| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya |
६. दुतियलोकधम्मसुत्तं
6. Dutiyalokadhammasuttaṃ
६. ‘‘अट्ठिमे, भिक्खवे, लोकधम्मा लोकं अनुपरिवत्तन्ति, लोको च अट्ठ लोकधम्मे अनुपरिवत्तति। कतमे अट्ठ? लाभो च, अलाभो च, यसो च, अयसो च, निन्दा च, पसंसा च, सुखञ्च, दुक्खञ्च। इमे खो, भिक्खवे, अट्ठ लोकधम्मा लोकं अनुपरिवत्तन्ति, लोको च इमे अट्ठ लोकधम्मे अनुपरिवत्तति।
6. ‘‘Aṭṭhime, bhikkhave, lokadhammā lokaṃ anuparivattanti, loko ca aṭṭha lokadhamme anuparivattati. Katame aṭṭha? Lābho ca, alābho ca, yaso ca, ayaso ca, nindā ca, pasaṃsā ca, sukhañca, dukkhañca. Ime kho, bhikkhave, aṭṭha lokadhammā lokaṃ anuparivattanti, loko ca ime aṭṭha lokadhamme anuparivattati.
‘‘अस्सुतवतो, भिक्खवे, पुथुज्जनस्स उप्पज्जति लाभोपि अलाभोपि यसोपि अयसोपि निन्दापि पसंसापि सुखम्पि दुक्खम्पि। सुतवतोपि, भिक्खवे, अरियसावकस्स उप्पज्जति लाभोपि अलाभोपि यसोपि अयसोपि निन्दापि पसंसापि सुखम्पि दुक्खम्पि। तत्र, भिक्खवे, को विसेसो को अधिप्पयासो 1 किं नानाकरणं सुतवतो अरियसावकस्स अस्सुतवता पुथुज्जनेना’’ति? ‘‘भगवंमूलका नो, भन्ते, धम्मा भगवंनेत्तिका भगवंपटिसरणा। साधु वत, भन्ते, भगवन्तंयेव पटिभातु एतस्स भासितस्स अत्थो। भगवतो सुत्वा भिक्खू धारेस्सन्ती’’ति।
‘‘Assutavato, bhikkhave, puthujjanassa uppajjati lābhopi alābhopi yasopi ayasopi nindāpi pasaṃsāpi sukhampi dukkhampi. Sutavatopi, bhikkhave, ariyasāvakassa uppajjati lābhopi alābhopi yasopi ayasopi nindāpi pasaṃsāpi sukhampi dukkhampi. Tatra, bhikkhave, ko viseso ko adhippayāso 2 kiṃ nānākaraṇaṃ sutavato ariyasāvakassa assutavatā puthujjanenā’’ti? ‘‘Bhagavaṃmūlakā no, bhante, dhammā bhagavaṃnettikā bhagavaṃpaṭisaraṇā. Sādhu vata, bhante, bhagavantaṃyeva paṭibhātu etassa bhāsitassa attho. Bhagavato sutvā bhikkhū dhāressantī’’ti.
‘‘तेन हि, भिक्खवे, सुणाथ, साधुकं मनसि करोथ; भासिस्सामी’’ति। ‘‘एवं, भन्ते’’ति खो ते भिक्खू भगवतो पच्चस्सोसुं। भगवा एतदवोच – ‘‘अस्सुतवतो, भिक्खवे, पुथुज्जनस्स उप्पज्जति लाभो। सो न इति पटिसञ्चिक्खति – ‘उप्पन्नो खो मे अयं लाभो; सो च खो अनिच्चो दुक्खो विपरिणामधम्मो’ति यथाभूतं नप्पजानाति। उप्पज्जति अलाभो…पे॰… उप्पज्जति यसो… उप्पज्जति अयसो… उप्पज्जति निन्दा… उप्पज्जति पसंसा… उप्पज्जति सुखं… उप्पज्जति दुक्खं। सो न इति पटिसञ्चिक्खति – ‘उप्पन्नं खो मे इदं दुक्खं; तञ्च खो अनिच्चं दुक्खं विपरिणामधम्म’न्ति यथाभूतं नप्पजानाति’’।
‘‘Tena hi, bhikkhave, suṇātha, sādhukaṃ manasi karotha; bhāsissāmī’’ti. ‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca – ‘‘assutavato, bhikkhave, puthujjanassa uppajjati lābho. So na iti paṭisañcikkhati – ‘uppanno kho me ayaṃ lābho; so ca kho anicco dukkho vipariṇāmadhammo’ti yathābhūtaṃ nappajānāti. Uppajjati alābho…pe… uppajjati yaso… uppajjati ayaso… uppajjati nindā… uppajjati pasaṃsā… uppajjati sukhaṃ… uppajjati dukkhaṃ. So na iti paṭisañcikkhati – ‘uppannaṃ kho me idaṃ dukkhaṃ; tañca kho aniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhamma’nti yathābhūtaṃ nappajānāti’’.
‘‘तस्स लाभोपि चित्तं परियादाय तिट्ठति, अलाभोपि चित्तं परियादाय तिट्ठति, यसोपि चित्तं परियादाय तिट्ठति, अयसोपि चित्तं परियादाय तिट्ठति, निन्दापि चित्तं परियादाय तिट्ठति, पसंसापि चित्तं परियादाय तिट्ठति, सुखम्पि चित्तं परियादाय तिट्ठति, दुक्खम्पि चित्तं परियादाय तिट्ठति। सो उप्पन्नं लाभं अनुरुज्झति, अलाभे पटिविरुज्झति; उप्पन्नं यसं अनुरुज्झति, अयसे पटिविरुज्झति; उप्पन्नं पसंसं अनुरुज्झति, निन्दाय पटिविरुज्झति; उप्पन्नं सुखं अनुरुज्झति, दुक्खे पटिविरुज्झति। सो एवं अनुरोधविरोधसमापन्नो न परिमुच्चति जातिया जराय मरणेन सोकेहि परिदेवेहि दुक्खेहि दोमनस्सेहि उपायासेहि। ‘न परिमुच्चति दुक्खस्मा’ति वदामि’’।
‘‘Tassa lābhopi cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati, alābhopi cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati, yasopi cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati, ayasopi cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati, nindāpi cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati, pasaṃsāpi cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati, sukhampi cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati, dukkhampi cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati. So uppannaṃ lābhaṃ anurujjhati, alābhe paṭivirujjhati; uppannaṃ yasaṃ anurujjhati, ayase paṭivirujjhati; uppannaṃ pasaṃsaṃ anurujjhati, nindāya paṭivirujjhati; uppannaṃ sukhaṃ anurujjhati, dukkhe paṭivirujjhati. So evaṃ anurodhavirodhasamāpanno na parimuccati jātiyā jarāya maraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi. ‘Na parimuccati dukkhasmā’ti vadāmi’’.
‘‘सुतवतो च खो, भिक्खवे, अरियसावकस्स उप्पज्जति लाभो। सो इति पटिसञ्चिक्खति – ‘उप्पन्नो खो मे अयं लाभो; सो च खो अनिच्चो दुक्खो विपरिणामधम्मो’ति यथाभूतं पजानाति। उप्पज्जति अलाभो…पे॰… उप्पज्जति यसो… उप्पज्जति अयसो… उप्पज्जति निन्दा… उप्पज्जति पसंसा… उप्पज्जति सुखं… उप्पज्जति दुक्खं। सो इति पटिसञ्चिक्खति – ‘उप्पन्नं खो मे इदं दुक्खं; तञ्च खो अनिच्चं दुक्खं विपरिणामधम्म’न्ति यथाभूतं पजानाति’’।
‘‘Sutavato ca kho, bhikkhave, ariyasāvakassa uppajjati lābho. So iti paṭisañcikkhati – ‘uppanno kho me ayaṃ lābho; so ca kho anicco dukkho vipariṇāmadhammo’ti yathābhūtaṃ pajānāti. Uppajjati alābho…pe… uppajjati yaso… uppajjati ayaso… uppajjati nindā… uppajjati pasaṃsā… uppajjati sukhaṃ… uppajjati dukkhaṃ. So iti paṭisañcikkhati – ‘uppannaṃ kho me idaṃ dukkhaṃ; tañca kho aniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhamma’nti yathābhūtaṃ pajānāti’’.
‘‘तस्स लाभोपि चित्तं न परियादाय तिट्ठति, अलाभोपि चित्तं न परियादाय तिट्ठति, यसोपि चित्तं न परियादाय तिट्ठति, अयसोपि चित्तं न परियादाय तिट्ठति, निन्दापि चित्तं न परियादाय तिट्ठति, पसंसापि चित्तं न परियादाय तिट्ठति, सुखम्पि चित्तं न परियादाय तिट्ठति, दुक्खम्पि चित्तं न परियादाय तिट्ठति। सो उप्पन्नं लाभं नानुरुज्झति, अलाभे नप्पटिविरुज्झति; उप्पन्नं यसं नानुरुज्झति, अयसे नप्पटिविरुज्झति; उप्पन्नं पसंसं नानुरुज्झति, निन्दाय नप्पटिविरुज्झति; उप्पन्नं सुखं नानुरुज्झति, दुक्खे नप्पटिविरुज्झति। सो एवं अनुरोधविरोधविप्पहीनो परिमुच्चति जातिया जराय मरणेन सोकेहि परिदेवेहि दुक्खेहि दोमनस्सेहि उपायासेहि। ‘परिमुच्चति दुक्खस्मा’ति वदामि। अयं खो, भिक्खवे, विसेसो अयं अधिप्पयासो इदं नानाकरणं सुतवतो अरियसावकस्स अस्सुतवता पुथुज्जनेना’’ति।
‘‘Tassa lābhopi cittaṃ na pariyādāya tiṭṭhati, alābhopi cittaṃ na pariyādāya tiṭṭhati, yasopi cittaṃ na pariyādāya tiṭṭhati, ayasopi cittaṃ na pariyādāya tiṭṭhati, nindāpi cittaṃ na pariyādāya tiṭṭhati, pasaṃsāpi cittaṃ na pariyādāya tiṭṭhati, sukhampi cittaṃ na pariyādāya tiṭṭhati, dukkhampi cittaṃ na pariyādāya tiṭṭhati. So uppannaṃ lābhaṃ nānurujjhati, alābhe nappaṭivirujjhati; uppannaṃ yasaṃ nānurujjhati, ayase nappaṭivirujjhati; uppannaṃ pasaṃsaṃ nānurujjhati, nindāya nappaṭivirujjhati; uppannaṃ sukhaṃ nānurujjhati, dukkhe nappaṭivirujjhati. So evaṃ anurodhavirodhavippahīno parimuccati jātiyā jarāya maraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi. ‘Parimuccati dukkhasmā’ti vadāmi. Ayaṃ kho, bhikkhave, viseso ayaṃ adhippayāso idaṃ nānākaraṇaṃ sutavato ariyasāvakassa assutavatā puthujjanenā’’ti.
‘‘लाभो अलाभो च यसायसो च,
‘‘Lābho alābho ca yasāyaso ca,
निन्दा पसंसा च सुखं दुखञ्च।
Nindā pasaṃsā ca sukhaṃ dukhañca;
एते अनिच्चा मनुजेसु धम्मा,
Ete aniccā manujesu dhammā,
असस्सता विपरिणामधम्मा॥
Asassatā vipariṇāmadhammā.
‘‘एते च ञत्वा सतिमा सुमेधो,
‘‘Ete ca ñatvā satimā sumedho,
अवेक्खति विपरिणामधम्मे।
Avekkhati vipariṇāmadhamme;
इट्ठस्स धम्मा न मथेन्ति चित्तं,
Iṭṭhassa dhammā na mathenti cittaṃ,
अनिट्ठतो नो पटिघातमेति॥
Aniṭṭhato no paṭighātameti.
‘‘तस्सानुरोधा अथ वा विरोधा,
‘‘Tassānurodhā atha vā virodhā,
विधूपिता अत्थङ्गता न सन्ति।
Vidhūpitā atthaṅgatā na santi;
पदञ्च ञत्वा विरजं असोकं,
Padañca ñatvā virajaṃ asokaṃ,
सम्मप्पजानाति भवस्स पारगू’’ति॥ छट्ठं।
Sammappajānāti bhavassa pāragū’’ti. chaṭṭhaṃ;
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ६. दुतियलोकधम्मसुत्तवण्णना • 6. Dutiyalokadhammasuttavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ६-८. दुतियलोकधम्मसुत्तादिवण्णना • 6-8. Dutiyalokadhammasuttādivaṇṇanā
