| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / धम्मसङ्गणि-अट्ठकथा • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
दुतियमग्गो
Dutiyamaggo
३६१. इदानि दुतियमग्गादीनं दस्सनत्थं पुन कतमे धम्मा कुसलातिआदि आरद्धं। तत्थ कामरागब्यापादानं तनुभावायाति एतेसं किलेसानं तनुभावत्थाय। तत्थ द्वीहि कारणेहि तनुभावो वेदितब्बो – अधिच्चुप्पत्तिया च परियुट्ठानमन्दताय च। सकदागामिस्स हि, वट्टानुसारिमहाजनस्सेव, किलेसा अभिण्हं नुप्पज्जन्ति, कदाचि कदाचि उप्पज्जन्ति; उप्पज्जन्तापि विरळाकारा हुत्वा उप्पज्जन्ति, विरळवापितखेत्ते अङ्कुरा विय। उप्पज्जमानापि, च वट्टानुसारिमहाजनस्सेव, मद्दन्ता फरन्ता छादेन्ता अन्धकारं करोन्ता नुप्पज्जन्ति। द्वीहि पन मग्गेहि पहीनत्ता मन्दा मन्दा उप्पज्जन्ति। तनुकाकारा हुत्वा उप्पज्जन्ति, अब्भपटलं विय मक्खिकापत्तं विय च।
361. Idāni dutiyamaggādīnaṃ dassanatthaṃ puna katame dhammā kusalātiādi āraddhaṃ. Tattha kāmarāgabyāpādānaṃ tanubhāvāyāti etesaṃ kilesānaṃ tanubhāvatthāya. Tattha dvīhi kāraṇehi tanubhāvo veditabbo – adhiccuppattiyā ca pariyuṭṭhānamandatāya ca. Sakadāgāmissa hi, vaṭṭānusārimahājanasseva, kilesā abhiṇhaṃ nuppajjanti, kadāci kadāci uppajjanti; uppajjantāpi viraḷākārā hutvā uppajjanti, viraḷavāpitakhette aṅkurā viya. Uppajjamānāpi, ca vaṭṭānusārimahājanasseva, maddantā pharantā chādentā andhakāraṃ karontā nuppajjanti. Dvīhi pana maggehi pahīnattā mandā mandā uppajjanti. Tanukākārā hutvā uppajjanti, abbhapaṭalaṃ viya makkhikāpattaṃ viya ca.
तत्थ केचि थेरा वदन्ति – ‘सकदागामिस्स किलेसा किञ्चापि चिरेन उप्पज्जन्ति, बहलाव पन हुत्वा उप्पज्जन्ति, तथा हिस्स पुत्ता च धीतरो च दिस्सन्ती’ति। एतं पन अप्पमाणं। पुत्तधीतरो हि अङ्गपच्चङ्गपरामसनमत्तेनपि होन्ति। द्वीहि पन मग्गेहि पहीनत्ता नत्थि किलेसानं बहलताति। द्वीहि एव कारणेहिस्स किलेसानं तनुभावो वेदितब्बो – अधिच्चुप्पत्तिया च परियुट्ठानमन्दताय चाति।
Tattha keci therā vadanti – ‘sakadāgāmissa kilesā kiñcāpi cirena uppajjanti, bahalāva pana hutvā uppajjanti, tathā hissa puttā ca dhītaro ca dissantī’ti. Etaṃ pana appamāṇaṃ. Puttadhītaro hi aṅgapaccaṅgaparāmasanamattenapi honti. Dvīhi pana maggehi pahīnattā natthi kilesānaṃ bahalatāti. Dvīhi eva kāraṇehissa kilesānaṃ tanubhāvo veditabbo – adhiccuppattiyā ca pariyuṭṭhānamandatāya cāti.
दुतियायाति गणनवसेनापि दुतियुप्पत्तिवसेनापि दुतियाय। भूमिया पत्तियाति सामञ्ञफलस्स पटिलाभत्थाय। ततियचतुत्थेसुपि एसेव नयो। विसेसमत्तंयेव पन वक्खाम।
Dutiyāyāti gaṇanavasenāpi dutiyuppattivasenāpi dutiyāya. Bhūmiyā pattiyāti sāmaññaphalassa paṭilābhatthāya. Tatiyacatutthesupi eseva nayo. Visesamattaṃyeva pana vakkhāma.
अञ्ञिन्द्रियन्ति आजाननकं इन्द्रियं। पठममग्गेन ञातमरियादं अनतिक्कमित्वा तेसंयेव तेन मग्गेन ञातानं चतुसच्चधम्मानं जाननकं इन्द्रियन्ति वुत्तं होति। निद्देसवारेपिस्स इमिनाव नयेन अत्थो वेदितब्बो। कोट्ठासवारेपि इमिनाव सद्धिं नविन्द्रियानि होन्ति। सेसं पुरिमनयेनेव वेदितब्बं।
Aññindriyanti ājānanakaṃ indriyaṃ. Paṭhamamaggena ñātamariyādaṃ anatikkamitvā tesaṃyeva tena maggena ñātānaṃ catusaccadhammānaṃ jānanakaṃ indriyanti vuttaṃ hoti. Niddesavārepissa imināva nayena attho veditabbo. Koṭṭhāsavārepi imināva saddhiṃ navindriyāni honti. Sesaṃ purimanayeneva veditabbaṃ.
दुतियमग्गो निट्ठितो।
Dutiyamaggo niṭṭhito.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / धम्मसङ्गणीपाळि • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / लोकुत्तरकुसलं • Lokuttarakusalaṃ
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / धम्मसङ्गणी-मूलटीका • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / दुतियमग्गवण्णना • Dutiyamaggavaṇṇanā
