேவ தங்யோகா³ ஜா²னே தங்ஸத்³த³ப்பவத்தி த³ஸ்ஸிதா ஹோதி. ‘‘ஏகோதி³பா⁴வ’’ந்தி ச பத³ங் உத்³த⁴ரித்வா ஏகோதி³ம்ஹி த³ஸ்ஸிதே ஏகோதி³பா⁴வங் ஜா²னந்தி ஸமானாதி⁴கரணனித்³தே³ஸேனேவ ஜா²னஸ்ஸ ஏகோதி³வட்³ட⁴னதா வுத்தாவ ஹோதீதி இமினா அதி⁴ப்பாயேன ப்³யஞ்ஜனவிசாரங் அகத்வா த⁴ம்மமத்தமேவ நித்³தி³ட்ட²ந்தி அவிரோதோ⁴ யுத்தோ.
‘‘Sampasādanaṃ cetaso ekodibhāva’’nti visesanadvayaṃ jhānassa atisayavacanicchāvasena gahitaṃ. Svāyamatisayo yathā imasmiṃ jhāne labbhati, na tathā paṭhamajjhāneti imaṃ visesaṃ dassetuṃ ‘‘nanu cā’’tiādi vuttaṃ. Ārammaṇe āhananapariyāhananavasena anumajjanaanuyujjanavasena ca pavattamānā dhammā satipi nīvaraṇappahānena kilesakālussiyāpagame sampayuttānaṃ kiñci khobhaṃ karontā viya tehi ca te na sannisinnā hontīti vuttaṃ ‘‘vitakkavicārakkhobhena…pe… na suppasanna’’nti. Tattha khuddikā ūmiyo vīciyo, mahatiyo taraṅgā. Samādhipi na suṭṭhu pākaṭoti satipi indriyasamatte vīriyasamatāya ca teneva khotena sampasādābhāvena ca bahale viya jale maccho samādhipi na suṭṭhu pākaṭo. Vitakkavicārapalibodhābhāvenāti ettha yathāvuttakhobho eva palibodho. Evaṃ vuttenāti yassā saddhāya vasena sampasādanaṃ, yassā ca cittekaggatāya vasena ekodibhāvanti ca jhānaṃ vuttaṃ, tāsaṃ eva ‘‘saddahanā’’tiādinā (vibha. 574) pavattiākāravisesavibhāvanavasena vuttena tena vibhaṅgapāṭhena. Ayaṃ atthavaṇṇanāti ‘‘sampasādanayogato, sampasādanato vā sampasādanaṃ. Ekodiṃ bhāvetīti ekodibhāvanti jhānaṃ vutta’’nti evaṃ pavattā ayaṃ atthavaṇṇanā. Aññadatthu saṃsandati ceva sameti ca, evaṃ veditabbāti kathaṃ panāyaṃ atthavaṇṇanā tena vibhaṅgapāṭhena saddhiṃ saṃsandati sameti, nanu jhānavibhaṅge ‘‘sampasādana’’nti padaṃ uddharitvā ‘‘yā saddhā saddahanā’’tiādinā (vibha. 574) saddhāyeva vuttā, ‘‘cetaso ekodibhāva’’nti ca padaṃ uddharitvā ‘‘yā cittassa ṭhiti saṇṭhiti avaṭṭhitī’’tiādinā samādhisseva niddeso kato, aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘sampasādanaṃ ekodibhāva’’nti jhānameva vuttanti aṭṭhakathāya vibhaṅgapāṭhena saddhiṃ virodho āpajjatīti? Nāpajjati vibhaṅgepi imināva adhippāyena niddesassa katattā. Tathā hi yena sampasādanena yogā jhānaṃ ‘‘sampasādana’’nti vuccati, tasmiṃ ‘‘yā saddhā saddahanā’’tiādinā dassite sampasādanaṃ jhānanti samānādhikaraṇaniddeseneva taṃyogā jhāne taṃsaddappavatti dassitā hoti. ‘‘Ekodibhāva’’nti ca padaṃ uddharitvā ekodimhi dassite ekodibhāvaṃ jhānanti samānādhikaraṇaniddeseneva jhānassa ekodivaḍḍhanatā vuttāva hotīti iminā adhippāyena byañjanavicāraṃ akatvā dhammamattameva niddiṭṭhanti avirodho yutto.
யங் பன வுத்தங் டீகாகாரேஹி ஆசரியத⁴ம்மபாலத்தே²ராதீ³ஹி ‘‘யதி³ ஏகோதீ³தி ஸமாதி⁴ஸ்ஸ க³ஹணங் அதி⁴ப்பேதங், ததா³ ‘ஏகோதி³பா⁴வ’ந்தி பத³ங் உத்³த⁴ரித்வா ஸமாதி⁴ஸ்ஸ நித்³தே³ஸோ ந கத்தப்³போ³ ஸியா. தஸ்மா ஏகோதி³பா⁴வஸத்³தோ³ ஏவ ஸமாதி⁴ம்ஹி பவத்தோ ஸம்பஸாத³னஸத்³தோ³ விய ஜா²னே பவத்ததீதி யுத்த’’ந்தி, தங் அட்ட²கதா²ய விருஜ்ஜ²தி. தஸ்மா ஸோ அட்ட²கதா²னிரபெக்கோ² விஸுங்யேவேகோ அத்த²விகப்போதி க³ஹேதப்³ப³ங். அயஞ்ஹி நேஸங் அதி⁴ப்பாயோ – விதக்கவிசாரேஹி அனஜ்ஜா²ருள்ஹத்தா ஏகங் உதே³தீதி ஏகோதீ³தி ததா²வித⁴ஸமாதி⁴யுத்தங் ஜா²னசித்தமேவ க³ஹெத்வா ஏகோதி³ஸ்ஸ பா⁴வோ ஏகோதி³பா⁴வோதி ஸமாதி⁴ஸ்ஸ க³ஹணங் ஸக்கா வத்துந்தி. யோ பனாயங் தேஸமபி⁴னிவேஸோ ‘‘ஏகோதீ³தி ஸமாதி⁴ஸ்ஸ க³ஹணே ஸதி ‘ஏகோதி³பா⁴வ’ந்தி பத³ங் உத்³த⁴ரித்வா ஸமாதி⁴ஸ்ஸ நித்³தே³ஸோ ந கத்தப்³போ³ ஸியா’’தி , ஸோ அனேகந்திகத்தா அயுத்தோ. அஞ்ஞத்த²பி ஹி ப்³யஞ்ஜனவிசாரங் அகத்வா அத்த²மத்தஸ்ஸேவ பா³ஹுல்லேன விப⁴ங்கே³ நித்³தே³ஸோ தி³ஸ்ஸதி.
Yaṃ pana vuttaṃ ṭīkākārehi ācariyadhammapālattherādīhi ‘‘yadi ekodīti samādhissa gahaṇaṃ adhippetaṃ, tadā ‘ekodibhāva’nti padaṃ uddharitvā samādhissa niddeso na kattabbo siyā. Tasmā ekodibhāvasaddo eva samādhimhi pavatto sampasādanasaddo viya jhāne pavattatīti yutta’’nti, taṃ aṭṭhakathāya virujjhati. Tasmā so aṭṭhakathānirapekkho visuṃyeveko atthavikappoti gahetabbaṃ. Ayañhi nesaṃ adhippāyo – vitakkavicārehi anajjhāruḷhattā ekaṃ udetīti ekodīti tathāvidhasamādhiyuttaṃ jhānacittameva gahetvā ekodissa bhāvo ekodibhāvoti samādhissa gahaṇaṃ sakkā vattunti. Yo panāyaṃ tesamabhiniveso ‘‘ekodīti samādhissa gahaṇe sati ‘ekodibhāva’nti padaṃ uddharitvā samādhissa niddeso na kattabbo siyā’’ti , so anekantikattā ayutto. Aññatthapi hi byañjanavicāraṃ akatvā atthamattasseva bāhullena vibhaṅge niddeso dissati.
ஸந்தாதி ஸமங் நிரோத⁴ங் க³தா. ஸமிதாதி பா⁴வனாய ஸமங் க³மிதா நிரோதி⁴தா. வூபஸந்தாதி ததோ ஏவ ஸுட்டு² உபஸந்தா. அத்த²ங்க³தாதி அத்த²ங் வினாஸங் க³தா. அப்³ப⁴த்த²ங்க³தாதி உபஸக்³கே³ன பத³ங் வட்³டெ⁴த்வா வுத்தங். அப்பிதாதி க³மிதா வினாஸங் க³தா. ஸோஸிதாதி பவத்திஸங்கா²தஸ்ஸ ஸந்தானஸ்ஸ அபா⁴வேன ஸோஸங் ஸுக்க²பா⁴வங் க³தா. ப்³யந்தீகதாதி விக³தந்தா கதா.
Santāti samaṃ nirodhaṃ gatā. Samitāti bhāvanāya samaṃ gamitā nirodhitā. Vūpasantāti tato eva suṭṭhu upasantā. Atthaṅgatāti atthaṃ vināsaṃ gatā. Abbhatthaṅgatāti upasaggena padaṃ vaḍḍhetvā vuttaṃ. Appitāti gamitā vināsaṃ gatā. Sositāti pavattisaṅkhātassa santānassa abhāvena sosaṃ sukkhabhāvaṃ gatā. Byantīkatāti vigatantā katā.
அயமத்தோ²தி பா⁴வனாய பஹீனத்தா விதக்கவிசாரானங் அபா⁴வஸங்கா²தோ அத்தோ². சோத³கேன வுத்தமத்த²ங் ஸம்படிச்சி²த்வா பரிஹரிதுங் ‘‘ஏவமேதங் ஸித்³தோ⁴வாயமத்தோ²’’தி வத்வா ‘‘ந பனேத’’ந்திஆதி³ வுத்தங். தத்த² ஏதந்தி ‘‘விதக்கவிசாரானங் வூபஸமா’’தி ஏதங் வசனங். தத³த்த²தீ³பகந்தி தஸ்ஸ விதக்கவிசாராபா⁴வமத்தஸங்கா²தஸ்ஸ அத்த²ஸ்ஸ தீ³பகங். ந கிலேஸகாலுஸ்ஸியஸ்ஸாதி உபசாரக்க²ணே விய நீவரணஸங்கா²தஸ்ஸ கிலேஸஸங்கோ²ப⁴ஸ்ஸ வூபஸமா ந ஸம்பஸாத³னந்தி அத்தோ². நனு ச ‘‘புரிமங் வத்வாபி வத்தப்³ப³மேவா’’தி இத³ங் கஸ்மா வுத்தங். ததா² ஹி து³தியஜ்ஜா²னாதி³அதி⁴க³மூபாயதீ³பகேன அஜ்ஜ²த்தங் ஸம்பஸாத³னதாய சேதஸோ ஏகோதி³பா⁴வதாய ச ஹேதுதீ³பகேன அவிதக்கஅவிசாரபா⁴வஹேதுதீ³பகேன ச விதக்கவிசாரவூபஸமவசனேனேவ விதக்கவிசாராபா⁴வோ தீ³பிதோதி, கிங் புன அவிதக்கஅவிசாரவசனேன கதேனாதி? ந, அதீ³பிதத்தா. ந ஹி விதக்கவிசாரவூபஸமவசனேன விதக்கவிசாரானங் அப்பவத்தி வுத்தா ஹோதி. விதக்கவிசாரேஸு ஹி தண்ஹாப்பஹானங் ஏதேஸங் வூபஸமனங். ஓளாரிகங்க³முகே²ன ஹி தங்தங்ஜா²னநிகந்தியா விக்க²ம்ப⁴னங் விதக்கவிசாரவூபஸமவசனாதீ³ஹி பகாஸிதங். யதோ விதக்கவிசாரேஸு விரத்தபா⁴வதீ³பகங் விதக்கவிசாரவூபஸமவசனங், யே ச ஸங்கா²ரேஸு தண்ஹாப்பஹானங் கரொந்தி, தேஸு மக்³கே³ஸு பஹீனதண்ஹேஸு ச ப²லேஸு ஸங்கா²ரப்பவத்தி ஹோதி, ஏவமிதா⁴பி விக்க²ம்பி⁴தவிதக்கவிசாரதண்ஹஸ்ஸ து³தியஜ்ஜா²னஸ்ஸ விதக்கவிசாரஸம்பயோகோ³ புரிமேன ந நிவாரிதோ ஸியாதி தன்னிவாரணத்த²ங் ஆவஜ்ஜிதுகாமதாதி³அதிக்கமோ ச தேஸங் வூபஸமோதி த³ஸ்ஸனத்த²ஞ்ச ‘‘அவிதக்கங் அவிசார’’ந்தி வுத்தங். பட²மஜ்ஜா²னங் து³தியஜ்ஜா²னஸ்ஸ உபனிஸ்ஸயபச்சயேன பச்சயோ ஹோதீதி ஆஹ ‘‘பட²மஜ்ஜா²னஸமாதி⁴தோ’’தி. பட²மம்பீதி பட²மஜ்ஜா²னம்பி.
Ayamatthoti bhāvanāya pahīnattā vitakkavicārānaṃ abhāvasaṅkhāto attho. Codakena vuttamatthaṃ sampaṭicchitvā pariharituṃ ‘‘evametaṃ siddhovāyamattho’’ti vatvā ‘‘na paneta’’ntiādi vuttaṃ. Tattha etanti ‘‘vitakkavicārānaṃ vūpasamā’’ti etaṃ vacanaṃ. Tadatthadīpakanti tassa vitakkavicārābhāvamattasaṅkhātassa atthassa dīpakaṃ. Na kilesakālussiyassāti upacārakkhaṇe viya nīvaraṇasaṅkhātassa kilesasaṅkhobhassa vūpasamā na sampasādananti attho. Nanu ca ‘‘purimaṃ vatvāpi vattabbamevā’’ti idaṃ kasmā vuttaṃ. Tathā hi dutiyajjhānādiadhigamūpāyadīpakena ajjhattaṃ sampasādanatāya cetaso ekodibhāvatāya ca hetudīpakena avitakkaavicārabhāvahetudīpakena ca vitakkavicāravūpasamavacaneneva vitakkavicārābhāvo dīpitoti, kiṃ puna avitakkaavicāravacanena katenāti? Na, adīpitattā. Na hi vitakkavicāravūpasamavacanena vitakkavicārānaṃ appavatti vuttā hoti. Vitakkavicāresu hi taṇhāppahānaṃ etesaṃ vūpasamanaṃ. Oḷārikaṅgamukhena hi taṃtaṃjhānanikantiyā vikkhambhanaṃ vitakkavicāravūpasamavacanādīhi pakāsitaṃ. Yato vitakkavicāresu virattabhāvadīpakaṃ vitakkavicāravūpasamavacanaṃ, ye ca saṅkhāresu taṇhāppahānaṃ karonti, tesu maggesu pahīnataṇhesu ca phalesu saṅkhārappavatti hoti, evamidhāpi vikkhambhitavitakkavicārataṇhassa dutiyajjhānassa vitakkavicārasampayogo purimena na nivārito siyāti tannivāraṇatthaṃ āvajjitukāmatādiatikkamo ca tesaṃ vūpasamoti dassanatthañca ‘‘avitakkaṃ avicāra’’nti vuttaṃ. Paṭhamajjhānaṃ dutiyajjhānassa upanissayapaccayena paccayo hotīti āha ‘‘paṭhamajjhānasamādhito’’ti. Paṭhamampīti paṭhamajjhānampi.
க³ணனானுபுப்³ப³தோதிஆதி³ ஹெட்டா² வுத்தனயேனேவ வேதி³தப்³ப³ங். எத்தா²பி ‘‘து³தியங் உப்பன்னந்திபி து³திய’’ந்தி வத்துங் வட்டதியேவ. வுத்தமேவத்த²ங் விப⁴ங்க³பாடே²ன ஸாதெ⁴ந்தோ ஆஹ ‘‘யதா²ஹா’’திஆதி³. யங் பன விப⁴ங்கே³ (விப⁴॰ 580) ‘‘ஜா²னந்தி ஸம்பஸாதோ³ பீதி ஸுக²ங் சித்தஸ்ஸேகக்³க³தா’’தி வுத்தங், தங் ஸபரிக்கா²ரங் ஜா²னங் த³ஸ்ஸேதுங் பரியாயேன வுத்தங். ரத²ஸ்ஸ பண்டு³கம்ப³லங் விய ஹி ஸம்பஸாதோ³ ஜா²னஸ்ஸ பரிக்கா²ரோ, ந ஜா²னங்க³ந்தி ஆஹ ‘‘பரியாயோயேவ சேஸோ’’தி. நிப்பரியாயதோ பன உபனிஜ்ஜா²னலக்க²ணப்பத்தானங் அங்கா³னங் வஸேன திவங்கி³கமேவேதங் ஹோதீதி ஆஹ ‘‘ஸம்பஸாத³னங் பன ட²பெத்வா’’திஆதி³.
Gaṇanānupubbatotiādi heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Etthāpi ‘‘dutiyaṃ uppannantipi dutiya’’nti vattuṃ vaṭṭatiyeva. Vuttamevatthaṃ vibhaṅgapāṭhena sādhento āha ‘‘yathāhā’’tiādi. Yaṃ pana vibhaṅge (vibha. 580) ‘‘jhānanti sampasādo pīti sukhaṃ cittassekaggatā’’ti vuttaṃ, taṃ saparikkhāraṃ jhānaṃ dassetuṃ pariyāyena vuttaṃ. Rathassa paṇḍukambalaṃ viya hi sampasādo jhānassa parikkhāro, na jhānaṅganti āha ‘‘pariyāyoyeva ceso’’ti. Nippariyāyato pana upanijjhānalakkhaṇappattānaṃ aṅgānaṃ vasena tivaṅgikamevetaṃ hotīti āha ‘‘sampasādanaṃ pana ṭhapetvā’’tiādi.
து³தியஜ்ஜா²னகதா² நிட்டி²தா.
Dutiyajjhānakathā niṭṭhitā.