Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / പഞ്ചപകരണ-അട്ഠകഥാ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
൨. ദുതിയനയോ സങ്ഗഹിതേനഅസങ്ഗഹിതപദവണ്ണനാ
2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā
൧൭൧. ഇദാനി സങ്ഗഹിതേന അസങ്ഗഹിതപദം ഭാജേതും ചക്ഖായതനേനാതിആദി ആരദ്ധം. തത്രിദം ലക്ഖണം – ഇമസ്മിഞ്ഹി വാരേ യം ഖന്ധപദേന സങ്ഗഹിതം ഹുത്വാ ആയതനധാതുപദേഹി അസങ്ഗഹിതം, ഖന്ധായതനപദേഹി വാ സങ്ഗഹിതം ഹുത്വാ ധാതുപദേന അസങ്ഗഹിതം, തസ്സ ഖന്ധാദീഹി അസങ്ഗഹം പുച്ഛിത്വാ വിസ്സജ്ജനം കതം. തം പന രൂപക്ഖന്ധാദീസു ന യുജ്ജതി. രൂപക്ഖന്ധേന ഹി രൂപക്ഖന്ധോവ സങ്ഗഹിതോ. സോ ച അഡ്ഢേകാദസഹി ആയതനധാതൂഹി അസങ്ഗഹിതോ നാമ നത്ഥി. വേദനാക്ഖന്ധേന ച വേദനാക്ഖന്ധോവ സങ്ഗഹിതോ. സോപി ധമ്മായതനധമ്മധാതൂഹി അസങ്ഗഹിതോ നാമ നത്ഥി. ഏവം അസങ്ഗഹിതതായ അഭാവതോ ഏതാനി അഞ്ഞാനി ച ഏവരൂപാനി മനായതനധമ്മായതനാദീനി പദാനി ഇമസ്മിം വാരേ ന ഗഹിതാനി. യാനി പന പദാനി രൂപേകദേസം അരൂപേന അസമ്മിസ്സം, വിഞ്ഞാണേകദേസഞ്ച അഞ്ഞേന അസമ്മിസ്സം ദീപേന്തി, താനി ഇധ ഗഹിതാനി. പരിയോസാനേ ച –
171. Idāni saṅgahitena asaṅgahitapadaṃ bhājetuṃ cakkhāyatanenātiādi āraddhaṃ. Tatridaṃ lakkhaṇaṃ – imasmiñhi vāre yaṃ khandhapadena saṅgahitaṃ hutvā āyatanadhātupadehi asaṅgahitaṃ, khandhāyatanapadehi vā saṅgahitaṃ hutvā dhātupadena asaṅgahitaṃ, tassa khandhādīhi asaṅgahaṃ pucchitvā vissajjanaṃ kataṃ. Taṃ pana rūpakkhandhādīsu na yujjati. Rūpakkhandhena hi rūpakkhandhova saṅgahito. So ca aḍḍhekādasahi āyatanadhātūhi asaṅgahito nāma natthi. Vedanākkhandhena ca vedanākkhandhova saṅgahito. Sopi dhammāyatanadhammadhātūhi asaṅgahito nāma natthi. Evaṃ asaṅgahitatāya abhāvato etāni aññāni ca evarūpāni manāyatanadhammāyatanādīni padāni imasmiṃ vāre na gahitāni. Yāni pana padāni rūpekadesaṃ arūpena asammissaṃ, viññāṇekadesañca aññena asammissaṃ dīpenti, tāni idha gahitāni. Pariyosāne ca –
‘‘ദസായതനാ സത്തരസ ധാതുയോ,
‘‘Dasāyatanā sattarasa dhātuyo,
സത്തിന്ദ്രിയാ അസഞ്ഞാഭവോ ഏകവോകാരഭവോ;
Sattindriyā asaññābhavo ekavokārabhavo;
പരിദേവോ സനിദസ്സനസപ്പടിഘം,
Paridevo sanidassanasappaṭighaṃ,
അനിദസ്സനം പുനദേവ സപ്പടിഘം ഉപാദാ’’തി.
Anidassanaṃ punadeva sappaṭighaṃ upādā’’ti.
ഏവം ഉദ്ദാനഗാഥായ ദസ്സിതാനേവ. തസ്മാ തേസം വസേനേവ സങ്ഗഹാസങ്ഗഹോ വേദിതബ്ബോ. പഞ്ഹവസേന ഹി ഇമസ്മിം വാരേ ആയതനധാതുവസേനേവ സദിസവിസ്സജ്ജനേ വീസതി ധമ്മേ സമോധാനേത്വാ ഏകോ പഞ്ഹോ കതോ, സത്ത വിഞ്ഞാണധാതുയോ സമോധാനേത്വാ ഏകോ, സത്തിന്ദ്രിയാനി സമോധാനേത്വാ ഏകോ, ദ്വേ ഭവേ സമോധാനേത്വാ ഏകോ, പരിദേവേന ച സനിദസ്സനസപ്പടിഘേഹി ച ഏകോ, അനിദസ്സനസപ്പടിഘേഹി ഏകോ, സനിദസ്സനേഹി ഏകോ, സപ്പടിഘേഹി ച ഉപാദാധമ്മേഹി ച ഏകോതി അട്ഠ പഞ്ഹാ കതാ. തേസു ഖന്ധാദിവിഭാഗോ ഏവം വേദിതബ്ബോ സേയ്യഥിദം – പഠമപഞ്ഹേ താവ ചതൂഹി ഖന്ധേഹീതി അരൂപക്ഖന്ധേഹി, ദ്വീഹായതനേഹീതി ചക്ഖായതനാദീസു ഏകേകേന സദ്ധിം മനായതനേന, അട്ഠഹി ധാതൂഹീതി ചക്ഖുധാതുആദീസു ഏകേകായ സദ്ധിം സത്തഹി വിഞ്ഞാണധാതൂഹി.
Evaṃ uddānagāthāya dassitāneva. Tasmā tesaṃ vaseneva saṅgahāsaṅgaho veditabbo. Pañhavasena hi imasmiṃ vāre āyatanadhātuvaseneva sadisavissajjane vīsati dhamme samodhānetvā eko pañho kato, satta viññāṇadhātuyo samodhānetvā eko, sattindriyāni samodhānetvā eko, dve bhave samodhānetvā eko, paridevena ca sanidassanasappaṭighehi ca eko, anidassanasappaṭighehi eko, sanidassanehi eko, sappaṭighehi ca upādādhammehi ca ekoti aṭṭha pañhā katā. Tesu khandhādivibhāgo evaṃ veditabbo seyyathidaṃ – paṭhamapañhe tāva catūhi khandhehīti arūpakkhandhehi, dvīhāyatanehīti cakkhāyatanādīsu ekekena saddhiṃ manāyatanena, aṭṭhahi dhātūhīti cakkhudhātuādīsu ekekāya saddhiṃ sattahi viññāṇadhātūhi.
തത്രായം നയോ – ചക്ഖായതനേന ഹി ഖന്ധസങ്ഗഹേന രൂപക്ഖന്ധോ സങ്ഗഹിതോ. തസ്മിം സങ്ഗഹിതേ രൂപക്ഖന്ധേ ആയതനസങ്ഗഹേന ചക്ഖായതനമേവേകം സങ്ഗഹിതം. സേസാനി ദസ ആയതനാനി അസങ്ഗഹിതാനി. ധാതുസങ്ഗഹേനപി തേന ചക്ഖുധാതുയേവേകാ സങ്ഗഹിതാ. സേസാ ദസ ധാതുയോ അസങ്ഗഹിതാ. ഇതി യാനി തേന അസങ്ഗഹിതാനി ദസായതനാനി, താനി ചക്ഖായതനമനായതനേഹി ദ്വീഹി അസങ്ഗഹിതാനി. യാപി തേന അസങ്ഗഹിതാ ദസ ധാതുയോ, താ ചക്ഖുധാതുയാ ചേവ സത്തഹി ച വിഞ്ഞാണധാതൂഹി അസങ്ഗഹിതാതി. രൂപായതനാദീസുപി ഏസേവ നയോ.
Tatrāyaṃ nayo – cakkhāyatanena hi khandhasaṅgahena rūpakkhandho saṅgahito. Tasmiṃ saṅgahite rūpakkhandhe āyatanasaṅgahena cakkhāyatanamevekaṃ saṅgahitaṃ. Sesāni dasa āyatanāni asaṅgahitāni. Dhātusaṅgahenapi tena cakkhudhātuyevekā saṅgahitā. Sesā dasa dhātuyo asaṅgahitā. Iti yāni tena asaṅgahitāni dasāyatanāni, tāni cakkhāyatanamanāyatanehi dvīhi asaṅgahitāni. Yāpi tena asaṅgahitā dasa dhātuyo, tā cakkhudhātuyā ceva sattahi ca viññāṇadhātūhi asaṅgahitāti. Rūpāyatanādīsupi eseva nayo.
൧൭൨. ദുതിയപഞ്ഹേ – യസ്മാ യായ കായചി വിഞ്ഞാണധാതുയാ സങ്ഗഹിതോ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ മനായതനേന അസങ്ഗഹിതോ നാമ നത്ഥി, തസ്മാ ആയതനസങ്ഗഹേന സങ്ഗഹിതാതി വുത്തം. ഏത്ഥ പന ചതൂഹി ഖന്ധേഹീതി രൂപാദീഹി ചതൂഹി. ഏകാദസഹായതനേഹീതി മനായതനവജ്ജേഹി. ദ്വാദസഹി ധാതൂഹീതി യഥാനുരൂപാ ഛ വിഞ്ഞാണധാതുയോ അപനേത്വാ സേസാഹി ദ്വാദസഹി. ചക്ഖുവിഞ്ഞാണധാതുയാ ഹി ചക്ഖുവിഞ്ഞാണധാതുയേവ സങ്ഗഹിതാ, ഇതരാ അസങ്ഗഹിതാ. സോതവിഞ്ഞാണധാതുആദീസുപി ഏസേവ നയോ.
172. Dutiyapañhe – yasmā yāya kāyaci viññāṇadhātuyā saṅgahito viññāṇakkhandho manāyatanena asaṅgahito nāma natthi, tasmā āyatanasaṅgahena saṅgahitāti vuttaṃ. Ettha pana catūhi khandhehīti rūpādīhi catūhi. Ekādasahāyatanehīti manāyatanavajjehi. Dvādasahi dhātūhīti yathānurūpā cha viññāṇadhātuyo apanetvā sesāhi dvādasahi. Cakkhuviññāṇadhātuyā hi cakkhuviññāṇadhātuyeva saṅgahitā, itarā asaṅgahitā. Sotaviññāṇadhātuādīsupi eseva nayo.
൧൭൩. തതിയപഞ്ഹേ – ചക്ഖുന്ദ്രിയാദീനം വിസ്സജ്ജനം ചക്ഖായതനാദിസദിസമേവ. ഇത്ഥിന്ദ്രിയപുരിസിന്ദ്രിയേസു പന ധമ്മായതനേന സദ്ധിം ദ്വേ ആയതനാനി, ധമ്മധാതുയാ ച സദ്ധിം അട്ഠ ധാതുയോ വേദിതബ്ബാ.
173. Tatiyapañhe – cakkhundriyādīnaṃ vissajjanaṃ cakkhāyatanādisadisameva. Itthindriyapurisindriyesu pana dhammāyatanena saddhiṃ dve āyatanāni, dhammadhātuyā ca saddhiṃ aṭṭha dhātuyo veditabbā.
൧൭൪. ചതുത്ഥപഞ്ഹേ – തീഹായതനേഹീതി രൂപായതനധമ്മായതനമനായതനേഹി. തേസു ഹി ഭവേസു രൂപായതനധമ്മായതനവസേന ദ്വേവ ആയതനാനി തേഹി സങ്ഗഹിതാനി . സേസാനി നവ രൂപായതനാനി തേഹേവ ച ദ്വീഹി, മനായതനേന ചാതി തീഹി അസങ്ഗഹിതാനി നാമ ഹോന്തി. നവഹി ധാതൂഹീതി രൂപധാതുധമ്മധാതൂഹി സദ്ധിം സത്തഹി വിഞ്ഞാണധാതൂഹി.
174. Catutthapañhe – tīhāyatanehīti rūpāyatanadhammāyatanamanāyatanehi. Tesu hi bhavesu rūpāyatanadhammāyatanavasena dveva āyatanāni tehi saṅgahitāni . Sesāni nava rūpāyatanāni teheva ca dvīhi, manāyatanena cāti tīhi asaṅgahitāni nāma honti. Navahi dhātūhīti rūpadhātudhammadhātūhi saddhiṃ sattahi viññāṇadhātūhi.
൧൭൫. പഞ്ചമപഞ്ഹേ – ദ്വീഹായതനേഹീതി പഠമപദം സന്ധായ സദ്ദായതനമനായതനേഹി. ദുതിയപദം സന്ധായ രൂപായതനമനായതനേഹി. ധാതുയോപി തേസംയേവ ഏകേകേന സദ്ധിം സത്ത വിഞ്ഞാണധാതുയോ വേദിതബ്ബാ.
175. Pañcamapañhe – dvīhāyatanehīti paṭhamapadaṃ sandhāya saddāyatanamanāyatanehi. Dutiyapadaṃ sandhāya rūpāyatanamanāyatanehi. Dhātuyopi tesaṃyeva ekekena saddhiṃ satta viññāṇadhātuyo veditabbā.
൧൭൬. ഛട്ഠപഞ്ഹേ – ദസഹായതനേഹീതി രൂപായതനധമ്മായതനവജ്ജേഹി. സോളസഹി ധാതൂഹീതി രൂപധാതുധമ്മധാതുവജ്ജേഹേവ. കഥം? അനിദസ്സനസപ്പടിഘാ ഹി ധമ്മാ നാമ നവ ഓളാരികായതനാനി. തേഹി ഖന്ധസങ്ഗഹേന സങ്ഗഹിതേ രൂപക്ഖന്ധേ, ആയതനസങ്ഗഹേന താനേവ നവായതനാനി സങ്ഗഹിതാനി. രൂപായതനധമ്മായതനാനി അസങ്ഗഹിതാനി. ധാതുസങ്ഗഹേനപി താ ഏവ നവ ധാതുയോ സങ്ഗഹിതാ. രൂപധാതുധമ്മധാതുയോ അസങ്ഗഹിതാ. ഇതി യാനി തേഹി അസങ്ഗഹിതാനി ദ്വേ ആയതനാനി , താനി രൂപായതനവജ്ജേഹി നവഹി ഓളാരികായതനേഹി, മനായതനേന ചാതി ദസഹി അസങ്ഗഹിതാനി. യാപി തേഹി അസങ്ഗഹിതാ ദ്വേ ധാതുയോ, താ രൂപധാതുവജ്ജാഹി നവഹി ഓളാരികധാതൂഹി, സത്തഹി ച വിഞ്ഞാണധാതൂഹീതി സോളസഹി അസങ്ഗഹിതാതി വേദിതബ്ബാ.
176. Chaṭṭhapañhe – dasahāyatanehīti rūpāyatanadhammāyatanavajjehi. Soḷasahi dhātūhīti rūpadhātudhammadhātuvajjeheva. Kathaṃ? Anidassanasappaṭighā hi dhammā nāma nava oḷārikāyatanāni. Tehi khandhasaṅgahena saṅgahite rūpakkhandhe, āyatanasaṅgahena tāneva navāyatanāni saṅgahitāni. Rūpāyatanadhammāyatanāni asaṅgahitāni. Dhātusaṅgahenapi tā eva nava dhātuyo saṅgahitā. Rūpadhātudhammadhātuyo asaṅgahitā. Iti yāni tehi asaṅgahitāni dve āyatanāni , tāni rūpāyatanavajjehi navahi oḷārikāyatanehi, manāyatanena cāti dasahi asaṅgahitāni. Yāpi tehi asaṅgahitā dve dhātuyo, tā rūpadhātuvajjāhi navahi oḷārikadhātūhi, sattahi ca viññāṇadhātūhīti soḷasahi asaṅgahitāti veditabbā.
൧൭൭. സത്തമപഞ്ഹേ – ദ്വീഹായതനേഹീതി രൂപായതനമനായതനേഹി. അട്ഠഹി ധാതൂഹീതി രൂപധാതുയാ സദ്ധിം സത്തഹി വിഞ്ഞാണധാതൂഹി.
177. Sattamapañhe – dvīhāyatanehīti rūpāyatanamanāyatanehi. Aṭṭhahi dhātūhīti rūpadhātuyā saddhiṃ sattahi viññāṇadhātūhi.
൧൭൮. അട്ഠമപഞ്ഹേ – ഏകാദസഹായതനേഹീതി സപ്പടിഘധമ്മേ സന്ധായ ധമ്മായതനവജ്ജേഹി, ഉപാദാധമ്മേ സന്ധായ ഫോട്ഠബ്ബായതനവജ്ജേഹി. ധാതൂസുപി ഏസേവ നയോ. അത്ഥയോജനാ പനേത്ഥ ഹേട്ഠാ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബാതി.
178. Aṭṭhamapañhe – ekādasahāyatanehīti sappaṭighadhamme sandhāya dhammāyatanavajjehi, upādādhamme sandhāya phoṭṭhabbāyatanavajjehi. Dhātūsupi eseva nayo. Atthayojanā panettha heṭṭhā vuttanayeneva veditabbāti.
സങ്ഗഹിതേനഅസങ്ഗഹിതപദവണ്ണനാ.
Saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / അഭിധമ്മപിടക • Abhidhammapiṭaka / ധാതുകഥാപാളി • Dhātukathāpāḷi / ൨. സങ്ഗഹിതേനഅസങ്ഗഹിതപദനിദ്ദേസോ • 2. Saṅgahitenaasaṅgahitapadaniddeso
ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / പഞ്ചപകരണ-മൂലടീകാ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ൨. ദുതിയനയോ സങ്ഗഹിതേനഅസങ്ഗഹിതപദവണ്ണനാ • 2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā
ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / പഞ്ചപകരണ-അനുടീകാ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ൨. ദുതിയനയോ സങ്ഗഹിതേനഅസങ്ഗഹിതപദവണ്ണനാ • 2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā