Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සාරත්‌ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā

    දුතියජ්‌ඣානකථා

    Dutiyajjhānakathā

    වූපසමාති වූපසමහෙතු. වූපසමොති චෙත්‌ථ පහානං අධිප්‌පෙතං, තඤ්‌ච විතක්‌කවිචාරානං අතික්‌කමො අත්‌ථතො දුතියජ්‌ඣානක්‌ඛණෙ අනුප්‌පාදොති ආහ ‘‘සමතික්‌කමා’’තිආදි. කතමෙසං පනෙත්‌ථ විතක්‌කවිචාරානං වූපසමො අධිප්‌පෙතො, කිං පඨමජ්‌ඣානිකානං, උදාහු දුතියජ්‌ඣානිකානන්‌ති, කිඤ්‌චෙත්‌ථ – යදි පඨමජ්‌ඣානිකානං, නත්‌ථි තෙසං වූපසමො. න හි කදාචි පඨමජ්‌ඣානං විතක්‌කවිචාරරහිතං අත්‌ථි. අථ දුතියජ්‌ඣානිකානං, එවම්‌පි නත්‌ථෙව වූපසමො සබ්‌බෙන සබ්‌බං තෙසං තත්‌ථ අභාවතොති ඉමං අනුයොගං සන්‌ධායාහ ‘‘තත්‌ථ කිඤ්‌චාපී’’තිආදි. යස්‌මා දිට්‌ඨාදීනවස්‌ස තංතංඣානක්‌ඛණෙ අනුප්‌පත්‌තිධම්‌මතාපාදනං වූපසමනං අධිප්‌පෙතං, විතක්‌කාදයො එව ච ඣානඞ්‌ගභූතා තථා කරීයන්‌ති, න තංසම්‌පයුත්‌තා ඵස්‌සාදයො, තස්‌මා විතක්‌කාදීනංයෙව වූපසමාධිවචනං ඣානෙ ආගතං. යස්‌මා පන විතක්‌කාදීනං විය තංසම්‌පයුත්‌තධම්‌මානම්‌පි ‘‘එතෙන එතං ඔළාරික’’න්‌ති ආදීනවදස්‌සනං සුත්‌තෙ ආගතං, තස්‌මා අවිසෙසෙන විතක්‌කාදීනං තංසහගතානඤ්‌ච වූපසමාදිකෙ වත්‌තබ්‌බෙ විතක්‌කාදීනංයෙව වූපසමො වුච්‌චමානො අධිකවචනං අඤ්‌ඤමත්‌ථං බොධෙතීති කත්‌වා කඤ්‌චි විසෙසං දීපෙතීති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘ඔළාරිකස්‌ස පනා’’තිආදිමාහ. අයඤ්‌හෙත්‌ථ අධිප්‌පායො – යෙහි විතක්‌කවිචාරෙහි පඨමජ්‌ඣානස්‌ස ඔළාරිකතා, තෙසං සමතික්‌කමා දුතියජ්‌ඣානස්‌ස සමධිගමො, න සභාවතො අනොළාරිකානං ඵස්‌සාදීනං සමතික්‌කමාති අයමත්‌ථො ‘‘විතක්‌කවිචාරානං වූපසමා’’ති එතෙන දීපිතො , තස්‌මා ‘‘කිං පඨමජ්‌ඣානිකානං විතක්‌කවිචාරානං වූපසමො ඉධාධිප්‌පෙතො, උදාහු දුතියජ්‌ඣානිකාන’’න්‌ති එදිසී චොදනා අනොකාසාව. ‘‘පීතියා ච විරාගා’’තිආදීසුපි එසෙව නයො. තස්‌මා විතක්‌කවිචාරපීතිසුඛසමතික්‌කමවචනානි ඔළාරිකොළාරිකඞ්‌ගසමතික්‌කමා දුතියාදිඅධිගමදීපකානීති තෙසං එකදෙසභූතං විතක්‌කවිචාරසමතික්‌කමවචනං අවයවෙන සමුදායොපලක්‌ඛණනයෙන තං දීපකං වුත්‌තං. විසුං විසුං ඨිතෙපි හි විතක්‌කවිචාරසමතික්‌කමවචනාදිකෙ පහෙය්‍යඞ්‌ගනිද්‌දෙසතාසාමඤ්‌ඤෙන චිත්‌තෙන සමූහතො ගහිතෙ විතක්‌කවිචාරවූපසමවචනස්‌ස තදෙකදෙසතා හොතීති. අථ වා විතක්‌කවිචාරවූපසමවචනෙනෙව තංසමතික්‌කමා දුතියාදිඅධිගමදීපකෙන පීතිවිරාගාදිවචනානං පීතිආදිසමතික්‌කමා තතියාදිඅධිගමදීපකතා දීපිතා හොතීති තස්‌ස තංදීපකතා වුත්‌තා. එවඤ්‌හි අවයවෙන සමුදායොපලක්‌ඛණං විනා විතක්‌කවිචාරවූපසමවචනෙන පීතිවිරාගාදිවචනානං සවිසයෙ සමානබ්‍යාපාරතා දස්‌සිතා හොති.

    Vūpasamāti vūpasamahetu. Vūpasamoti cettha pahānaṃ adhippetaṃ, tañca vitakkavicārānaṃ atikkamo atthato dutiyajjhānakkhaṇe anuppādoti āha ‘‘samatikkamā’’tiādi. Katamesaṃ panettha vitakkavicārānaṃ vūpasamo adhippeto, kiṃ paṭhamajjhānikānaṃ, udāhu dutiyajjhānikānanti, kiñcettha – yadi paṭhamajjhānikānaṃ, natthi tesaṃ vūpasamo. Na hi kadāci paṭhamajjhānaṃ vitakkavicārarahitaṃ atthi. Atha dutiyajjhānikānaṃ, evampi nattheva vūpasamo sabbena sabbaṃ tesaṃ tattha abhāvatoti imaṃ anuyogaṃ sandhāyāha ‘‘tattha kiñcāpī’’tiādi. Yasmā diṭṭhādīnavassa taṃtaṃjhānakkhaṇe anuppattidhammatāpādanaṃ vūpasamanaṃ adhippetaṃ, vitakkādayo eva ca jhānaṅgabhūtā tathā karīyanti, na taṃsampayuttā phassādayo, tasmā vitakkādīnaṃyeva vūpasamādhivacanaṃ jhāne āgataṃ. Yasmā pana vitakkādīnaṃ viya taṃsampayuttadhammānampi ‘‘etena etaṃ oḷārika’’nti ādīnavadassanaṃ sutte āgataṃ, tasmā avisesena vitakkādīnaṃ taṃsahagatānañca vūpasamādike vattabbe vitakkādīnaṃyeva vūpasamo vuccamāno adhikavacanaṃ aññamatthaṃ bodhetīti katvā kañci visesaṃ dīpetīti dassento ‘‘oḷārikassa panā’’tiādimāha. Ayañhettha adhippāyo – yehi vitakkavicārehi paṭhamajjhānassa oḷārikatā, tesaṃ samatikkamā dutiyajjhānassa samadhigamo, na sabhāvato anoḷārikānaṃ phassādīnaṃ samatikkamāti ayamattho ‘‘vitakkavicārānaṃ vūpasamā’’ti etena dīpito , tasmā ‘‘kiṃ paṭhamajjhānikānaṃ vitakkavicārānaṃ vūpasamo idhādhippeto, udāhu dutiyajjhānikāna’’nti edisī codanā anokāsāva. ‘‘Pītiyā ca virāgā’’tiādīsupi eseva nayo. Tasmā vitakkavicārapītisukhasamatikkamavacanāni oḷārikoḷārikaṅgasamatikkamā dutiyādiadhigamadīpakānīti tesaṃ ekadesabhūtaṃ vitakkavicārasamatikkamavacanaṃ avayavena samudāyopalakkhaṇanayena taṃ dīpakaṃ vuttaṃ. Visuṃ visuṃ ṭhitepi hi vitakkavicārasamatikkamavacanādike paheyyaṅganiddesatāsāmaññena cittena samūhato gahite vitakkavicāravūpasamavacanassa tadekadesatā hotīti. Atha vā vitakkavicāravūpasamavacaneneva taṃsamatikkamā dutiyādiadhigamadīpakena pītivirāgādivacanānaṃ pītiādisamatikkamā tatiyādiadhigamadīpakatā dīpitā hotīti tassa taṃdīpakatā vuttā. Evañhi avayavena samudāyopalakkhaṇaṃ vinā vitakkavicāravūpasamavacanena pītivirāgādivacanānaṃ savisaye samānabyāpāratā dassitā hoti.

    අජ්‌ඣත්‌තන්‌ති නියකජ්‌ඣත්‌තං අධිප්‌පෙතං, න අජ්‌ඣත්‌තජ්‌ඣත්‌තාදීති දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘අජ්‌ඣත්‌තන්‌ති නියකජ්‌ඣත්‌තං අධිප්‌පෙත’’න්‌ති. තත්‌ථ කාරණමාහ ‘‘විභඞ්‌ගෙ පනා’’තිආදි. පන-සද්‌දොපි අපිසද්‌දත්‌ථො, විභඞ්‌ගෙපීති අත්‌ථො. අයමෙව වා පාඨො.

    Ajjhattanti niyakajjhattaṃ adhippetaṃ, na ajjhattajjhattādīti dassento āha ‘‘ajjhattanti niyakajjhattaṃ adhippeta’’nti. Tattha kāraṇamāha ‘‘vibhaṅgepanā’’tiādi. Pana-saddopi apisaddattho, vibhaṅgepīti attho. Ayameva vā pāṭho.

    නීලවණ්‌ණයොගතො නීලවත්‌ථං වියාති නීලයොගතො වත්‌ථං නීලං වියාති අධිප්‌පායො. ඉමස්‌මිඤ්‌ච අත්‌ථවිකප්‌පෙති ‘‘චෙතො සම්‌පසාදයතී’’ති එතස්‌මිං පක්‌ඛෙ. චෙතසොති ච උපයොගත්‌ථෙ සාමිවචනං. පුරිමස්‌මින්‌ති ‘‘සම්‌පසාදනයොගතො ඣානම්‌පි සම්‌පසාදන’’න්‌ති වුත්‌තපක්‌ඛෙ. චෙතසොති සම්‌බන්‌ධෙ සාමිවචනං. ‘‘යාව න පරෙ එකගතෙ කරොමී’’තිආදීසු සෙට්‌ඨවචනොපි එකසද්‌දො ලොකෙ දිස්‌සතීති ආහ ‘‘සෙට්‌ඨොපි හි ලොකෙ එකොති වුච්‌චතී’’ති. ‘‘එකාකීහි ඛුද්‌දකෙහි ජිත’’න්‌තිආදීසු අසහායත්‌ථොපි එකසද්‌දො දිට්‌ඨොති ආහ ‘‘එකො අසහායො හුත්‌වා’’ති. සද්‌ධාදයොපි කාමං සම්‌පයුත්‌තධම්‌මානං සාධාරණතො ච අසාධාරණතො ච පච්‌චයා හොන්‌තියෙව, සමාධි පන ඣානක්‌ඛණෙ සම්‌පයුත්‌තධම්‌මානං අවික්‌ඛෙපලක්‌ඛණෙ ඉන්‌දට්‌ඨකරණෙන සාතිසයං පච්‌චයො හොතීති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘සම්‌පයුත්‌තධම්‌මෙ…පෙ.… අධිවචන’’න්‌ති ආහ.

    Nīlavaṇṇayogato nīlavatthaṃ viyāti nīlayogato vatthaṃ nīlaṃ viyāti adhippāyo. Imasmiñca atthavikappeti ‘‘ceto sampasādayatī’’ti etasmiṃ pakkhe. Cetasoti ca upayogatthe sāmivacanaṃ. Purimasminti ‘‘sampasādanayogato jhānampi sampasādana’’nti vuttapakkhe. Cetasoti sambandhe sāmivacanaṃ. ‘‘Yāva na pare ekagate karomī’’tiādīsu seṭṭhavacanopi ekasaddo loke dissatīti āha ‘‘seṭṭhopi hi loke ekoti vuccatī’’ti. ‘‘Ekākīhi khuddakehi jita’’ntiādīsu asahāyatthopi ekasaddo diṭṭhoti āha ‘‘eko asahāyo hutvā’’ti. Saddhādayopi kāmaṃ sampayuttadhammānaṃ sādhāraṇato ca asādhāraṇato ca paccayā hontiyeva, samādhi pana jhānakkhaṇe sampayuttadhammānaṃ avikkhepalakkhaṇe indaṭṭhakaraṇena sātisayaṃ paccayo hotīti dassento ‘‘sampayuttadhamme…pe… adhivacana’’nti āha.

    ‘‘සම්‌පසාදනං චෙතසො එකොදිභාව’’න්‌ති විසෙසනද්‌වයං ඣානස්‌ස අතිසයවචනිච්‌ඡාවසෙන ගහිතං. ස්‌වායමතිසයො යථා ඉමස්‌මිං ඣානෙ ලබ්‌භති, න තථා පඨමජ්‌ඣානෙති ඉමං විසෙසං දස්‌සෙතුං ‘‘නනු චා’’තිආදි වුත්‌තං. ආරම්‌මණෙ ආහනනපරියාහනනවසෙන අනුමජ්‌ජනඅනුයුජ්‌ජනවසෙන ච පවත්‌තමානා ධම්‌මා සතිපි නීවරණප්‌පහානෙන කිලෙසකාලුස්‌සියාපගමෙ සම්‌පයුත්‌තානං කිඤ්‌චි ඛොභං කරොන්‌තා විය තෙහි ච තෙ න සන්‌නිසින්‌නා හොන්‌තීති වුත්‌තං ‘‘විතක්‌කවිචාරක්‌ඛොභෙන…පෙ.… න සුප්‌පසන්‌න’’න්‌ති. තත්‌ථ ඛුද්‌දිකා ඌමියො වීචියො, මහතියො තරඞ්‌ගා. සමාධිපි න සුට්‌ඨු පාකටොති සතිපි ඉන්‌ද්‍රියසමත්‌තෙ වීරියසමතාය ච තෙනෙව ඛොතෙන සම්‌පසාදාභාවෙන ච බහලෙ විය ජලෙ මච්‌ඡො සමාධිපි න සුට්‌ඨු පාකටො. විතක්‌කවිචාරපලිබොධාභාවෙනාති එත්‌ථ යථාවුත්‌තඛොභො එව පලිබොධො. එවං වුත්‌තෙනාති යස්‌සා සද්‌ධාය වසෙන සම්‌පසාදනං, යස්‌සා ච චිත්‌තෙකග්‌ගතාය වසෙන එකොදිභාවන්‌ති ච ඣානං වුත්‌තං, තාසං එව ‘‘සද්‌දහනා’’තිආදිනා (විභ. 574) පවත්‌තිආකාරවිසෙසවිභාවනවසෙන වුත්‌තෙන තෙන විභඞ්‌ගපාඨෙන. අයං අත්‌ථවණ්‌ණනාති ‘‘සම්‌පසාදනයොගතො, සම්‌පසාදනතො වා සම්‌පසාදනං. එකොදිං භාවෙතීති එකොදිභාවන්‌ති ඣානං වුත්‌ත’’න්‌ති එවං පවත්‌තා අයං අත්‌ථවණ්‌ණනා. අඤ්‌ඤදත්‌ථු සංසන්‌දති චෙව සමෙති ච, එවං වෙදිතබ්‌බාති කථං පනායං අත්‌ථවණ්‌ණනා තෙන විභඞ්‌ගපාඨෙන සද්‌ධිං සංසන්‌දති සමෙති, නනු ඣානවිභඞ්‌ගෙ ‘‘සම්‌පසාදන’’න්‌ති පදං උද්‌ධරිත්‌වා ‘‘යා සද්‌ධා සද්‌දහනා’’තිආදිනා (විභ. 574) සද්‌ධායෙව වුත්‌තා, ‘‘චෙතසො එකොදිභාව’’න්‌ති ච පදං උද්‌ධරිත්‌වා ‘‘යා චිත්‌තස්‌ස ඨිති සණ්‌ඨිති අවට්‌ඨිතී’’තිආදිනා සමාධිස්‌සෙව නිද්‌දෙසො කතො, අට්‌ඨකථායං පන ‘‘සම්‌පසාදනං එකොදිභාව’’න්‌ති ඣානමෙව වුත්‌තන්‌ති අට්‌ඨකථාය විභඞ්‌ගපාඨෙන සද්‌ධිං විරොධො ආපජ්‌ජතීති? නාපජ්‌ජති විභඞ්‌ගෙපි ඉමිනාව අධිප්‌පායෙන නිද්‌දෙසස්‌ස කතත්‌තා. තථා හි යෙන සම්‌පසාදනෙන යොගා ඣානං ‘‘සම්‌පසාදන’’න්‌ති වුච්‌චති, තස්‌මිං ‘‘යා සද්‌ධා සද්‌දහනා’’තිආදිනා දස්‌සිතෙ සම්‌පසාදනං ඣානන්‌ති සමානාධිකරණනිද්‌දෙසෙනෙව තංයොගා ඣානෙ තංසද්‌දප්‌පවත්‌ති දස්‌සිතා හොති. ‘‘එකොදිභාව’’න්‌ති ච පදං උද්‌ධරිත්‌වා එකොදිම්‌හි දස්‌සිතෙ එකොදිභාවං ඣානන්‌ති සමානාධිකරණනිද්‌දෙසෙනෙව ඣානස්‌ස එකොදිවඩ්‌ඪනතා වුත්‌තාව හොතීති ඉමිනා අධිප්‌පායෙන බ්‍යඤ්‌ජනවිචාරං අකත්‌වා ධම්‌මමත්‌තමෙව නිද්‌දිට්‌ඨන්‌ති අවිරොධො යුත්‌තො.

    ‘‘Sampasādanaṃ cetaso ekodibhāva’’nti visesanadvayaṃ jhānassa atisayavacanicchāvasena gahitaṃ. Svāyamatisayo yathā imasmiṃ jhāne labbhati, na tathā paṭhamajjhāneti imaṃ visesaṃ dassetuṃ ‘‘nanu cā’’tiādi vuttaṃ. Ārammaṇe āhananapariyāhananavasena anumajjanaanuyujjanavasena ca pavattamānā dhammā satipi nīvaraṇappahānena kilesakālussiyāpagame sampayuttānaṃ kiñci khobhaṃ karontā viya tehi ca te na sannisinnā hontīti vuttaṃ ‘‘vitakkavicārakkhobhena…pe… na suppasanna’’nti. Tattha khuddikā ūmiyo vīciyo, mahatiyo taraṅgā. Samādhipi na suṭṭhu pākaṭoti satipi indriyasamatte vīriyasamatāya ca teneva khotena sampasādābhāvena ca bahale viya jale maccho samādhipi na suṭṭhu pākaṭo. Vitakkavicārapalibodhābhāvenāti ettha yathāvuttakhobho eva palibodho. Evaṃ vuttenāti yassā saddhāya vasena sampasādanaṃ, yassā ca cittekaggatāya vasena ekodibhāvanti ca jhānaṃ vuttaṃ, tāsaṃ eva ‘‘saddahanā’’tiādinā (vibha. 574) pavattiākāravisesavibhāvanavasena vuttena tena vibhaṅgapāṭhena. Ayaṃ atthavaṇṇanāti ‘‘sampasādanayogato, sampasādanato vā sampasādanaṃ. Ekodiṃ bhāvetīti ekodibhāvanti jhānaṃ vutta’’nti evaṃ pavattā ayaṃ atthavaṇṇanā. Aññadatthu saṃsandati ceva sameti ca, evaṃ veditabbāti kathaṃ panāyaṃ atthavaṇṇanā tena vibhaṅgapāṭhena saddhiṃ saṃsandati sameti, nanu jhānavibhaṅge ‘‘sampasādana’’nti padaṃ uddharitvā ‘‘yā saddhā saddahanā’’tiādinā (vibha. 574) saddhāyeva vuttā, ‘‘cetaso ekodibhāva’’nti ca padaṃ uddharitvā ‘‘yā cittassa ṭhiti saṇṭhiti avaṭṭhitī’’tiādinā samādhisseva niddeso kato, aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘sampasādanaṃ ekodibhāva’’nti jhānameva vuttanti aṭṭhakathāya vibhaṅgapāṭhena saddhiṃ virodho āpajjatīti? Nāpajjati vibhaṅgepi imināva adhippāyena niddesassa katattā. Tathā hi yena sampasādanena yogā jhānaṃ ‘‘sampasādana’’nti vuccati, tasmiṃ ‘‘yā saddhā saddahanā’’tiādinā dassite sampasādanaṃ jhānanti samānādhikaraṇaniddeseneva taṃyogā jhāne taṃsaddappavatti dassitā hoti. ‘‘Ekodibhāva’’nti ca padaṃ uddharitvā ekodimhi dassite ekodibhāvaṃ jhānanti samānādhikaraṇaniddeseneva jhānassa ekodivaḍḍhanatā vuttāva hotīti iminā adhippāyena byañjanavicāraṃ akatvā dhammamattameva niddiṭṭhanti avirodho yutto.

    යං පන වුත්‌තං ටීකාකාරෙහි ආචරියධම්‌මපාලත්‌ථෙරාදීහි ‘‘යදි එකොදීති සමාධිස්‌ස ගහණං අධිප්‌පෙතං, තදා ‘එකොදිභාව’න්‌ති පදං උද්‌ධරිත්‌වා සමාධිස්‌ස නිද්‌දෙසො න කත්‌තබ්‌බො සියා. තස්‌මා එකොදිභාවසද්‌දො එව සමාධිම්‌හි පවත්‌තො සම්‌පසාදනසද්‌දො විය ඣානෙ පවත්‌තතීති යුත්‌ත’’න්‌ති, තං අට්‌ඨකථාය විරුජ්‌ඣති. තස්‌මා සො අට්‌ඨකථානිරපෙක්‌ඛො විසුංයෙවෙකො අත්‌ථවිකප්‌පොති ගහෙතබ්‌බං. අයඤ්‌හි නෙසං අධිප්‌පායො – විතක්‌කවිචාරෙහි අනජ්‌ඣාරුළ්‌හත්‌තා එකං උදෙතීති එකොදීති තථාවිධසමාධියුත්‌තං ඣානචිත්‌තමෙව ගහෙත්‌වා එකොදිස්‌ස භාවො එකොදිභාවොති සමාධිස්‌ස ගහණං සක්‌කා වත්‌තුන්‌ති. යො පනායං තෙසමභිනිවෙසො ‘‘එකොදීති සමාධිස්‌ස ගහණෙ සති ‘එකොදිභාව’න්‌ති පදං උද්‌ධරිත්‌වා සමාධිස්‌ස නිද්‌දෙසො න කත්‌තබ්‌බො සියා’’ති , සො අනෙකන්‌තිකත්‌තා අයුත්‌තො. අඤ්‌ඤත්‌ථපි හි බ්‍යඤ්‌ජනවිචාරං අකත්‌වා අත්‌ථමත්‌තස්‌සෙව බාහුල්‌ලෙන විභඞ්‌ගෙ නිද්‌දෙසො දිස්‌සති.

    Yaṃ pana vuttaṃ ṭīkākārehi ācariyadhammapālattherādīhi ‘‘yadi ekodīti samādhissa gahaṇaṃ adhippetaṃ, tadā ‘ekodibhāva’nti padaṃ uddharitvā samādhissa niddeso na kattabbo siyā. Tasmā ekodibhāvasaddo eva samādhimhi pavatto sampasādanasaddo viya jhāne pavattatīti yutta’’nti, taṃ aṭṭhakathāya virujjhati. Tasmā so aṭṭhakathānirapekkho visuṃyeveko atthavikappoti gahetabbaṃ. Ayañhi nesaṃ adhippāyo – vitakkavicārehi anajjhāruḷhattā ekaṃ udetīti ekodīti tathāvidhasamādhiyuttaṃ jhānacittameva gahetvā ekodissa bhāvo ekodibhāvoti samādhissa gahaṇaṃ sakkā vattunti. Yo panāyaṃ tesamabhiniveso ‘‘ekodīti samādhissa gahaṇe sati ‘ekodibhāva’nti padaṃ uddharitvā samādhissa niddeso na kattabbo siyā’’ti , so anekantikattā ayutto. Aññatthapi hi byañjanavicāraṃ akatvā atthamattasseva bāhullena vibhaṅge niddeso dissati.

    සන්‌තාති සමං නිරොධං ගතා. සමිතාති භාවනාය සමං ගමිතා නිරොධිතා. වූපසන්‌තාති තතො එව සුට්‌ඨු උපසන්‌තා. අත්‌ථඞ්‌ගතාති අත්‌ථං විනාසං ගතා. අබ්‌භත්‌ථඞ්‌ගතාති උපසග්‌ගෙන පදං වඩ්‌ඪෙත්‌වා වුත්‌තං. අප්‌පිතාති ගමිතා විනාසං ගතා. සොසිතාති පවත්‌තිසඞ්‌ඛාතස්‌ස සන්‌තානස්‌ස අභාවෙන සොසං සුක්‌ඛභාවං ගතා. බ්‍යන්‌තීකතාති විගතන්‌තා කතා.

    Santāti samaṃ nirodhaṃ gatā. Samitāti bhāvanāya samaṃ gamitā nirodhitā. Vūpasantāti tato eva suṭṭhu upasantā. Atthaṅgatāti atthaṃ vināsaṃ gatā. Abbhatthaṅgatāti upasaggena padaṃ vaḍḍhetvā vuttaṃ. Appitāti gamitā vināsaṃ gatā. Sositāti pavattisaṅkhātassa santānassa abhāvena sosaṃ sukkhabhāvaṃ gatā. Byantīkatāti vigatantā katā.

    අයමත්‌ථොති භාවනාය පහීනත්‌තා විතක්‌කවිචාරානං අභාවසඞ්‌ඛාතො අත්‌ථො. චොදකෙන වුත්‌තමත්‌ථං සම්‌පටිච්‌ඡිත්‌වා පරිහරිතුං ‘‘එවමෙතං සිද්‌ධොවායමත්‌ථො’’ති වත්‌වා ‘‘න පනෙත’’න්‌තිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ එතන්‌ති ‘‘විතක්‌කවිචාරානං වූපසමා’’ති එතං වචනං. තදත්‌ථදීපකන්‌ති තස්‌ස විතක්‌කවිචාරාභාවමත්‌තසඞ්‌ඛාතස්‌ස අත්‌ථස්‌ස දීපකං. න කිලෙසකාලුස්‌සියස්‌සාති උපචාරක්‌ඛණෙ විය නීවරණසඞ්‌ඛාතස්‌ස කිලෙසසඞ්‌ඛොභස්‌ස වූපසමා න සම්‌පසාදනන්‌ති අත්‌ථො. නනු ච ‘‘පුරිමං වත්‌වාපි වත්‌තබ්‌බමෙවා’’ති ඉදං කස්‌මා වුත්‌තං. තථා හි දුතියජ්‌ඣානාදිඅධිගමූපායදීපකෙන අජ්‌ඣත්‌තං සම්‌පසාදනතාය චෙතසො එකොදිභාවතාය ච හෙතුදීපකෙන අවිතක්‌කඅවිචාරභාවහෙතුදීපකෙන ච විතක්‌කවිචාරවූපසමවචනෙනෙව විතක්‌කවිචාරාභාවො දීපිතොති, කිං පුන අවිතක්‌කඅවිචාරවචනෙන කතෙනාති? න, අදීපිතත්‌තා. න හි විතක්‌කවිචාරවූපසමවචනෙන විතක්‌කවිචාරානං අප්‌පවත්‌ති වුත්‌තා හොති. විතක්‌කවිචාරෙසු හි තණ්‌හාප්‌පහානං එතෙසං වූපසමනං. ඔළාරිකඞ්‌ගමුඛෙන හි තංතංඣානනිකන්‌තියා වික්‌ඛම්‌භනං විතක්‌කවිචාරවූපසමවචනාදීහි පකාසිතං. යතො විතක්‌කවිචාරෙසු විරත්‌තභාවදීපකං විතක්‌කවිචාරවූපසමවචනං, යෙ ච සඞ්‌ඛාරෙසු තණ්‌හාප්‌පහානං කරොන්‌ති, තෙසු මග්‌ගෙසු පහීනතණ්‌හෙසු ච ඵලෙසු සඞ්‌ඛාරප්‌පවත්‌ති හොති, එවමිධාපි වික්‌ඛම්‌භිතවිතක්‌කවිචාරතණ්‌හස්‌ස දුතියජ්‌ඣානස්‌ස විතක්‌කවිචාරසම්‌පයොගො පුරිමෙන න නිවාරිතො සියාති තන්‌නිවාරණත්‌ථං ආවජ්‌ජිතුකාමතාදිඅතික්‌කමො ච තෙසං වූපසමොති දස්‌සනත්‌ථඤ්‌ච ‘‘අවිතක්‌කං අවිචාර’’න්‌ති වුත්‌තං. පඨමජ්‌ඣානං දුතියජ්‌ඣානස්‌ස උපනිස්‌සයපච්‌චයෙන පච්‌චයො හොතීති ආහ ‘‘පඨමජ්‌ඣානසමාධිතො’’ති. පඨමම්‌පීති පඨමජ්‌ඣානම්‌පි.

    Ayamatthoti bhāvanāya pahīnattā vitakkavicārānaṃ abhāvasaṅkhāto attho. Codakena vuttamatthaṃ sampaṭicchitvā pariharituṃ ‘‘evametaṃ siddhovāyamattho’’ti vatvā ‘‘na paneta’’ntiādi vuttaṃ. Tattha etanti ‘‘vitakkavicārānaṃ vūpasamā’’ti etaṃ vacanaṃ. Tadatthadīpakanti tassa vitakkavicārābhāvamattasaṅkhātassa atthassa dīpakaṃ. Na kilesakālussiyassāti upacārakkhaṇe viya nīvaraṇasaṅkhātassa kilesasaṅkhobhassa vūpasamā na sampasādananti attho. Nanu ca ‘‘purimaṃ vatvāpi vattabbamevā’’ti idaṃ kasmā vuttaṃ. Tathā hi dutiyajjhānādiadhigamūpāyadīpakena ajjhattaṃ sampasādanatāya cetaso ekodibhāvatāya ca hetudīpakena avitakkaavicārabhāvahetudīpakena ca vitakkavicāravūpasamavacaneneva vitakkavicārābhāvo dīpitoti, kiṃ puna avitakkaavicāravacanena katenāti? Na, adīpitattā. Na hi vitakkavicāravūpasamavacanena vitakkavicārānaṃ appavatti vuttā hoti. Vitakkavicāresu hi taṇhāppahānaṃ etesaṃ vūpasamanaṃ. Oḷārikaṅgamukhena hi taṃtaṃjhānanikantiyā vikkhambhanaṃ vitakkavicāravūpasamavacanādīhi pakāsitaṃ. Yato vitakkavicāresu virattabhāvadīpakaṃ vitakkavicāravūpasamavacanaṃ, ye ca saṅkhāresu taṇhāppahānaṃ karonti, tesu maggesu pahīnataṇhesu ca phalesu saṅkhārappavatti hoti, evamidhāpi vikkhambhitavitakkavicārataṇhassa dutiyajjhānassa vitakkavicārasampayogo purimena na nivārito siyāti tannivāraṇatthaṃ āvajjitukāmatādiatikkamo ca tesaṃ vūpasamoti dassanatthañca ‘‘avitakkaṃ avicāra’’nti vuttaṃ. Paṭhamajjhānaṃ dutiyajjhānassa upanissayapaccayena paccayo hotīti āha ‘‘paṭhamajjhānasamādhito’’ti. Paṭhamampīti paṭhamajjhānampi.

    ගණනානුපුබ්‌බතොතිආදි හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බං. එත්‌ථාපි ‘‘දුතියං උප්‌පන්‌නන්‌තිපි දුතිය’’න්‌ති වත්‌තුං වට්‌ටතියෙව. වුත්‌තමෙවත්‌ථං විභඞ්‌ගපාඨෙන සාධෙන්‌තො ආහ ‘‘යථාහා’’තිආදි. යං පන විභඞ්‌ගෙ (විභ. 580) ‘‘ඣානන්‌ති සම්‌පසාදො පීති සුඛං චිත්‌තස්‌සෙකග්‌ගතා’’ති වුත්‌තං, තං සපරික්‌ඛාරං ඣානං දස්‌සෙතුං පරියායෙන වුත්‌තං. රථස්‌ස පණ්‌ඩුකම්‌බලං විය හි සම්‌පසාදො ඣානස්‌ස පරික්‌ඛාරො, න ඣානඞ්‌ගන්‌ති ආහ ‘‘පරියායොයෙව චෙසො’’ති. නිප්‌පරියායතො පන උපනිජ්‌ඣානලක්‌ඛණප්‌පත්‌තානං අඞ්‌ගානං වසෙන තිවඞ්‌ගිකමෙවෙතං හොතීති ආහ ‘‘සම්‌පසාදනං පන ඨපෙත්‌වා’’තිආදි.

    Gaṇanānupubbatotiādi heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Etthāpi ‘‘dutiyaṃ uppannantipi dutiya’’nti vattuṃ vaṭṭatiyeva. Vuttamevatthaṃ vibhaṅgapāṭhena sādhento āha ‘‘yathāhā’’tiādi. Yaṃ pana vibhaṅge (vibha. 580) ‘‘jhānanti sampasādo pīti sukhaṃ cittassekaggatā’’ti vuttaṃ, taṃ saparikkhāraṃ jhānaṃ dassetuṃ pariyāyena vuttaṃ. Rathassa paṇḍukambalaṃ viya hi sampasādo jhānassa parikkhāro, na jhānaṅganti āha ‘‘pariyāyoyeva ceso’’ti. Nippariyāyato pana upanijjhānalakkhaṇappattānaṃ aṅgānaṃ vasena tivaṅgikamevetaṃ hotīti āha ‘‘sampasādanaṃ pana ṭhapetvā’’tiādi.

    දුතියජ්‌ඣානකථා නිට්‌ඨිතා.

    Dutiyajjhānakathā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact