Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / సారత్థదీపనీ-టీకా • Sāratthadīpanī-ṭīkā

    దుతియజ్ఝానకథా

    Dutiyajjhānakathā

    వూపసమాతి వూపసమహేతు. వూపసమోతి చేత్థ పహానం అధిప్పేతం, తఞ్చ వితక్కవిచారానం అతిక్కమో అత్థతో దుతియజ్ఝానక్ఖణే అనుప్పాదోతి ఆహ ‘‘సమతిక్కమా’’తిఆది. కతమేసం పనేత్థ వితక్కవిచారానం వూపసమో అధిప్పేతో, కిం పఠమజ్ఝానికానం, ఉదాహు దుతియజ్ఝానికానన్తి, కిఞ్చేత్థ – యది పఠమజ్ఝానికానం, నత్థి తేసం వూపసమో. న హి కదాచి పఠమజ్ఝానం వితక్కవిచారరహితం అత్థి. అథ దుతియజ్ఝానికానం, ఏవమ్పి నత్థేవ వూపసమో సబ్బేన సబ్బం తేసం తత్థ అభావతోతి ఇమం అనుయోగం సన్ధాయాహ ‘‘తత్థ కిఞ్చాపీ’’తిఆది. యస్మా దిట్ఠాదీనవస్స తంతంఝానక్ఖణే అనుప్పత్తిధమ్మతాపాదనం వూపసమనం అధిప్పేతం, వితక్కాదయో ఏవ చ ఝానఙ్గభూతా తథా కరీయన్తి, న తంసమ్పయుత్తా ఫస్సాదయో, తస్మా వితక్కాదీనంయేవ వూపసమాధివచనం ఝానే ఆగతం. యస్మా పన వితక్కాదీనం వియ తంసమ్పయుత్తధమ్మానమ్పి ‘‘ఏతేన ఏతం ఓళారిక’’న్తి ఆదీనవదస్సనం సుత్తే ఆగతం, తస్మా అవిసేసేన వితక్కాదీనం తంసహగతానఞ్చ వూపసమాదికే వత్తబ్బే వితక్కాదీనంయేవ వూపసమో వుచ్చమానో అధికవచనం అఞ్ఞమత్థం బోధేతీతి కత్వా కఞ్చి విసేసం దీపేతీతి దస్సేన్తో ‘‘ఓళారికస్స పనా’’తిఆదిమాహ. అయఞ్హేత్థ అధిప్పాయో – యేహి వితక్కవిచారేహి పఠమజ్ఝానస్స ఓళారికతా, తేసం సమతిక్కమా దుతియజ్ఝానస్స సమధిగమో, న సభావతో అనోళారికానం ఫస్సాదీనం సమతిక్కమాతి అయమత్థో ‘‘వితక్కవిచారానం వూపసమా’’తి ఏతేన దీపితో , తస్మా ‘‘కిం పఠమజ్ఝానికానం వితక్కవిచారానం వూపసమో ఇధాధిప్పేతో, ఉదాహు దుతియజ్ఝానికాన’’న్తి ఏదిసీ చోదనా అనోకాసావ. ‘‘పీతియా చ విరాగా’’తిఆదీసుపి ఏసేవ నయో. తస్మా వితక్కవిచారపీతిసుఖసమతిక్కమవచనాని ఓళారికోళారికఙ్గసమతిక్కమా దుతియాదిఅధిగమదీపకానీతి తేసం ఏకదేసభూతం వితక్కవిచారసమతిక్కమవచనం అవయవేన సముదాయోపలక్ఖణనయేన తం దీపకం వుత్తం. విసుం విసుం ఠితేపి హి వితక్కవిచారసమతిక్కమవచనాదికే పహేయ్యఙ్గనిద్దేసతాసామఞ్ఞేన చిత్తేన సమూహతో గహితే వితక్కవిచారవూపసమవచనస్స తదేకదేసతా హోతీతి. అథ వా వితక్కవిచారవూపసమవచనేనేవ తంసమతిక్కమా దుతియాదిఅధిగమదీపకేన పీతివిరాగాదివచనానం పీతిఆదిసమతిక్కమా తతియాదిఅధిగమదీపకతా దీపితా హోతీతి తస్స తందీపకతా వుత్తా. ఏవఞ్హి అవయవేన సముదాయోపలక్ఖణం వినా వితక్కవిచారవూపసమవచనేన పీతివిరాగాదివచనానం సవిసయే సమానబ్యాపారతా దస్సితా హోతి.

    Vūpasamāti vūpasamahetu. Vūpasamoti cettha pahānaṃ adhippetaṃ, tañca vitakkavicārānaṃ atikkamo atthato dutiyajjhānakkhaṇe anuppādoti āha ‘‘samatikkamā’’tiādi. Katamesaṃ panettha vitakkavicārānaṃ vūpasamo adhippeto, kiṃ paṭhamajjhānikānaṃ, udāhu dutiyajjhānikānanti, kiñcettha – yadi paṭhamajjhānikānaṃ, natthi tesaṃ vūpasamo. Na hi kadāci paṭhamajjhānaṃ vitakkavicārarahitaṃ atthi. Atha dutiyajjhānikānaṃ, evampi nattheva vūpasamo sabbena sabbaṃ tesaṃ tattha abhāvatoti imaṃ anuyogaṃ sandhāyāha ‘‘tattha kiñcāpī’’tiādi. Yasmā diṭṭhādīnavassa taṃtaṃjhānakkhaṇe anuppattidhammatāpādanaṃ vūpasamanaṃ adhippetaṃ, vitakkādayo eva ca jhānaṅgabhūtā tathā karīyanti, na taṃsampayuttā phassādayo, tasmā vitakkādīnaṃyeva vūpasamādhivacanaṃ jhāne āgataṃ. Yasmā pana vitakkādīnaṃ viya taṃsampayuttadhammānampi ‘‘etena etaṃ oḷārika’’nti ādīnavadassanaṃ sutte āgataṃ, tasmā avisesena vitakkādīnaṃ taṃsahagatānañca vūpasamādike vattabbe vitakkādīnaṃyeva vūpasamo vuccamāno adhikavacanaṃ aññamatthaṃ bodhetīti katvā kañci visesaṃ dīpetīti dassento ‘‘oḷārikassa panā’’tiādimāha. Ayañhettha adhippāyo – yehi vitakkavicārehi paṭhamajjhānassa oḷārikatā, tesaṃ samatikkamā dutiyajjhānassa samadhigamo, na sabhāvato anoḷārikānaṃ phassādīnaṃ samatikkamāti ayamattho ‘‘vitakkavicārānaṃ vūpasamā’’ti etena dīpito , tasmā ‘‘kiṃ paṭhamajjhānikānaṃ vitakkavicārānaṃ vūpasamo idhādhippeto, udāhu dutiyajjhānikāna’’nti edisī codanā anokāsāva. ‘‘Pītiyā ca virāgā’’tiādīsupi eseva nayo. Tasmā vitakkavicārapītisukhasamatikkamavacanāni oḷārikoḷārikaṅgasamatikkamā dutiyādiadhigamadīpakānīti tesaṃ ekadesabhūtaṃ vitakkavicārasamatikkamavacanaṃ avayavena samudāyopalakkhaṇanayena taṃ dīpakaṃ vuttaṃ. Visuṃ visuṃ ṭhitepi hi vitakkavicārasamatikkamavacanādike paheyyaṅganiddesatāsāmaññena cittena samūhato gahite vitakkavicāravūpasamavacanassa tadekadesatā hotīti. Atha vā vitakkavicāravūpasamavacaneneva taṃsamatikkamā dutiyādiadhigamadīpakena pītivirāgādivacanānaṃ pītiādisamatikkamā tatiyādiadhigamadīpakatā dīpitā hotīti tassa taṃdīpakatā vuttā. Evañhi avayavena samudāyopalakkhaṇaṃ vinā vitakkavicāravūpasamavacanena pītivirāgādivacanānaṃ savisaye samānabyāpāratā dassitā hoti.

    అజ్ఝత్తన్తి నియకజ్ఝత్తం అధిప్పేతం, న అజ్ఝత్తజ్ఝత్తాదీతి దస్సేన్తో ఆహ ‘‘అజ్ఝత్తన్తి నియకజ్ఝత్తం అధిప్పేత’’న్తి. తత్థ కారణమాహ ‘‘విభఙ్గే పనా’’తిఆది. పన-సద్దోపి అపిసద్దత్థో, విభఙ్గేపీతి అత్థో. అయమేవ వా పాఠో.

    Ajjhattanti niyakajjhattaṃ adhippetaṃ, na ajjhattajjhattādīti dassento āha ‘‘ajjhattanti niyakajjhattaṃ adhippeta’’nti. Tattha kāraṇamāha ‘‘vibhaṅgepanā’’tiādi. Pana-saddopi apisaddattho, vibhaṅgepīti attho. Ayameva vā pāṭho.

    నీలవణ్ణయోగతో నీలవత్థం వియాతి నీలయోగతో వత్థం నీలం వియాతి అధిప్పాయో. ఇమస్మిఞ్చ అత్థవికప్పేతి ‘‘చేతో సమ్పసాదయతీ’’తి ఏతస్మిం పక్ఖే. చేతసోతి చ ఉపయోగత్థే సామివచనం. పురిమస్మిన్తి ‘‘సమ్పసాదనయోగతో ఝానమ్పి సమ్పసాదన’’న్తి వుత్తపక్ఖే. చేతసోతి సమ్బన్ధే సామివచనం. ‘‘యావ న పరే ఏకగతే కరోమీ’’తిఆదీసు సేట్ఠవచనోపి ఏకసద్దో లోకే దిస్సతీతి ఆహ ‘‘సేట్ఠోపి హి లోకే ఏకోతి వుచ్చతీ’’తి. ‘‘ఏకాకీహి ఖుద్దకేహి జిత’’న్తిఆదీసు అసహాయత్థోపి ఏకసద్దో దిట్ఠోతి ఆహ ‘‘ఏకో అసహాయో హుత్వా’’తి. సద్ధాదయోపి కామం సమ్పయుత్తధమ్మానం సాధారణతో చ అసాధారణతో చ పచ్చయా హోన్తియేవ, సమాధి పన ఝానక్ఖణే సమ్పయుత్తధమ్మానం అవిక్ఖేపలక్ఖణే ఇన్దట్ఠకరణేన సాతిసయం పచ్చయో హోతీతి దస్సేన్తో ‘‘సమ్పయుత్తధమ్మే…పే॰… అధివచన’’న్తి ఆహ.

    Nīlavaṇṇayogato nīlavatthaṃ viyāti nīlayogato vatthaṃ nīlaṃ viyāti adhippāyo. Imasmiñca atthavikappeti ‘‘ceto sampasādayatī’’ti etasmiṃ pakkhe. Cetasoti ca upayogatthe sāmivacanaṃ. Purimasminti ‘‘sampasādanayogato jhānampi sampasādana’’nti vuttapakkhe. Cetasoti sambandhe sāmivacanaṃ. ‘‘Yāva na pare ekagate karomī’’tiādīsu seṭṭhavacanopi ekasaddo loke dissatīti āha ‘‘seṭṭhopi hi loke ekoti vuccatī’’ti. ‘‘Ekākīhi khuddakehi jita’’ntiādīsu asahāyatthopi ekasaddo diṭṭhoti āha ‘‘eko asahāyo hutvā’’ti. Saddhādayopi kāmaṃ sampayuttadhammānaṃ sādhāraṇato ca asādhāraṇato ca paccayā hontiyeva, samādhi pana jhānakkhaṇe sampayuttadhammānaṃ avikkhepalakkhaṇe indaṭṭhakaraṇena sātisayaṃ paccayo hotīti dassento ‘‘sampayuttadhamme…pe… adhivacana’’nti āha.

    ‘‘సమ్పసాదనం చేతసో ఏకోదిభావ’’న్తి విసేసనద్వయం ఝానస్స అతిసయవచనిచ్ఛావసేన గహితం. స్వాయమతిసయో యథా ఇమస్మిం ఝానే లబ్భతి, న తథా పఠమజ్ఝానేతి ఇమం విసేసం దస్సేతుం ‘‘నను చా’’తిఆది వుత్తం. ఆరమ్మణే ఆహననపరియాహననవసేన అనుమజ్జనఅనుయుజ్జనవసేన చ పవత్తమానా ధమ్మా సతిపి నీవరణప్పహానేన కిలేసకాలుస్సియాపగమే సమ్పయుత్తానం కిఞ్చి ఖోభం కరోన్తా వియ తేహి చ తే న సన్నిసిన్నా హోన్తీతి వుత్తం ‘‘వితక్కవిచారక్ఖోభేన…పే॰… న సుప్పసన్న’’న్తి. తత్థ ఖుద్దికా ఊమియో వీచియో, మహతియో తరఙ్గా. సమాధిపి న సుట్ఠు పాకటోతి సతిపి ఇన్ద్రియసమత్తే వీరియసమతాయ చ తేనేవ ఖోతేన సమ్పసాదాభావేన చ బహలే వియ జలే మచ్ఛో సమాధిపి న సుట్ఠు పాకటో. వితక్కవిచారపలిబోధాభావేనాతి ఏత్థ యథావుత్తఖోభో ఏవ పలిబోధో. ఏవం వుత్తేనాతి యస్సా సద్ధాయ వసేన సమ్పసాదనం, యస్సా చ చిత్తేకగ్గతాయ వసేన ఏకోదిభావన్తి చ ఝానం వుత్తం, తాసం ఏవ ‘‘సద్దహనా’’తిఆదినా (విభ॰ ౫౭౪) పవత్తిఆకారవిసేసవిభావనవసేన వుత్తేన తేన విభఙ్గపాఠేన. అయం అత్థవణ్ణనాతి ‘‘సమ్పసాదనయోగతో, సమ్పసాదనతో వా సమ్పసాదనం. ఏకోదిం భావేతీతి ఏకోదిభావన్తి ఝానం వుత్త’’న్తి ఏవం పవత్తా అయం అత్థవణ్ణనా. అఞ్ఞదత్థు సంసన్దతి చేవ సమేతి చ, ఏవం వేదితబ్బాతి కథం పనాయం అత్థవణ్ణనా తేన విభఙ్గపాఠేన సద్ధిం సంసన్దతి సమేతి, నను ఝానవిభఙ్గే ‘‘సమ్పసాదన’’న్తి పదం ఉద్ధరిత్వా ‘‘యా సద్ధా సద్దహనా’’తిఆదినా (విభ॰ ౫౭౪) సద్ధాయేవ వుత్తా, ‘‘చేతసో ఏకోదిభావ’’న్తి చ పదం ఉద్ధరిత్వా ‘‘యా చిత్తస్స ఠితి సణ్ఠితి అవట్ఠితీ’’తిఆదినా సమాధిస్సేవ నిద్దేసో కతో, అట్ఠకథాయం పన ‘‘సమ్పసాదనం ఏకోదిభావ’’న్తి ఝానమేవ వుత్తన్తి అట్ఠకథాయ విభఙ్గపాఠేన సద్ధిం విరోధో ఆపజ్జతీతి? నాపజ్జతి విభఙ్గేపి ఇమినావ అధిప్పాయేన నిద్దేసస్స కతత్తా. తథా హి యేన సమ్పసాదనేన యోగా ఝానం ‘‘సమ్పసాదన’’న్తి వుచ్చతి, తస్మిం ‘‘యా సద్ధా సద్దహనా’’తిఆదినా దస్సితే సమ్పసాదనం ఝానన్తి సమానాధికరణనిద్దేసేనేవ తంయోగా ఝానే తంసద్దప్పవత్తి దస్సితా హోతి. ‘‘ఏకోదిభావ’’న్తి చ పదం ఉద్ధరిత్వా ఏకోదిమ్హి దస్సితే ఏకోదిభావం ఝానన్తి సమానాధికరణనిద్దేసేనేవ ఝానస్స ఏకోదివడ్ఢనతా వుత్తావ హోతీతి ఇమినా అధిప్పాయేన బ్యఞ్జనవిచారం అకత్వా ధమ్మమత్తమేవ నిద్దిట్ఠన్తి అవిరోధో యుత్తో.

    ‘‘Sampasādanaṃ cetaso ekodibhāva’’nti visesanadvayaṃ jhānassa atisayavacanicchāvasena gahitaṃ. Svāyamatisayo yathā imasmiṃ jhāne labbhati, na tathā paṭhamajjhāneti imaṃ visesaṃ dassetuṃ ‘‘nanu cā’’tiādi vuttaṃ. Ārammaṇe āhananapariyāhananavasena anumajjanaanuyujjanavasena ca pavattamānā dhammā satipi nīvaraṇappahānena kilesakālussiyāpagame sampayuttānaṃ kiñci khobhaṃ karontā viya tehi ca te na sannisinnā hontīti vuttaṃ ‘‘vitakkavicārakkhobhena…pe… na suppasanna’’nti. Tattha khuddikā ūmiyo vīciyo, mahatiyo taraṅgā. Samādhipi na suṭṭhu pākaṭoti satipi indriyasamatte vīriyasamatāya ca teneva khotena sampasādābhāvena ca bahale viya jale maccho samādhipi na suṭṭhu pākaṭo. Vitakkavicārapalibodhābhāvenāti ettha yathāvuttakhobho eva palibodho. Evaṃ vuttenāti yassā saddhāya vasena sampasādanaṃ, yassā ca cittekaggatāya vasena ekodibhāvanti ca jhānaṃ vuttaṃ, tāsaṃ eva ‘‘saddahanā’’tiādinā (vibha. 574) pavattiākāravisesavibhāvanavasena vuttena tena vibhaṅgapāṭhena. Ayaṃ atthavaṇṇanāti ‘‘sampasādanayogato, sampasādanato vā sampasādanaṃ. Ekodiṃ bhāvetīti ekodibhāvanti jhānaṃ vutta’’nti evaṃ pavattā ayaṃ atthavaṇṇanā. Aññadatthu saṃsandati ceva sameti ca, evaṃ veditabbāti kathaṃ panāyaṃ atthavaṇṇanā tena vibhaṅgapāṭhena saddhiṃ saṃsandati sameti, nanu jhānavibhaṅge ‘‘sampasādana’’nti padaṃ uddharitvā ‘‘yā saddhā saddahanā’’tiādinā (vibha. 574) saddhāyeva vuttā, ‘‘cetaso ekodibhāva’’nti ca padaṃ uddharitvā ‘‘yā cittassa ṭhiti saṇṭhiti avaṭṭhitī’’tiādinā samādhisseva niddeso kato, aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘sampasādanaṃ ekodibhāva’’nti jhānameva vuttanti aṭṭhakathāya vibhaṅgapāṭhena saddhiṃ virodho āpajjatīti? Nāpajjati vibhaṅgepi imināva adhippāyena niddesassa katattā. Tathā hi yena sampasādanena yogā jhānaṃ ‘‘sampasādana’’nti vuccati, tasmiṃ ‘‘yā saddhā saddahanā’’tiādinā dassite sampasādanaṃ jhānanti samānādhikaraṇaniddeseneva taṃyogā jhāne taṃsaddappavatti dassitā hoti. ‘‘Ekodibhāva’’nti ca padaṃ uddharitvā ekodimhi dassite ekodibhāvaṃ jhānanti samānādhikaraṇaniddeseneva jhānassa ekodivaḍḍhanatā vuttāva hotīti iminā adhippāyena byañjanavicāraṃ akatvā dhammamattameva niddiṭṭhanti avirodho yutto.

    యం పన వుత్తం టీకాకారేహి ఆచరియధమ్మపాలత్థేరాదీహి ‘‘యది ఏకోదీతి సమాధిస్స గహణం అధిప్పేతం, తదా ‘ఏకోదిభావ’న్తి పదం ఉద్ధరిత్వా సమాధిస్స నిద్దేసో న కత్తబ్బో సియా. తస్మా ఏకోదిభావసద్దో ఏవ సమాధిమ్హి పవత్తో సమ్పసాదనసద్దో వియ ఝానే పవత్తతీతి యుత్త’’న్తి, తం అట్ఠకథాయ విరుజ్ఝతి. తస్మా సో అట్ఠకథానిరపేక్ఖో విసుంయేవేకో అత్థవికప్పోతి గహేతబ్బం. అయఞ్హి నేసం అధిప్పాయో – వితక్కవిచారేహి అనజ్ఝారుళ్హత్తా ఏకం ఉదేతీతి ఏకోదీతి తథావిధసమాధియుత్తం ఝానచిత్తమేవ గహేత్వా ఏకోదిస్స భావో ఏకోదిభావోతి సమాధిస్స గహణం సక్కా వత్తున్తి. యో పనాయం తేసమభినివేసో ‘‘ఏకోదీతి సమాధిస్స గహణే సతి ‘ఏకోదిభావ’న్తి పదం ఉద్ధరిత్వా సమాధిస్స నిద్దేసో న కత్తబ్బో సియా’’తి , సో అనేకన్తికత్తా అయుత్తో. అఞ్ఞత్థపి హి బ్యఞ్జనవిచారం అకత్వా అత్థమత్తస్సేవ బాహుల్లేన విభఙ్గే నిద్దేసో దిస్సతి.

    Yaṃ pana vuttaṃ ṭīkākārehi ācariyadhammapālattherādīhi ‘‘yadi ekodīti samādhissa gahaṇaṃ adhippetaṃ, tadā ‘ekodibhāva’nti padaṃ uddharitvā samādhissa niddeso na kattabbo siyā. Tasmā ekodibhāvasaddo eva samādhimhi pavatto sampasādanasaddo viya jhāne pavattatīti yutta’’nti, taṃ aṭṭhakathāya virujjhati. Tasmā so aṭṭhakathānirapekkho visuṃyeveko atthavikappoti gahetabbaṃ. Ayañhi nesaṃ adhippāyo – vitakkavicārehi anajjhāruḷhattā ekaṃ udetīti ekodīti tathāvidhasamādhiyuttaṃ jhānacittameva gahetvā ekodissa bhāvo ekodibhāvoti samādhissa gahaṇaṃ sakkā vattunti. Yo panāyaṃ tesamabhiniveso ‘‘ekodīti samādhissa gahaṇe sati ‘ekodibhāva’nti padaṃ uddharitvā samādhissa niddeso na kattabbo siyā’’ti , so anekantikattā ayutto. Aññatthapi hi byañjanavicāraṃ akatvā atthamattasseva bāhullena vibhaṅge niddeso dissati.

    సన్తాతి సమం నిరోధం గతా. సమితాతి భావనాయ సమం గమితా నిరోధితా. వూపసన్తాతి తతో ఏవ సుట్ఠు ఉపసన్తా. అత్థఙ్గతాతి అత్థం వినాసం గతా. అబ్భత్థఙ్గతాతి ఉపసగ్గేన పదం వడ్ఢేత్వా వుత్తం. అప్పితాతి గమితా వినాసం గతా. సోసితాతి పవత్తిసఙ్ఖాతస్స సన్తానస్స అభావేన సోసం సుక్ఖభావం గతా. బ్యన్తీకతాతి విగతన్తా కతా.

    Santāti samaṃ nirodhaṃ gatā. Samitāti bhāvanāya samaṃ gamitā nirodhitā. Vūpasantāti tato eva suṭṭhu upasantā. Atthaṅgatāti atthaṃ vināsaṃ gatā. Abbhatthaṅgatāti upasaggena padaṃ vaḍḍhetvā vuttaṃ. Appitāti gamitā vināsaṃ gatā. Sositāti pavattisaṅkhātassa santānassa abhāvena sosaṃ sukkhabhāvaṃ gatā. Byantīkatāti vigatantā katā.

    అయమత్థోతి భావనాయ పహీనత్తా వితక్కవిచారానం అభావసఙ్ఖాతో అత్థో. చోదకేన వుత్తమత్థం సమ్పటిచ్ఛిత్వా పరిహరితుం ‘‘ఏవమేతం సిద్ధోవాయమత్థో’’తి వత్వా ‘‘న పనేత’’న్తిఆది వుత్తం. తత్థ ఏతన్తి ‘‘వితక్కవిచారానం వూపసమా’’తి ఏతం వచనం. తదత్థదీపకన్తి తస్స వితక్కవిచారాభావమత్తసఙ్ఖాతస్స అత్థస్స దీపకం. న కిలేసకాలుస్సియస్సాతి ఉపచారక్ఖణే వియ నీవరణసఙ్ఖాతస్స కిలేససఙ్ఖోభస్స వూపసమా న సమ్పసాదనన్తి అత్థో. నను చ ‘‘పురిమం వత్వాపి వత్తబ్బమేవా’’తి ఇదం కస్మా వుత్తం. తథా హి దుతియజ్ఝానాదిఅధిగమూపాయదీపకేన అజ్ఝత్తం సమ్పసాదనతాయ చేతసో ఏకోదిభావతాయ చ హేతుదీపకేన అవితక్కఅవిచారభావహేతుదీపకేన చ వితక్కవిచారవూపసమవచనేనేవ వితక్కవిచారాభావో దీపితోతి, కిం పున అవితక్కఅవిచారవచనేన కతేనాతి? న, అదీపితత్తా. న హి వితక్కవిచారవూపసమవచనేన వితక్కవిచారానం అప్పవత్తి వుత్తా హోతి. వితక్కవిచారేసు హి తణ్హాప్పహానం ఏతేసం వూపసమనం. ఓళారికఙ్గముఖేన హి తంతంఝాననికన్తియా విక్ఖమ్భనం వితక్కవిచారవూపసమవచనాదీహి పకాసితం. యతో వితక్కవిచారేసు విరత్తభావదీపకం వితక్కవిచారవూపసమవచనం, యే చ సఙ్ఖారేసు తణ్హాప్పహానం కరోన్తి, తేసు మగ్గేసు పహీనతణ్హేసు చ ఫలేసు సఙ్ఖారప్పవత్తి హోతి, ఏవమిధాపి విక్ఖమ్భితవితక్కవిచారతణ్హస్స దుతియజ్ఝానస్స వితక్కవిచారసమ్పయోగో పురిమేన న నివారితో సియాతి తన్నివారణత్థం ఆవజ్జితుకామతాదిఅతిక్కమో చ తేసం వూపసమోతి దస్సనత్థఞ్చ ‘‘అవితక్కం అవిచార’’న్తి వుత్తం. పఠమజ్ఝానం దుతియజ్ఝానస్స ఉపనిస్సయపచ్చయేన పచ్చయో హోతీతి ఆహ ‘‘పఠమజ్ఝానసమాధితో’’తి. పఠమమ్పీతి పఠమజ్ఝానమ్పి.

    Ayamatthoti bhāvanāya pahīnattā vitakkavicārānaṃ abhāvasaṅkhāto attho. Codakena vuttamatthaṃ sampaṭicchitvā pariharituṃ ‘‘evametaṃ siddhovāyamattho’’ti vatvā ‘‘na paneta’’ntiādi vuttaṃ. Tattha etanti ‘‘vitakkavicārānaṃ vūpasamā’’ti etaṃ vacanaṃ. Tadatthadīpakanti tassa vitakkavicārābhāvamattasaṅkhātassa atthassa dīpakaṃ. Na kilesakālussiyassāti upacārakkhaṇe viya nīvaraṇasaṅkhātassa kilesasaṅkhobhassa vūpasamā na sampasādananti attho. Nanu ca ‘‘purimaṃ vatvāpi vattabbamevā’’ti idaṃ kasmā vuttaṃ. Tathā hi dutiyajjhānādiadhigamūpāyadīpakena ajjhattaṃ sampasādanatāya cetaso ekodibhāvatāya ca hetudīpakena avitakkaavicārabhāvahetudīpakena ca vitakkavicāravūpasamavacaneneva vitakkavicārābhāvo dīpitoti, kiṃ puna avitakkaavicāravacanena katenāti? Na, adīpitattā. Na hi vitakkavicāravūpasamavacanena vitakkavicārānaṃ appavatti vuttā hoti. Vitakkavicāresu hi taṇhāppahānaṃ etesaṃ vūpasamanaṃ. Oḷārikaṅgamukhena hi taṃtaṃjhānanikantiyā vikkhambhanaṃ vitakkavicāravūpasamavacanādīhi pakāsitaṃ. Yato vitakkavicāresu virattabhāvadīpakaṃ vitakkavicāravūpasamavacanaṃ, ye ca saṅkhāresu taṇhāppahānaṃ karonti, tesu maggesu pahīnataṇhesu ca phalesu saṅkhārappavatti hoti, evamidhāpi vikkhambhitavitakkavicārataṇhassa dutiyajjhānassa vitakkavicārasampayogo purimena na nivārito siyāti tannivāraṇatthaṃ āvajjitukāmatādiatikkamo ca tesaṃ vūpasamoti dassanatthañca ‘‘avitakkaṃ avicāra’’nti vuttaṃ. Paṭhamajjhānaṃ dutiyajjhānassa upanissayapaccayena paccayo hotīti āha ‘‘paṭhamajjhānasamādhito’’ti. Paṭhamampīti paṭhamajjhānampi.

    గణనానుపుబ్బతోతిఆది హేట్ఠా వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం. ఏత్థాపి ‘‘దుతియం ఉప్పన్నన్తిపి దుతియ’’న్తి వత్తుం వట్టతియేవ. వుత్తమేవత్థం విభఙ్గపాఠేన సాధేన్తో ఆహ ‘‘యథాహా’’తిఆది. యం పన విభఙ్గే (విభ॰ ౫౮౦) ‘‘ఝానన్తి సమ్పసాదో పీతి సుఖం చిత్తస్సేకగ్గతా’’తి వుత్తం, తం సపరిక్ఖారం ఝానం దస్సేతుం పరియాయేన వుత్తం. రథస్స పణ్డుకమ్బలం వియ హి సమ్పసాదో ఝానస్స పరిక్ఖారో, న ఝానఙ్గన్తి ఆహ ‘‘పరియాయోయేవ చేసో’’తి. నిప్పరియాయతో పన ఉపనిజ్ఝానలక్ఖణప్పత్తానం అఙ్గానం వసేన తివఙ్గికమేవేతం హోతీతి ఆహ ‘‘సమ్పసాదనం పన ఠపేత్వా’’తిఆది.

    Gaṇanānupubbatotiādi heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Etthāpi ‘‘dutiyaṃ uppannantipi dutiya’’nti vattuṃ vaṭṭatiyeva. Vuttamevatthaṃ vibhaṅgapāṭhena sādhento āha ‘‘yathāhā’’tiādi. Yaṃ pana vibhaṅge (vibha. 580) ‘‘jhānanti sampasādo pīti sukhaṃ cittassekaggatā’’ti vuttaṃ, taṃ saparikkhāraṃ jhānaṃ dassetuṃ pariyāyena vuttaṃ. Rathassa paṇḍukambalaṃ viya hi sampasādo jhānassa parikkhāro, na jhānaṅganti āha ‘‘pariyāyoyeva ceso’’ti. Nippariyāyato pana upanijjhānalakkhaṇappattānaṃ aṅgānaṃ vasena tivaṅgikamevetaṃ hotīti āha ‘‘sampasādanaṃ pana ṭhapetvā’’tiādi.

    దుతియజ్ఝానకథా నిట్ఠితా.

    Dutiyajjhānakathā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact