Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
7. දුතියකුටිවිහාරිත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
7. Dutiyakuṭivihārittheragāthāvaṇṇanā
අයමාහු පුරාණියාති ආයස්මතො කුටිවිහාරිත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? සො කිර පදුමුත්තරස්ස භගවතො පසන්නමානසො පරිළාහකාලෙ නළවිලීවෙහි විරචිතං බීජනිං අදාසි. තං සත්ථා අනුමොදනගාථාය සම්පහංසෙසි. සෙසං යදෙත්ථ වත්තබ්බං, තං අඤ්ජනවනියත්ථෙරවත්ථුම්හි වුත්තසදිසමෙව. අයං පන විසෙසො – අයං කිර වුත්තනයෙන පබ්බජිත්වා අඤ්ඤතරාය පුරාණකුටිකාය විහරන්තො සමණධම්මං අචින්තෙත්වා, ‘‘අයං කුටිකා ජිණ්ණා, අඤ්ඤං කුටිකං කාතුං වට්ටතී’’ති නවකම්මවසෙන චිත්තං උප්පාදෙසි. තස්ස අත්ථකාමා දෙවතා සංවෙගජනනත්ථං ඉමං උත්තානොභාසං ගම්භීරත්ථං ‘‘අයමාහු’’ති ගාථමාහ.
Ayamāhupurāṇiyāti āyasmato kuṭivihārittherassa gāthā. Kā uppatti? So kira padumuttarassa bhagavato pasannamānaso pariḷāhakāle naḷavilīvehi viracitaṃ bījaniṃ adāsi. Taṃ satthā anumodanagāthāya sampahaṃsesi. Sesaṃ yadettha vattabbaṃ, taṃ añjanavaniyattheravatthumhi vuttasadisameva. Ayaṃ pana viseso – ayaṃ kira vuttanayena pabbajitvā aññatarāya purāṇakuṭikāya viharanto samaṇadhammaṃ acintetvā, ‘‘ayaṃ kuṭikā jiṇṇā, aññaṃ kuṭikaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti navakammavasena cittaṃ uppādesi. Tassa atthakāmā devatā saṃvegajananatthaṃ imaṃ uttānobhāsaṃ gambhīratthaṃ ‘‘ayamāhu’’ti gāthamāha.
57. තත්ථ අයන්ති ආසන්නපච්චක්ඛවචනං. ආහූති අහොසීති අත්ථො. ගාථාසුඛත්ථඤ්හි දීඝං කත්වා වුත්තං. පුරාණියාති පුරාතනී අද්ධගතා. අඤ්ඤං පත්ථයසෙ නවං කුටින්ති ඉමිස්සා කුටියා පුරාණභාවෙන ජිණ්ණතාය ඉතො අඤ්ඤං ඉදානි නිබ්බත්තනීයතාය නවං කුටිං පත්ථයසෙ පත්ථෙසි ආසීසසි. සබ්බෙන සබ්බං පන ආසං කුටියා විරාජය පුරාණියං විය නවායම්පි කුටියං ආසං තණ්හං අපෙක්ඛං විරාජෙහි, සබ්බසො තත්ථ විරත්තචිත්තො හොහි. කස්මා? යස්මා දුක්ඛා භික්ඛු පුන නවා නාම කුටි භික්ඛු පුන ඉදානි නිබ්බත්තියමානා දුක්ඛාවහත්තා දුක්ඛා, තස්මා අඤ්ඤං නවං දුක්ඛං අනුප්පාදෙන්තො යථානිබ්බත්තායං පුරාණියංයෙව කුටියං ඨත්වා අත්තනා කතබ්බං කරොහීති. අයඤ්හෙත්ථ අධිප්පායො – ත්වං, භික්ඛු, ‘‘අයං පුරාණී තිණකුටිකා ජිණ්ණා’’ති අඤ්ඤං නවං තිණකුටිකං කාතුං ඉච්ඡසි, න සමණධම්මං, එවං ඉච්ඡන්තො පන භාවනාය අනනුයුඤ්ජනෙන පුනබ්භවාභිනිබ්බත්තියා අනතිවත්තනතො ආයතිං අත්තභාවකුටිම්පි පත්ථෙන්තො කාතුං ඉච්ඡන්තොයෙව නාම හොති. සා පන නවා තිණකුටි විය කරණදුක්ඛෙන තතො භිය්යොපි ජරාමරණසොකපරිදෙවාදිදුක්ඛසංසට්ඨතාය දුක්ඛා, තස්මා තිණකුටියං විය අත්තභාවකුටියං ආසං අපෙක්ඛං විරාජය සබ්බසො තත්ථ විරත්තචිත්තො හොහි, එවං තෙ වට්ටදුක්ඛං න භවිස්සතීති. දෙවතාය ච වචනං සුත්වා ථෙරො සංවෙගජාතො විපස්සනං පට්ඨපෙත්වා ඝටෙන්තො වායමන්තො නචිරස්සෙව අරහත්තෙ පතිට්ඨාසි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 1.11.36-46) –
57. Tattha ayanti āsannapaccakkhavacanaṃ. Āhūti ahosīti attho. Gāthāsukhatthañhi dīghaṃ katvā vuttaṃ. Purāṇiyāti purātanī addhagatā. Aññaṃ patthayase navaṃ kuṭinti imissā kuṭiyā purāṇabhāvena jiṇṇatāya ito aññaṃ idāni nibbattanīyatāya navaṃ kuṭiṃ patthayase patthesi āsīsasi. Sabbena sabbaṃ pana āsaṃ kuṭiyā virājaya purāṇiyaṃ viya navāyampi kuṭiyaṃ āsaṃ taṇhaṃ apekkhaṃ virājehi, sabbaso tattha virattacitto hohi. Kasmā? Yasmā dukkhā bhikkhu puna navā nāma kuṭi bhikkhu puna idāni nibbattiyamānā dukkhāvahattā dukkhā, tasmā aññaṃ navaṃ dukkhaṃ anuppādento yathānibbattāyaṃ purāṇiyaṃyeva kuṭiyaṃ ṭhatvā attanā katabbaṃ karohīti. Ayañhettha adhippāyo – tvaṃ, bhikkhu, ‘‘ayaṃ purāṇī tiṇakuṭikā jiṇṇā’’ti aññaṃ navaṃ tiṇakuṭikaṃ kātuṃ icchasi, na samaṇadhammaṃ, evaṃ icchanto pana bhāvanāya ananuyuñjanena punabbhavābhinibbattiyā anativattanato āyatiṃ attabhāvakuṭimpi patthento kātuṃ icchantoyeva nāma hoti. Sā pana navā tiṇakuṭi viya karaṇadukkhena tato bhiyyopi jarāmaraṇasokaparidevādidukkhasaṃsaṭṭhatāya dukkhā, tasmā tiṇakuṭiyaṃ viya attabhāvakuṭiyaṃ āsaṃ apekkhaṃ virājaya sabbaso tattha virattacitto hohi, evaṃ te vaṭṭadukkhaṃ na bhavissatīti. Devatāya ca vacanaṃ sutvā thero saṃvegajāto vipassanaṃ paṭṭhapetvā ghaṭento vāyamanto nacirasseva arahatte patiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.11.36-46) –
‘‘පදුමුත්තරබුද්ධස්ස , ලොකජෙට්ඨස්ස තාදිනො;
‘‘Padumuttarabuddhassa , lokajeṭṭhassa tādino;
තිණත්ථරෙ නිසින්නස්ස, උපසන්තස්ස තාදිනො.
Tiṇatthare nisinnassa, upasantassa tādino.
‘‘නළමාලං ගහෙත්වාන, බන්ධිත්වා බීජනිං අහං;
‘‘Naḷamālaṃ gahetvāna, bandhitvā bījaniṃ ahaṃ;
බුද්ධස්ස උපනාමෙසිං, ද්විපදින්දස්ස තාදිනො.
Buddhassa upanāmesiṃ, dvipadindassa tādino.
‘‘පටිග්ගහෙත්වා සබ්බඤ්ඤූ, බීජනිං ලොකනායකො;
‘‘Paṭiggahetvā sabbaññū, bījaniṃ lokanāyako;
මම සඞ්කප්පමඤ්ඤාය, ඉමං ගාථං අභාසථ.
Mama saṅkappamaññāya, imaṃ gāthaṃ abhāsatha.
‘‘යථා මෙ කායො නිබ්බාති, පරිළාහො න විජ්ජති;
‘‘Yathā me kāyo nibbāti, pariḷāho na vijjati;
තථෙව තිවිධග්ගීහි, චිත්තං තව විමුච්චතු.
Tatheva tividhaggīhi, cittaṃ tava vimuccatu.
‘‘සබ්බෙ දෙවා සමාගච්ඡුං, යෙ කෙචි වනනිස්සිතා;
‘‘Sabbe devā samāgacchuṃ, ye keci vananissitā;
සොස්සාම බුද්ධවචනං, හාසයන්තඤ්ච දායකං.
Sossāma buddhavacanaṃ, hāsayantañca dāyakaṃ.
‘‘නිසින්නො භගවා තත්ථ, දෙවසඞ්ඝපුරක්ඛතො;
‘‘Nisinno bhagavā tattha, devasaṅghapurakkhato;
දායකං සම්පහංසෙන්තො, ඉමා ගාථා අභාසථ.
Dāyakaṃ sampahaṃsento, imā gāthā abhāsatha.
‘‘ඉමිනා බීජනිදානෙන, චිත්තස්ස පණිධීහි ච;
‘‘Iminā bījanidānena, cittassa paṇidhīhi ca;
සුබ්බතො නාම නාමෙන, චක්කවත්තී භවිස්සති.
Subbato nāma nāmena, cakkavattī bhavissati.
‘‘තෙන කම්මාවසෙසෙන, සුක්කමූලෙන චොදිතො;
‘‘Tena kammāvasesena, sukkamūlena codito;
මාලුතො නාම නාමෙන, චක්කවත්තී භවිස්සති.
Māluto nāma nāmena, cakkavattī bhavissati.
‘‘ඉමිනා බීජනිදානෙන, සම්මානවිපුලෙන ච;
‘‘Iminā bījanidānena, sammānavipulena ca;
කප්පසතසහස්සම්පි, දුග්ගතිං නුපපජ්ජති.
Kappasatasahassampi, duggatiṃ nupapajjati.
‘‘තිංසකප්පසහස්සම්හි, සුබ්බතා අට්ඨතිංස තෙ;
‘‘Tiṃsakappasahassamhi, subbatā aṭṭhatiṃsa te;
එකූනතිංසසහස්සෙ, අට්ඨ මාලුතනාමකා.
Ekūnatiṃsasahasse, aṭṭha mālutanāmakā.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
අරහත්තෙ පන පතිට්ඨිතො ‘‘අයං මෙ අරහත්තප්පත්තියා අඞ්කුසභූතා’’ති තමෙව ගාථං පච්චුදාහාසි. සායෙව ච ථෙරස්ස අඤ්ඤාබ්යාකරණගාථා අහොසි. කුටිඔවාදෙන ලද්ධවිසෙසත්තා චස්ස කුටිවිහාරීත්වෙව සමඤ්ඤා අහොසීති.
Arahatte pana patiṭṭhito ‘‘ayaṃ me arahattappattiyā aṅkusabhūtā’’ti tameva gāthaṃ paccudāhāsi. Sāyeva ca therassa aññābyākaraṇagāthā ahosi. Kuṭiovādena laddhavisesattā cassa kuṭivihārītveva samaññā ahosīti.
දුතියකුටිවිහාරිත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Dutiyakuṭivihārittheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 7. දුතියකුටිවිහාරිත්ථෙරගාථා • 7. Dutiyakuṭivihārittheragāthā