| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปญฺจปกรณ-อฎฺฐกถา • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
๒. ทุติยนโย สงฺคหิเตนอสงฺคหิตปทวณฺณนา
2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā
๑๗๑. อิทานิ สงฺคหิเตน อสงฺคหิตปทํ ภาเชตุํ จกฺขายตเนนาติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺริทํ ลกฺขณํ – อิมสฺมิญฺหิ วาเร ยํ ขนฺธปเทน สงฺคหิตํ หุตฺวา อายตนธาตุปเทหิ อสงฺคหิตํ, ขนฺธายตนปเทหิ วา สงฺคหิตํ หุตฺวา ธาตุปเทน อสงฺคหิตํ, ตสฺส ขนฺธาทีหิ อสงฺคหํ ปุจฺฉิตฺวา วิสฺสชฺชนํ กตํฯ ตํ ปน รูปกฺขนฺธาทีสุ น ยุชฺชติฯ รูปกฺขเนฺธน หิ รูปกฺขโนฺธว สงฺคหิโตฯ โส จ อเฑฺฒกาทสหิ อายตนธาตูหิ อสงฺคหิโต นาม นตฺถิฯ เวทนากฺขเนฺธน จ เวทนากฺขโนฺธว สงฺคหิโตฯ โสปิ ธมฺมายตนธมฺมธาตูหิ อสงฺคหิโต นาม นตฺถิฯ เอวํ อสงฺคหิตตาย อภาวโต เอตานิ อญฺญานิ จ เอวรูปานิ มนายตนธมฺมายตนาทีนิ ปทานิ อิมสฺมิํ วาเร น คหิตานิฯ ยานิ ปน ปทานิ รูเปกเทสํ อรูเปน อสมฺมิสฺสํ, วิญฺญาเณกเทสญฺจ อเญฺญน อสมฺมิสฺสํ ทีเปนฺติ, ตานิ อิธ คหิตานิฯ ปริโยสาเน จ –
171. Idāni saṅgahitena asaṅgahitapadaṃ bhājetuṃ cakkhāyatanenātiādi āraddhaṃ. Tatridaṃ lakkhaṇaṃ – imasmiñhi vāre yaṃ khandhapadena saṅgahitaṃ hutvā āyatanadhātupadehi asaṅgahitaṃ, khandhāyatanapadehi vā saṅgahitaṃ hutvā dhātupadena asaṅgahitaṃ, tassa khandhādīhi asaṅgahaṃ pucchitvā vissajjanaṃ kataṃ. Taṃ pana rūpakkhandhādīsu na yujjati. Rūpakkhandhena hi rūpakkhandhova saṅgahito. So ca aḍḍhekādasahi āyatanadhātūhi asaṅgahito nāma natthi. Vedanākkhandhena ca vedanākkhandhova saṅgahito. Sopi dhammāyatanadhammadhātūhi asaṅgahito nāma natthi. Evaṃ asaṅgahitatāya abhāvato etāni aññāni ca evarūpāni manāyatanadhammāyatanādīni padāni imasmiṃ vāre na gahitāni. Yāni pana padāni rūpekadesaṃ arūpena asammissaṃ, viññāṇekadesañca aññena asammissaṃ dīpenti, tāni idha gahitāni. Pariyosāne ca –
‘‘ทสายตนา สตฺตรส ธาตุโย,
‘‘Dasāyatanā sattarasa dhātuyo,
สตฺตินฺทฺริยา อสญฺญาภโว เอกโวการภโว;
Sattindriyā asaññābhavo ekavokārabhavo;
ปริเทโว สนิทสฺสนสปฺปฎิฆํ,
Paridevo sanidassanasappaṭighaṃ,
อนิทสฺสนํ ปุนเทว สปฺปฎิฆํ อุปาทา’’ติฯ
Anidassanaṃ punadeva sappaṭighaṃ upādā’’ti.
เอวํ อุทฺทานคาถาย ทสฺสิตาเนวฯ ตสฺมา เตสํ วเสเนว สงฺคหาสงฺคโห เวทิตโพฺพฯ ปญฺหวเสน หิ อิมสฺมิํ วาเร อายตนธาตุวเสเนว สทิสวิสฺสชฺชเน วีสติ ธเมฺม สโมธาเนตฺวา เอโก ปโญฺห กโต, สตฺต วิญฺญาณธาตุโย สโมธาเนตฺวา เอโก, สตฺตินฺทฺริยานิ สโมธาเนตฺวา เอโก, เทฺว ภเว สโมธาเนตฺวา เอโก, ปริเทเวน จ สนิทสฺสนสปฺปฎิเฆหิ จ เอโก, อนิทสฺสนสปฺปฎิเฆหิ เอโก, สนิทสฺสเนหิ เอโก, สปฺปฎิเฆหิ จ อุปาทาธเมฺมหิ จ เอโกติ อฎฺฐ ปญฺหา กตาฯ เตสุ ขนฺธาทิวิภาโค เอวํ เวทิตโพฺพ เสยฺยถิทํ – ปฐมปเญฺห ตาว จตูหิ ขเนฺธหีติ อรูปกฺขเนฺธหิ, ทฺวีหายตเนหีติ จกฺขายตนาทีสุ เอเกเกน สทฺธิํ มนายตเนน, อฎฺฐหิ ธาตูหีติ จกฺขุธาตุอาทีสุ เอเกกาย สทฺธิํ สตฺตหิ วิญฺญาณธาตูหิฯ
Evaṃ uddānagāthāya dassitāneva. Tasmā tesaṃ vaseneva saṅgahāsaṅgaho veditabbo. Pañhavasena hi imasmiṃ vāre āyatanadhātuvaseneva sadisavissajjane vīsati dhamme samodhānetvā eko pañho kato, satta viññāṇadhātuyo samodhānetvā eko, sattindriyāni samodhānetvā eko, dve bhave samodhānetvā eko, paridevena ca sanidassanasappaṭighehi ca eko, anidassanasappaṭighehi eko, sanidassanehi eko, sappaṭighehi ca upādādhammehi ca ekoti aṭṭha pañhā katā. Tesu khandhādivibhāgo evaṃ veditabbo seyyathidaṃ – paṭhamapañhe tāva catūhi khandhehīti arūpakkhandhehi, dvīhāyatanehīti cakkhāyatanādīsu ekekena saddhiṃ manāyatanena, aṭṭhahi dhātūhīti cakkhudhātuādīsu ekekāya saddhiṃ sattahi viññāṇadhātūhi.
ตตฺรายํ นโย – จกฺขายตเนน หิ ขนฺธสงฺคเหน รูปกฺขโนฺธ สงฺคหิโตฯ ตสฺมิํ สงฺคหิเต รูปกฺขเนฺธ อายตนสงฺคเหน จกฺขายตนเมเวกํ สงฺคหิตํฯ เสสานิ ทส อายตนานิ อสงฺคหิตานิฯ ธาตุสงฺคเหนปิ เตน จกฺขุธาตุเยเวกา สงฺคหิตาฯ เสสา ทส ธาตุโย อสงฺคหิตาฯ อิติ ยานิ เตน อสงฺคหิตานิ ทสายตนานิ, ตานิ จกฺขายตนมนายตเนหิ ทฺวีหิ อสงฺคหิตานิฯ ยาปิ เตน อสงฺคหิตา ทส ธาตุโย, ตา จกฺขุธาตุยา เจว สตฺตหิ จ วิญฺญาณธาตูหิ อสงฺคหิตาติฯ รูปายตนาทีสุปิ เอเสว นโยฯ
Tatrāyaṃ nayo – cakkhāyatanena hi khandhasaṅgahena rūpakkhandho saṅgahito. Tasmiṃ saṅgahite rūpakkhandhe āyatanasaṅgahena cakkhāyatanamevekaṃ saṅgahitaṃ. Sesāni dasa āyatanāni asaṅgahitāni. Dhātusaṅgahenapi tena cakkhudhātuyevekā saṅgahitā. Sesā dasa dhātuyo asaṅgahitā. Iti yāni tena asaṅgahitāni dasāyatanāni, tāni cakkhāyatanamanāyatanehi dvīhi asaṅgahitāni. Yāpi tena asaṅgahitā dasa dhātuyo, tā cakkhudhātuyā ceva sattahi ca viññāṇadhātūhi asaṅgahitāti. Rūpāyatanādīsupi eseva nayo.
๑๗๒. ทุติยปเญฺห – ยสฺมา ยาย กายจิ วิญฺญาณธาตุยา สงฺคหิโต วิญฺญาณกฺขโนฺธ มนายตเนน อสงฺคหิโต นาม นตฺถิ, ตสฺมา อายตนสงฺคเหน สงฺคหิตาติ วุตฺตํฯ เอตฺถ ปน จตูหิ ขเนฺธหีติ รูปาทีหิ จตูหิฯ เอกาทสหายตเนหีติ มนายตนวเชฺชหิฯ ทฺวาทสหิ ธาตูหีติ ยถานุรูปา ฉ วิญฺญาณธาตุโย อปเนตฺวา เสสาหิ ทฺวาทสหิฯ จกฺขุวิญฺญาณธาตุยา หิ จกฺขุวิญฺญาณธาตุเยว สงฺคหิตา, อิตรา อสงฺคหิตาฯ โสตวิญฺญาณธาตุอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ
172. Dutiyapañhe – yasmā yāya kāyaci viññāṇadhātuyā saṅgahito viññāṇakkhandho manāyatanena asaṅgahito nāma natthi, tasmā āyatanasaṅgahena saṅgahitāti vuttaṃ. Ettha pana catūhi khandhehīti rūpādīhi catūhi. Ekādasahāyatanehīti manāyatanavajjehi. Dvādasahi dhātūhīti yathānurūpā cha viññāṇadhātuyo apanetvā sesāhi dvādasahi. Cakkhuviññāṇadhātuyā hi cakkhuviññāṇadhātuyeva saṅgahitā, itarā asaṅgahitā. Sotaviññāṇadhātuādīsupi eseva nayo.
๑๗๓. ตติยปเญฺห – จกฺขุนฺทฺริยาทีนํ วิสฺสชฺชนํ จกฺขายตนาทิสทิสเมวฯ อิตฺถินฺทฺริยปุริสินฺทฺริเยสุ ปน ธมฺมายตเนน สทฺธิํ เทฺว อายตนานิ, ธมฺมธาตุยา จ สทฺธิํ อฎฺฐ ธาตุโย เวทิตพฺพาฯ
173. Tatiyapañhe – cakkhundriyādīnaṃ vissajjanaṃ cakkhāyatanādisadisameva. Itthindriyapurisindriyesu pana dhammāyatanena saddhiṃ dve āyatanāni, dhammadhātuyā ca saddhiṃ aṭṭha dhātuyo veditabbā.
๑๗๔. จตุตฺถปเญฺห – ตีหายตเนหีติ รูปายตนธมฺมายตนมนายตเนหิฯ เตสุ หิ ภเวสุ รูปายตนธมฺมายตนวเสน เทฺวว อายตนานิ เตหิ สงฺคหิตานิ ฯ เสสานิ นว รูปายตนานิ เตเหว จ ทฺวีหิ, มนายตเนน จาติ ตีหิ อสงฺคหิตานิ นาม โหนฺติฯ นวหิ ธาตูหีติ รูปธาตุธมฺมธาตูหิ สทฺธิํ สตฺตหิ วิญฺญาณธาตูหิฯ
174. Catutthapañhe – tīhāyatanehīti rūpāyatanadhammāyatanamanāyatanehi. Tesu hi bhavesu rūpāyatanadhammāyatanavasena dveva āyatanāni tehi saṅgahitāni . Sesāni nava rūpāyatanāni teheva ca dvīhi, manāyatanena cāti tīhi asaṅgahitāni nāma honti. Navahi dhātūhīti rūpadhātudhammadhātūhi saddhiṃ sattahi viññāṇadhātūhi.
๑๗๕. ปญฺจมปเญฺห – ทฺวีหายตเนหีติ ปฐมปทํ สนฺธาย สทฺทายตนมนายตเนหิฯ ทุติยปทํ สนฺธาย รูปายตนมนายตเนหิฯ ธาตุโยปิ เตสํเยว เอเกเกน สทฺธิํ สตฺต วิญฺญาณธาตุโย เวทิตพฺพาฯ
175. Pañcamapañhe – dvīhāyatanehīti paṭhamapadaṃ sandhāya saddāyatanamanāyatanehi. Dutiyapadaṃ sandhāya rūpāyatanamanāyatanehi. Dhātuyopi tesaṃyeva ekekena saddhiṃ satta viññāṇadhātuyo veditabbā.
๑๗๖. ฉฎฺฐปเญฺห – ทสหายตเนหีติ รูปายตนธมฺมายตนวเชฺชหิฯ โสฬสหิ ธาตูหีติ รูปธาตุธมฺมธาตุวเชฺชเหวฯ กถํ? อนิทสฺสนสปฺปฎิฆา หิ ธมฺมา นาม นว โอฬาริกายตนานิฯ เตหิ ขนฺธสงฺคเหน สงฺคหิเต รูปกฺขเนฺธ, อายตนสงฺคเหน ตาเนว นวายตนานิ สงฺคหิตานิฯ รูปายตนธมฺมายตนานิ อสงฺคหิตานิฯ ธาตุสงฺคเหนปิ ตา เอว นว ธาตุโย สงฺคหิตาฯ รูปธาตุธมฺมธาตุโย อสงฺคหิตาฯ อิติ ยานิ เตหิ อสงฺคหิตานิ เทฺว อายตนานิ , ตานิ รูปายตนวเชฺชหิ นวหิ โอฬาริกายตเนหิ, มนายตเนน จาติ ทสหิ อสงฺคหิตานิฯ ยาปิ เตหิ อสงฺคหิตา เทฺว ธาตุโย, ตา รูปธาตุวชฺชาหิ นวหิ โอฬาริกธาตูหิ, สตฺตหิ จ วิญฺญาณธาตูหีติ โสฬสหิ อสงฺคหิตาติ เวทิตพฺพาฯ
176. Chaṭṭhapañhe – dasahāyatanehīti rūpāyatanadhammāyatanavajjehi. Soḷasahi dhātūhīti rūpadhātudhammadhātuvajjeheva. Kathaṃ? Anidassanasappaṭighā hi dhammā nāma nava oḷārikāyatanāni. Tehi khandhasaṅgahena saṅgahite rūpakkhandhe, āyatanasaṅgahena tāneva navāyatanāni saṅgahitāni. Rūpāyatanadhammāyatanāni asaṅgahitāni. Dhātusaṅgahenapi tā eva nava dhātuyo saṅgahitā. Rūpadhātudhammadhātuyo asaṅgahitā. Iti yāni tehi asaṅgahitāni dve āyatanāni , tāni rūpāyatanavajjehi navahi oḷārikāyatanehi, manāyatanena cāti dasahi asaṅgahitāni. Yāpi tehi asaṅgahitā dve dhātuyo, tā rūpadhātuvajjāhi navahi oḷārikadhātūhi, sattahi ca viññāṇadhātūhīti soḷasahi asaṅgahitāti veditabbā.
๑๗๗. สตฺตมปเญฺห – ทฺวีหายตเนหีติ รูปายตนมนายตเนหิฯ อฎฺฐหิ ธาตูหีติ รูปธาตุยา สทฺธิํ สตฺตหิ วิญฺญาณธาตูหิฯ
177. Sattamapañhe – dvīhāyatanehīti rūpāyatanamanāyatanehi. Aṭṭhahi dhātūhīti rūpadhātuyā saddhiṃ sattahi viññāṇadhātūhi.
๑๗๘. อฎฺฐมปเญฺห – เอกาทสหายตเนหีติ สปฺปฎิฆธเมฺม สนฺธาย ธมฺมายตนวเชฺชหิ, อุปาทาธเมฺม สนฺธาย โผฎฺฐพฺพายตนวเชฺชหิฯ ธาตูสุปิ เอเสว นโยฯ อตฺถโยชนา ปเนตฺถ เหฎฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพาติฯ
178. Aṭṭhamapañhe – ekādasahāyatanehīti sappaṭighadhamme sandhāya dhammāyatanavajjehi, upādādhamme sandhāya phoṭṭhabbāyatanavajjehi. Dhātūsupi eseva nayo. Atthayojanā panettha heṭṭhā vuttanayeneva veditabbāti.
สงฺคหิเตนอสงฺคหิตปทวณฺณนาฯ
Saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / อภิธมฺมปิฎก • Abhidhammapiṭaka / ธาตุกถาปาฬิ • Dhātukathāpāḷi / ๒. สงฺคหิเตนอสงฺคหิตปทนิเทฺทโส • 2. Saṅgahitenaasaṅgahitapadaniddeso
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ปญฺจปกรณ-มูลฎีกา • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ๒. ทุติยนโย สงฺคหิเตนอสงฺคหิตปทวณฺณนา • 2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ปญฺจปกรณ-อนุฎีกา • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ๒. ทุติยนโย สงฺคหิเตนอสงฺคหิตปทวณฺณนา • 2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā
