| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / သာရတ္ထဒီပနီ-ဋီကာ • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
ဒုတိယဇ္ဈာနကထာ
Dutiyajjhānakathā
ဝူပသမာတိ ဝူပသမဟေတု။ ဝူပသမောတိ စေတ္ထ ပဟာနံ အဓိပ္ပေတံ, တဉ္စ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ အတိက္ကမော အတ္ထတော ဒုတိယဇ္ဈာနက္ခဏေ အနုပ္ပာဒောတိ အာဟ ‘‘သမတိက္ကမာ’’တိအာဒိ။ ကတမေသံ ပနေတ္ထ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမော အဓိပ္ပေတော, ကိံ ပဌမဇ္ဈာနိကာနံ, ဥဒာဟု ဒုတိယဇ္ဈာနိကာနန္တိ, ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ ပဌမဇ္ဈာနိကာနံ, နတ္ထိ တေသံ ဝူပသမော။ န ဟိ ကဒာစိ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝိတက္ကဝိစာရရဟိတံ အတ္ထိ။ အထ ဒုတိယဇ္ဈာနိကာနံ, ဧဝမ္ပိ နတ္ထေဝ ဝူပသမော သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ တေသံ တတ္ထ အဘာဝတောတိ ဣမံ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တတ္ထ ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ ဒိဋ္ဌာဒီနဝသ္သ တံတံဈာနက္ခဏေ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပာဒနံ ဝူပသမနံ အဓိပ္ပေတံ, ဝိတက္ကာဒယော ဧဝ စ ဈာနင္ဂဘူတာ တထာ ကရီယန္တိ, န တံသမ္ပယုတ္တာ ဖသ္သာဒယော, တသ္မာ ဝိတက္ကာဒီနံယေဝ ဝူပသမာဓိဝစနံ ဈာနေ အာဂတံ။ ယသ္မာ ပန ဝိတက္ကာဒီနံ ဝိယ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနမ္ပိ ‘‘ဧတေန ဧတံ ဩဠာရိက’’န္တိ အာဒီနဝဒသ္သနံ သုတ္တေ အာဂတံ, တသ္မာ အဝိသေသေန ဝိတက္ကာဒီနံ တံသဟဂတာနဉ္စ ဝူပသမာဒိကေ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝိတက္ကာဒီနံယေဝ ဝူပသမော ဝုစ္စမာနော အဓိကဝစနံ အညမတ္ထံ ဗောဓေတီတိ ကတ္ဝာ ကဉ္စိ ဝိသေသံ ဒီပေတီတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဩဠာရိကသ္သ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ အယဉ္ဟေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ယေဟိ ဝိတက္ကဝိစာရေဟိ ပဌမဇ္ဈာနသ္သ ဩဠာရိကတာ, တေသံ သမတိက္ကမာ ဒုတိယဇ္ဈာနသ္သ သမဓိဂမော, န သဘာဝတော အနောဠာရိကာနံ ဖသ္သာဒီနံ သမတိက္ကမာတိ အယမတ္ထော ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ’’တိ ဧတေန ဒီပိတော , တသ္မာ ‘‘ကိံ ပဌမဇ္ဈာနိကာနံ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမော ဣဓာဓိပ္ပေတော, ဥဒာဟု ဒုတိယဇ္ဈာနိကာန’’န္တိ ဧဒိသီ စောဒနာ အနောကာသာဝ။ ‘‘ပီတိယာ စ ဝိရာဂာ’’တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာ ဝိတက္ကဝိစာရပီတိသုခသမတိက္ကမဝစနာနိ ဩဠာရိကောဠာရိကင္ဂသမတိက္ကမာ ဒုတိယာဒိအဓိဂမဒီပကာနီတိ တေသံ ဧကဒေသဘူတံ ဝိတက္ကဝိစာရသမတိက္ကမဝစနံ အဝယဝေန သမုဒာယောပလက္ခဏနယေန တံ ဒီပကံ ဝုတ္တံ။ ဝိသုံ ဝိသုံ ဌိတေပိ ဟိ ဝိတက္ကဝိစာရသမတိက္ကမဝစနာဒိကေ ပဟေယ္ယင္ဂနိဒ္ဒေသတာသာမညေန စိတ္တေန သမူဟတော ဂဟိတေ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနသ္သ တဒေကဒေသတာ ဟောတီတိ။ အထ ဝာ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနေနေဝ တံသမတိက္ကမာ ဒုတိယာဒိအဓိဂမဒီပကေန ပီတိဝိရာဂာဒိဝစနာနံ ပီတိအာဒိသမတိက္ကမာ တတိယာဒိအဓိဂမဒီပကတာ ဒီပိတာ ဟောတီတိ တသ္သ တံဒီပကတာ ဝုတ္တာ။ ဧဝဉ္ဟိ အဝယဝေန သမုဒာယောပလက္ခဏံ ဝိနာ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနေန ပီတိဝိရာဂာဒိဝစနာနံ သဝိသယေ သမာနဗ္ယာပာရတာ ဒသ္သိတာ ဟောတိ။
Vūpasamāti vūpasamahetu. Vūpasamoti cettha pahānaṃ adhippetaṃ, tañca vitakkavicārānaṃ atikkamo atthato dutiyajjhānakkhaṇe anuppādoti āha ‘‘samatikkamā’’tiādi. Katamesaṃ panettha vitakkavicārānaṃ vūpasamo adhippeto, kiṃ paṭhamajjhānikānaṃ, udāhu dutiyajjhānikānanti, kiñcettha – yadi paṭhamajjhānikānaṃ, natthi tesaṃ vūpasamo. Na hi kadāci paṭhamajjhānaṃ vitakkavicārarahitaṃ atthi. Atha dutiyajjhānikānaṃ, evampi nattheva vūpasamo sabbena sabbaṃ tesaṃ tattha abhāvatoti imaṃ anuyogaṃ sandhāyāha ‘‘tattha kiñcāpī’’tiādi. Yasmā diṭṭhādīnavassa taṃtaṃjhānakkhaṇe anuppattidhammatāpādanaṃ vūpasamanaṃ adhippetaṃ, vitakkādayo eva ca jhānaṅgabhūtā tathā karīyanti, na taṃsampayuttā phassādayo, tasmā vitakkādīnaṃyeva vūpasamādhivacanaṃ jhāne āgataṃ. Yasmā pana vitakkādīnaṃ viya taṃsampayuttadhammānampi ‘‘etena etaṃ oḷārika’’nti ādīnavadassanaṃ sutte āgataṃ, tasmā avisesena vitakkādīnaṃ taṃsahagatānañca vūpasamādike vattabbe vitakkādīnaṃyeva vūpasamo vuccamāno adhikavacanaṃ aññamatthaṃ bodhetīti katvā kañci visesaṃ dīpetīti dassento ‘‘oḷārikassa panā’’tiādimāha. Ayañhettha adhippāyo – yehi vitakkavicārehi paṭhamajjhānassa oḷārikatā, tesaṃ samatikkamā dutiyajjhānassa samadhigamo, na sabhāvato anoḷārikānaṃ phassādīnaṃ samatikkamāti ayamattho ‘‘vitakkavicārānaṃ vūpasamā’’ti etena dīpito , tasmā ‘‘kiṃ paṭhamajjhānikānaṃ vitakkavicārānaṃ vūpasamo idhādhippeto, udāhu dutiyajjhānikāna’’nti edisī codanā anokāsāva. ‘‘Pītiyā ca virāgā’’tiādīsupi eseva nayo. Tasmā vitakkavicārapītisukhasamatikkamavacanāni oḷārikoḷārikaṅgasamatikkamā dutiyādiadhigamadīpakānīti tesaṃ ekadesabhūtaṃ vitakkavicārasamatikkamavacanaṃ avayavena samudāyopalakkhaṇanayena taṃ dīpakaṃ vuttaṃ. Visuṃ visuṃ ṭhitepi hi vitakkavicārasamatikkamavacanādike paheyyaṅganiddesatāsāmaññena cittena samūhato gahite vitakkavicāravūpasamavacanassa tadekadesatā hotīti. Atha vā vitakkavicāravūpasamavacaneneva taṃsamatikkamā dutiyādiadhigamadīpakena pītivirāgādivacanānaṃ pītiādisamatikkamā tatiyādiadhigamadīpakatā dīpitā hotīti tassa taṃdīpakatā vuttā. Evañhi avayavena samudāyopalakkhaṇaṃ vinā vitakkavicāravūpasamavacanena pītivirāgādivacanānaṃ savisaye samānabyāpāratā dassitā hoti.
အဇ္ဈတ္တန္တိ နိယကဇ္ဈတ္တံ အဓိပ္ပေတံ, န အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တာဒီတိ ဒသ္သေန္တော အာဟ ‘‘အဇ္ဈတ္တန္တိ နိယကဇ္ဈတ္တံ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ဝိဘင္ဂေ ပနာ’’တိအာဒိ။ ပန-သဒ္ဒောပိ အပိသဒ္ဒတ္ထော, ဝိဘင္ဂေပီတိ အတ္ထော။ အယမေဝ ဝာ ပာဌော။
Ajjhattanti niyakajjhattaṃ adhippetaṃ, na ajjhattajjhattādīti dassento āha ‘‘ajjhattanti niyakajjhattaṃ adhippeta’’nti. Tattha kāraṇamāha ‘‘vibhaṅgepanā’’tiādi. Pana-saddopi apisaddattho, vibhaṅgepīti attho. Ayameva vā pāṭho.
နီလဝဏ္ဏယောဂတော နီလဝတ္ထံ ဝိယာတိ နီလယောဂတော ဝတ္ထံ နီလံ ဝိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထဝိကပ္ပေတိ ‘‘စေတော သမ္ပသာဒယတီ’’တိ ဧတသ္မိံ ပက္ခေ။ စေတသောတိ စ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ။ ပုရိမသ္မိန္တိ ‘‘သမ္ပသာဒနယောဂတော ဈာနမ္ပိ သမ္ပသာဒန’’န္တိ ဝုတ္တပက္ခေ။ စေတသောတိ သမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ။ ‘‘ယာဝ န ပရေ ဧကဂတေ ကရောမီ’’တိအာဒီသု သေဋ္ဌဝစနောပိ ဧကသဒ္ဒော လောကေ ဒိသ္သတီတိ အာဟ ‘‘သေဋ္ဌောပိ ဟိ လောကေ ဧကောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ ‘‘ဧကာကီဟိ ခုဒ္ဒကေဟိ ဇိတ’’န္တိအာဒီသု အသဟာယတ္ထောပိ ဧကသဒ္ဒော ဒိဋ္ဌောတိ အာဟ ‘‘ဧကော အသဟာယော ဟုတ္ဝာ’’တိ။ သဒ္ဓာဒယောပိ ကာမံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ သာဓာရဏတော စ အသာဓာရဏတော စ ပစ္စယာ ဟောန္တိယေဝ, သမာဓိ ပန ဈာနက္ခဏေ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အဝိက္ခေပလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌကရဏေန သာတိသယံ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ။ပေ.။ အဓိဝစန’’န္တိ အာဟ။
Nīlavaṇṇayogato nīlavatthaṃ viyāti nīlayogato vatthaṃ nīlaṃ viyāti adhippāyo. Imasmiñca atthavikappeti ‘‘ceto sampasādayatī’’ti etasmiṃ pakkhe. Cetasoti ca upayogatthe sāmivacanaṃ. Purimasminti ‘‘sampasādanayogato jhānampi sampasādana’’nti vuttapakkhe. Cetasoti sambandhe sāmivacanaṃ. ‘‘Yāva na pare ekagate karomī’’tiādīsu seṭṭhavacanopi ekasaddo loke dissatīti āha ‘‘seṭṭhopi hi loke ekoti vuccatī’’ti. ‘‘Ekākīhi khuddakehi jita’’ntiādīsu asahāyatthopi ekasaddo diṭṭhoti āha ‘‘eko asahāyo hutvā’’ti. Saddhādayopi kāmaṃ sampayuttadhammānaṃ sādhāraṇato ca asādhāraṇato ca paccayā hontiyeva, samādhi pana jhānakkhaṇe sampayuttadhammānaṃ avikkhepalakkhaṇe indaṭṭhakaraṇena sātisayaṃ paccayo hotīti dassento ‘‘sampayuttadhamme…pe… adhivacana’’nti āha.
‘‘သမ္ပသာဒနံ စေတသော ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိ ဝိသေသနဒ္ဝယံ ဈာနသ္သ အတိသယဝစနိစ္ဆာဝသေန ဂဟိတံ။ သ္ဝာယမတိသယော ယထာ ဣမသ္မိံ ဈာနေ လဗ္ဘတိ, န တထာ ပဌမဇ္ဈာနေတိ ဣမံ ဝိသေသံ ဒသ္သေတုံ ‘‘နနု စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာရမ္မဏေ အာဟနနပရိယာဟနနဝသေန အနုမဇ္ဇနအနုယုဇ္ဇနဝသေန စ ပဝတ္တမာနာ ဓမ္မာ သတိပိ နီဝရဏပ္ပဟာနေန ကိလေသကာလုသ္သိယာပဂမေ သမ္ပယုတ္တာနံ ကိဉ္စိ ခောဘံ ကရောန္တာ ဝိယ တေဟိ စ တေ န သန္နိသိန္နာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘေန။ပေ.။ န သုပ္ပသန္န’’န္တိ။ တတ္ထ ခုဒ္ဒိကာ ဦမိယော ဝီစိယော, မဟတိယော တရင္ဂာ။ သမာဓိပိ န သုဋ္ဌု ပာကဋောတိ သတိပိ ဣန္ဒ္ရိယသမတ္တေ ဝီရိယသမတာယ စ တေနေဝ ခောတေန သမ္ပသာဒာဘာဝေန စ ဗဟလေ ဝိယ ဇလေ မစ္ဆော သမာဓိပိ န သုဋ္ဌု ပာကဋော။ ဝိတက္ကဝိစာရပလိဗောဓာဘာဝေနာတိ ဧတ္ထ ယထာဝုတ္တခောဘော ဧဝ ပလိဗောဓော။ ဧဝံ ဝုတ္တေနာတိ ယသ္သာ သဒ္ဓာယ ဝသေန သမ္ပသာဒနံ, ယသ္သာ စ စိတ္တေကဂ္ဂတာယ ဝသေန ဧကောဒိဘာဝန္တိ စ ဈာနံ ဝုတ္တံ, တာသံ ဧဝ ‘‘သဒ္ဒဟနာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ. ၅၇၄) ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသဝိဘာဝနဝသေန ဝုတ္တေန တေန ဝိဘင္ဂပာဌေန။ အယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာတိ ‘‘သမ္ပသာဒနယောဂတော, သမ္ပသာဒနတော ဝာ သမ္ပသာဒနံ။ ဧကောဒိံ ဘာဝေတီတိ ဧကောဒိဘာဝန္တိ ဈာနံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ အယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။ အညဒတ္ထု သံသန္ဒတိ စေဝ သမေတိ စ, ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ကထံ ပနာယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ တေန ဝိဘင္ဂပာဌေန သဒ္ဓိံ သံသန္ဒတိ သမေတိ, နနု ဈာနဝိဘင္ဂေ ‘‘သမ္ပသာဒန’’န္တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတ္ဝာ ‘‘ယာ သဒ္ဓာ သဒ္ဒဟနာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ. ၅၇၄) သဒ္ဓာယေဝ ဝုတ္တာ, ‘‘စေတသော ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိ စ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတ္ဝာ ‘‘ယာ စိတ္တသ္သ ဌိတိ သဏ္ဌိတိ အဝဋ္ဌိတီ’’တိအာဒိနာ သမာဓိသ္သေဝ နိဒ္ဒေသော ကတော, အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘သမ္ပသာဒနံ ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိ ဈာနမေဝ ဝုတ္တန္တိ အဋ္ဌကထာယ ဝိဘင္ဂပာဌေန သဒ္ဓိံ ဝိရောဓော အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ ဝိဘင္ဂေပိ ဣမိနာဝ အဓိပ္ပာယေန နိဒ္ဒေသသ္သ ကတတ္တာ။ တထာ ဟိ ယေန သမ္ပသာဒနေန ယောဂာ ဈာနံ ‘‘သမ္ပသာဒန’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တသ္မိံ ‘‘ယာ သဒ္ဓာ သဒ္ဒဟနာ’’တိအာဒိနာ ဒသ္သိတေ သမ္ပသာဒနံ ဈာနန္တိ သမာနာဓိကရဏနိဒ္ဒေသေနေဝ တံယောဂာ ဈာနေ တံသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ ဒသ္သိတာ ဟောတိ။ ‘‘ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိ စ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတ္ဝာ ဧကောဒိမ္ဟိ ဒသ္သိတေ ဧကောဒိဘာဝံ ဈာနန္တိ သမာနာဓိကရဏနိဒ္ဒေသေနေဝ ဈာနသ္သ ဧကောဒိဝဍ္ဎနတာ ဝုတ္တာဝ ဟောတီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဗ္ယဉ္ဇနဝိစာရံ အကတ္ဝာ ဓမ္မမတ္တမေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ အဝိရောဓော ယုတ္တော။
‘‘Sampasādanaṃ cetaso ekodibhāva’’nti visesanadvayaṃ jhānassa atisayavacanicchāvasena gahitaṃ. Svāyamatisayo yathā imasmiṃ jhāne labbhati, na tathā paṭhamajjhāneti imaṃ visesaṃ dassetuṃ ‘‘nanu cā’’tiādi vuttaṃ. Ārammaṇe āhananapariyāhananavasena anumajjanaanuyujjanavasena ca pavattamānā dhammā satipi nīvaraṇappahānena kilesakālussiyāpagame sampayuttānaṃ kiñci khobhaṃ karontā viya tehi ca te na sannisinnā hontīti vuttaṃ ‘‘vitakkavicārakkhobhena…pe… na suppasanna’’nti. Tattha khuddikā ūmiyo vīciyo, mahatiyo taraṅgā. Samādhipi na suṭṭhu pākaṭoti satipi indriyasamatte vīriyasamatāya ca teneva khotena sampasādābhāvena ca bahale viya jale maccho samādhipi na suṭṭhu pākaṭo. Vitakkavicārapalibodhābhāvenāti ettha yathāvuttakhobho eva palibodho. Evaṃ vuttenāti yassā saddhāya vasena sampasādanaṃ, yassā ca cittekaggatāya vasena ekodibhāvanti ca jhānaṃ vuttaṃ, tāsaṃ eva ‘‘saddahanā’’tiādinā (vibha. 574) pavattiākāravisesavibhāvanavasena vuttena tena vibhaṅgapāṭhena. Ayaṃ atthavaṇṇanāti ‘‘sampasādanayogato, sampasādanato vā sampasādanaṃ. Ekodiṃ bhāvetīti ekodibhāvanti jhānaṃ vutta’’nti evaṃ pavattā ayaṃ atthavaṇṇanā. Aññadatthu saṃsandati ceva sameti ca, evaṃ veditabbāti kathaṃ panāyaṃ atthavaṇṇanā tena vibhaṅgapāṭhena saddhiṃ saṃsandati sameti, nanu jhānavibhaṅge ‘‘sampasādana’’nti padaṃ uddharitvā ‘‘yā saddhā saddahanā’’tiādinā (vibha. 574) saddhāyeva vuttā, ‘‘cetaso ekodibhāva’’nti ca padaṃ uddharitvā ‘‘yā cittassa ṭhiti saṇṭhiti avaṭṭhitī’’tiādinā samādhisseva niddeso kato, aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘sampasādanaṃ ekodibhāva’’nti jhānameva vuttanti aṭṭhakathāya vibhaṅgapāṭhena saddhiṃ virodho āpajjatīti? Nāpajjati vibhaṅgepi imināva adhippāyena niddesassa katattā. Tathā hi yena sampasādanena yogā jhānaṃ ‘‘sampasādana’’nti vuccati, tasmiṃ ‘‘yā saddhā saddahanā’’tiādinā dassite sampasādanaṃ jhānanti samānādhikaraṇaniddeseneva taṃyogā jhāne taṃsaddappavatti dassitā hoti. ‘‘Ekodibhāva’’nti ca padaṃ uddharitvā ekodimhi dassite ekodibhāvaṃ jhānanti samānādhikaraṇaniddeseneva jhānassa ekodivaḍḍhanatā vuttāva hotīti iminā adhippāyena byañjanavicāraṃ akatvā dhammamattameva niddiṭṭhanti avirodho yutto.
ယံ ပန ဝုတ္တံ ဋီကာကာရေဟိ အာစရိယဓမ္မပာလတ္ထေရာဒီဟိ ‘‘ယဒိ ဧကောဒီတိ သမာဓိသ္သ ဂဟဏံ အဓိပ္ပေတံ, တဒာ ‘ဧကောဒိဘာဝ’န္တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတ္ဝာ သမာဓိသ္သ နိဒ္ဒေသော န ကတ္တဗ္ဗော သိယာ။ တသ္မာ ဧကောဒိဘာဝသဒ္ဒော ဧဝ သမာဓိမ္ဟိ ပဝတ္တော သမ္ပသာဒနသဒ္ဒော ဝိယ ဈာနေ ပဝတ္တတီတိ ယုတ္တ’’န္တိ, တံ အဋ္ဌကထာယ ဝိရုဇ္ဈတိ။ တသ္မာ သော အဋ္ဌကထာနိရပေက္ခော ဝိသုံယေဝေကော အတ္ထဝိကပ္ပောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အယဉ္ဟိ နေသံ အဓိပ္ပာယော – ဝိတက္ကဝိစာရေဟိ အနဇ္ဈာရုဠ္ဟတ္တာ ဧကံ ဥဒေတီတိ ဧကောဒီတိ တထာဝိဓသမာဓိယုတ္တံ ဈာနစိတ္တမေဝ ဂဟေတ္ဝာ ဧကောဒိသ္သ ဘာဝော ဧကောဒိဘာဝောတိ သမာဓိသ္သ ဂဟဏံ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ။ ယော ပနာယံ တေသမဘိနိဝေသော ‘‘ဧကောဒီတိ သမာဓိသ္သ ဂဟဏေ သတိ ‘ဧကောဒိဘာဝ’န္တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတ္ဝာ သမာဓိသ္သ နိဒ္ဒေသော န ကတ္တဗ္ဗော သိယာ’’တိ , သော အနေကန္တိကတ္တာ အယုတ္တော။ အညတ္ထပိ ဟိ ဗ္ယဉ္ဇနဝိစာရံ အကတ္ဝာ အတ္ထမတ္တသ္သေဝ ဗာဟုလ္လေန ဝိဘင္ဂေ နိဒ္ဒေသော ဒိသ္သတိ။
Yaṃ pana vuttaṃ ṭīkākārehi ācariyadhammapālattherādīhi ‘‘yadi ekodīti samādhissa gahaṇaṃ adhippetaṃ, tadā ‘ekodibhāva’nti padaṃ uddharitvā samādhissa niddeso na kattabbo siyā. Tasmā ekodibhāvasaddo eva samādhimhi pavatto sampasādanasaddo viya jhāne pavattatīti yutta’’nti, taṃ aṭṭhakathāya virujjhati. Tasmā so aṭṭhakathānirapekkho visuṃyeveko atthavikappoti gahetabbaṃ. Ayañhi nesaṃ adhippāyo – vitakkavicārehi anajjhāruḷhattā ekaṃ udetīti ekodīti tathāvidhasamādhiyuttaṃ jhānacittameva gahetvā ekodissa bhāvo ekodibhāvoti samādhissa gahaṇaṃ sakkā vattunti. Yo panāyaṃ tesamabhiniveso ‘‘ekodīti samādhissa gahaṇe sati ‘ekodibhāva’nti padaṃ uddharitvā samādhissa niddeso na kattabbo siyā’’ti , so anekantikattā ayutto. Aññatthapi hi byañjanavicāraṃ akatvā atthamattasseva bāhullena vibhaṅge niddeso dissati.
သန္တာတိ သမံ နိရောဓံ ဂတာ။ သမိတာတိ ဘာဝနာယ သမံ ဂမိတာ နိရောဓိတာ။ ဝူပသန္တာတိ တတော ဧဝ သုဋ္ဌု ဥပသန္တာ။ အတ္ထင္ဂတာတိ အတ္ထံ ဝိနာသံ ဂတာ။ အဗ္ဘတ္ထင္ဂတာတိ ဥပသဂ္ဂေန ပဒံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ ဝုတ္တံ။ အပ္ပိတာတိ ဂမိတာ ဝိနာသံ ဂတာ။ သောသိတာတိ ပဝတ္တိသင္ခာတသ္သ သန္တာနသ္သ အဘာဝေန သောသံ သုက္ခဘာဝံ ဂတာ။ ဗ္ယန္တီကတာတိ ဝိဂတန္တာ ကတာ။
Santāti samaṃ nirodhaṃ gatā. Samitāti bhāvanāya samaṃ gamitā nirodhitā. Vūpasantāti tato eva suṭṭhu upasantā. Atthaṅgatāti atthaṃ vināsaṃ gatā. Abbhatthaṅgatāti upasaggena padaṃ vaḍḍhetvā vuttaṃ. Appitāti gamitā vināsaṃ gatā. Sositāti pavattisaṅkhātassa santānassa abhāvena sosaṃ sukkhabhāvaṃ gatā. Byantīkatāti vigatantā katā.
အယမတ္ထောတိ ဘာဝနာယ ပဟီနတ္တာ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ အဘာဝသင္ခာတော အတ္ထော။ စောဒကေန ဝုတ္တမတ္ထံ သမ္ပဋိစ္ဆိတ္ဝာ ပရိဟရိတုံ ‘‘ဧဝမေတံ သိဒ္ဓောဝာယမတ္ထော’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘န ပနေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဧတန္တိ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ’’တိ ဧတံ ဝစနံ။ တဒတ္ထဒီပကန္တိ တသ္သ ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝမတ္တသင္ခာတသ္သ အတ္ထသ္သ ဒီပကံ။ န ကိလေသကာလုသ္သိယသ္သာတိ ဥပစာရက္ခဏေ ဝိယ နီဝရဏသင္ခာတသ္သ ကိလေသသင္ခောဘသ္သ ဝူပသမာ န သမ္ပသာဒနန္တိ အတ္ထော။ နနု စ ‘‘ပုရိမံ ဝတ္ဝာပိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝာ’’တိ ဣဒံ ကသ္မာ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိအဓိဂမူပာယဒီပကေန အဇ္ဈတ္တံ သမ္ပသာဒနတာယ စေတသော ဧကောဒိဘာဝတာယ စ ဟေတုဒီပကေန အဝိတက္ကအဝိစာရဘာဝဟေတုဒီပကေန စ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနေနေဝ ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝော ဒီပိတောတိ, ကိံ ပုန အဝိတက္ကအဝိစာရဝစနေန ကတေနာတိ? န, အဒီပိတတ္တာ။ န ဟိ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနေန ဝိတက္ကဝိစာရာနံ အပ္ပဝတ္တိ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ဝိတက္ကဝိစာရေသု ဟိ တဏ္ဟာပ္ပဟာနံ ဧတေသံ ဝူပသမနံ။ ဩဠာရိကင္ဂမုခေန ဟိ တံတံဈာနနိကန္တိယာ ဝိက္ခမ္ဘနံ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနာဒီဟိ ပကာသိတံ။ ယတော ဝိတက္ကဝိစာရေသု ဝိရတ္တဘာဝဒီပကံ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနံ, ယေ စ သင္ခာရေသု တဏ္ဟာပ္ပဟာနံ ကရောန္တိ, တေသု မဂ္ဂေသု ပဟီနတဏ္ဟေသု စ ဖလေသု သင္ခာရပ္ပဝတ္တိ ဟောတိ, ဧဝမိဓာပိ ဝိက္ခမ္ဘိတဝိတက္ကဝိစာရတဏ္ဟသ္သ ဒုတိယဇ္ဈာနသ္သ ဝိတက္ကဝိစာရသမ္ပယောဂော ပုရိမေန န နိဝာရိတော သိယာတိ တန္နိဝာရဏတ္ထံ အာဝဇ္ဇိတုကာမတာဒိအတိက္ကမော စ တေသံ ဝူပသမောတိ ဒသ္သနတ္ထဉ္စ ‘‘အဝိတက္ကံ အဝိစာရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပဌမဇ္ဈာနံ ဒုတိယဇ္ဈာနသ္သ ဥပနိသ္သယပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိတော’’တိ။ ပဌမမ္ပီတိ ပဌမဇ္ဈာနမ္ပိ။
Ayamatthoti bhāvanāya pahīnattā vitakkavicārānaṃ abhāvasaṅkhāto attho. Codakena vuttamatthaṃ sampaṭicchitvā pariharituṃ ‘‘evametaṃ siddhovāyamattho’’ti vatvā ‘‘na paneta’’ntiādi vuttaṃ. Tattha etanti ‘‘vitakkavicārānaṃ vūpasamā’’ti etaṃ vacanaṃ. Tadatthadīpakanti tassa vitakkavicārābhāvamattasaṅkhātassa atthassa dīpakaṃ. Na kilesakālussiyassāti upacārakkhaṇe viya nīvaraṇasaṅkhātassa kilesasaṅkhobhassa vūpasamā na sampasādananti attho. Nanu ca ‘‘purimaṃ vatvāpi vattabbamevā’’ti idaṃ kasmā vuttaṃ. Tathā hi dutiyajjhānādiadhigamūpāyadīpakena ajjhattaṃ sampasādanatāya cetaso ekodibhāvatāya ca hetudīpakena avitakkaavicārabhāvahetudīpakena ca vitakkavicāravūpasamavacaneneva vitakkavicārābhāvo dīpitoti, kiṃ puna avitakkaavicāravacanena katenāti? Na, adīpitattā. Na hi vitakkavicāravūpasamavacanena vitakkavicārānaṃ appavatti vuttā hoti. Vitakkavicāresu hi taṇhāppahānaṃ etesaṃ vūpasamanaṃ. Oḷārikaṅgamukhena hi taṃtaṃjhānanikantiyā vikkhambhanaṃ vitakkavicāravūpasamavacanādīhi pakāsitaṃ. Yato vitakkavicāresu virattabhāvadīpakaṃ vitakkavicāravūpasamavacanaṃ, ye ca saṅkhāresu taṇhāppahānaṃ karonti, tesu maggesu pahīnataṇhesu ca phalesu saṅkhārappavatti hoti, evamidhāpi vikkhambhitavitakkavicārataṇhassa dutiyajjhānassa vitakkavicārasampayogo purimena na nivārito siyāti tannivāraṇatthaṃ āvajjitukāmatādiatikkamo ca tesaṃ vūpasamoti dassanatthañca ‘‘avitakkaṃ avicāra’’nti vuttaṃ. Paṭhamajjhānaṃ dutiyajjhānassa upanissayapaccayena paccayo hotīti āha ‘‘paṭhamajjhānasamādhito’’ti. Paṭhamampīti paṭhamajjhānampi.
ဂဏနာနုပုဗ္ဗတောတိအာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဒုတိယံ ဥပ္ပန္နန္တိပိ ဒုတိယ’’န္တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘင္ဂပာဌေန သာဓေန္တော အာဟ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ။ ယံ ပန ဝိဘင္ဂေ (ဝိဘ. ၅၈၀) ‘‘ဈာနန္တိ သမ္ပသာဒော ပီတိ သုခံ စိတ္တသ္သေကဂ္ဂတာ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ သပရိက္ခာရံ ဈာနံ ဒသ္သေတုံ ပရိယာယေန ဝုတ္တံ။ ရထသ္သ ပဏ္ဍုကမ္ဗလံ ဝိယ ဟိ သမ္ပသာဒော ဈာနသ္သ ပရိက္ခာရော, န ဈာနင္ဂန္တိ အာဟ ‘‘ပရိယာယောယေဝ စေသော’’တိ။ နိပ္ပရိယာယတော ပန ဥပနိဇ္ဈာနလက္ခဏပ္ပတ္တာနံ အင္ဂာနံ ဝသေန တိဝင္ဂိကမေဝေတံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သမ္ပသာဒနံ ပန ဌပေတ္ဝာ’’တိအာဒိ။
Gaṇanānupubbatotiādi heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Etthāpi ‘‘dutiyaṃ uppannantipi dutiya’’nti vattuṃ vaṭṭatiyeva. Vuttamevatthaṃ vibhaṅgapāṭhena sādhento āha ‘‘yathāhā’’tiādi. Yaṃ pana vibhaṅge (vibha. 580) ‘‘jhānanti sampasādo pīti sukhaṃ cittassekaggatā’’ti vuttaṃ, taṃ saparikkhāraṃ jhānaṃ dassetuṃ pariyāyena vuttaṃ. Rathassa paṇḍukambalaṃ viya hi sampasādo jhānassa parikkhāro, na jhānaṅganti āha ‘‘pariyāyoyeva ceso’’ti. Nippariyāyato pana upanijjhānalakkhaṇappattānaṃ aṅgānaṃ vasena tivaṅgikamevetaṃ hotīti āha ‘‘sampasādanaṃ pana ṭhapetvā’’tiādi.
ဒုတိယဇ္ဈာနကထာ နိဋ္ဌိတာ။
Dutiyajjhānakathā niṭṭhitā.
