| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ (ដីកា) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
១០. ទុតិយកោសលសុត្តវណ្ណនា
10. Dutiyakosalasuttavaṇṇanā
៣០. ទសមេ ឧគ្គន្ត្វា យុជ្ឈតិ ឯតាយាតិ ឧយ្យោធិកា, សត្ថប្បហារេហិ យុជ្ឈិតស្សេតំ អធិវចនំ។ ឧគ្គន្ត្វា យុជ្ឈនំ វា ឧយ្យោធិកោ, សត្ថប្បហារោ។ តេនាហ ‘‘យុទ្ធតោ និវត្តោ’’តិ។ ឧបស្សុតិវសេន យុជ្ឈិតព្ពាការំ ញត្វាតិ ជេតវនេ កិរ ទត្តត្ថេរោ ធនុគ្គហតិស្សត្ថេរោតិ ទ្វេ មហល្លកត្ថេរា វិហារបច្ចន្តេ បណ្ណសាលាយ វសន្តិ។ តេសុ ធនុគ្គហតិស្សត្ថេរោ បច្ឆិមយាមេ បពុជ្ឈិត្វា ឧដ្ឋាយ និសិន្នោ ទត្តត្ថេរំ អាមន្តេត្វា ‘‘អយំ តេ មហោទរោ កោសលោ ភុត្តភត្តមេវ បូតិំ ករោតិ, យុទ្ធវិចារណំ បន កិញ្ចិ ន ជានាតិ, បរាជិតោត្វេវ វទាបេតី’’តិ វត្វា តេន ‘‘កិំ បន កាតុំ វដ្ដតី’’តិ វុត្តេ – ‘‘ភន្តេ, យុទ្ធោ នាម បទុមព្យូហោ ចក្កព្យូហោ សកដព្យូហោតិ តយោ ព្យូហា ហោន្តិ, អជាតសត្តុំ គណ្ហិតុកាមេន អសុកស្មិំ នាម បព្ពតកុច្ឆិស្មិំ ទ្វីសុ បព្ពតភិត្តីសុ មនុស្សេ ឋបេត្វា បុរតោ ទុព្ពលំ ទស្សេត្វា បព្ពតន្តរំ បវិដ្ឋភាវំ ជានិត្វា បវិដ្ឋមគ្គំ រុន្ធិត្វា បុរតោ ច បច្ឆតោ ច ឧភោសុ បព្ពតភិត្តីសុ វគ្គិត្វា នទិត្វា ជាលបក្ខិត្តមច្ឆំ វិយ កត្វា សក្កា គហេតុ’’ន្តិ។ តស្មិំ ខណេ ‘‘ភិក្ខូនំ កថាសល្លាបំ សុណាថា’’តិ រញ្ញោ បេសិតចរបុរិសា តំ សុត្វា រញ្ញោ អារោចេសុំ។ តំ សុត្វា រាជា សង្គាមភេរិំ បហរាបេត្វា គន្ត្វា សកដព្យូហំ កត្វា អជាតសត្តុំ ជីវគ្គាហំ គណ្ហិ។ តេន វុត្តំ ‘‘ឧបស្សុតិវសេ…បេ... អជាតសត្តុំ គណ្ហី’’តិ។
30. Dasame uggantvā yujjhati etāyāti uyyodhikā, satthappahārehi yujjhitassetaṃ adhivacanaṃ. Uggantvā yujjhanaṃ vā uyyodhiko, satthappahāro. Tenāha ‘‘yuddhato nivatto’’ti. Upassutivasena yujjhitabbākāraṃ ñatvāti jetavane kira dattatthero dhanuggahatissattheroti dve mahallakattherā vihārapaccante paṇṇasālāya vasanti. Tesu dhanuggahatissatthero pacchimayāme pabujjhitvā uṭṭhāya nisinno dattattheraṃ āmantetvā ‘‘ayaṃ te mahodaro kosalo bhuttabhattameva pūtiṃ karoti, yuddhavicāraṇaṃ pana kiñci na jānāti, parājitotveva vadāpetī’’ti vatvā tena ‘‘kiṃ pana kātuṃ vaṭṭatī’’ti vutte – ‘‘bhante, yuddho nāma padumabyūho cakkabyūho sakaṭabyūhoti tayo byūhā honti, ajātasattuṃ gaṇhitukāmena asukasmiṃ nāma pabbatakucchismiṃ dvīsu pabbatabhittīsu manusse ṭhapetvā purato dubbalaṃ dassetvā pabbatantaraṃ paviṭṭhabhāvaṃ jānitvā paviṭṭhamaggaṃ rundhitvā purato ca pacchato ca ubhosu pabbatabhittīsu vaggitvā naditvā jālapakkhittamacchaṃ viya katvā sakkā gahetu’’nti. Tasmiṃ khaṇe ‘‘bhikkhūnaṃ kathāsallāpaṃ suṇāthā’’ti rañño pesitacarapurisā taṃ sutvā rañño ārocesuṃ. Taṃ sutvā rājā saṅgāmabheriṃ paharāpetvā gantvā sakaṭabyūhaṃ katvā ajātasattuṃ jīvaggāhaṃ gaṇhi. Tena vuttaṃ ‘‘upassutivase…pe... ajātasattuṃ gaṇhī’’ti.
ទោណបាកន្តិ ទោណតណ្ឌុលានំ បក្កភត្តំ។ ទោណន្តិ ចតុនាឡិកានមេតមធិវចនំ។ មនុជស្សាតិ សត្តស្ស។ តនុកស្សាតិ តនុកា អប្បិកា អស្ស បុគ្គលស្ស, ភុត្តបច្ចយា វិសភាគវេទនា ន ហោន្តិ។ សណិកន្តិ មន្ទំ មុទុកំ, អបរិស្សយមេវាតិ អត្ថោ។ ជីរតីតិ បរិភុត្តាហារោ បច្ចតិ។ អាយុ បាលយន្តិ និរោគោ អវេទនោ ជីវិតំ រក្ខន្តោ។ អថ វា សណិកំ ជីរតីតិ សោ ភោជនេ មត្តញ្ញូ បុគ្គលោ បរិមិតាហារតាយ សណិកំ ចិរេន ជីរតិ ជរំ បាបុណាតិ ជីវិតំ បាលយន្តោ។
Doṇapākanti doṇataṇḍulānaṃ pakkabhattaṃ. Doṇanti catunāḷikānametamadhivacanaṃ. Manujassāti sattassa. Tanukassāti tanukā appikā assa puggalassa, bhuttapaccayā visabhāgavedanā na honti. Saṇikanti mandaṃ mudukaṃ, aparissayamevāti attho. Jīratīti paribhuttāhāro paccati. Āyu pālayanti nirogo avedano jīvitaṃ rakkhanto. Atha vā saṇikaṃ jīratīti so bhojane mattaññū puggalo parimitāhāratāya saṇikaṃ cirena jīrati jaraṃ pāpuṇāti jīvitaṃ pālayanto.
ឥមំ ឱវាទំ អទាសីតិ ឯកស្មិំ កិរ (ធ. ប. អដ្ឋ. ២.២០៣ បសេនទិកោសលវត្ថុ) សមយេ រាជា តណ្ឌុលទោណស្ស ឱទនំ តទុបិយេន សូបព្យញ្ជនេន ភុញ្ជតិ។ សោ ឯកទិវសំ ភុត្តបាតរាសោ ភត្តសម្មទំ អវិនោទេត្វា សត្ថុ សន្តិកំ គន្ត្វា កិលន្តរូបោ ឥតោ ចិតោ ច សម្បរិវត្តតិ, និទ្ទាយ អភិភុយ្យមានោបិ លហុកំ និបជ្ជិតុំ អសក្កោន្តោ ឯកមន្តំ និសីទិ។ អថ នំ សត្ថា អាហ ‘‘កិំ, មហារាជ, អវិស្សមិត្វាវ អាគតោសី’’តិ។ អាម, ភន្តេ, ភុត្តកាលតោ បដ្ឋាយ មេ មហាទុក្ខំ ហោតីតិ។ អថ នំ សត្ថា, ‘‘មហារាជ, អតិពហុភោជីនំ ឯតំ ទុក្ខំ ហោតី’’តិ វត្វា –
Imaṃ ovādaṃ adāsīti ekasmiṃ kira (dha. pa. aṭṭha. 2.203 pasenadikosalavatthu) samaye rājā taṇḍuladoṇassa odanaṃ tadupiyena sūpabyañjanena bhuñjati. So ekadivasaṃ bhuttapātarāso bhattasammadaṃ avinodetvā satthu santikaṃ gantvā kilantarūpo ito cito ca samparivattati, niddāya abhibhuyyamānopi lahukaṃ nipajjituṃ asakkonto ekamantaṃ nisīdi. Atha naṃ satthā āha ‘‘kiṃ, mahārāja, avissamitvāva āgatosī’’ti. Āma, bhante, bhuttakālato paṭṭhāya me mahādukkhaṃ hotīti. Atha naṃ satthā, ‘‘mahārāja, atibahubhojīnaṃ etaṃ dukkhaṃ hotī’’ti vatvā –
‘‘មិទ្ធី យទា ហោតិ មហគ្ឃសោ ច,
‘‘Middhī yadā hoti mahagghaso ca,
និទ្ទាយិតា សម្បរិវត្តសាយី;
Niddāyitā samparivattasāyī;
មហាវរាហោវ និវាបបុដ្ឋោ,
Mahāvarāhova nivāpapuṭṭho,
បុនប្បុនំ គព្ភមុបេតិ មន្ទោ’’តិ។ (ធ. ប. ៣២៥; នេត្តិ. ២៦, ៩០) –
Punappunaṃ gabbhamupeti mando’’ti. (dha. pa. 325; netti. 26, 90) –
ឥមាយ គាថាយ ឱវទិត្វា, ‘‘មហារាជ, ភោជនំ នាម មត្តាយ ភុញ្ជិតុំ វដ្ដតិ, មត្តភោជិនោ ហិ សុខំ ហោតី’’តិ ឧត្តរិបិ បុន ឱវទន្តោ ‘‘មនុជស្ស សទា សតីមតោ’’តិ (សំ. និ. ១.១២៤) ឥមំ គាថមាហ។
Imāya gāthāya ovaditvā, ‘‘mahārāja, bhojanaṃ nāma mattāya bhuñjituṃ vaṭṭati, mattabhojino hi sukhaṃ hotī’’ti uttaripi puna ovadanto ‘‘manujassa sadā satīmato’’ti (saṃ. ni. 1.124) imaṃ gāthamāha.
រាជា បន គាថំ ឧគ្គណ្ហិតុំ នាសក្ខិ, សមីបេ ឋិតំ បន ភាគិនេយ្យំ សុទស្សនំ នាម មាណវំ ‘‘ឥមំ គាថំ ឧគ្គណ្ហ តាតា’’តិ អាហ។ សោ តំ គាថំ ឧគ្គណ្ហិត្វា ‘‘កិំ ករោមិ, ភន្តេ’’តិ សត្ថារំ បុច្ឆិ។ អថ នំ សត្ថា អាហ, ‘‘មាណវ, ឥមំ គាថំ នដោ វិយ បត្តបត្តដ្ឋានេ មា អវច, រញ្ញោ បាតរាសំ ភុញ្ជនដ្ឋានេ ឋត្វា បឋមបិណ្ឌាទីសុបិ អវត្វា អវសានេ បិណ្ឌេ គហិតេ វទេយ្យាសិ, រាជា សុត្វា ភត្តបិណ្ឌំ ឆឌ្ឌេស្សតិ។ អថ រញ្ញោ ហត្ថេសុ ធោតេសុ បាតិំ អបនេត្វា សិត្ថានិ គណេត្វា តទុបិយំ ព្យញ្ជនំ ញត្វា បុនទិវសេ តាវតកេ តណ្ឌុលេ ហារេយ្យាសិ។ បាតរាសេ ច វត្វា សាយមាសេ មា វទេយ្យាសី’’តិ។ សោ ‘‘សាធូ’’តិ បដិស្សុណិត្វា តំ ទិវសំ រញ្ញោ បាតរាសំ ភុត្វា គតត្តា សាយមាសេ ភគវតោ អនុសិដ្ឋិនិយាមេន គាថំ អភាសិ។ រាជា ទសពលស្ស វចនំ សរិត្វា ភត្តបិណ្ឌំ បាតិយំយេវ ឆឌ្ឌេសិ។ រញ្ញោ ហត្ថេសុ ធោតេសុ បាតិំ អបនេត្វា សិត្ថានិ គណេត្វា បុនទិវសេ តត្តកេ តណ្ឌុលេ ហរិំសុ, សោបិ មាណវោ ទិវសេ ទិវសេ តថាគតស្ស សន្តិកំ គច្ឆតិ។ ទសពលស្ស វិស្សាសិកោ អហោសិ។ អថ នំ ឯកទិវសំ បុច្ឆិ ‘‘រាជា កិត្តកំ ភុញ្ជតី’’តិ? សោ ‘‘នាឡិកោទន’’ន្តិ អាហ។ វដ្ដិស្សតិ ឯត្តាវតា បុរិសភាគោ ឯស, ឥតោ បដ្ឋាយ គាថំ មា វទីតិ។ រាជា តថេវ សណ្ឋាសិ។ តេន វុត្តំ ‘‘នាឡិកោទនបរមតាយ សណ្ឋាសី’’តិ។ រត្តញ្ញុតាយ វឌ្ឍិតំ សីលំ អស្ស អត្ថីតិ វឌ្ឍិតសីលោ។ អបោថុជ្ជនិកេហិ សីលេហីតិ ចតុបារិសុទ្ធិសីលេហិ សីលំ អរិយំ សុទ្ធំ។ តេន វុត្តំ ‘‘អរិយសីលោ’’តិ។ តទេកំ អនវជ្ជដ្ឋេន កុសលំ។ តេន វុត្តំ ‘‘កុសលសីលោ’’តិ។
Rājā pana gāthaṃ uggaṇhituṃ nāsakkhi, samīpe ṭhitaṃ pana bhāgineyyaṃ sudassanaṃ nāma māṇavaṃ ‘‘imaṃ gāthaṃ uggaṇha tātā’’ti āha. So taṃ gāthaṃ uggaṇhitvā ‘‘kiṃ karomi, bhante’’ti satthāraṃ pucchi. Atha naṃ satthā āha, ‘‘māṇava, imaṃ gāthaṃ naṭo viya pattapattaṭṭhāne mā avaca, rañño pātarāsaṃ bhuñjanaṭṭhāne ṭhatvā paṭhamapiṇḍādīsupi avatvā avasāne piṇḍe gahite vadeyyāsi, rājā sutvā bhattapiṇḍaṃ chaḍḍessati. Atha rañño hatthesu dhotesu pātiṃ apanetvā sitthāni gaṇetvā tadupiyaṃ byañjanaṃ ñatvā punadivase tāvatake taṇḍule hāreyyāsi. Pātarāse ca vatvā sāyamāse mā vadeyyāsī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā taṃ divasaṃ rañño pātarāsaṃ bhutvā gatattā sāyamāse bhagavato anusiṭṭhiniyāmena gāthaṃ abhāsi. Rājā dasabalassa vacanaṃ saritvā bhattapiṇḍaṃ pātiyaṃyeva chaḍḍesi. Rañño hatthesu dhotesu pātiṃ apanetvā sitthāni gaṇetvā punadivase tattake taṇḍule hariṃsu, sopi māṇavo divase divase tathāgatassa santikaṃ gacchati. Dasabalassa vissāsiko ahosi. Atha naṃ ekadivasaṃ pucchi ‘‘rājā kittakaṃ bhuñjatī’’ti? So ‘‘nāḷikodana’’nti āha. Vaṭṭissati ettāvatā purisabhāgo esa, ito paṭṭhāya gāthaṃ mā vadīti. Rājā tatheva saṇṭhāsi. Tena vuttaṃ ‘‘nāḷikodanaparamatāya saṇṭhāsī’’ti. Rattaññutāya vaḍḍhitaṃ sīlaṃ assa atthīti vaḍḍhitasīlo. Apothujjanikehi sīlehīti catupārisuddhisīlehi sīlaṃ ariyaṃ suddhaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘ariyasīlo’’ti. Tadekaṃ anavajjaṭṭhena kusalaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘kusalasīlo’’ti.
ទុតិយកោសលសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Dutiyakosalasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
មហាវគ្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Mahāvaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ • Aṅguttaranikāya / ១០. ទុតិយកោសលសុត្តំ • 10. Dutiyakosalasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / អង្គុត្តរនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ១០. ទុតិយកោសលសុត្តវណ្ណនា • 10. Dutiyakosalasuttavaṇṇanā
