Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / സാരത്ഥദീപനീ-ടീകാ • Sāratthadīpanī-ṭīkā

    ദുതിയജ്ഝാനകഥാ

    Dutiyajjhānakathā

    വൂപസമാതി വൂപസമഹേതു. വൂപസമോതി ചേത്ഥ പഹാനം അധിപ്പേതം, തഞ്ച വിതക്കവിചാരാനം അതിക്കമോ അത്ഥതോ ദുതിയജ്ഝാനക്ഖണേ അനുപ്പാദോതി ആഹ ‘‘സമതിക്കമാ’’തിആദി. കതമേസം പനേത്ഥ വിതക്കവിചാരാനം വൂപസമോ അധിപ്പേതോ, കിം പഠമജ്ഝാനികാനം, ഉദാഹു ദുതിയജ്ഝാനികാനന്തി, കിഞ്ചേത്ഥ – യദി പഠമജ്ഝാനികാനം, നത്ഥി തേസം വൂപസമോ. ന ഹി കദാചി പഠമജ്ഝാനം വിതക്കവിചാരരഹിതം അത്ഥി. അഥ ദുതിയജ്ഝാനികാനം, ഏവമ്പി നത്ഥേവ വൂപസമോ സബ്ബേന സബ്ബം തേസം തത്ഥ അഭാവതോതി ഇമം അനുയോഗം സന്ധായാഹ ‘‘തത്ഥ കിഞ്ചാപീ’’തിആദി. യസ്മാ ദിട്ഠാദീനവസ്സ തംതംഝാനക്ഖണേ അനുപ്പത്തിധമ്മതാപാദനം വൂപസമനം അധിപ്പേതം, വിതക്കാദയോ ഏവ ച ഝാനങ്ഗഭൂതാ തഥാ കരീയന്തി, ന തംസമ്പയുത്താ ഫസ്സാദയോ, തസ്മാ വിതക്കാദീനംയേവ വൂപസമാധിവചനം ഝാനേ ആഗതം. യസ്മാ പന വിതക്കാദീനം വിയ തംസമ്പയുത്തധമ്മാനമ്പി ‘‘ഏതേന ഏതം ഓളാരിക’’ന്തി ആദീനവദസ്സനം സുത്തേ ആഗതം, തസ്മാ അവിസേസേന വിതക്കാദീനം തംസഹഗതാനഞ്ച വൂപസമാദികേ വത്തബ്ബേ വിതക്കാദീനംയേവ വൂപസമോ വുച്ചമാനോ അധികവചനം അഞ്ഞമത്ഥം ബോധേതീതി കത്വാ കഞ്ചി വിസേസം ദീപേതീതി ദസ്സേന്തോ ‘‘ഓളാരികസ്സ പനാ’’തിആദിമാഹ. അയഞ്ഹേത്ഥ അധിപ്പായോ – യേഹി വിതക്കവിചാരേഹി പഠമജ്ഝാനസ്സ ഓളാരികതാ, തേസം സമതിക്കമാ ദുതിയജ്ഝാനസ്സ സമധിഗമോ, ന സഭാവതോ അനോളാരികാനം ഫസ്സാദീനം സമതിക്കമാതി അയമത്ഥോ ‘‘വിതക്കവിചാരാനം വൂപസമാ’’തി ഏതേന ദീപിതോ , തസ്മാ ‘‘കിം പഠമജ്ഝാനികാനം വിതക്കവിചാരാനം വൂപസമോ ഇധാധിപ്പേതോ, ഉദാഹു ദുതിയജ്ഝാനികാന’’ന്തി ഏദിസീ ചോദനാ അനോകാസാവ. ‘‘പീതിയാ ച വിരാഗാ’’തിആദീസുപി ഏസേവ നയോ. തസ്മാ വിതക്കവിചാരപീതിസുഖസമതിക്കമവചനാനി ഓളാരികോളാരികങ്ഗസമതിക്കമാ ദുതിയാദിഅധിഗമദീപകാനീതി തേസം ഏകദേസഭൂതം വിതക്കവിചാരസമതിക്കമവചനം അവയവേന സമുദായോപലക്ഖണനയേന തം ദീപകം വുത്തം. വിസും വിസും ഠിതേപി ഹി വിതക്കവിചാരസമതിക്കമവചനാദികേ പഹേയ്യങ്ഗനിദ്ദേസതാസാമഞ്ഞേന ചിത്തേന സമൂഹതോ ഗഹിതേ വിതക്കവിചാരവൂപസമവചനസ്സ തദേകദേസതാ ഹോതീതി. അഥ വാ വിതക്കവിചാരവൂപസമവചനേനേവ തംസമതിക്കമാ ദുതിയാദിഅധിഗമദീപകേന പീതിവിരാഗാദിവചനാനം പീതിആദിസമതിക്കമാ തതിയാദിഅധിഗമദീപകതാ ദീപിതാ ഹോതീതി തസ്സ തംദീപകതാ വുത്താ. ഏവഞ്ഹി അവയവേന സമുദായോപലക്ഖണം വിനാ വിതക്കവിചാരവൂപസമവചനേന പീതിവിരാഗാദിവചനാനം സവിസയേ സമാനബ്യാപാരതാ ദസ്സിതാ ഹോതി.

    Vūpasamāti vūpasamahetu. Vūpasamoti cettha pahānaṃ adhippetaṃ, tañca vitakkavicārānaṃ atikkamo atthato dutiyajjhānakkhaṇe anuppādoti āha ‘‘samatikkamā’’tiādi. Katamesaṃ panettha vitakkavicārānaṃ vūpasamo adhippeto, kiṃ paṭhamajjhānikānaṃ, udāhu dutiyajjhānikānanti, kiñcettha – yadi paṭhamajjhānikānaṃ, natthi tesaṃ vūpasamo. Na hi kadāci paṭhamajjhānaṃ vitakkavicārarahitaṃ atthi. Atha dutiyajjhānikānaṃ, evampi nattheva vūpasamo sabbena sabbaṃ tesaṃ tattha abhāvatoti imaṃ anuyogaṃ sandhāyāha ‘‘tattha kiñcāpī’’tiādi. Yasmā diṭṭhādīnavassa taṃtaṃjhānakkhaṇe anuppattidhammatāpādanaṃ vūpasamanaṃ adhippetaṃ, vitakkādayo eva ca jhānaṅgabhūtā tathā karīyanti, na taṃsampayuttā phassādayo, tasmā vitakkādīnaṃyeva vūpasamādhivacanaṃ jhāne āgataṃ. Yasmā pana vitakkādīnaṃ viya taṃsampayuttadhammānampi ‘‘etena etaṃ oḷārika’’nti ādīnavadassanaṃ sutte āgataṃ, tasmā avisesena vitakkādīnaṃ taṃsahagatānañca vūpasamādike vattabbe vitakkādīnaṃyeva vūpasamo vuccamāno adhikavacanaṃ aññamatthaṃ bodhetīti katvā kañci visesaṃ dīpetīti dassento ‘‘oḷārikassa panā’’tiādimāha. Ayañhettha adhippāyo – yehi vitakkavicārehi paṭhamajjhānassa oḷārikatā, tesaṃ samatikkamā dutiyajjhānassa samadhigamo, na sabhāvato anoḷārikānaṃ phassādīnaṃ samatikkamāti ayamattho ‘‘vitakkavicārānaṃ vūpasamā’’ti etena dīpito , tasmā ‘‘kiṃ paṭhamajjhānikānaṃ vitakkavicārānaṃ vūpasamo idhādhippeto, udāhu dutiyajjhānikāna’’nti edisī codanā anokāsāva. ‘‘Pītiyā ca virāgā’’tiādīsupi eseva nayo. Tasmā vitakkavicārapītisukhasamatikkamavacanāni oḷārikoḷārikaṅgasamatikkamā dutiyādiadhigamadīpakānīti tesaṃ ekadesabhūtaṃ vitakkavicārasamatikkamavacanaṃ avayavena samudāyopalakkhaṇanayena taṃ dīpakaṃ vuttaṃ. Visuṃ visuṃ ṭhitepi hi vitakkavicārasamatikkamavacanādike paheyyaṅganiddesatāsāmaññena cittena samūhato gahite vitakkavicāravūpasamavacanassa tadekadesatā hotīti. Atha vā vitakkavicāravūpasamavacaneneva taṃsamatikkamā dutiyādiadhigamadīpakena pītivirāgādivacanānaṃ pītiādisamatikkamā tatiyādiadhigamadīpakatā dīpitā hotīti tassa taṃdīpakatā vuttā. Evañhi avayavena samudāyopalakkhaṇaṃ vinā vitakkavicāravūpasamavacanena pītivirāgādivacanānaṃ savisaye samānabyāpāratā dassitā hoti.

    അജ്ഝത്തന്തി നിയകജ്ഝത്തം അധിപ്പേതം, ന അജ്ഝത്തജ്ഝത്താദീതി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘അജ്ഝത്തന്തി നിയകജ്ഝത്തം അധിപ്പേത’’ന്തി. തത്ഥ കാരണമാഹ ‘‘വിഭങ്ഗേ പനാ’’തിആദി. പന-സദ്ദോപി അപിസദ്ദത്ഥോ, വിഭങ്ഗേപീതി അത്ഥോ. അയമേവ വാ പാഠോ.

    Ajjhattanti niyakajjhattaṃ adhippetaṃ, na ajjhattajjhattādīti dassento āha ‘‘ajjhattanti niyakajjhattaṃ adhippeta’’nti. Tattha kāraṇamāha ‘‘vibhaṅgepanā’’tiādi. Pana-saddopi apisaddattho, vibhaṅgepīti attho. Ayameva vā pāṭho.

    നീലവണ്ണയോഗതോ നീലവത്ഥം വിയാതി നീലയോഗതോ വത്ഥം നീലം വിയാതി അധിപ്പായോ. ഇമസ്മിഞ്ച അത്ഥവികപ്പേതി ‘‘ചേതോ സമ്പസാദയതീ’’തി ഏതസ്മിം പക്ഖേ. ചേതസോതി ച ഉപയോഗത്ഥേ സാമിവചനം. പുരിമസ്മിന്തി ‘‘സമ്പസാദനയോഗതോ ഝാനമ്പി സമ്പസാദന’’ന്തി വുത്തപക്ഖേ. ചേതസോതി സമ്ബന്ധേ സാമിവചനം. ‘‘യാവ ന പരേ ഏകഗതേ കരോമീ’’തിആദീസു സേട്ഠവചനോപി ഏകസദ്ദോ ലോകേ ദിസ്സതീതി ആഹ ‘‘സേട്ഠോപി ഹി ലോകേ ഏകോതി വുച്ചതീ’’തി. ‘‘ഏകാകീഹി ഖുദ്ദകേഹി ജിത’’ന്തിആദീസു അസഹായത്ഥോപി ഏകസദ്ദോ ദിട്ഠോതി ആഹ ‘‘ഏകോ അസഹായോ ഹുത്വാ’’തി. സദ്ധാദയോപി കാമം സമ്പയുത്തധമ്മാനം സാധാരണതോ ച അസാധാരണതോ ച പച്ചയാ ഹോന്തിയേവ, സമാധി പന ഝാനക്ഖണേ സമ്പയുത്തധമ്മാനം അവിക്ഖേപലക്ഖണേ ഇന്ദട്ഠകരണേന സാതിസയം പച്ചയോ ഹോതീതി ദസ്സേന്തോ ‘‘സമ്പയുത്തധമ്മേ…പേ॰… അധിവചന’’ന്തി ആഹ.

    Nīlavaṇṇayogato nīlavatthaṃ viyāti nīlayogato vatthaṃ nīlaṃ viyāti adhippāyo. Imasmiñca atthavikappeti ‘‘ceto sampasādayatī’’ti etasmiṃ pakkhe. Cetasoti ca upayogatthe sāmivacanaṃ. Purimasminti ‘‘sampasādanayogato jhānampi sampasādana’’nti vuttapakkhe. Cetasoti sambandhe sāmivacanaṃ. ‘‘Yāva na pare ekagate karomī’’tiādīsu seṭṭhavacanopi ekasaddo loke dissatīti āha ‘‘seṭṭhopi hi loke ekoti vuccatī’’ti. ‘‘Ekākīhi khuddakehi jita’’ntiādīsu asahāyatthopi ekasaddo diṭṭhoti āha ‘‘eko asahāyo hutvā’’ti. Saddhādayopi kāmaṃ sampayuttadhammānaṃ sādhāraṇato ca asādhāraṇato ca paccayā hontiyeva, samādhi pana jhānakkhaṇe sampayuttadhammānaṃ avikkhepalakkhaṇe indaṭṭhakaraṇena sātisayaṃ paccayo hotīti dassento ‘‘sampayuttadhamme…pe… adhivacana’’nti āha.

    ‘‘സമ്പസാദനം ചേതസോ ഏകോദിഭാവ’’ന്തി വിസേസനദ്വയം ഝാനസ്സ അതിസയവചനിച്ഛാവസേന ഗഹിതം. സ്വായമതിസയോ യഥാ ഇമസ്മിം ഝാനേ ലബ്ഭതി, ന തഥാ പഠമജ്ഝാനേതി ഇമം വിസേസം ദസ്സേതും ‘‘നനു ചാ’’തിആദി വുത്തം. ആരമ്മണേ ആഹനനപരിയാഹനനവസേന അനുമജ്ജനഅനുയുജ്ജനവസേന ച പവത്തമാനാ ധമ്മാ സതിപി നീവരണപ്പഹാനേന കിലേസകാലുസ്സിയാപഗമേ സമ്പയുത്താനം കിഞ്ചി ഖോഭം കരോന്താ വിയ തേഹി ച തേ ന സന്നിസിന്നാ ഹോന്തീതി വുത്തം ‘‘വിതക്കവിചാരക്ഖോഭേന…പേ॰… ന സുപ്പസന്ന’’ന്തി. തത്ഥ ഖുദ്ദികാ ഊമിയോ വീചിയോ, മഹതിയോ തരങ്ഗാ. സമാധിപി ന സുട്ഠു പാകടോതി സതിപി ഇന്ദ്രിയസമത്തേ വീരിയസമതായ ച തേനേവ ഖോതേന സമ്പസാദാഭാവേന ച ബഹലേ വിയ ജലേ മച്ഛോ സമാധിപി ന സുട്ഠു പാകടോ. വിതക്കവിചാരപലിബോധാഭാവേനാതി ഏത്ഥ യഥാവുത്തഖോഭോ ഏവ പലിബോധോ. ഏവം വുത്തേനാതി യസ്സാ സദ്ധായ വസേന സമ്പസാദനം, യസ്സാ ച ചിത്തേകഗ്ഗതായ വസേന ഏകോദിഭാവന്തി ച ഝാനം വുത്തം, താസം ഏവ ‘‘സദ്ദഹനാ’’തിആദിനാ (വിഭ॰ ൫൭൪) പവത്തിആകാരവിസേസവിഭാവനവസേന വുത്തേന തേന വിഭങ്ഗപാഠേന. അയം അത്ഥവണ്ണനാതി ‘‘സമ്പസാദനയോഗതോ, സമ്പസാദനതോ വാ സമ്പസാദനം. ഏകോദിം ഭാവേതീതി ഏകോദിഭാവന്തി ഝാനം വുത്ത’’ന്തി ഏവം പവത്താ അയം അത്ഥവണ്ണനാ. അഞ്ഞദത്ഥു സംസന്ദതി ചേവ സമേതി ച, ഏവം വേദിതബ്ബാതി കഥം പനായം അത്ഥവണ്ണനാ തേന വിഭങ്ഗപാഠേന സദ്ധിം സംസന്ദതി സമേതി, നനു ഝാനവിഭങ്ഗേ ‘‘സമ്പസാദന’’ന്തി പദം ഉദ്ധരിത്വാ ‘‘യാ സദ്ധാ സദ്ദഹനാ’’തിആദിനാ (വിഭ॰ ൫൭൪) സദ്ധായേവ വുത്താ, ‘‘ചേതസോ ഏകോദിഭാവ’’ന്തി ച പദം ഉദ്ധരിത്വാ ‘‘യാ ചിത്തസ്സ ഠിതി സണ്ഠിതി അവട്ഠിതീ’’തിആദിനാ സമാധിസ്സേവ നിദ്ദേസോ കതോ, അട്ഠകഥായം പന ‘‘സമ്പസാദനം ഏകോദിഭാവ’’ന്തി ഝാനമേവ വുത്തന്തി അട്ഠകഥായ വിഭങ്ഗപാഠേന സദ്ധിം വിരോധോ ആപജ്ജതീതി? നാപജ്ജതി വിഭങ്ഗേപി ഇമിനാവ അധിപ്പായേന നിദ്ദേസസ്സ കതത്താ. തഥാ ഹി യേന സമ്പസാദനേന യോഗാ ഝാനം ‘‘സമ്പസാദന’’ന്തി വുച്ചതി, തസ്മിം ‘‘യാ സദ്ധാ സദ്ദഹനാ’’തിആദിനാ ദസ്സിതേ സമ്പസാദനം ഝാനന്തി സമാനാധികരണനിദ്ദേസേനേവ തംയോഗാ ഝാനേ തംസദ്ദപ്പവത്തി ദസ്സിതാ ഹോതി. ‘‘ഏകോദിഭാവ’’ന്തി ച പദം ഉദ്ധരിത്വാ ഏകോദിമ്ഹി ദസ്സിതേ ഏകോദിഭാവം ഝാനന്തി സമാനാധികരണനിദ്ദേസേനേവ ഝാനസ്സ ഏകോദിവഡ്ഢനതാ വുത്താവ ഹോതീതി ഇമിനാ അധിപ്പായേന ബ്യഞ്ജനവിചാരം അകത്വാ ധമ്മമത്തമേവ നിദ്ദിട്ഠന്തി അവിരോധോ യുത്തോ.

    ‘‘Sampasādanaṃ cetaso ekodibhāva’’nti visesanadvayaṃ jhānassa atisayavacanicchāvasena gahitaṃ. Svāyamatisayo yathā imasmiṃ jhāne labbhati, na tathā paṭhamajjhāneti imaṃ visesaṃ dassetuṃ ‘‘nanu cā’’tiādi vuttaṃ. Ārammaṇe āhananapariyāhananavasena anumajjanaanuyujjanavasena ca pavattamānā dhammā satipi nīvaraṇappahānena kilesakālussiyāpagame sampayuttānaṃ kiñci khobhaṃ karontā viya tehi ca te na sannisinnā hontīti vuttaṃ ‘‘vitakkavicārakkhobhena…pe… na suppasanna’’nti. Tattha khuddikā ūmiyo vīciyo, mahatiyo taraṅgā. Samādhipi na suṭṭhu pākaṭoti satipi indriyasamatte vīriyasamatāya ca teneva khotena sampasādābhāvena ca bahale viya jale maccho samādhipi na suṭṭhu pākaṭo. Vitakkavicārapalibodhābhāvenāti ettha yathāvuttakhobho eva palibodho. Evaṃ vuttenāti yassā saddhāya vasena sampasādanaṃ, yassā ca cittekaggatāya vasena ekodibhāvanti ca jhānaṃ vuttaṃ, tāsaṃ eva ‘‘saddahanā’’tiādinā (vibha. 574) pavattiākāravisesavibhāvanavasena vuttena tena vibhaṅgapāṭhena. Ayaṃ atthavaṇṇanāti ‘‘sampasādanayogato, sampasādanato vā sampasādanaṃ. Ekodiṃ bhāvetīti ekodibhāvanti jhānaṃ vutta’’nti evaṃ pavattā ayaṃ atthavaṇṇanā. Aññadatthu saṃsandati ceva sameti ca, evaṃ veditabbāti kathaṃ panāyaṃ atthavaṇṇanā tena vibhaṅgapāṭhena saddhiṃ saṃsandati sameti, nanu jhānavibhaṅge ‘‘sampasādana’’nti padaṃ uddharitvā ‘‘yā saddhā saddahanā’’tiādinā (vibha. 574) saddhāyeva vuttā, ‘‘cetaso ekodibhāva’’nti ca padaṃ uddharitvā ‘‘yā cittassa ṭhiti saṇṭhiti avaṭṭhitī’’tiādinā samādhisseva niddeso kato, aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘sampasādanaṃ ekodibhāva’’nti jhānameva vuttanti aṭṭhakathāya vibhaṅgapāṭhena saddhiṃ virodho āpajjatīti? Nāpajjati vibhaṅgepi imināva adhippāyena niddesassa katattā. Tathā hi yena sampasādanena yogā jhānaṃ ‘‘sampasādana’’nti vuccati, tasmiṃ ‘‘yā saddhā saddahanā’’tiādinā dassite sampasādanaṃ jhānanti samānādhikaraṇaniddeseneva taṃyogā jhāne taṃsaddappavatti dassitā hoti. ‘‘Ekodibhāva’’nti ca padaṃ uddharitvā ekodimhi dassite ekodibhāvaṃ jhānanti samānādhikaraṇaniddeseneva jhānassa ekodivaḍḍhanatā vuttāva hotīti iminā adhippāyena byañjanavicāraṃ akatvā dhammamattameva niddiṭṭhanti avirodho yutto.

    യം പന വുത്തം ടീകാകാരേഹി ആചരിയധമ്മപാലത്ഥേരാദീഹി ‘‘യദി ഏകോദീതി സമാധിസ്സ ഗഹണം അധിപ്പേതം, തദാ ‘ഏകോദിഭാവ’ന്തി പദം ഉദ്ധരിത്വാ സമാധിസ്സ നിദ്ദേസോ ന കത്തബ്ബോ സിയാ. തസ്മാ ഏകോദിഭാവസദ്ദോ ഏവ സമാധിമ്ഹി പവത്തോ സമ്പസാദനസദ്ദോ വിയ ഝാനേ പവത്തതീതി യുത്ത’’ന്തി, തം അട്ഠകഥായ വിരുജ്ഝതി. തസ്മാ സോ അട്ഠകഥാനിരപേക്ഖോ വിസുംയേവേകോ അത്ഥവികപ്പോതി ഗഹേതബ്ബം. അയഞ്ഹി നേസം അധിപ്പായോ – വിതക്കവിചാരേഹി അനജ്ഝാരുള്ഹത്താ ഏകം ഉദേതീതി ഏകോദീതി തഥാവിധസമാധിയുത്തം ഝാനചിത്തമേവ ഗഹേത്വാ ഏകോദിസ്സ ഭാവോ ഏകോദിഭാവോതി സമാധിസ്സ ഗഹണം സക്കാ വത്തുന്തി. യോ പനായം തേസമഭിനിവേസോ ‘‘ഏകോദീതി സമാധിസ്സ ഗഹണേ സതി ‘ഏകോദിഭാവ’ന്തി പദം ഉദ്ധരിത്വാ സമാധിസ്സ നിദ്ദേസോ ന കത്തബ്ബോ സിയാ’’തി , സോ അനേകന്തികത്താ അയുത്തോ. അഞ്ഞത്ഥപി ഹി ബ്യഞ്ജനവിചാരം അകത്വാ അത്ഥമത്തസ്സേവ ബാഹുല്ലേന വിഭങ്ഗേ നിദ്ദേസോ ദിസ്സതി.

    Yaṃ pana vuttaṃ ṭīkākārehi ācariyadhammapālattherādīhi ‘‘yadi ekodīti samādhissa gahaṇaṃ adhippetaṃ, tadā ‘ekodibhāva’nti padaṃ uddharitvā samādhissa niddeso na kattabbo siyā. Tasmā ekodibhāvasaddo eva samādhimhi pavatto sampasādanasaddo viya jhāne pavattatīti yutta’’nti, taṃ aṭṭhakathāya virujjhati. Tasmā so aṭṭhakathānirapekkho visuṃyeveko atthavikappoti gahetabbaṃ. Ayañhi nesaṃ adhippāyo – vitakkavicārehi anajjhāruḷhattā ekaṃ udetīti ekodīti tathāvidhasamādhiyuttaṃ jhānacittameva gahetvā ekodissa bhāvo ekodibhāvoti samādhissa gahaṇaṃ sakkā vattunti. Yo panāyaṃ tesamabhiniveso ‘‘ekodīti samādhissa gahaṇe sati ‘ekodibhāva’nti padaṃ uddharitvā samādhissa niddeso na kattabbo siyā’’ti , so anekantikattā ayutto. Aññatthapi hi byañjanavicāraṃ akatvā atthamattasseva bāhullena vibhaṅge niddeso dissati.

    സന്താതി സമം നിരോധം ഗതാ. സമിതാതി ഭാവനായ സമം ഗമിതാ നിരോധിതാ. വൂപസന്താതി തതോ ഏവ സുട്ഠു ഉപസന്താ. അത്ഥങ്ഗതാതി അത്ഥം വിനാസം ഗതാ. അബ്ഭത്ഥങ്ഗതാതി ഉപസഗ്ഗേന പദം വഡ്ഢേത്വാ വുത്തം. അപ്പിതാതി ഗമിതാ വിനാസം ഗതാ. സോസിതാതി പവത്തിസങ്ഖാതസ്സ സന്താനസ്സ അഭാവേന സോസം സുക്ഖഭാവം ഗതാ. ബ്യന്തീകതാതി വിഗതന്താ കതാ.

    Santāti samaṃ nirodhaṃ gatā. Samitāti bhāvanāya samaṃ gamitā nirodhitā. Vūpasantāti tato eva suṭṭhu upasantā. Atthaṅgatāti atthaṃ vināsaṃ gatā. Abbhatthaṅgatāti upasaggena padaṃ vaḍḍhetvā vuttaṃ. Appitāti gamitā vināsaṃ gatā. Sositāti pavattisaṅkhātassa santānassa abhāvena sosaṃ sukkhabhāvaṃ gatā. Byantīkatāti vigatantā katā.

    അയമത്ഥോതി ഭാവനായ പഹീനത്താ വിതക്കവിചാരാനം അഭാവസങ്ഖാതോ അത്ഥോ. ചോദകേന വുത്തമത്ഥം സമ്പടിച്ഛിത്വാ പരിഹരിതും ‘‘ഏവമേതം സിദ്ധോവായമത്ഥോ’’തി വത്വാ ‘‘ന പനേത’’ന്തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ഏതന്തി ‘‘വിതക്കവിചാരാനം വൂപസമാ’’തി ഏതം വചനം. തദത്ഥദീപകന്തി തസ്സ വിതക്കവിചാരാഭാവമത്തസങ്ഖാതസ്സ അത്ഥസ്സ ദീപകം. ന കിലേസകാലുസ്സിയസ്സാതി ഉപചാരക്ഖണേ വിയ നീവരണസങ്ഖാതസ്സ കിലേസസങ്ഖോഭസ്സ വൂപസമാ ന സമ്പസാദനന്തി അത്ഥോ. നനു ച ‘‘പുരിമം വത്വാപി വത്തബ്ബമേവാ’’തി ഇദം കസ്മാ വുത്തം. തഥാ ഹി ദുതിയജ്ഝാനാദിഅധിഗമൂപായദീപകേന അജ്ഝത്തം സമ്പസാദനതായ ചേതസോ ഏകോദിഭാവതായ ച ഹേതുദീപകേന അവിതക്കഅവിചാരഭാവഹേതുദീപകേന ച വിതക്കവിചാരവൂപസമവചനേനേവ വിതക്കവിചാരാഭാവോ ദീപിതോതി, കിം പുന അവിതക്കഅവിചാരവചനേന കതേനാതി? ന, അദീപിതത്താ. ന ഹി വിതക്കവിചാരവൂപസമവചനേന വിതക്കവിചാരാനം അപ്പവത്തി വുത്താ ഹോതി. വിതക്കവിചാരേസു ഹി തണ്ഹാപ്പഹാനം ഏതേസം വൂപസമനം. ഓളാരികങ്ഗമുഖേന ഹി തംതംഝാനനികന്തിയാ വിക്ഖമ്ഭനം വിതക്കവിചാരവൂപസമവചനാദീഹി പകാസിതം. യതോ വിതക്കവിചാരേസു വിരത്തഭാവദീപകം വിതക്കവിചാരവൂപസമവചനം, യേ ച സങ്ഖാരേസു തണ്ഹാപ്പഹാനം കരോന്തി, തേസു മഗ്ഗേസു പഹീനതണ്ഹേസു ച ഫലേസു സങ്ഖാരപ്പവത്തി ഹോതി, ഏവമിധാപി വിക്ഖമ്ഭിതവിതക്കവിചാരതണ്ഹസ്സ ദുതിയജ്ഝാനസ്സ വിതക്കവിചാരസമ്പയോഗോ പുരിമേന ന നിവാരിതോ സിയാതി തന്നിവാരണത്ഥം ആവജ്ജിതുകാമതാദിഅതിക്കമോ ച തേസം വൂപസമോതി ദസ്സനത്ഥഞ്ച ‘‘അവിതക്കം അവിചാര’’ന്തി വുത്തം. പഠമജ്ഝാനം ദുതിയജ്ഝാനസ്സ ഉപനിസ്സയപച്ചയേന പച്ചയോ ഹോതീതി ആഹ ‘‘പഠമജ്ഝാനസമാധിതോ’’തി. പഠമമ്പീതി പഠമജ്ഝാനമ്പി.

    Ayamatthoti bhāvanāya pahīnattā vitakkavicārānaṃ abhāvasaṅkhāto attho. Codakena vuttamatthaṃ sampaṭicchitvā pariharituṃ ‘‘evametaṃ siddhovāyamattho’’ti vatvā ‘‘na paneta’’ntiādi vuttaṃ. Tattha etanti ‘‘vitakkavicārānaṃ vūpasamā’’ti etaṃ vacanaṃ. Tadatthadīpakanti tassa vitakkavicārābhāvamattasaṅkhātassa atthassa dīpakaṃ. Na kilesakālussiyassāti upacārakkhaṇe viya nīvaraṇasaṅkhātassa kilesasaṅkhobhassa vūpasamā na sampasādananti attho. Nanu ca ‘‘purimaṃ vatvāpi vattabbamevā’’ti idaṃ kasmā vuttaṃ. Tathā hi dutiyajjhānādiadhigamūpāyadīpakena ajjhattaṃ sampasādanatāya cetaso ekodibhāvatāya ca hetudīpakena avitakkaavicārabhāvahetudīpakena ca vitakkavicāravūpasamavacaneneva vitakkavicārābhāvo dīpitoti, kiṃ puna avitakkaavicāravacanena katenāti? Na, adīpitattā. Na hi vitakkavicāravūpasamavacanena vitakkavicārānaṃ appavatti vuttā hoti. Vitakkavicāresu hi taṇhāppahānaṃ etesaṃ vūpasamanaṃ. Oḷārikaṅgamukhena hi taṃtaṃjhānanikantiyā vikkhambhanaṃ vitakkavicāravūpasamavacanādīhi pakāsitaṃ. Yato vitakkavicāresu virattabhāvadīpakaṃ vitakkavicāravūpasamavacanaṃ, ye ca saṅkhāresu taṇhāppahānaṃ karonti, tesu maggesu pahīnataṇhesu ca phalesu saṅkhārappavatti hoti, evamidhāpi vikkhambhitavitakkavicārataṇhassa dutiyajjhānassa vitakkavicārasampayogo purimena na nivārito siyāti tannivāraṇatthaṃ āvajjitukāmatādiatikkamo ca tesaṃ vūpasamoti dassanatthañca ‘‘avitakkaṃ avicāra’’nti vuttaṃ. Paṭhamajjhānaṃ dutiyajjhānassa upanissayapaccayena paccayo hotīti āha ‘‘paṭhamajjhānasamādhito’’ti. Paṭhamampīti paṭhamajjhānampi.

    ഗണനാനുപുബ്ബതോതിആദി ഹേട്ഠാ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം. ഏത്ഥാപി ‘‘ദുതിയം ഉപ്പന്നന്തിപി ദുതിയ’’ന്തി വത്തും വട്ടതിയേവ. വുത്തമേവത്ഥം വിഭങ്ഗപാഠേന സാധേന്തോ ആഹ ‘‘യഥാഹാ’’തിആദി. യം പന വിഭങ്ഗേ (വിഭ॰ ൫൮൦) ‘‘ഝാനന്തി സമ്പസാദോ പീതി സുഖം ചിത്തസ്സേകഗ്ഗതാ’’തി വുത്തം, തം സപരിക്ഖാരം ഝാനം ദസ്സേതും പരിയായേന വുത്തം. രഥസ്സ പണ്ഡുകമ്ബലം വിയ ഹി സമ്പസാദോ ഝാനസ്സ പരിക്ഖാരോ, ന ഝാനങ്ഗന്തി ആഹ ‘‘പരിയായോയേവ ചേസോ’’തി. നിപ്പരിയായതോ പന ഉപനിജ്ഝാനലക്ഖണപ്പത്താനം അങ്ഗാനം വസേന തിവങ്ഗികമേവേതം ഹോതീതി ആഹ ‘‘സമ്പസാദനം പന ഠപേത്വാ’’തിആദി.

    Gaṇanānupubbatotiādi heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Etthāpi ‘‘dutiyaṃ uppannantipi dutiya’’nti vattuṃ vaṭṭatiyeva. Vuttamevatthaṃ vibhaṅgapāṭhena sādhento āha ‘‘yathāhā’’tiādi. Yaṃ pana vibhaṅge (vibha. 580) ‘‘jhānanti sampasādo pīti sukhaṃ cittassekaggatā’’ti vuttaṃ, taṃ saparikkhāraṃ jhānaṃ dassetuṃ pariyāyena vuttaṃ. Rathassa paṇḍukambalaṃ viya hi sampasādo jhānassa parikkhāro, na jhānaṅganti āha ‘‘pariyāyoyeva ceso’’ti. Nippariyāyato pana upanijjhānalakkhaṇappattānaṃ aṅgānaṃ vasena tivaṅgikamevetaṃ hotīti āha ‘‘sampasādanaṃ pana ṭhapetvā’’tiādi.

    ദുതിയജ്ഝാനകഥാ നിട്ഠിതാ.

    Dutiyajjhānakathā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact