| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
१०. दुतियकोसलसुत्तवण्णना
10. Dutiyakosalasuttavaṇṇanā
३०. दसमे उय्योधिका निवत्तो होतीति युद्धतो निवत्तो होति। लद्धाधिप्पायोति महाकोसलरञ्ञा किर बिम्बिसारस्स धीतरं देन्तेन द्विन्नं रज्जानं अन्तरे सतसहस्सुट्ठानो कासिगामो नाम धीतु दिन्नो । अजातसत्तुना पितरि मारिते मातापिस्स रञ्ञो वियोगसोकेन नचिरस्सेव मता। ततो राजा पसेनदिकोसलो ‘‘अजातसत्तुना मातापितरो मारिता, मम पितु सन्तको गामो’’ति तस्सत्थाय अट्टं करोति, अजातसत्तुपि ‘‘मम मातु सन्तको’’ति तस्स गामस्सत्थाय। द्वेपि मातुलभागिनेय्या चतुरङ्गिनिं सेनं सन्नय्हित्वा युज्झिंसु। तत्थ पसेनदिकोसलो द्वे वारे अजातसत्तुना पराजितो नगरमेव पाविसि। ततियवारे ‘‘कथं नु खो मे जयो भवेय्या’’ति उपस्सुतिवसेन युज्झितब्बाकारं ञत्वा ब्यूहं रचयित्वा उभोहि पस्सेहि परिक्खिपित्वा अजातसत्तुं गण्हि। तावदेव जयाधिप्पायस्स लद्धत्ता लद्धाधिप्पायो नाम अहोसि।
30. Dasame uyyodhikā nivatto hotīti yuddhato nivatto hoti. Laddhādhippāyoti mahākosalaraññā kira bimbisārassa dhītaraṃ dentena dvinnaṃ rajjānaṃ antare satasahassuṭṭhāno kāsigāmo nāma dhītu dinno . Ajātasattunā pitari mārite mātāpissa rañño viyogasokena nacirasseva matā. Tato rājā pasenadikosalo ‘‘ajātasattunā mātāpitaro māritā, mama pitu santako gāmo’’ti tassatthāya aṭṭaṃ karoti, ajātasattupi ‘‘mama mātu santako’’ti tassa gāmassatthāya. Dvepi mātulabhāgineyyā caturaṅginiṃ senaṃ sannayhitvā yujjhiṃsu. Tattha pasenadikosalo dve vāre ajātasattunā parājito nagarameva pāvisi. Tatiyavāre ‘‘kathaṃ nu kho me jayo bhaveyyā’’ti upassutivasena yujjhitabbākāraṃ ñatvā byūhaṃ racayitvā ubhohi passehi parikkhipitvā ajātasattuṃ gaṇhi. Tāvadeva jayādhippāyassa laddhattā laddhādhippāyo nāma ahosi.
येन आरामो तेन पायासीति बहिनगरे जयखन्धावारं निवेसेत्वा ‘‘याव नगरं अलङ्करोन्ति, ताव दसबलं वन्दिस्सामि। नगरं पविट्ठकालतो पट्ठाय हि पपञ्चो होती’’ति अमच्चगणपरिवुतो येनारामो तेन पायासि, आरामं पाविसि। कस्मिं काले पाविसीति? पिण्डपातप्पटिक्कन्तानं भिक्खूनं ओवादं दत्वा सम्मासम्बुद्धे गन्धकुटिं पविट्ठे भिक्खुसङ्घे च ओवादं सम्पटिच्छित्वा अत्तनो अत्तनो रत्तिट्ठानदिवाट्ठानानि गते। चङ्कमन्तीति कस्मिं समये चङ्कमन्ति? पणीतभोजनपच्चयस्स थिनमिद्धस्स विनोदनत्थं, दिवा पधानिका वा ते। तादिसानञ्हि पच्छाभत्तं चङ्कमित्वा न्हत्वा सरीरं उतुं गाहापेत्वा निसज्ज समणधम्मं करोन्तानं चित्तं एकग्गं होति। ये ते भिक्खूति सो किर ‘‘कहं सत्था कहं सुगतोति परिवेणेन परिवेणं आगन्त्वा पुच्छित्वाव पविसिस्सामी’’ति विलोकेन्तो अरञ्ञहत्थी विय महाचङ्कमे चङ्कममाने पंसुकूलिके भिक्खू दिस्वा तेसं सन्तिकं अगमासि। तं सन्धायेतं वुत्तं। दस्सनकामाति पस्सितुकामा। विहारोति गन्धकुटिं सन्धाय आहंसु। अतरमानोति अतुरितो, सणिकं पदपमाणट्ठाने पदं निक्खिपन्तो वत्तं कत्वा सुसम्मट्ठं मुत्तजालसिन्दुवारसदिसं वालुकं अविनासेन्तोति अत्थो। आलिन्दन्ति पमुखं। अग्गळन्ति कवाटं। उक्कासित्वाति उक्कासितसद्दं कत्वा। आकोटेहीति अग्गनखेन ईसकं कुञ्चिकाछिद्दसमीपे कोटेहीति वुत्तं होति। द्वारं किर अतिउपरि अमनुस्सा, अतिहेट्ठा दीघजातिका कोटेन्ति। तथा अकोटेत्वा मज्झे छिद्दसमीपे कोटेतब्बन्ति इदं द्वारकोटनवत्तन्ति वदन्ति। विवरि भगवा द्वारन्ति न भगवा उट्ठाय द्वारं विवरति, विवरतूति पन हत्थं पसारेति। ततो ‘‘भगवा तुम्हेहि अनेककप्पकोटीसु दानं ददमानेहि न सहत्था द्वारविवरणकम्मं कत’’न्ति सयमेव द्वारं विवटं। तं पन यस्मा भगवतो मनेन विवटं, तस्मा ‘‘विवरि भगवा द्वार’’न्ति वत्तुं वट्टति।
Yenaārāmo tena pāyāsīti bahinagare jayakhandhāvāraṃ nivesetvā ‘‘yāva nagaraṃ alaṅkaronti, tāva dasabalaṃ vandissāmi. Nagaraṃ paviṭṭhakālato paṭṭhāya hi papañco hotī’’ti amaccagaṇaparivuto yenārāmo tena pāyāsi, ārāmaṃ pāvisi. Kasmiṃ kāle pāvisīti? Piṇḍapātappaṭikkantānaṃ bhikkhūnaṃ ovādaṃ datvā sammāsambuddhe gandhakuṭiṃ paviṭṭhe bhikkhusaṅghe ca ovādaṃ sampaṭicchitvā attano attano rattiṭṭhānadivāṭṭhānāni gate. Caṅkamantīti kasmiṃ samaye caṅkamanti? Paṇītabhojanapaccayassa thinamiddhassa vinodanatthaṃ, divā padhānikā vā te. Tādisānañhi pacchābhattaṃ caṅkamitvā nhatvā sarīraṃ utuṃ gāhāpetvā nisajja samaṇadhammaṃ karontānaṃ cittaṃ ekaggaṃ hoti. Ye te bhikkhūti so kira ‘‘kahaṃ satthā kahaṃ sugatoti pariveṇena pariveṇaṃ āgantvā pucchitvāva pavisissāmī’’ti vilokento araññahatthī viya mahācaṅkame caṅkamamāne paṃsukūlike bhikkhū disvā tesaṃ santikaṃ agamāsi. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Dassanakāmāti passitukāmā. Vihāroti gandhakuṭiṃ sandhāya āhaṃsu. Ataramānoti aturito, saṇikaṃ padapamāṇaṭṭhāne padaṃ nikkhipanto vattaṃ katvā susammaṭṭhaṃ muttajālasinduvārasadisaṃ vālukaṃ avināsentoti attho. Ālindanti pamukhaṃ. Aggaḷanti kavāṭaṃ. Ukkāsitvāti ukkāsitasaddaṃ katvā. Ākoṭehīti agganakhena īsakaṃ kuñcikāchiddasamīpe koṭehīti vuttaṃ hoti. Dvāraṃ kira atiupari amanussā, atiheṭṭhā dīghajātikā koṭenti. Tathā akoṭetvā majjhe chiddasamīpe koṭetabbanti idaṃ dvārakoṭanavattanti vadanti. Vivari bhagavā dvāranti na bhagavā uṭṭhāya dvāraṃ vivarati, vivaratūti pana hatthaṃ pasāreti. Tato ‘‘bhagavā tumhehi anekakappakoṭīsu dānaṃ dadamānehi na sahatthā dvāravivaraṇakammaṃ kata’’nti sayameva dvāraṃ vivaṭaṃ. Taṃ pana yasmā bhagavato manena vivaṭaṃ, tasmā ‘‘vivari bhagavā dvāra’’nti vattuṃ vaṭṭati.
मेत्तूपहारन्ति मेत्तासम्पयुत्तं कायिकवाचसिकउपहारं। कतञ्ञुतन्ति अयञ्हि राजा पुब्बे थूलसरीरो अहोसि, दोणपाकं भुञ्जति। अथस्स भगवा दिवसे दिवसे थोकं थोकं हापनत्थाय –
Mettūpahāranti mettāsampayuttaṃ kāyikavācasikaupahāraṃ. Kataññutanti ayañhi rājā pubbe thūlasarīro ahosi, doṇapākaṃ bhuñjati. Athassa bhagavā divase divase thokaṃ thokaṃ hāpanatthāya –
‘‘मनुजस्स सदा सतीमतो,
‘‘Manujassa sadā satīmato,
मत्तं जानतो लद्धभोजने।
Mattaṃ jānato laddhabhojane;
तनुकस्स भवन्ति वेदना,
Tanukassa bhavanti vedanā,
सणिकं जीरति आयुपालय’’न्ति॥ (सं॰ नि॰ १.१२४) –
Saṇikaṃ jīrati āyupālaya’’nti. (saṃ. ni. 1.124) –
इमं ओवादं अदासि। सो इमस्मिं ओवादे ठत्वा दिवसे दिवसे थोकं थोकं हापेत्वा अनुक्कमेन नाळिकोदनपरमताय सण्ठासि, गत्तानिपिस्स तनूनि थिरानि जातानि। तं भगवता कतं उपकारं सन्धाय ‘‘कतञ्ञुतं खो अहं, भन्ते, कतवेदितं सम्पस्समानो’’ति आह। अरिये ञायेति सहविपस्सनके मग्गे। वुद्धसीलोति वड्ढितसीलो। अरियसीलोति अपोथुज्जनिकेहि सीलेहि समन्नागतो। कुसलसीलोति अनवज्जेहि सीलेहि समन्नागतो। आरञ्ञकोति जायमानोपि अरञ्ञे जातो, अभिसम्बुज्झमानोपि अरञ्ञे अभिसम्बुद्धो, देवविमानकप्पाय गन्धकुटिया वसन्तोपि अरञ्ञेयेव वसीति दस्सेन्तो एवमाह। सेसं सब्बत्थ उत्तानत्थमेवाति।
Imaṃ ovādaṃ adāsi. So imasmiṃ ovāde ṭhatvā divase divase thokaṃ thokaṃ hāpetvā anukkamena nāḷikodanaparamatāya saṇṭhāsi, gattānipissa tanūni thirāni jātāni. Taṃ bhagavatā kataṃ upakāraṃ sandhāya ‘‘kataññutaṃ kho ahaṃ, bhante, kataveditaṃ sampassamāno’’ti āha. Ariye ñāyeti sahavipassanake magge. Vuddhasīloti vaḍḍhitasīlo. Ariyasīloti apothujjanikehi sīlehi samannāgato. Kusalasīloti anavajjehi sīlehi samannāgato. Āraññakoti jāyamānopi araññe jāto, abhisambujjhamānopi araññe abhisambuddho, devavimānakappāya gandhakuṭiyā vasantopi araññeyeva vasīti dassento evamāha. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
महावग्गो ततियो।
Mahāvaggo tatiyo.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / १०. दुतियकोसलसुत्तं • 10. Dutiyakosalasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / १०. दुतियकोसलसुत्तवण्णना • 10. Dutiyakosalasuttavaṇṇanā
