Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්චපකරණ-මූලටීකා • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
2. දුතියනයො සඞ්ගහිතෙනඅසඞ්ගහිතපදවණ්ණනා
2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā
171. සඞ්ගහිතෙනඅසඞ්ගහිතපදනිද්දෙසෙ යං තං උද්දෙසෙ අසඞ්ගහිතතාය පුච්ඡිතබ්බං විස්සජ්ජිතබ්බඤ්ච සඞ්ගහිතතාවිසිට්ඨං අසඞ්ගහිතං ධම්මජාතං නිද්ධාරිතං, තදෙව තාව දස්සෙන්තො ‘‘චක්ඛායතනෙන යෙ ධම්මා ඛන්ධසඞ්ගහෙන සඞ්ගහිතා ආයතනධාතුසඞ්ගහෙන අසඞ්ගහිතා’’ති ආහ. සබ්බත්ථ ඛන්ධාදිසඞ්ගහසාමඤ්ඤානං නිච්චං විසෙසාපෙක්ඛත්තා භෙදනිස්සිතත්තා ච පුච්ඡාවිස්සජ්ජනානං සවිසෙසාව ඛන්ධාදිගණනා සුද්ධා. තත්ථ සඞ්ගහිතෙනඅසඞ්ගහිතවචනමත්තෙන ධම්මවිසෙසස්ස නිද්ධාරිතත්තා තීසු සඞ්ගහෙසු එකෙන ද්වීහි වා යෙ සඞ්ගහිතා හුත්වා අඤ්ඤෙහි අසඞ්ගහිතා, තෙයෙව ධම්මා ‘‘ඛන්ධසඞ්ගහෙන සඞ්ගහිතා ආයතනධාතුසඞ්ගහෙන අසඞ්ගහිතා’’ති එත්තකෙනෙව දස්සෙතබ්බා සියුං, තෙසං පන එවංවිධානං අසම්භවා නයමාතිකාය ච අබ්භන්තරබාහිරමාතිකාපෙක්ඛත්තා උද්දෙසෙපි යං යං රූපක්ඛන්ධාදීසු අරණන්තෙසු සඞ්ගාහකං, තං තං අපෙක්ඛිත්වා සඞ්ගහිතෙනඅසඞ්ගහිතං නිද්ධාරිතන්ති විඤ්ඤායතීති තෙන තෙන සඞ්ගාහකෙන යථානිද්ධාරිතං ධම්මං නියමෙත්වා දස්සෙතුං ‘‘චක්ඛායතනෙනා’’තිආදිමාහ. යත්ථ හි පුච්ඡිතබ්බවිස්සජ්ජිතබ්බධම්මවිසෙසනිද්ධාරණං නත්ථි, තස්මිං පඨමනයෙ ඡට්ඨනයෙ ච පුච්ඡිතබ්බවිස්සජ්ජිතබ්බභාවෙන, ඉතරෙසු ච යං යං පුච්ඡිතබ්බවිස්සජ්ජිතබ්බං නිද්ධාරිතං, තස්ස තස්ස නියාමකභාවෙන රූපක්ඛන්ධාදයො අරණන්තා උද්දිට්ඨාති.
171. Saṅgahitenaasaṅgahitapadaniddese yaṃ taṃ uddese asaṅgahitatāya pucchitabbaṃ vissajjitabbañca saṅgahitatāvisiṭṭhaṃ asaṅgahitaṃ dhammajātaṃ niddhāritaṃ, tadeva tāva dassento ‘‘cakkhāyatanena ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā āyatanadhātusaṅgahena asaṅgahitā’’ti āha. Sabbattha khandhādisaṅgahasāmaññānaṃ niccaṃ visesāpekkhattā bhedanissitattā ca pucchāvissajjanānaṃ savisesāva khandhādigaṇanā suddhā. Tattha saṅgahitenaasaṅgahitavacanamattena dhammavisesassa niddhāritattā tīsu saṅgahesu ekena dvīhi vā ye saṅgahitā hutvā aññehi asaṅgahitā, teyeva dhammā ‘‘khandhasaṅgahena saṅgahitā āyatanadhātusaṅgahena asaṅgahitā’’ti ettakeneva dassetabbā siyuṃ, tesaṃ pana evaṃvidhānaṃ asambhavā nayamātikāya ca abbhantarabāhiramātikāpekkhattā uddesepi yaṃ yaṃ rūpakkhandhādīsu araṇantesu saṅgāhakaṃ, taṃ taṃ apekkhitvā saṅgahitenaasaṅgahitaṃ niddhāritanti viññāyatīti tena tena saṅgāhakena yathāniddhāritaṃ dhammaṃ niyametvā dassetuṃ ‘‘cakkhāyatanenā’’tiādimāha. Yattha hi pucchitabbavissajjitabbadhammavisesaniddhāraṇaṃ natthi, tasmiṃ paṭhamanaye chaṭṭhanaye ca pucchitabbavissajjitabbabhāvena, itaresu ca yaṃ yaṃ pucchitabbavissajjitabbaṃ niddhāritaṃ, tassa tassa niyāmakabhāvena rūpakkhandhādayo araṇantā uddiṭṭhāti.
තත්ථ ‘‘චක්ඛායතනෙන…පෙ.… ඵොට්ඨබ්බධාතුයා’’ති කත්තුඅත්ථෙ කරණනිද්දෙසො දට්ඨබ්බො, ‘‘ඛන්ධසඞ්ගහෙන ආයතනසඞ්ගහෙන ධාතුසඞ්ගහෙනා’’ති කරණත්ථෙ. එත්ථ ච යෙන යෙන සඞ්ගාහකෙන ඛන්ධාදිසඞ්ගහෙසු තෙන තෙන සඞ්ගහෙතබ්බාසඞ්ගහෙතබ්බං අඤ්ඤං අත්ථි, තං තදෙව සඞ්ගාහකාසඞ්ගාහකභාවෙන උද්ධටං. රූපක්ඛන්ධෙන පන ඛන්ධසඞ්ගහෙන සඞ්ගහෙතබ්බො අඤ්ඤො ධම්මො නත්ථි, තථා වෙදනාක්ඛන්ධාදීහි , න ච සො එව තස්ස සඞ්ගාහකො අසඞ්ගාහකො වා හොති. යඤ්ච ‘‘රූපක්ඛන්ධො එකෙන ඛන්ධෙන සඞ්ගහිතො’’ති වුත්තං, තඤ්ච න තස්සෙව තෙන සඞ්ගහිතතං සන්ධාය වුත්තං, රූපක්ඛන්ධභාවෙන පන රූපක්ඛන්ධවචනෙන වා ගහිතතං සන්ධාය වුත්තන්ති පකාසිතොයමත්ථො.
Tattha ‘‘cakkhāyatanena…pe… phoṭṭhabbadhātuyā’’ti kattuatthe karaṇaniddeso daṭṭhabbo, ‘‘khandhasaṅgahena āyatanasaṅgahena dhātusaṅgahenā’’ti karaṇatthe. Ettha ca yena yena saṅgāhakena khandhādisaṅgahesu tena tena saṅgahetabbāsaṅgahetabbaṃ aññaṃ atthi, taṃ tadeva saṅgāhakāsaṅgāhakabhāvena uddhaṭaṃ. Rūpakkhandhena pana khandhasaṅgahena saṅgahetabbo añño dhammo natthi, tathā vedanākkhandhādīhi , na ca so eva tassa saṅgāhako asaṅgāhako vā hoti. Yañca ‘‘rūpakkhandho ekena khandhena saṅgahito’’ti vuttaṃ, tañca na tasseva tena saṅgahitataṃ sandhāya vuttaṃ, rūpakkhandhabhāvena pana rūpakkhandhavacanena vā gahitataṃ sandhāya vuttanti pakāsitoyamattho.
යදි ච සො එව තෙන සඞ්ගය්හෙය්ය, සඞ්ගහිතෙනසම්පයුත්තවිප්පයුත්තපදනිද්දෙසෙ – ‘‘වෙදනාක්ඛන්ධෙන යෙ ධම්මා ඛන්ධසඞ්ගහෙන සඞ්ගහිතා ආයතනසඞ්ගහෙන සඞ්ගහිතා ධාතුසඞ්ගහෙන සඞ්ගහිතා, තෙ ධම්මා තීහි ඛන්ධෙහි එකෙනායතනෙන සත්තහි ධාතූහි සම්පයුත්තා’’තිආදි වත්තබ්බං සියා, න ච වුත්තං, තස්මා යථා චිත්තං චිත්තෙන සම්පයුත්තං විප්පයුත්තඤ්ච න හොති, එවං රූපක්ඛන්ධො රූපක්ඛන්ධෙන සඞ්ගහිතො අසඞ්ගහිතො ච න හොති, තථා වෙදනාක්ඛන්ධාදයො වෙදනාක්ඛන්ධාදීහි. න හි සො එව තස්ස සභාගො විසභාගො චාති. තෙනෙව න එකදෙසා විය සමුදායස්ස, සමුදායො එකදෙසානං සඞ්ගාහකො අසඞ්ගාහකො ච. යථා රූපක්ඛන්ධො චක්ඛායතනාදීනං, ධම්මායතනං වෙදනාක්ඛන්ධාදීනං, සරණා ධම්මා චතුන්නං ඛන්ධානං. සමුදායන්තොගධානඤ්හි එකදෙසානං න විභාගො අත්ථි, යෙන තෙ සමුදායස්ස සමුදායො ච තෙසං සභාගො විසභාගො ච සියාති, තථා න සමුදායො එකදෙසසභාගවිසභාගානං සඞ්ගාහකො අසඞ්ගාහකො ච. යථා ධම්මායතනං සුඛුමරූපසභාගස්ස වෙදනාදිවිසභාගස්ස ච රූපක්ඛන්ධෙකදෙසස්ස ඛන්ධසඞ්ගහෙන, ජීවිතින්ද්රියං රූපාරූපජීවිතසභාගවිසභාගස්ස රූපක්ඛන්ධෙකදෙසස්ස සඞ්ඛාරක්ඛන්ධෙකදෙසස්ස ච ජීවිතවජ්ජස්ස ඛන්ධසඞ්ගහෙනෙව. න හි එකදෙසසභාගං සමුදායසභාගං, නාපි එකදෙසවිසභාගං සමුදායවිසභාගන්ති, තස්මා සතිපි අත්තතො අත්තනි අන්තොගධතො අත්තෙකදෙසසභාගතො ච අඤ්ඤස්ස අසඞ්ගාහකත්තෙ සඞ්ගාහකත්තමෙව එතෙසං නත්ථි, යෙන සඞ්ගහිතස්ස අසඞ්ගාහකා සියුන්ති සඞ්ගාහකත්තාභාවතො එව එවරූපානං අග්ගහණං වෙදිතබ්බං.
Yadi ca so eva tena saṅgayheyya, saṅgahitenasampayuttavippayuttapadaniddese – ‘‘vedanākkhandhena ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā āyatanasaṅgahena saṅgahitā dhātusaṅgahena saṅgahitā, te dhammā tīhi khandhehi ekenāyatanena sattahi dhātūhi sampayuttā’’tiādi vattabbaṃ siyā, na ca vuttaṃ, tasmā yathā cittaṃ cittena sampayuttaṃ vippayuttañca na hoti, evaṃ rūpakkhandho rūpakkhandhena saṅgahito asaṅgahito ca na hoti, tathā vedanākkhandhādayo vedanākkhandhādīhi. Na hi so eva tassa sabhāgo visabhāgo cāti. Teneva na ekadesā viya samudāyassa, samudāyo ekadesānaṃ saṅgāhako asaṅgāhako ca. Yathā rūpakkhandho cakkhāyatanādīnaṃ, dhammāyatanaṃ vedanākkhandhādīnaṃ, saraṇā dhammā catunnaṃ khandhānaṃ. Samudāyantogadhānañhi ekadesānaṃ na vibhāgo atthi, yena te samudāyassa samudāyo ca tesaṃ sabhāgo visabhāgo ca siyāti, tathā na samudāyo ekadesasabhāgavisabhāgānaṃ saṅgāhako asaṅgāhako ca. Yathā dhammāyatanaṃ sukhumarūpasabhāgassa vedanādivisabhāgassa ca rūpakkhandhekadesassa khandhasaṅgahena, jīvitindriyaṃ rūpārūpajīvitasabhāgavisabhāgassa rūpakkhandhekadesassa saṅkhārakkhandhekadesassa ca jīvitavajjassa khandhasaṅgaheneva. Na hi ekadesasabhāgaṃ samudāyasabhāgaṃ, nāpi ekadesavisabhāgaṃ samudāyavisabhāganti, tasmā satipi attato attani antogadhato attekadesasabhāgato ca aññassa asaṅgāhakatte saṅgāhakattameva etesaṃ natthi, yena saṅgahitassa asaṅgāhakā siyunti saṅgāhakattābhāvato eva evarūpānaṃ aggahaṇaṃ veditabbaṃ.
යං පන ‘‘ධම්මායතනං අසඞ්ඛතං ඛන්ධතො ඨපෙත්වා චතූහි ඛන්ධෙහි සඞ්ගහිත’’න්ති (ධාතු. 25), ‘‘චක්ඛායතනඤ්ච සොතායතනඤ්ච එකෙන ඛන්ධෙන සඞ්ගහිත’’න්ති (ධාතු. 26) ච වුත්තං, න තෙන එකදෙසානං සමුදායසඞ්ගාහකත්තං, සමුදායස්ස ච එකදෙසසඞ්ගාහකත්තං දස්සෙති, චතුක්ඛන්ධගණනභෙදෙහි පන ධම්මායතනස්ස ගණෙතබ්බාගණෙතබ්බභාවෙන පඤ්චධා භින්නතං, චක්ඛායතනාදීනං එකක්ඛන්ධගණනෙන ගණෙතබ්බතාය එකවිධතඤ්ච දස්සෙති. සඞ්ගාහකාසඞ්ගාහකනිරපෙක්ඛානං ගණෙතබ්බාගණෙතබ්බානං තංතංගණනෙහි ගණනදස්සනමත්තමෙව හි පඨමනයො කම්මකරණමත්තසබ්භාවා, දුතියාදයො පන සඞ්ගාහකාසඞ්ගාහකෙහි සඞ්ගහිතාසඞ්ගහිතානං අගණනාදිදස්සනානි කත්තුකරණකම්මත්තයසබ්භාවා . තථා පඨමනයෙ තථා තථා ගණෙතබ්බාගණෙතබ්බභාවසඞ්ඛාතො තංතංඛන්ධාදිභාවාභාවො සභාගවිසභාගතා , දුතියාදීසු යථානිද්ධාරිතධම්මදස්සනෙ සඞ්ගාහකසඞ්ගහෙතබ්බානං සමානක්ඛන්ධාදිභාවො සභාගතා, තදභාවො ච විසභාගතා. පුච්ඡාවිස්සජ්ජනෙසු තංතංඛන්ධාදිභාවාභාවො එවාති අයමෙතෙසං විසෙසොති.
Yaṃ pana ‘‘dhammāyatanaṃ asaṅkhataṃ khandhato ṭhapetvā catūhi khandhehi saṅgahita’’nti (dhātu. 25), ‘‘cakkhāyatanañca sotāyatanañca ekena khandhena saṅgahita’’nti (dhātu. 26) ca vuttaṃ, na tena ekadesānaṃ samudāyasaṅgāhakattaṃ, samudāyassa ca ekadesasaṅgāhakattaṃ dasseti, catukkhandhagaṇanabhedehi pana dhammāyatanassa gaṇetabbāgaṇetabbabhāvena pañcadhā bhinnataṃ, cakkhāyatanādīnaṃ ekakkhandhagaṇanena gaṇetabbatāya ekavidhatañca dasseti. Saṅgāhakāsaṅgāhakanirapekkhānaṃ gaṇetabbāgaṇetabbānaṃ taṃtaṃgaṇanehi gaṇanadassanamattameva hi paṭhamanayo kammakaraṇamattasabbhāvā, dutiyādayo pana saṅgāhakāsaṅgāhakehi saṅgahitāsaṅgahitānaṃ agaṇanādidassanāni kattukaraṇakammattayasabbhāvā . Tathā paṭhamanaye tathā tathā gaṇetabbāgaṇetabbabhāvasaṅkhāto taṃtaṃkhandhādibhāvābhāvo sabhāgavisabhāgatā , dutiyādīsu yathāniddhāritadhammadassane saṅgāhakasaṅgahetabbānaṃ samānakkhandhādibhāvo sabhāgatā, tadabhāvo ca visabhāgatā. Pucchāvissajjanesu taṃtaṃkhandhādibhāvābhāvo evāti ayametesaṃ visesoti.
සමුදයසච්චසුඛින්ද්රියසදිසානි පන තෙහි සඞ්ගහෙතබ්බමෙව අත්ථි, න සඞ්ගහිතං අසඞ්ගහෙතබ්බන්ති අසඞ්ගාහකත්තාභාවතො න උද්ධටානි. දුක්ඛසච්චසදිසානි තෙහි විසභාගසමුදායභූතෙහි අනෙකක්ඛන්ධෙහි ඛන්ධසඞ්ගහෙන සඞ්ගහෙතබ්බං, ඉතරෙහි අසඞ්ගහෙතබ්බඤ්ච නත්ථීති සඞ්ගාහකත්තාසඞ්ගාහකත්තාභාවතො. එවං සඞ්ගාහකත්තාභාවතො අසඞ්ගාහකත්තාභාවතො උභයාභාවතො ච යථාවුත්තසදිසානි අනුද්ධරිත්වා සඞ්ගාහකත්තාසඞ්ගාහකත්තභාවතො චක්ඛායතනාදීනෙව උද්ධටානීති වෙදිතබ්බානි. තත්ථ ‘‘චක්ඛායතනෙන යෙ ධම්මා ඛන්ධසඞ්ගහෙන සඞ්ගහිතා’’ති චක්ඛායතනවජ්ජා රූපධම්මා ඛන්ධසඞ්ගහෙන සඞ්ගහිතාති වෙදිතබ්බා, න රූපක්ඛන්ධොති. න හි එකදෙසො සමුදායසඞ්ගාහකොති දස්සිතමෙතන්ති.
Samudayasaccasukhindriyasadisāni pana tehi saṅgahetabbameva atthi, na saṅgahitaṃ asaṅgahetabbanti asaṅgāhakattābhāvato na uddhaṭāni. Dukkhasaccasadisāni tehi visabhāgasamudāyabhūtehi anekakkhandhehi khandhasaṅgahena saṅgahetabbaṃ, itarehi asaṅgahetabbañca natthīti saṅgāhakattāsaṅgāhakattābhāvato. Evaṃ saṅgāhakattābhāvato asaṅgāhakattābhāvato ubhayābhāvato ca yathāvuttasadisāni anuddharitvā saṅgāhakattāsaṅgāhakattabhāvato cakkhāyatanādīneva uddhaṭānīti veditabbāni. Tattha ‘‘cakkhāyatanena ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā’’ti cakkhāyatanavajjā rūpadhammā khandhasaṅgahena saṅgahitāti veditabbā, na rūpakkhandhoti. Na hi ekadeso samudāyasaṅgāhakoti dassitametanti.
අට්ඨකථායං පන ඛන්ධපදෙනාති ඛන්ධපදසඞ්ගහෙනාති අත්ථො, න සඞ්ගාහකෙනාති. ‘‘කෙනචි සඞ්ගාහකෙනා’’ති ඉදං පන ආනෙත්වා වත්තබ්බං. තං පන රූපක්ඛන්ධාදීසු න යුජ්ජතීති තං විස්සජ්ජනං රූපක්ඛන්ධාදීසු සඞ්ගාහකෙසු න යුජ්ජතීති අත්ථො. රූපක්ඛන්ධෙන හි…පෙ.… සඞ්ගහිතොති එතෙන නයෙන චක්ඛායතනෙන රූපක්ඛන්ධොව සඞ්ගහිතො, සො ච අඩ්ඪෙකාදසහි ආයතනධාතූහි අසඞ්ගහිතො නාම නත්ථීති එවං චක්ඛායතනාදීනිපි න ගහෙතබ්බානීති ආපජ්ජතීති චෙ? නාපජ්ජති. න හි අඤ්ඤමත්තනිවාරණං එවසද්දස්ස අත්ථො, අථ ඛො සඞ්ගාහකතො අඤ්ඤනිවාරණං. සො චාතිආදි ච න නිරපෙක්ඛවචනං, අථ ඛො සඞ්ගාහකාපෙක්ඛන්ති. කථං? රූපක්ඛන්ධෙන හි රූපක්ඛන්ධොව සඞ්ගහිතොති යථා චක්ඛායතනෙන චක්ඛායතනතො අඤ්ඤම්පි ඛන්ධසඞ්ගහෙන සඞ්ගහිතං අත්ථි, යං ආයතනධාතුසඞ්ගහෙහි අසඞ්ගහිතං හොති, න එවං රූපක්ඛන්ධෙන රූපක්ඛන්ධතො අඤ්ඤං ඛන්ධසඞ්ගහෙන සඞ්ගහිතං අත්ථි, යං ආයතනධාතුසඞ්ගහෙහි අසඞ්ගහිතං සියා, රූපක්ඛන්ධෙන පන රූපක්ඛන්ධොව ඛන්ධසඞ්ගහෙන සඞ්ගහිතොති අයඤ්හෙත්ථ අධිප්පායො යුත්තො. සියා පනෙතං ‘‘සො එව රූපක්ඛන්ධො රූපක්ඛන්ධෙන ආයතනධාතුසඞ්ගහෙහි අසඞ්ගහිතො හොතූ’’ති, තං නිවාරෙන්තො ආහ ‘‘සො ච අඩ්ඪෙකාදසහි ආයතනධාතූහි අසඞ්ගහිතො නාම නත්ථී’’ති . එත්ථ ච ‘‘රූපක්ඛන්ධෙනා’’ති ආනෙත්වා වත්තබ්බං. තත්ථ රූපක්ඛන්ධො රූපක්ඛන්ධස්ස වා තදෙකදෙසානං වා චක්ඛාදීනං ආයතනධාතුසඞ්ගහෙහි සඞ්ගාහකො අසඞ්ගාහකො ච න හොතීති ඉමිනා පරියායෙන අසඞ්ගහිතතාය අභාවො වුත්තොති යුජ්ජති, න රූපක්ඛන්ධෙන රූපක්ඛන්ධස්ස තදෙකදෙසානං වා අඩ්ඪෙකාදසහි ආයතනධාතුසඞ්ගහෙහි සඞ්ගහිතතාය. න හි සා සඞ්ගහිතතා අත්ථි. යදි සියා, සඞ්ගහිතෙනසම්පයුත්තවිප්පයුත්තපදනිද්දෙසෙ රූපක්ඛන්ධොපි උද්ධරිතබ්බො සියා. තෙන හි තීහිපි සඞ්ගහෙහි රූපක්ඛන්ධො තදෙකදෙසො වා සඞ්ගහිතා සියුං, අත්ථි ච තෙසං විප්පයුත්තතාති.
Aṭṭhakathāyaṃ pana khandhapadenāti khandhapadasaṅgahenāti attho, na saṅgāhakenāti. ‘‘Kenaci saṅgāhakenā’’ti idaṃ pana ānetvā vattabbaṃ. Taṃ pana rūpakkhandhādīsu na yujjatīti taṃ vissajjanaṃ rūpakkhandhādīsu saṅgāhakesu na yujjatīti attho. Rūpakkhandhena hi…pe… saṅgahitoti etena nayena cakkhāyatanena rūpakkhandhova saṅgahito, so ca aḍḍhekādasahi āyatanadhātūhi asaṅgahito nāma natthīti evaṃ cakkhāyatanādīnipi na gahetabbānīti āpajjatīti ce? Nāpajjati. Na hi aññamattanivāraṇaṃ evasaddassa attho, atha kho saṅgāhakato aññanivāraṇaṃ. So cātiādi ca na nirapekkhavacanaṃ, atha kho saṅgāhakāpekkhanti. Kathaṃ? Rūpakkhandhena hi rūpakkhandhova saṅgahitoti yathā cakkhāyatanena cakkhāyatanato aññampi khandhasaṅgahena saṅgahitaṃ atthi, yaṃ āyatanadhātusaṅgahehi asaṅgahitaṃ hoti, na evaṃ rūpakkhandhena rūpakkhandhato aññaṃ khandhasaṅgahena saṅgahitaṃ atthi, yaṃ āyatanadhātusaṅgahehi asaṅgahitaṃ siyā, rūpakkhandhena pana rūpakkhandhova khandhasaṅgahena saṅgahitoti ayañhettha adhippāyo yutto. Siyā panetaṃ ‘‘so eva rūpakkhandho rūpakkhandhena āyatanadhātusaṅgahehi asaṅgahito hotū’’ti, taṃ nivārento āha ‘‘so ca aḍḍhekādasahi āyatanadhātūhi asaṅgahito nāma natthī’’ti . Ettha ca ‘‘rūpakkhandhenā’’ti ānetvā vattabbaṃ. Tattha rūpakkhandho rūpakkhandhassa vā tadekadesānaṃ vā cakkhādīnaṃ āyatanadhātusaṅgahehi saṅgāhako asaṅgāhako ca na hotīti iminā pariyāyena asaṅgahitatāya abhāvo vuttoti yujjati, na rūpakkhandhena rūpakkhandhassa tadekadesānaṃ vā aḍḍhekādasahi āyatanadhātusaṅgahehi saṅgahitatāya. Na hi sā saṅgahitatā atthi. Yadi siyā, saṅgahitenasampayuttavippayuttapadaniddese rūpakkhandhopi uddharitabbo siyā. Tena hi tīhipi saṅgahehi rūpakkhandho tadekadeso vā saṅgahitā siyuṃ, atthi ca tesaṃ vippayuttatāti.
එවං අසඞ්ගහිතතාය අභාවතො එතානි, අඤ්ඤානි චාති එත්ථාපි චක්ඛායතනාදීහි විය එතෙහි අඤ්ඤෙහි ච සඞ්ගහිතානං අසඞ්ගහිතතාය අභාවතො එතානි අඤ්ඤානි ච යථා වා තථා වා එතානි විය අයුජ්ජමානවිස්සජ්ජනත්තා එවරූපානි පදානි සඞ්ගාහකභාවෙන න ගහිතානීති අධිප්පායො.
Evaṃ asaṅgahitatāya abhāvato etāni, aññāni cāti etthāpi cakkhāyatanādīhi viya etehi aññehi ca saṅgahitānaṃ asaṅgahitatāya abhāvato etāni aññāni ca yathā vā tathā vā etāni viya ayujjamānavissajjanattā evarūpāni padāni saṅgāhakabhāvena na gahitānīti adhippāyo.
තත්ථ යං වුත්තං ‘‘රූපක්ඛන්ධෙන හි රූපක්ඛන්ධොව සඞ්ගහිතො’’ති, තං තෙනෙව තස්ස සඞ්ගහිතත්තාසඞ්ගහිතත්තාභාවදස්සනෙන නිවාරිතං. යඤ්හෙත්ථ අග්ගහණෙ කාරණං වුත්තං, තඤ්ච සතිපි සඞ්ගහිතත්තෙ අසඞ්ගහිතතාය අභාවතොති විඤ්ඤායමානං සමුදයසච්චාදීසු යුජ්ජෙය්ය සති තෙහි සඞ්ගහිතෙ තදසඞ්ගහිතත්තාභාවතො. රූපක්ඛන්ධාදීහි පන සඞ්ගහිතමෙව නත්ථි, කුතො තස්ස අසඞ්ගහිතතා භවිස්සති, තස්මා සඞ්ගාහකත්තාභාවො එවෙත්ථ අග්ගහණෙ කාරණන්ති යුත්තං. සඞ්ගහිතත්තාභාවෙන අසඞ්ගහිතත්තං යදිපි රූපක්ඛන්ධාදිනා අත්තනො අත්තනි අන්තොගධස්ස අත්තෙකදෙසසභාගස්ස ච නත්ථි, අඤ්ඤස්ස පන අත්ථීති න දුක්ඛසච්චාදීසු විය උභයාභාවො චෙත්ථ අග්ගහණෙ කාරණං භවිතුං යුත්තොති. ධම්මායතනජීවිතින්ද්රියාදීනඤ්ච ඛන්ධචතුක්කදුකාදිසඞ්ගාහකත්තෙ සති න තෙසං සඞ්ගහිතානං තෙහි ධම්මායතනජීවිතින්ද්රියාදීහි ආයතනධාතුසඞ්ගහෙහි අසඞ්ගහිතතා නත්ථීති අසඞ්ගහිතතාය අභාවො අනෙකන්තිකො, තස්මා පුබ්බෙ වුත්තනයෙනෙව අග්ගහිතානං අග්ගහණෙ, ගහිතානඤ්ච ගහණෙ කාරණං වෙදිතබ්බන්ති.
Tattha yaṃ vuttaṃ ‘‘rūpakkhandhena hi rūpakkhandhova saṅgahito’’ti, taṃ teneva tassa saṅgahitattāsaṅgahitattābhāvadassanena nivāritaṃ. Yañhettha aggahaṇe kāraṇaṃ vuttaṃ, tañca satipi saṅgahitatte asaṅgahitatāya abhāvatoti viññāyamānaṃ samudayasaccādīsu yujjeyya sati tehi saṅgahite tadasaṅgahitattābhāvato. Rūpakkhandhādīhi pana saṅgahitameva natthi, kuto tassa asaṅgahitatā bhavissati, tasmā saṅgāhakattābhāvo evettha aggahaṇe kāraṇanti yuttaṃ. Saṅgahitattābhāvena asaṅgahitattaṃ yadipi rūpakkhandhādinā attano attani antogadhassa attekadesasabhāgassa ca natthi, aññassa pana atthīti na dukkhasaccādīsu viya ubhayābhāvo cettha aggahaṇe kāraṇaṃ bhavituṃ yuttoti. Dhammāyatanajīvitindriyādīnañca khandhacatukkadukādisaṅgāhakatte sati na tesaṃ saṅgahitānaṃ tehi dhammāyatanajīvitindriyādīhi āyatanadhātusaṅgahehi asaṅgahitatā natthīti asaṅgahitatāya abhāvo anekantiko, tasmā pubbe vuttanayeneva aggahitānaṃ aggahaṇe, gahitānañca gahaṇe kāraṇaṃ veditabbanti.
අනිදස්සනං පුනදෙව සප්පටිඝන්ති එත්ථ අනිදස්සනන්ති එතෙන ‘‘සනිදස්සනසප්පටිඝ’’න්ති එත්ථ වුත්තෙන සප්පටිඝසද්දෙන සද්ධිං යොජෙත්වා අනිදස්සනසප්පටිඝා දස්සිතා. පුනදෙවාති එතෙන තත්ථෙව අවිසිට්ඨං සනිදස්සනපදං නිවත්තෙත්වා ගණ්හන්තො සනිදස්සනදුකපදං දස්සෙති. ‘‘චක්ඛායතනෙන චක්ඛායතනමෙවෙකං සඞ්ගහිත’’න්ති ඉදං න සක්කා වත්තුං. න හි ‘‘චක්ඛායතනෙන චක්ඛායතනං ආයතනසඞ්ගහෙන සඞ්ගහිත’’න්ති ච ‘‘අසඞ්ගහිත’’න්ති ච වත්තබ්බන්ති දස්සිතොයං නයොති. එවං සබ්බත්ථ තස්සෙව සමුදායෙකදෙසානඤ්ච සඞ්ගාහකසඞ්ගහිතන්ති වචනෙසු අසඞ්ගාහකඅසඞ්ගහිතන්ති වචනෙසු ච තදවත්තබ්බතා යොජෙතබ්බා. අසඞ්ගාහකත්තාභාවතො එව හි චක්ඛායතනාදීනි චක්ඛායතනාදීහි අසඞ්ගහිතානීති න වුච්චන්ති, න සඞ්ගාහකත්තාභාවතොති.
Anidassanaṃ punadeva sappaṭighanti ettha anidassananti etena ‘‘sanidassanasappaṭigha’’nti ettha vuttena sappaṭighasaddena saddhiṃ yojetvā anidassanasappaṭighā dassitā. Punadevāti etena tattheva avisiṭṭhaṃ sanidassanapadaṃ nivattetvā gaṇhanto sanidassanadukapadaṃ dasseti. ‘‘Cakkhāyatanena cakkhāyatanamevekaṃ saṅgahita’’nti idaṃ na sakkā vattuṃ. Na hi ‘‘cakkhāyatanena cakkhāyatanaṃ āyatanasaṅgahena saṅgahita’’nti ca ‘‘asaṅgahita’’nti ca vattabbanti dassitoyaṃ nayoti. Evaṃ sabbattha tasseva samudāyekadesānañca saṅgāhakasaṅgahitanti vacanesu asaṅgāhakaasaṅgahitanti vacanesu ca tadavattabbatā yojetabbā. Asaṅgāhakattābhāvato eva hi cakkhāyatanādīni cakkhāyatanādīhi asaṅgahitānīti na vuccanti, na saṅgāhakattābhāvatoti.
දුතියනයසඞ්ගහිතෙනඅසඞ්ගහිතපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Dutiyanayasaṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධාතුකථාපාළි • Dhātukathāpāḷi / 2. සඞ්ගහිතෙනඅසඞ්ගහිතපදනිද්දෙසො • 2. Saṅgahitenaasaṅgahitapadaniddeso
අට්ඨකථා • Aṭṭhakathā / අභිධම්මපිටක (අට්ඨකථා) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / පඤ්චපකරණ-අට්ඨකථා • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / 2. දුතියනයො සඞ්ගහිතෙනඅසඞ්ගහිතපදවණ්ණනා • 2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / පඤ්චපකරණ-අනුටීකා • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / 2. දුතියනයො සඞ්ගහිතෙනඅසඞ්ගහිතපදවණ්ණනා • 2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā