Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ပဉ္စပကရဏ-အနုဋီကာ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
၂. ဒုတိယနယော သင္ဂဟိတေနအသင္ဂဟိတပဒဝဏ္ဏနာ
2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā
၁၇၁. ‘‘သင္ဂဟိတေန အသင္ဂဟိတ’’န္တိ ဧတ္ထ သင္ဂဟိတာသင္ဂဟိတသဒ္ဒာ ဘိန္နာဓိကရဏာ န ဂဟေတဗ္ဗာ ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗတာယ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ ယော ဟိ ဓမ္မော သင္ဂဟိတတာဝိသေသဝိသိဋ္ဌော အသင္ဂဟိတော ဟေဋ္ဌာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌော, သ္ဝေဝ ဣဓ အသင္ဂဟိတဘာဝေန ပုစ္ဆိတ္ဝာ ဝိသ္သဇ္ဇီယတီတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ယံ တံ။ပေ.။ တဒေဝ ဒသ္သေန္တော’’တိ အာဟ။ ယေ ဟိ ဓမ္မာ စက္ခာယတနေန ခန္ဓသင္ဂဟေန သင္ဂဟိတာ, အာယတနဓာတုသင္ဂဟေန စ အသင္ဂဟိတာ, တေသံယေဝ ပုန ခန္ဓာဒီဟိ အသင္ဂဟော ပုစ္ဆိတ္ဝာ ဝိသ္သဇ္ဇိတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စက္ခာယတနေန။ပေ.။ အာဟာ’’တိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု နယေသု ဝာရေသု စ။ ခန္ဓာဒိသင္ဂဟသာမညာနန္တိ ‘‘ခန္ဓသင္ဂဟေနာ’’တိအာဒိနာ အဝိသေသေန ဝုတ္တာနံ ခန္ဓာဒိသင္ဂဟာနံ။ ‘‘သာမညဇောတနာ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတီ’’တိ အာဟ ‘‘နိစ္စံ ဝိသေသာပေက္ခတ္တာ’’တိ။ ဝိသေသာဝဗောဓနတ္ထာနိ ပဉ္ဟဗ္ယာကရဏာနီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘေဒနိသ္သိတတ္တာ စ ပုစ္ဆာဝိသ္သဇ္ဇနာန’’န္တိ။ သဝိသေသာဝ ခန္ဓာဒိဂဏနာတိ ‘‘ခန္ဓသင္ဂဟေနာ’’တိအာဒိနာ အဝိသေသေန ဝုတ္တာပိ ရူပက္ခန္ဓာဒိနာ သဝိသေသာဝ ခန္ဓာဒိဂဏနာ, ခန္ဓာဒိနာ သင္ဂဟောတိ အတ္ထော။ သုဒ္ဓာတိ ကေဝလာ အနဝသေသာ, သာမညဘူတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
171. ‘‘Saṅgahitena asaṅgahita’’nti ettha saṅgahitāsaṅgahitasaddā bhinnādhikaraṇā na gahetabbā visesanavisesitabbatāya icchitattā. Yo hi dhammo saṅgahitatāvisesavisiṭṭho asaṅgahito heṭṭhā uddiṭṭho, sveva idha asaṅgahitabhāvena pucchitvā vissajjīyatīti dassento ‘‘yaṃ taṃ…pe… tadeva dassento’’ti āha. Ye hi dhammā cakkhāyatanena khandhasaṅgahena saṅgahitā, āyatanadhātusaṅgahena ca asaṅgahitā, tesaṃyeva puna khandhādīhi asaṅgaho pucchitvā vissajjito. Tena vuttaṃ ‘‘cakkhāyatanena…pe… āhā’’ti. Sabbatthāti sabbesu nayesu vāresu ca. Khandhādisaṅgahasāmaññānanti ‘‘khandhasaṅgahenā’’tiādinā avisesena vuttānaṃ khandhādisaṅgahānaṃ. ‘‘Sāmaññajotanā visese avatiṭṭhatī’’ti āha ‘‘niccaṃ visesāpekkhattā’’ti. Visesāvabodhanatthāni pañhabyākaraṇānīti vuttaṃ ‘‘bhedanissitattā ca pucchāvissajjanāna’’nti. Savisesāva khandhādigaṇanāti ‘‘khandhasaṅgahenā’’tiādinā avisesena vuttāpi rūpakkhandhādinā savisesāva khandhādigaṇanā, khandhādinā saṅgahoti attho. Suddhāti kevalā anavasesā, sāmaññabhūtāti vuttaṃ hoti.
တတ္ထာတိ ယထာဓိကတေ ဒုတိယနယေ။ သာမညဇောတနာယ ဝိသေသနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ အာဟ ‘‘သင္ဂဟိ။ပေ.။ နိဒ္ဓာရိတတ္တာ’’တိ။ တီသု သင္ဂဟေသူတိ ခန္ဓာဒိသင္ဂဟေသု တီသု။ အညေဟီတိ ဝုတ္တာဝသေသေဟိ ဒ္ဝီဟိ ဧကေန ဝာ။ ဧတ္တကေနေဝ ဒသ္သေတဗ္ဗာ သိယုံ တာဝတာပိ သင္ဂဟိတေန အသင္ဂဟိတဘာဝသ္သ ပကာသိတတ္တာ။ တေသန္တိ သင္ဂဟိတေနအသင္ဂဟိတဘာဝေန ဝုတ္တဓမ္မာနံ။ ဧဝံဝိဓာနန္တိ ‘‘စက္ခာယတနံ သောတာယတန’’န္တိအာဒိနာ အနိဒ္ဓာရိတဝိသေသာနံ။ အသမ္ဘဝာတိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန နိဒ္ဒိသိတုံ အသမ္ဘဝာ။ သင္ဂဟာဒိနယဒသ္သနမတ္တံ နယမာတိကာယ ဗ္ယာပာရော, ယတ္ထ ပန သင္ဂဟာဒယော, တေ ခန္ဓာဒယော ကုသလာဒယော စ တေသံ ဝိသယဘူတာတိ တေဟိ ဝိနာ သင္ဂဟာဒီနံ ပဝတ္တိ နတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘နယမာတိကာယ အဗ္ဘန္တရဗာဟိရမာတိကာပေက္ခတ္တာ’’တိ။ သင္ဂာဟကံ အသင္ဂာဟကဉ္စာတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယော ဟိ ဣဓ သင္ဂာဟကဘာဝေန ဝုတ္တော ဓမ္မော အသင္ဂာဟကဘာဝေနပိ ဝုတ္တောယေဝာတိ။
Tatthāti yathādhikate dutiyanaye. Sāmaññajotanāya visesaniddiṭṭhattā āha ‘‘saṅgahi…pe… niddhāritattā’’ti. Tīsu saṅgahesūti khandhādisaṅgahesu tīsu. Aññehīti vuttāvasesehi dvīhi ekena vā. Ettakeneva dassetabbā siyuṃ tāvatāpi saṅgahitena asaṅgahitabhāvassa pakāsitattā. Tesanti saṅgahitenaasaṅgahitabhāvena vuttadhammānaṃ. Evaṃvidhānanti ‘‘cakkhāyatanaṃ sotāyatana’’ntiādinā aniddhāritavisesānaṃ. Asambhavāti vuttappakārena niddisituṃ asambhavā. Saṅgahādinayadassanamattaṃ nayamātikāya byāpāro, yattha pana saṅgahādayo, te khandhādayo kusalādayo ca tesaṃ visayabhūtāti tehi vinā saṅgahādīnaṃ pavatti natthi. Tenāha ‘‘nayamātikāya abbhantarabāhiramātikāpekkhattā’’ti. Saṅgāhakaṃ asaṅgāhakañcāti vattabbaṃ. Yo hi idha saṅgāhakabhāvena vutto dhammo asaṅgāhakabhāvenapi vuttoyevāti.
‘‘ယေ ဓမ္မာ ခန္ဓသင္ဂဟေန သင္ဂဟိတာ, အာယတနဓာတုသင္ဂဟေန အသင္ဂဟိတာ’’တိ, ‘‘ယေ ဓမ္မာ ခန္ဓသင္ဂဟေန အသင္ဂဟိတာ, အာယတနဓာတုသင္ဂဟေန သင္ဂဟိတာ’’တိ စ ယတ္ထ ပုစ္ဆိတဗ္ဗဝိသ္သဇ္ဇိတဗ္ဗဓမ္မဝိသေသနိဒ္ဓာရဏံ နတ္ထိ, တတ္ထ ပဌမနယေ ဆဋ္ဌနယေ စ ‘‘ရူပက္ခန္ဓော ကတိဟိ ခန္ဓေဟိ သင္ဂဟိတော? ဧကေန ခန္ဓေနာ’’တိ (ဓာတု. ၆), ‘‘ရူပက္ခန္ဓော ကတိဟိ ခန္ဓေဟိ သမ္ပယုတ္တောတိ? နတ္ထိ။ စတူဟိ ခန္ဓေဟိ ဝိပ္ပယုတ္တော’’တိ (ဓာတု. ၂၂၈) စ ဧဝံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗဝိသ္သဇ္ဇိတဗ္ဗဘာဝေန။ ဣတရေသူတိ ဒုတိယာဒိနယေသု။ တသ္သ တသ္သာတိ ယံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗံ ဝိသ္သဇ္ဇိတဗ္ဗဉ္စ ‘‘ယေ ဓမ္မာ’’တိ အနိယမိတရူပေန နိဒ္ဓာရိတံ, တသ္သ တသ္သ ‘‘တေ ဓမ္မာ’’တိ နိယာမကဘာဝေန။
‘‘Ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā, āyatanadhātusaṅgahena asaṅgahitā’’ti, ‘‘ye dhammā khandhasaṅgahena asaṅgahitā, āyatanadhātusaṅgahena saṅgahitā’’ti ca yattha pucchitabbavissajjitabbadhammavisesaniddhāraṇaṃ natthi, tattha paṭhamanaye chaṭṭhanaye ca ‘‘rūpakkhandho katihi khandhehi saṅgahito? Ekena khandhenā’’ti (dhātu. 6), ‘‘rūpakkhandho katihi khandhehi sampayuttoti? Natthi. Catūhi khandhehi vippayutto’’ti (dhātu. 228) ca evaṃ pucchitabbavissajjitabbabhāvena. Itaresūti dutiyādinayesu. Tassa tassāti yaṃ pucchitabbaṃ vissajjitabbañca ‘‘ye dhammā’’ti aniyamitarūpena niddhāritaṃ, tassa tassa ‘‘te dhammā’’ti niyāmakabhāvena.
ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ပကရဏေ။ ယေန ယေန စက္ခာယတနာဒိနာ သင္ဂာဟကေန။ ခန္ဓာဒိသင္ဂဟေသူတိ ခန္ဓာယတနဓာတုသင္ဂဟေသု။ တေန တေနာတိ ခန္ဓာဒိသင္ဂဟေန။ အညန္တိ တတော တတော သင္ဂာဟကတော အညံ။ တဗ္ဗိနိမုတ္တံ သင္ဂဟေတဗ္ဗာသင္ဂဟေတဗ္ဗံ ယံ ဓမ္မဇာတံ အတ္ထိ, တံ တဒေဝ ‘‘စက္ခာယတနေန ယေ ဓမ္မာ ခန္ဓသင္ဂဟေန သင္ဂဟိတာ, အာယတနဓာတုသင္ဂဟေန အသင္ဂဟိတာ’’တိ သင္ဂာဟကာသင္ဂာဟကဘာဝေန ဥဒ္ဓဋံ။ အညော ဓမ္မော နတ္ထိ တသ္သ သဘာဂဘာဝေန သင္ဂာဟကသ္သေဝ အဘာဝတော။ သိယာ ပနေတံ သဘာဂေန ဧကဒေသေန သင္ဂဟောတိ, တံ ပဋိက္ခိပန္တော အာဟ ‘‘န စ သော။ပေ.။ ဟောတီ’’တိ။ ယဉ္စာတိအာဒိနာ ဝစနန္တရံ ပရိဟရတိ။
Etthāti etasmiṃ pakaraṇe. Yena yena cakkhāyatanādinā saṅgāhakena. Khandhādisaṅgahesūti khandhāyatanadhātusaṅgahesu. Tena tenāti khandhādisaṅgahena. Aññanti tato tato saṅgāhakato aññaṃ. Tabbinimuttaṃ saṅgahetabbāsaṅgahetabbaṃ yaṃ dhammajātaṃ atthi, taṃ tadeva ‘‘cakkhāyatanena ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā, āyatanadhātusaṅgahena asaṅgahitā’’ti saṅgāhakāsaṅgāhakabhāvena uddhaṭaṃ. Añño dhammo natthi tassa sabhāgabhāvena saṅgāhakasseva abhāvato. Siyā panetaṃ sabhāgena ekadesena saṅgahoti, taṃ paṭikkhipanto āha ‘‘na ca so…pe… hotī’’ti. Yañcātiādinā vacanantaraṃ pariharati.
ယဒိ စာတိအာဒိနာပိ တသ္သေဝ တေန သင္ဂဟာဘာဝံ ပာဌာဘာဝဒသ္သနေန ဝိဘာဝေတိ။ တတ္ထ သော ဧဝာတိ ယော ရူပာဒိက္ခန္ဓော သင္ဂာဟကဘာဝေန ဝုတ္တော, သော ဧဝ တေန ရူပာဒိက္ခန္ဓေန သင္ဂယ္ဟေယ္ယ သင္ဂဟေတဗ္ဗော ဘဝေယ္ယ, တေနေဝ တသ္သ သင္ဂဟာဘာဝေ လက္ခဏံ ဒသ္သေန္တော အာဟ ‘‘န ဟိ သော ဧဝ တသ္သ သဘာဂော ဝိသဘာဂော စာ’’တိ။ ဧကဒေသာ ဝိယ စက္ခာယတနာဒယော သမုဒာယသ္သ ရူပက္ခန္ဓာဒိကသ္သ။ ရူပက္ခန္ဓော စက္ခာယတနာဒီနံ န သင္ဂာဟကော အသင္ဂာဟကော စ သဘာဂဝိသဘာဂဘာဝာဘာဝတော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သမုဒာယန္တောဂဓာနန္တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပာကဋတရံ ကရောတိ။ တတ္ထ ယေနာတိ ဝိဘာဂေန။ တေတိ ဧကဒေသာ။ တေသန္တိ ဧကဒေသာနံ။ ဧတ္ထ တဒန္တောဂဓတာယ ဝိဘာဂာဘာဝော, ဝိဘာဂာဘာဝေန သဘာဂဝိသဘာဂတာဘာဝော, တေန သင္ဂာဟကာသင္ဂာဟကတာဘာဝော ဒသ္သိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
Yadicātiādināpi tasseva tena saṅgahābhāvaṃ pāṭhābhāvadassanena vibhāveti. Tattha so evāti yo rūpādikkhandho saṅgāhakabhāvena vutto, so eva tena rūpādikkhandhena saṅgayheyya saṅgahetabbo bhaveyya, teneva tassa saṅgahābhāve lakkhaṇaṃ dassento āha ‘‘na hi so eva tassa sabhāgo visabhāgo cā’’ti. Ekadesā viya cakkhāyatanādayo samudāyassa rūpakkhandhādikassa. Rūpakkhandho cakkhāyatanādīnaṃ na saṅgāhako asaṅgāhako ca sabhāgavisabhāgabhāvābhāvato. Esa nayo sesesupi. Samudāyantogadhānantiādinā vuttamevatthaṃ pākaṭataraṃ karoti. Tattha yenāti vibhāgena. Teti ekadesā. Tesanti ekadesānaṃ. Ettha tadantogadhatāya vibhāgābhāvo, vibhāgābhāvena sabhāgavisabhāgatābhāvo, tena saṅgāhakāsaṅgāhakatābhāvo dassitoti veditabbo.
ယထာ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ သဘာဂဝိသဘာဂာဘာဝေန ဧကဒေသာနံ သမုဒာယော သင္ဂာဟကော အသင္ဂာဟကော စ န ဟောတိ, ဧဝံ ဧကဒေသသဘာဂဝိသဘာဂာနန္တိ ဒသ္သေန္တော ‘‘တထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာတိအာဒိ ဥဒာဟရဏဒသ္သနေန ယထာဝုတ္တသ္သ အတ္ထသ္သ ပာကဋကရဏံ။ ခန္ဓသင္ဂဟေန သင္ဂာဟကံ အသင္ဂာဟကဉ္စာတိ ယောဇနာ။ တထာ သေသေသုပိ။ န ဟိ ဧကဒေသ။ပေ.။ ဝိသဘာဂံ ယေန သမုဒာယော သင္ဂာဟကော အသင္ဂာဟကော စ သိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတ္ထ စ သင္ဂာဟကတ္တံ တာဝ မာ ဟောတု, အသင္ဂာဟကတ္တံ ပန ကသ္မာ ပဋိက္ခိပီယတီတိ စောဒနံ မနသိ ကတ္ဝာ အာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တသ္မာတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဟေတုဘာဝေန ပရာမသတိ။ အတ္တတော အညသ္သ, အတ္တနိ အန္တောဂဓတော အညသ္သ, အတ္တေကဒေသသဘာဂတော အညသ္သ သတိပိ အသင္ဂာဟကတ္တေတိ ယောဇနာ။ တံ ပနေတံ ‘‘ရူပက္ခန္ဓော ရူပက္ခန္ဓေန သင္ဂဟိတော အသင္ဂဟိတော စ န ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေ တယော ပကာရေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သင္ဂာဟကတ္တမေဝ ဧတေသံ နတ္ထီတိ ဧတေသံ အတ္တာ, အတ္တနိ အန္တောဂဓော, အတ္တေကဒေသသဘာဂော စာတိ ဝုတ္တာနံ သင္ဂာဟကဘာဝော ဧဝ နတ္ထိ သဘာဂာဘာဝတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘န ဟိ သော ဧဝ တသ္သ သဘာဂော’’တိအာဒိ။ ယေနာတိ သင္ဂာဟကတ္တေန။ ဧဝရူပာနန္တိ ယထာဝုတ္တာနံ တိပ္ပကာရာနံ အဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ သတိပိ ဝိသဘာဂဘာဝေတိ အဓိပ္ပာယော။
Yathā sabbena sabbaṃ sabhāgavisabhāgābhāvena ekadesānaṃ samudāyo saṅgāhako asaṅgāhako ca na hoti, evaṃ ekadesasabhāgavisabhāgānanti dassento ‘‘tathā’’tiādimāha. Tattha yathātiādi udāharaṇadassanena yathāvuttassa atthassa pākaṭakaraṇaṃ. Khandhasaṅgahena saṅgāhakaṃ asaṅgāhakañcāti yojanā. Tathā sesesupi. Na hi ekadesa…pe… visabhāgaṃ yena samudāyo saṅgāhako asaṅgāhako ca siyāti adhippāyo. Ettha ca saṅgāhakattaṃ tāva mā hotu, asaṅgāhakattaṃ pana kasmā paṭikkhipīyatīti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘tasmā’’tiādi. Tattha tasmāti vuttamevatthaṃ hetubhāvena parāmasati. Attato aññassa, attani antogadhato aññassa, attekadesasabhāgato aññassa satipi asaṅgāhakatteti yojanā. Taṃ panetaṃ ‘‘rūpakkhandho rūpakkhandhena saṅgahito asaṅgahito ca na hotī’’tiādinā vutte tayo pakāre sandhāya vuttaṃ. Saṅgāhakattameva etesaṃ natthīti etesaṃ attā, attani antogadho, attekadesasabhāgo cāti vuttānaṃ saṅgāhakabhāvo eva natthi sabhāgābhāvato. Tena vuttaṃ ‘‘na hi so eva tassa sabhāgo’’tiādi. Yenāti saṅgāhakattena. Evarūpānanti yathāvuttānaṃ tippakārānaṃ aggahaṇaṃ veditabbaṃ satipi visabhāgabhāveti adhippāyo.
တေနာတိ ‘‘ဓမ္မာယတန’’န္တိအာဒိနာ ဝစနေန။ ဧကဒေသသ္သ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒိကသ္သ သမုဒာယသ္သ ဓမ္မာယတနသ္သ သင္ဂာဟကတ္တံ ဧကဒေသေန သမုဒာယသ္သ သင္ဂဟိတဘာဝန္တိ အတ္ထော, သမုဒာယသ္သ ရူပက္ခန္ဓသ္သ ဧကဒေသသ္သ စက္ခာယတနသ္သ သောတာယတနသ္သ စ သင္ဂာဟကတ္တံ သမုဒာယေန ဧကဒေသသ္သ သင္ဂဟိတဘာဝန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယဒိ ဧဝံ န ဒသ္သေတိ, အထ ကိံ ဒသ္သေတီတိ အာဟ ‘‘စတုက္ခန္ဓဂဏနဘေဒေဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ စတုက္ခန္ဓဂဏနဘေဒေဟီတိ ရူပာဒိစတုက္ခန္ဓဂဏနဝိဘာဂေဟိ ။ ပဉ္စဓာတိ ရူပာဒိစတုက္ခန္ဓသင္ဂဟော ဝိညာဏက္ခန္ဓသင္ဂဟောတိ ဧဝံ ပဉ္စပ္ပကာရေန ဘိန္နတံ။ တေနာဟ ‘‘ဂဏေတဗ္ဗာဂဏေတဗ္ဗဘာဝေနာ’’တိ။ ‘‘ဧကေန ခန္ဓေနာ’’တိအာဒီသု ကရဏတ္ထေ ကရဏဝစနံ, န ကတ္တုအတ္ထေတိ ကတ္ဝာ အာဟ ‘‘သင္ဂာဟကာသင္ဂာဟကနိရပေက္ခာန’’န္တိ။ တေနေဝာဟ ‘‘ကမ္မကရဏမတ္တသဗ္ဘာဝာ’’တိ။ ဒုတိယာဒယော ပန နယာ။ အဂဏနာဒိဒသ္သနာနီတိ အဂဏနဂဏနဒသ္သနာနိ။ နနု စ ဒုတိယာဒီသု ဂဏနာဒီနိပိ ဝိဇ္ဇန္တီတိ? သစ္စံ ဝိဇ္ဇန္တိ, တာနိ ပန ဝိသေသနဘူတာနိ အပ္ပဓာနာနီတိ ဝိသေသိတဗ္ဗဘူတာနံ ပဓာနာနံ ဝသေနေဝံ ဝုတ္တံ။ ‘‘စက္ခာယတနေန ယေ ဓမ္မာ ခန္ဓသင္ဂဟေန သင္ဂဟိတာ’’တိအာဒိနာ ကတ္တုအာဒယော နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ အာဟ ‘‘ကတ္တုကရဏကမ္မတ္တယသဗ္ဘာဝာ’’တိ။
Tenāti ‘‘dhammāyatana’’ntiādinā vacanena. Ekadesassa vedanākkhandhādikassa samudāyassa dhammāyatanassa saṅgāhakattaṃ ekadesena samudāyassa saṅgahitabhāvanti attho, samudāyassa rūpakkhandhassa ekadesassa cakkhāyatanassa sotāyatanassa ca saṅgāhakattaṃ samudāyena ekadesassa saṅgahitabhāvanti vuttaṃ hoti. Yadi evaṃ na dasseti, atha kiṃ dassetīti āha ‘‘catukkhandhagaṇanabhedehī’’tiādi. Tattha catukkhandhagaṇanabhedehīti rūpādicatukkhandhagaṇanavibhāgehi . Pañcadhāti rūpādicatukkhandhasaṅgaho viññāṇakkhandhasaṅgahoti evaṃ pañcappakārena bhinnataṃ. Tenāha ‘‘gaṇetabbāgaṇetabbabhāvenā’’ti. ‘‘Ekena khandhenā’’tiādīsu karaṇatthe karaṇavacanaṃ, na kattuattheti katvā āha ‘‘saṅgāhakāsaṅgāhakanirapekkhāna’’nti. Tenevāha ‘‘kammakaraṇamattasabbhāvā’’ti. Dutiyādayo pana nayā. Agaṇanādidassanānīti agaṇanagaṇanadassanāni. Nanu ca dutiyādīsu gaṇanādīnipi vijjantīti? Saccaṃ vijjanti, tāni pana visesanabhūtāni appadhānānīti visesitabbabhūtānaṃ padhānānaṃ vasenevaṃ vuttaṃ. ‘‘Cakkhāyatanena ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā’’tiādinā kattuādayo niddiṭṭhāti āha ‘‘kattukaraṇakammattayasabbhāvā’’ti.
တထာ တထာတိ တေန တေန ရူပက္ခန္ဓာဒိပ္ပကာရေန။ တံတံခန္ဓာဒိဘာဝာဘာဝော သဘာဂဝိသဘာဂတာတိ ရူပဓမ္မာဒီနံ ရူပက္ခန္ဓာဒိဘာဝော သဘာဂတာ, ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒိအဘာဝော ဝိသဘာဂတာတိ အတ္ထော။ ယထာနိဒ္ဓာရိတဓမ္မဒသ္သနေတိ ‘‘ယေ ဓမ္မာ, တေ ဓမ္မာ’’တိ နိဒ္ဓာရိတပ္ပကာရဓမ္မနိရူပနေ။ သင္ဂာဟကသင္ဂဟေတဗ္ဗာနန္တိ စက္ခာယတနာဒိကသ္သ သင္ဂာဟကသ္သ သောတာယတနာဒိကသ္သ စ သင္ဂဟေတဗ္ဗသ္သ။ သမာနက္ခန္ဓာဒိဘာဝောတိ ဧကက္ခန္ဓာဒိဘာဝော, ရူပက္ခန္ဓာဒိဘာဝောတိ အတ္ထော။ တဒဘာဝောတိ တသ္သ သမာနက္ခန္ဓာဒိဘာဝသ္သ အဘာဝော အညက္ခန္ဓာဒိဘာဝော။ အယန္တိ ယ္ဝာယံ ပဌမနယေ တထာ တထာ ဂဏေတဗ္ဗာဂဏေတဗ္ဗတာသင္ခာတော ဒုတိယာဒိနယေသု ယထာဝုတ္တာနံ သမာနက္ခန္ဓာဒိဘာဝာဘာဝသင္ခာတော တံတံခန္ဓာဒိဘာဝာဘာဝော ဝုတ္တော, အယမေတေသံ ဒ္ဝိပ္ပကာရာနံ နယာနံ သဘာဂဝိသဘာဂတာသု ဝိသေသော။
Tathā tathāti tena tena rūpakkhandhādippakārena. Taṃtaṃkhandhādibhāvābhāvo sabhāgavisabhāgatāti rūpadhammādīnaṃ rūpakkhandhādibhāvo sabhāgatā, vedanākkhandhādiabhāvo visabhāgatāti attho. Yathāniddhāritadhammadassaneti ‘‘ye dhammā, te dhammā’’ti niddhāritappakāradhammanirūpane. Saṅgāhakasaṅgahetabbānanti cakkhāyatanādikassa saṅgāhakassa sotāyatanādikassa ca saṅgahetabbassa. Samānakkhandhādibhāvoti ekakkhandhādibhāvo, rūpakkhandhādibhāvoti attho. Tadabhāvoti tassa samānakkhandhādibhāvassa abhāvo aññakkhandhādibhāvo. Ayanti yvāyaṃ paṭhamanaye tathā tathā gaṇetabbāgaṇetabbatāsaṅkhāto dutiyādinayesu yathāvuttānaṃ samānakkhandhādibhāvābhāvasaṅkhāto taṃtaṃkhandhādibhāvābhāvo vutto, ayametesaṃ dvippakārānaṃ nayānaṃ sabhāgavisabhāgatāsu viseso.
သမုဒယသစ္စသုခိန္ဒ္ရိယာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မဂ္ဂသစ္စဒုက္ခိန္ဒ္ရိယာဒိ သင္ဂယ္ဟတိ။ အသင္ဂာဟကတ္တာဘာဝတောတိ သင္ဂဟိတတာဝိသိဋ္ဌသ္သ အသင္ဂာဟကတ္တသ္သ အဘာဝတော ။ န ဟိ သက္ကာ ‘‘သမုဒယသစ္စေန ယေ ဓမ္မာ ခန္ဓသင္ဂဟေန သင္ဂဟိတာ, အာယတနဓာတုသင္ဂဟေန အသင္ဂဟိတာ’’တိအာဒိ ဝတ္တုံ။ ဒုက္ခသစ္စသဒိသာနိ အဗ္ယာကတပဒာဒီနိ။ ဣတရေဟီတိ အာယတနဓာတုသင္ဂဟေဟိ သင္ဂာဟကတ္တာသင္ဂာဟကတ္တာဘာဝတော န ဥဒ္ဓဋာနီတိ ယောဇနာ။ ဧဝန္တိအာဒိ ယထာဝုတ္တသ္သ အတ္ထသ္သ နိဂမနဝသေန ဝုတ္တံ။ န ရူပက္ခန္ဓောတိ န သဗ္ဗော ရူပက္ခန္ဓဓမ္မောတိ အတ္ထော။
Samudayasaccasukhindriyādīti ādi-saddena maggasaccadukkhindriyādi saṅgayhati. Asaṅgāhakattābhāvatoti saṅgahitatāvisiṭṭhassa asaṅgāhakattassa abhāvato . Na hi sakkā ‘‘samudayasaccena ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā, āyatanadhātusaṅgahena asaṅgahitā’’tiādi vattuṃ. Dukkhasaccasadisāni abyākatapadādīni. Itarehīti āyatanadhātusaṅgahehi saṅgāhakattāsaṅgāhakattābhāvato na uddhaṭānīti yojanā. Evantiādi yathāvuttassa atthassa nigamanavasena vuttaṃ. Na rūpakkhandhoti na sabbo rūpakkhandhadhammoti attho.
‘‘ခန္ဓပဒေနာ’’တိ ဣဒံ ကရဏတ္ထေ ကရဏဝစနံ, န ကတ္တုအတ္ထေတိ အာဟ ‘‘ခန္ဓပဒသင္ဂဟေနာတိ အတ္ထော’’တိ။ တေနေဝသ္သ ကတ္တုအတ္ထတံ ပဋိသေဓေတုံ ‘‘န သင္ဂာဟကေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကရဏံ ပန ကတ္တုရဟိတံ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ကေနစိ သင္ဂာဟကေနာတိ ဣဒံ ပန အာနေတ္ဝာ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ သင္ဂာဟကေသု န ယုဇ္ဇတိ န သင္ဂဟေတဗ္ဗေသူတိ အဓိပ္ပာယော။ ရူပက္ခန္ဓဓမ္မာ ဟိ ‘‘ယေ ဓမ္မာ ခန္ဓသင္ဂဟေန သင္ဂဟိတာ’’တိ ဝုတ္တာတိ။ သမုဒာယေ ဝုတ္တဝိဓိ တဒဝယဝေပိ သမ္ဘဝတီတိ စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေန္တော ‘‘ဧတေန နယေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပဋိယောဂီနိဝတ္တနံ ဧဝ-သဒ္ဒေန ကရီယတီတိ အာဟ ‘‘န ဟိ အညမတ္တနိဝာရဏံ ဧဝ-သဒ္ဒသ္သ အတ္ထော’’တိ။ တေနာဟ ‘‘သင္ဂာဟကတော အညနိဝာရဏံ ဧဝ-သဒ္ဒသ္သ အတ္ထော’’တိ။ သော စ။ပေ.။ ပေက္ခန္တိ ဣမိနာ တမေဝတ္ထံ ပာကဋတရံ ကရောတိ။ သင္ဂာဟကာပေက္ခတ္တေ ဟိ ‘‘သော စာ’’တိအာဒိဝစနသ္သ ‘‘စက္ခာယတနေန ရူပက္ခန္ဓောဝ သင္ဂဟိတော’’တိ ဧတ္ထ စက္ခာယတနံ သင္ဂာဟကန္တိ ယထာဓိပ္ပေတသ္သ အတ္ထသ္သ အသမ္ဘဝော ဧဝာတိ ဣဒာနိ တံ အသမ္ဘဝံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိမာဟ, တံ သုဝိညေယ္ယမေဝ။
‘‘Khandhapadenā’’ti idaṃ karaṇatthe karaṇavacanaṃ, na kattuattheti āha ‘‘khandhapadasaṅgahenāti attho’’ti. Tenevassa kattuatthataṃ paṭisedhetuṃ ‘‘na saṅgāhakenā’’ti vuttaṃ. Karaṇaṃ pana katturahitaṃ natthīti āha ‘‘kenaci saṅgāhakenāti idaṃ pana ānetvā vattabba’’nti. Saṅgāhakesu na yujjati na saṅgahetabbesūti adhippāyo. Rūpakkhandhadhammā hi ‘‘ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā’’ti vuttāti. Samudāye vuttavidhi tadavayavepi sambhavatīti codanaṃ samuṭṭhāpento ‘‘etena nayenā’’tiādimāha. Paṭiyogīnivattanaṃ eva-saddena karīyatīti āha ‘‘na hi aññamattanivāraṇaṃ eva-saddassa attho’’ti. Tenāha ‘‘saṅgāhakato aññanivāraṇaṃ eva-saddassa attho’’ti. So ca…pe… pekkhanti iminā tamevatthaṃ pākaṭataraṃ karoti. Saṅgāhakāpekkhatte hi ‘‘so cā’’tiādivacanassa ‘‘cakkhāyatanena rūpakkhandhova saṅgahito’’ti ettha cakkhāyatanaṃ saṅgāhakanti yathādhippetassa atthassa asambhavo evāti idāni taṃ asambhavaṃ vibhāvento ‘‘katha’’ntiādimāha, taṃ suviññeyyameva.
ဧတ္ထာတိ ‘‘အဍ္ဎေကာဒသဟိ အာယတနဓာတူဟီ’’တိ ဧတ္ထ။ ‘‘ရူပက္ခန္ဓေနာ’’တိ အာနေတ္ဝာ ဝတ္တဗ္ဗံ အာယတနဓာတုဝိသေသနတ္ထံ။ န သော ဧဝ တသ္သ, သမုဒာယော ဝာ တဒေကဒေသာနံ သင္ဂာဟကော အသင္ဂာဟကော စ ဟောတီတိ ဝုတ္တောဝာယမတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ရူပက္ခန္ဓော။ပေ.။ န ဟောတီ’’တိ။ ဣမိနာ ပရိယာယေနာတိ ယသ္မာ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သင္ဂာဟကတ္တံ နတ္ထိ ‘‘ယေန သင္ဂဟိတသ္သ အသင္ဂာဟကံ သိယာ’’တိ ဣမိနာ ပရိယာယေန။ အသင္ဂဟိတတာယ အဘာဝော ဝုတ္တော အဋ္ဌကထာယံ (ဓာတု. အဋ္ဌ. ၁၇၁) ‘‘သော စ။ပေ.။ နတ္ထီ’’တိ။ သင္ဂဟိတတာယာတိ နိပ္ပရိယာယေန သင္ဂဟိတဘာဝေန အသင္ဂဟိတတာယ အဘာဝော ဝုတ္တောတိ န ယုဇ္ဇတီတိ ယောဇနာ။ သာ သင္ဂဟိတတာတိ အတ္တနာ အတ္တနော, အတ္တေကဒေသာနံ ဝာ သင္ဂဟိတတာ။ တေနာတိ ရူပက္ခန္ဓေန။ တေသန္တိ ရူပက္ခန္ဓတဒေကဒေသာနံ။ အတ္ထိ စ ဝိပ္ပယုတ္တတာ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီဟိ။ စက္ခာယတနာဒီဟိ ဝိယာတိ ဝိသဒိသုဒာဟရဏံ။ ဧတေဟိ ရူပဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီဟိ အညေဟိ စ ဧဝရူပေဟိ။ ဧတာနိ အညာနိ စာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။
Etthāti ‘‘aḍḍhekādasahi āyatanadhātūhī’’ti ettha. ‘‘Rūpakkhandhenā’’ti ānetvā vattabbaṃ āyatanadhātuvisesanatthaṃ. Na so eva tassa, samudāyo vā tadekadesānaṃ saṅgāhako asaṅgāhako ca hotīti vuttovāyamatthoti āha ‘‘rūpakkhandho…pe… na hotī’’ti. Iminā pariyāyenāti yasmā vuttappakāraṃ saṅgāhakattaṃ natthi ‘‘yena saṅgahitassa asaṅgāhakaṃ siyā’’ti iminā pariyāyena. Asaṅgahitatāya abhāvo vutto aṭṭhakathāyaṃ (dhātu. aṭṭha. 171) ‘‘so ca…pe… natthī’’ti. Saṅgahitatāyāti nippariyāyena saṅgahitabhāvena asaṅgahitatāya abhāvo vuttoti na yujjatīti yojanā. Sā saṅgahitatāti attanā attano, attekadesānaṃ vā saṅgahitatā. Tenāti rūpakkhandhena. Tesanti rūpakkhandhatadekadesānaṃ. Atthi ca vippayuttatā vedanākkhandhādīhi. Cakkhāyatanādīhi viyāti visadisudāharaṇaṃ. Etehi rūpavedanākkhandhādīhi aññehi ca evarūpehi. Etāni aññāni cāti etthāpi eseva nayo.
တေနေဝ တသ္သ သင္ဂဟိတတ္တာဘာဝဒသ္သနေန ဟေဋ္ဌာ ဒသ္သိတေန။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဝာရေ။ အဂ္ဂဟဏေတိ အကထနေ, အဒေသနာယန္တိ အတ္ထော။ သမုဒယသစ္စာဒီသူတိ သမုဒယသစ္စသုခိန္ဒ္ရိယာဒီသု ယုဇ္ဇေယ္ယ တံ ကာရဏံ။ ကသ္မာ? တေဟိ သမုဒယသစ္စာဒီဟိ ခန္ဓာဒိသင္ဂဟေန သင္ဂဟိတေ ဓမ္မဇာတေ သတိ တသ္သ အာယတနသင္ဂဟာဒီဟိ အသင္ဂဟိတတ္တသ္သ အဘာဝတော။ ရူပက္ခန္ဓာဒီဟီတိ ရူပက္ခန္ဓဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီဟိ။ သင္ဂဟိတမေဝ နတ္ထိ, ကသ္မာ? ‘‘သော ဧဝ တသ္သ သင္ဂာဟကော န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တောဝာယမတ္ထော။ ယဒိပိ ရူပက္ခန္ဓာဒိနာ ရူပက္ခန္ဓာဒိကသ္သ အတ္တနော။ပေ.။ နတ္ထီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အညသ္သ ပန ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒိကသ္သ ရူပက္ခန္ဓာဒိနာ သင္ဂဟိတတ္တာဘာဝေန အသင္ဂဟိတတ္တံ အတ္ထီတိ ယောဇနာ။ ဥဘယာဘာဝောတိ သင္ဂဟိတတ္တာသင္ဂဟိတတ္တာဘာဝော။ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ ဝာရေ။ ဓမ္မာယတနဇီဝိတိန္ဒ္ရိယာဒီနန္တိ ဓမ္မာယတနာဒီနံ ခန္ဓစတုက္ကသင္ဂာဟကတ္တေ, ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယာဒီနံ ခန္ဓဒုကသင္ဂာဟကတ္တေတိ ယောဇနာ။ ပာဠိယံ အနာဂတတ္တာ ‘‘သတီ’’တိ သာသင္ကံ ဝဒတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဌမေန ဓမ္မဓာတုသဠာယတနာဒီနံ သုခိန္ဒ္ရိယာဒီနဉ္စ, ဒုတိယေန ဧကက္ခန္ဓသ္သ သင္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သုခိန္ဒ္ရိယဉ္ဟိ ဝေဒနာက္ခန္ဓသ္သေဝ သင္ဂာဟကံ။ တေသန္တိ ခန္ဓစတုက္ကခန္ဓဒုကာဒီနံ အသင္ဂဟိတတာ န နတ္ထိ အတ္ထေဝာတိ တသ္သာ အဘာဝော အနေကန္တိကော။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘ရူပက္ခန္ဓာဒီဟိ ပနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။
Teneva tassa saṅgahitattābhāvadassanena heṭṭhā dassitena. Etthāti etasmiṃ vāre. Aggahaṇeti akathane, adesanāyanti attho. Samudayasaccādīsūti samudayasaccasukhindriyādīsu yujjeyya taṃ kāraṇaṃ. Kasmā? Tehi samudayasaccādīhi khandhādisaṅgahena saṅgahite dhammajāte sati tassa āyatanasaṅgahādīhi asaṅgahitattassa abhāvato. Rūpakkhandhādīhīti rūpakkhandhavedanākkhandhādīhi. Saṅgahitameva natthi, kasmā? ‘‘So eva tassa saṅgāhako na hotī’’ti vuttovāyamattho. Yadipi rūpakkhandhādinā rūpakkhandhādikassa attano…pe… natthīti sambandho. Aññassa pana vedanākkhandhādikassa rūpakkhandhādinā saṅgahitattābhāvena asaṅgahitattaṃ atthīti yojanā. Ubhayābhāvoti saṅgahitattāsaṅgahitattābhāvo. Ettha etasmiṃ vāre. Dhammāyatanajīvitindriyādīnanti dhammāyatanādīnaṃ khandhacatukkasaṅgāhakatte, jīvitindriyādīnaṃ khandhadukasaṅgāhakatteti yojanā. Pāḷiyaṃ anāgatattā ‘‘satī’’ti sāsaṅkaṃ vadati. Ādi-saddena paṭhamena dhammadhātusaḷāyatanādīnaṃ sukhindriyādīnañca, dutiyena ekakkhandhassa saṅgaho daṭṭhabbo. Sukhindriyañhi vedanākkhandhasseva saṅgāhakaṃ. Tesanti khandhacatukkakhandhadukādīnaṃ asaṅgahitatā na natthi atthevāti tassā abhāvo anekantiko. Pubbe vuttanayenāti ‘‘rūpakkhandhādīhi panā’’tiādinā vuttanayena.
တတ္ထေဝာတိ တသ္မိံယေဝ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေ သနိဒသ္သနသပ္ပဋိဃပဒေ။ နိဝတ္တေတ္ဝာ ဂဏ္ဟန္တောတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ ပဋိနိဝတ္တေတ္ဝာ ဂဏ္ဟန္တော ပစ္စာမသန္တော။ တဒဝတ္တဗ္ဗတာတိ တေသံ သင္ဂာဟကာသင္ဂာဟကသင္ဂဟိတတ္တာသင္ဂဟိတတ္တာနံ အဝတ္တဗ္ဗတာ။ အသင္ဂာဟကတ္တာဘာဝတော ဧဝ။ပေ.။ န သင္ဂာဟကတ္တာဘာဝတောတိ ယသ္မာ နေသံ အသင္ဂာဟကတ္တံ ဝိယ သင္ဂာဟကတ္တမ္ပိ နတ္ထိ, တတော ဧဝ သင္ဂဟိတတ္တာသင္ဂဟိတတ္တမ္ပီတိ ဒသ္သေတိ။
Tatthevāti tasmiṃyeva pubbe vutte sanidassanasappaṭighapade. Nivattetvā gaṇhantoti pubbe vuttaṃ paṭinivattetvā gaṇhanto paccāmasanto. Tadavattabbatāti tesaṃ saṅgāhakāsaṅgāhakasaṅgahitattāsaṅgahitattānaṃ avattabbatā. Asaṅgāhakattābhāvato eva…pe… na saṅgāhakattābhāvatoti yasmā nesaṃ asaṅgāhakattaṃ viya saṅgāhakattampi natthi, tato eva saṅgahitattāsaṅgahitattampīti dasseti.
ဒုတိယနယသင္ဂဟိတေနအသင္ဂဟိတပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Dutiyanayasaṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / အဘိဓမ္မပိဋက • Abhidhammapiṭaka / ဓာတုကထာပာဠိ • Dhātukathāpāḷi / ၂. သင္ဂဟိတေနအသင္ဂဟိတပဒနိဒ္ဒေသော • 2. Saṅgahitenaasaṅgahitapadaniddeso
အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / အဘိဓမ္မပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ပဉ္စပကရဏ-အဋ္ဌကထာ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ၂. ဒုတိယနယော သင္ဂဟိတေနအသင္ဂဟိတပဒဝဏ္ဏနာ • 2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā
ဋီကာ • Tīkā / အဘိဓမ္မပိဋက (ဋီကာ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ပဉ္စပကရဏ-မူလဋီကာ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ၂. ဒုတိယနယော သင္ဂဟိတေနအသင္ဂဟိတပဒဝဏ္ဏနာ • 2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā