| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්‌චපකරණ-අට්‌ඨකථා • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
2. දුතියනයො සඞ්‌ගහිතෙනඅසඞ්‌ගහිතපදවණ්‌ණනා
2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā
171. ඉදානි සඞ්‌ගහිතෙන අසඞ්‌ගහිතපදං භාජෙතුං චක්‌ඛායතනෙනාතිආදි ආරද්‌ධං. තත්‍රිදං ලක්‌ඛණං – ඉමස්‌මිඤ්‌හි වාරෙ යං ඛන්‌ධපදෙන සඞ්‌ගහිතං හුත්‌වා ආයතනධාතුපදෙහි අසඞ්‌ගහිතං, ඛන්‌ධායතනපදෙහි වා සඞ්‌ගහිතං හුත්‌වා ධාතුපදෙන අසඞ්‌ගහිතං, තස්‌ස ඛන්‌ධාදීහි අසඞ්‌ගහං පුච්‌ඡිත්‌වා විස්‌සජ්‌ජනං කතං. තං පන රූපක්‌ඛන්‌ධාදීසු න යුජ්‌ජති. රූපක්‌ඛන්‌ධෙන හි රූපක්‌ඛන්‌ධොව සඞ්‌ගහිතො. සො ච අඩ්‌ඪෙකාදසහි ආයතනධාතූහි අසඞ්‌ගහිතො නාම නත්‌ථි. වෙදනාක්‌ඛන්‌ධෙන ච වෙදනාක්‌ඛන්‌ධොව සඞ්‌ගහිතො. සොපි ධම්‌මායතනධම්‌මධාතූහි අසඞ්‌ගහිතො නාම නත්‌ථි. එවං අසඞ්‌ගහිතතාය අභාවතො එතානි අඤ්‌ඤානි ච එවරූපානි මනායතනධම්‌මායතනාදීනි පදානි ඉමස්‌මිං වාරෙ න ගහිතානි. යානි පන පදානි රූපෙකදෙසං අරූපෙන අසම්‌මිස්‌සං, විඤ්‌ඤාණෙකදෙසඤ්‌ච අඤ්‌ඤෙන අසම්‌මිස්‌සං දීපෙන්‌ති, තානි ඉධ ගහිතානි. පරියොසානෙ ච –
171. Idāni saṅgahitena asaṅgahitapadaṃ bhājetuṃ cakkhāyatanenātiādi āraddhaṃ. Tatridaṃ lakkhaṇaṃ – imasmiñhi vāre yaṃ khandhapadena saṅgahitaṃ hutvā āyatanadhātupadehi asaṅgahitaṃ, khandhāyatanapadehi vā saṅgahitaṃ hutvā dhātupadena asaṅgahitaṃ, tassa khandhādīhi asaṅgahaṃ pucchitvā vissajjanaṃ kataṃ. Taṃ pana rūpakkhandhādīsu na yujjati. Rūpakkhandhena hi rūpakkhandhova saṅgahito. So ca aḍḍhekādasahi āyatanadhātūhi asaṅgahito nāma natthi. Vedanākkhandhena ca vedanākkhandhova saṅgahito. Sopi dhammāyatanadhammadhātūhi asaṅgahito nāma natthi. Evaṃ asaṅgahitatāya abhāvato etāni aññāni ca evarūpāni manāyatanadhammāyatanādīni padāni imasmiṃ vāre na gahitāni. Yāni pana padāni rūpekadesaṃ arūpena asammissaṃ, viññāṇekadesañca aññena asammissaṃ dīpenti, tāni idha gahitāni. Pariyosāne ca –
‘‘දසායතනා සත්‌තරස ධාතුයො,
‘‘Dasāyatanā sattarasa dhātuyo,
සත්‌තින්‌ද්‍රියා අසඤ්‌ඤාභවො එකවොකාරභවො;
Sattindriyā asaññābhavo ekavokārabhavo;
පරිදෙවො සනිදස්‌සනසප්‌පටිඝං,
Paridevo sanidassanasappaṭighaṃ,
අනිදස්‌සනං පුනදෙව සප්‌පටිඝං උපාදා’’ති.
Anidassanaṃ punadeva sappaṭighaṃ upādā’’ti.
එවං උද්‌දානගාථාය දස්‌සිතානෙව. තස්‌මා තෙසං වසෙනෙව සඞ්‌ගහාසඞ්‌ගහො වෙදිතබ්‌බො. පඤ්‌හවසෙන හි ඉමස්‌මිං වාරෙ ආයතනධාතුවසෙනෙව සදිසවිස්‌සජ්‌ජනෙ වීසති ධම්‌මෙ සමොධානෙත්‌වා එකො පඤ්‌හො කතො, සත්‌ත විඤ්‌ඤාණධාතුයො සමොධානෙත්‌වා එකො, සත්‌තින්‌ද්‍රියානි සමොධානෙත්‌වා එකො, ද්‌වෙ භවෙ සමොධානෙත්‌වා එකො, පරිදෙවෙන ච සනිදස්‌සනසප්‌පටිඝෙහි ච එකො, අනිදස්‌සනසප්‌පටිඝෙහි එකො, සනිදස්‌සනෙහි එකො, සප්‌පටිඝෙහි ච උපාදාධම්‌මෙහි ච එකොති අට්‌ඨ පඤ්‌හා කතා. තෙසු ඛන්‌ධාදිවිභාගො එවං වෙදිතබ්‌බො සෙය්‍යථිදං – පඨමපඤ්‌හෙ තාව චතූහි ඛන්‌ධෙහීති අරූපක්‌ඛන්‌ධෙහි, ද්‌වීහායතනෙහීති චක්‌ඛායතනාදීසු එකෙකෙන සද්‌ධිං මනායතනෙන, අට්‌ඨහි ධාතූහීති චක්‌ඛුධාතුආදීසු එකෙකාය සද්‌ධිං සත්‌තහි විඤ්‌ඤාණධාතූහි.
Evaṃ uddānagāthāya dassitāneva. Tasmā tesaṃ vaseneva saṅgahāsaṅgaho veditabbo. Pañhavasena hi imasmiṃ vāre āyatanadhātuvaseneva sadisavissajjane vīsati dhamme samodhānetvā eko pañho kato, satta viññāṇadhātuyo samodhānetvā eko, sattindriyāni samodhānetvā eko, dve bhave samodhānetvā eko, paridevena ca sanidassanasappaṭighehi ca eko, anidassanasappaṭighehi eko, sanidassanehi eko, sappaṭighehi ca upādādhammehi ca ekoti aṭṭha pañhā katā. Tesu khandhādivibhāgo evaṃ veditabbo seyyathidaṃ – paṭhamapañhe tāva catūhi khandhehīti arūpakkhandhehi, dvīhāyatanehīti cakkhāyatanādīsu ekekena saddhiṃ manāyatanena, aṭṭhahi dhātūhīti cakkhudhātuādīsu ekekāya saddhiṃ sattahi viññāṇadhātūhi.
තත්‍රායං නයො – චක්‌ඛායතනෙන හි ඛන්‌ධසඞ්‌ගහෙන රූපක්‌ඛන්‌ධො සඞ්‌ගහිතො. තස්‌මිං සඞ්‌ගහිතෙ රූපක්‌ඛන්‌ධෙ ආයතනසඞ්‌ගහෙන චක්‌ඛායතනමෙවෙකං සඞ්‌ගහිතං. සෙසානි දස ආයතනානි අසඞ්‌ගහිතානි. ධාතුසඞ්‌ගහෙනපි තෙන චක්‌ඛුධාතුයෙවෙකා සඞ්‌ගහිතා. සෙසා දස ධාතුයො අසඞ්‌ගහිතා. ඉති යානි තෙන අසඞ්‌ගහිතානි දසායතනානි, තානි චක්‌ඛායතනමනායතනෙහි ද්‌වීහි අසඞ්‌ගහිතානි. යාපි තෙන අසඞ්‌ගහිතා දස ධාතුයො, තා චක්‌ඛුධාතුයා චෙව සත්‌තහි ච විඤ්‌ඤාණධාතූහි අසඞ්‌ගහිතාති. රූපායතනාදීසුපි එසෙව නයො.
Tatrāyaṃ nayo – cakkhāyatanena hi khandhasaṅgahena rūpakkhandho saṅgahito. Tasmiṃ saṅgahite rūpakkhandhe āyatanasaṅgahena cakkhāyatanamevekaṃ saṅgahitaṃ. Sesāni dasa āyatanāni asaṅgahitāni. Dhātusaṅgahenapi tena cakkhudhātuyevekā saṅgahitā. Sesā dasa dhātuyo asaṅgahitā. Iti yāni tena asaṅgahitāni dasāyatanāni, tāni cakkhāyatanamanāyatanehi dvīhi asaṅgahitāni. Yāpi tena asaṅgahitā dasa dhātuyo, tā cakkhudhātuyā ceva sattahi ca viññāṇadhātūhi asaṅgahitāti. Rūpāyatanādīsupi eseva nayo.
172. දුතියපඤ්‌හෙ – යස්‌මා යාය කායචි විඤ්‌ඤාණධාතුයා සඞ්‌ගහිතො විඤ්‌ඤාණක්‌ඛන්‌ධො මනායතනෙන අසඞ්‌ගහිතො නාම නත්‌ථි, තස්‌මා ආයතනසඞ්‌ගහෙන සඞ්‌ගහිතාති වුත්‌තං. එත්‌ථ පන චතූහි ඛන්‌ධෙහීති රූපාදීහි චතූහි. එකාදසහායතනෙහීති මනායතනවජ්‌ජෙහි. ද්‌වාදසහි ධාතූහීති යථානුරූපා ඡ විඤ්‌ඤාණධාතුයො අපනෙත්‌වා සෙසාහි ද්‌වාදසහි. චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණධාතුයා හි චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණධාතුයෙව සඞ්‌ගහිතා, ඉතරා අසඞ්‌ගහිතා. සොතවිඤ්‌ඤාණධාතුආදීසුපි එසෙව නයො.
172. Dutiyapañhe – yasmā yāya kāyaci viññāṇadhātuyā saṅgahito viññāṇakkhandho manāyatanena asaṅgahito nāma natthi, tasmā āyatanasaṅgahena saṅgahitāti vuttaṃ. Ettha pana catūhi khandhehīti rūpādīhi catūhi. Ekādasahāyatanehīti manāyatanavajjehi. Dvādasahi dhātūhīti yathānurūpā cha viññāṇadhātuyo apanetvā sesāhi dvādasahi. Cakkhuviññāṇadhātuyā hi cakkhuviññāṇadhātuyeva saṅgahitā, itarā asaṅgahitā. Sotaviññāṇadhātuādīsupi eseva nayo.
173. තතියපඤ්‌හෙ – චක්‌ඛුන්‌ද්‍රියාදීනං විස්‌සජ්‌ජනං චක්‌ඛායතනාදිසදිසමෙව. ඉත්‌ථින්‌ද්‍රියපුරිසින්‌ද්‍රියෙසු පන ධම්‌මායතනෙන සද්‌ධිං ද්‌වෙ ආයතනානි, ධම්‌මධාතුයා ච සද්‌ධිං අට්‌ඨ ධාතුයො වෙදිතබ්‌බා.
173. Tatiyapañhe – cakkhundriyādīnaṃ vissajjanaṃ cakkhāyatanādisadisameva. Itthindriyapurisindriyesu pana dhammāyatanena saddhiṃ dve āyatanāni, dhammadhātuyā ca saddhiṃ aṭṭha dhātuyo veditabbā.
174. චතුත්‌ථපඤ්‌හෙ – තීහායතනෙහීති රූපායතනධම්‌මායතනමනායතනෙහි. තෙසු හි භවෙසු රූපායතනධම්‌මායතනවසෙන ද්‌වෙව ආයතනානි තෙහි සඞ්‌ගහිතානි . සෙසානි නව රූපායතනානි තෙහෙව ච ද්‌වීහි, මනායතනෙන චාති තීහි අසඞ්‌ගහිතානි නාම හොන්‌ති. නවහි ධාතූහීති රූපධාතුධම්‌මධාතූහි සද්‌ධිං සත්‌තහි විඤ්‌ඤාණධාතූහි.
174. Catutthapañhe – tīhāyatanehīti rūpāyatanadhammāyatanamanāyatanehi. Tesu hi bhavesu rūpāyatanadhammāyatanavasena dveva āyatanāni tehi saṅgahitāni . Sesāni nava rūpāyatanāni teheva ca dvīhi, manāyatanena cāti tīhi asaṅgahitāni nāma honti. Navahi dhātūhīti rūpadhātudhammadhātūhi saddhiṃ sattahi viññāṇadhātūhi.
175. පඤ්‌චමපඤ්‌හෙ – ද්‌වීහායතනෙහීති පඨමපදං සන්‌ධාය සද්‌දායතනමනායතනෙහි. දුතියපදං සන්‌ධාය රූපායතනමනායතනෙහි. ධාතුයොපි තෙසංයෙව එකෙකෙන සද්‌ධිං සත්‌ත විඤ්‌ඤාණධාතුයො වෙදිතබ්‌බා.
175. Pañcamapañhe – dvīhāyatanehīti paṭhamapadaṃ sandhāya saddāyatanamanāyatanehi. Dutiyapadaṃ sandhāya rūpāyatanamanāyatanehi. Dhātuyopi tesaṃyeva ekekena saddhiṃ satta viññāṇadhātuyo veditabbā.
176. ඡට්‌ඨපඤ්‌හෙ – දසහායතනෙහීති රූපායතනධම්‌මායතනවජ්‌ජෙහි. සොළසහි ධාතූහීති රූපධාතුධම්‌මධාතුවජ්‌ජෙහෙව. කථං? අනිදස්‌සනසප්‌පටිඝා හි ධම්‌මා නාම නව ඔළාරිකායතනානි. තෙහි ඛන්‌ධසඞ්‌ගහෙන සඞ්‌ගහිතෙ රූපක්‌ඛන්‌ධෙ, ආයතනසඞ්‌ගහෙන තානෙව නවායතනානි සඞ්‌ගහිතානි. රූපායතනධම්‌මායතනානි අසඞ්‌ගහිතානි. ධාතුසඞ්‌ගහෙනපි තා එව නව ධාතුයො සඞ්‌ගහිතා. රූපධාතුධම්‌මධාතුයො අසඞ්‌ගහිතා. ඉති යානි තෙහි අසඞ්‌ගහිතානි ද්‌වෙ ආයතනානි , තානි රූපායතනවජ්‌ජෙහි නවහි ඔළාරිකායතනෙහි, මනායතනෙන චාති දසහි අසඞ්‌ගහිතානි. යාපි තෙහි අසඞ්‌ගහිතා ද්‌වෙ ධාතුයො, තා රූපධාතුවජ්‌ජාහි නවහි ඔළාරිකධාතූහි, සත්‌තහි ච විඤ්‌ඤාණධාතූහීති සොළසහි අසඞ්‌ගහිතාති වෙදිතබ්‌බා.
176. Chaṭṭhapañhe – dasahāyatanehīti rūpāyatanadhammāyatanavajjehi. Soḷasahi dhātūhīti rūpadhātudhammadhātuvajjeheva. Kathaṃ? Anidassanasappaṭighā hi dhammā nāma nava oḷārikāyatanāni. Tehi khandhasaṅgahena saṅgahite rūpakkhandhe, āyatanasaṅgahena tāneva navāyatanāni saṅgahitāni. Rūpāyatanadhammāyatanāni asaṅgahitāni. Dhātusaṅgahenapi tā eva nava dhātuyo saṅgahitā. Rūpadhātudhammadhātuyo asaṅgahitā. Iti yāni tehi asaṅgahitāni dve āyatanāni , tāni rūpāyatanavajjehi navahi oḷārikāyatanehi, manāyatanena cāti dasahi asaṅgahitāni. Yāpi tehi asaṅgahitā dve dhātuyo, tā rūpadhātuvajjāhi navahi oḷārikadhātūhi, sattahi ca viññāṇadhātūhīti soḷasahi asaṅgahitāti veditabbā.
177. සත්‌තමපඤ්‌හෙ – ද්‌වීහායතනෙහීති රූපායතනමනායතනෙහි. අට්‌ඨහි ධාතූහීති රූපධාතුයා සද්‌ධිං සත්‌තහි විඤ්‌ඤාණධාතූහි.
177. Sattamapañhe – dvīhāyatanehīti rūpāyatanamanāyatanehi. Aṭṭhahi dhātūhīti rūpadhātuyā saddhiṃ sattahi viññāṇadhātūhi.
178. අට්‌ඨමපඤ්‌හෙ – එකාදසහායතනෙහීති සප්‌පටිඝධම්‌මෙ සන්‌ධාය ධම්‌මායතනවජ්‌ජෙහි, උපාදාධම්‌මෙ සන්‌ධාය ඵොට්‌ඨබ්‌බායතනවජ්‌ජෙහි. ධාතූසුපි එසෙව නයො. අත්‌ථයොජනා පනෙත්‌ථ හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බාති.
178. Aṭṭhamapañhe – ekādasahāyatanehīti sappaṭighadhamme sandhāya dhammāyatanavajjehi, upādādhamme sandhāya phoṭṭhabbāyatanavajjehi. Dhātūsupi eseva nayo. Atthayojanā panettha heṭṭhā vuttanayeneva veditabbāti.
සඞ්‌ගහිතෙනඅසඞ්‌ගහිතපදවණ්‌ණනා.
Saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධාතුකථාපාළි • Dhātukathāpāḷi / 2. සඞ්‌ගහිතෙනඅසඞ්‌ගහිතපදනිද්‌දෙසො • 2. Saṅgahitenaasaṅgahitapadaniddeso
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / පඤ්‌චපකරණ-මූලටීකා • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / 2. දුතියනයො සඞ්‌ගහිතෙනඅසඞ්‌ගහිතපදවණ්‌ණනා • 2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / පඤ්‌චපකරණ-අනුටීකා • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / 2. දුතියනයො සඞ්‌ගහිතෙනඅසඞ්‌ගහිතපදවණ්‌ණනා • 2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā
