| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२३०] १०. दुतियपलायितजातकवण्णना
[230] 10. Dutiyapalāyitajātakavaṇṇanā
धजमपरिमितन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं पलायितपरिब्बाजकमेव आरब्भ कथेसि। इमस्मिं पन वत्थुस्मिं सो परिब्बाजको जेतवनं पाविसि। तस्मिं खणे सत्था महाजनपरिवुतो अलङ्कतधम्मासने निसिन्नो मनोसिलातले सीहनादं नदन्तो सीहपोतको विय धम्मं देसेति। परिब्बाजको दसबलस्स ब्रह्मसरीरपटिभागं रूपं पुण्णचन्दसस्सिरिकं मुखं सुवण्णपट्टसदिसं नलाटञ्च दिस्वा ‘‘को एवरूपं पुरिसुत्तमं जिनितुं सक्खिस्सती’’ति निवत्तित्वा परिसन्तरं पविसित्वा पलायि। महाजनो तं अनुबन्धित्वा निवत्तित्वा सत्थुस्स तं पवत्तिं आरोचेसि। सत्था ‘‘न सो परिब्बाजको इदानेव, पुब्बेपि मम सुवण्णवण्णं मुखं दिस्वा पलातोयेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Dhajamaparimitanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ palāyitaparibbājakameva ārabbha kathesi. Imasmiṃ pana vatthusmiṃ so paribbājako jetavanaṃ pāvisi. Tasmiṃ khaṇe satthā mahājanaparivuto alaṅkatadhammāsane nisinno manosilātale sīhanādaṃ nadanto sīhapotako viya dhammaṃ deseti. Paribbājako dasabalassa brahmasarīrapaṭibhāgaṃ rūpaṃ puṇṇacandasassirikaṃ mukhaṃ suvaṇṇapaṭṭasadisaṃ nalāṭañca disvā ‘‘ko evarūpaṃ purisuttamaṃ jinituṃ sakkhissatī’’ti nivattitvā parisantaraṃ pavisitvā palāyi. Mahājano taṃ anubandhitvā nivattitvā satthussa taṃ pavattiṃ ārocesi. Satthā ‘‘na so paribbājako idāneva, pubbepi mama suvaṇṇavaṇṇaṃ mukhaṃ disvā palātoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बोधिसत्तो बाराणसियं रज्जं कारेसि, तक्कसिलायं एको गन्धारराजा। सो ‘‘बाराणसिं गहेस्सामी’’ति चतुरङ्गिनिया सेनाय आगन्त्वा नगरं परिवारेत्वा नगरद्वारे ठितो अत्तनो बलवाहनं ओलोकेत्वा ‘‘को एत्तकं बलवाहनं जिनितुं सक्खिस्सती’’ति अत्तनो सेनं संवण्णेत्वा पठमं गाथमाह –
Atīte bodhisatto bārāṇasiyaṃ rajjaṃ kāresi, takkasilāyaṃ eko gandhārarājā. So ‘‘bārāṇasiṃ gahessāmī’’ti caturaṅginiyā senāya āgantvā nagaraṃ parivāretvā nagaradvāre ṭhito attano balavāhanaṃ oloketvā ‘‘ko ettakaṃ balavāhanaṃ jinituṃ sakkhissatī’’ti attano senaṃ saṃvaṇṇetvā paṭhamaṃ gāthamāha –
१५९.
159.
‘‘धजमपरिमितं अनन्तपारं, दुप्पसहं धङ्केहि सागरंव।
‘‘Dhajamaparimitaṃ anantapāraṃ, duppasahaṃ dhaṅkehi sāgaraṃva;
गिरिमिव अनिलेन दुप्पसय्हो, दुप्पसहो अहमज्ज तादिसेना’’ति॥
Girimiva anilena duppasayho, duppasaho ahamajja tādisenā’’ti.
तत्थ धजमपरिमितन्ति इदं ताव मे रथेसु मोरछदे ठपेत्वा उस्सापितधजमेव अपरिमितं बहुं अनेकसतसङ्ख्यं। अनन्तपारन्ति बलवाहनम्पि मे ‘‘एत्तका हत्थी एत्तका अस्सा एत्तका रथा एत्तका पत्ती’’ति गणनपरिच्छेदरहितं अनन्तपारं। दुप्पसहन्ति न सक्का पटिसत्तूहि सहितुं अभिभवितुं । यथा किं? धङ्केहि सागरंव, यथा सागरो बहूहि काकेहि वेगविक्खम्भनवसेन वा अतिक्कमनवसेन वा दुप्पसहो, एवं दुप्पसहं। गिरिमिव अनिलेन दुप्पसय्होति अपिच मे अयं बलकायो यथा पब्बतो वातेन अकम्पनीयतो दुप्पसहो, तथा अञ्ञेन बलकायेन दुप्पसहो। दुप्पसहो अहमज्ज तादिसेनाति स्वाहं इमिना बलेन समन्नागतो अज्ज तादिसेन दुप्पसहोति अट्टालके ठितं बोधिसत्तं सन्धाय वदति।
Tattha dhajamaparimitanti idaṃ tāva me rathesu morachade ṭhapetvā ussāpitadhajameva aparimitaṃ bahuṃ anekasatasaṅkhyaṃ. Anantapāranti balavāhanampi me ‘‘ettakā hatthī ettakā assā ettakā rathā ettakā pattī’’ti gaṇanaparicchedarahitaṃ anantapāraṃ. Duppasahanti na sakkā paṭisattūhi sahituṃ abhibhavituṃ . Yathā kiṃ? Dhaṅkehi sāgaraṃva, yathā sāgaro bahūhi kākehi vegavikkhambhanavasena vā atikkamanavasena vā duppasaho, evaṃ duppasahaṃ. Girimiva anilena duppasayhoti apica me ayaṃ balakāyo yathā pabbato vātena akampanīyato duppasaho, tathā aññena balakāyena duppasaho. Duppasaho ahamajja tādisenāti svāhaṃ iminā balena samannāgato ajja tādisena duppasahoti aṭṭālake ṭhitaṃ bodhisattaṃ sandhāya vadati.
अथस्स सो पुण्णचन्दसस्सिरिकं अत्तनो मुखं दस्सेत्वा ‘‘बाल, मा विप्पलपसि, इदानि ते बलवाहनं मत्तवारणो विय नळवनं विद्धंसेस्सामी’’ति सन्तज्जेत्वा दुतियं गाथमाह –
Athassa so puṇṇacandasassirikaṃ attano mukhaṃ dassetvā ‘‘bāla, mā vippalapasi, idāni te balavāhanaṃ mattavāraṇo viya naḷavanaṃ viddhaṃsessāmī’’ti santajjetvā dutiyaṃ gāthamāha –
१६०.
160.
‘‘मा बालियं विलपि न हिस्स तादिसं, विडय्हसे न हि लभसे निसेधकं।
‘‘Mā bāliyaṃ vilapi na hissa tādisaṃ, viḍayhase na hi labhase nisedhakaṃ;
आसज्जसि गजमिव एकचारिनं, यो तं पदा नळमिव पोथयिस्सती’’ति॥
Āsajjasi gajamiva ekacārinaṃ, yo taṃ padā naḷamiva pothayissatī’’ti.
तत्थ मा बालियं विलपीति मा अत्तनो बालभावं विप्पलपसि। न हिस्स तादिसन्ति न हि अस्स तादिसो, अयमेव वा पाठो। तादिसो ‘‘अनन्तपारं मे बलवाहन’’न्ति एवरूपं तक्केन्तो रज्जञ्च गहेतुं समत्थो नाम न हि अस्स, न होतीति अत्थो। विडय्हसेति त्वं बाल, केवलं रागदोसमोहमानपरिळाहेन विडय्हसियेव। न हि लभसे निसेधकन्ति मादिसं पन पसय्ह अभिभवित्वा निसेधकं न ताव लभसि, अज्ज तं आगतमग्गेनेव पलापेस्सामि। आसज्जसीति उपगच्छसि। गजमिव एकचारिनन्ति एकचारिनं मत्तवरवारणं विय। यो तं पदा नळमिव पोथयिस्सतीति यो तं यथा नाम मत्तवरवारणो पादा नळं पोथेति संचुण्णेति, एवं पोथयिस्सति, तं त्वं आसज्जसीति अत्तानं सन्धायाह।
Tattha mā bāliyaṃ vilapīti mā attano bālabhāvaṃ vippalapasi. Na hissa tādisanti na hi assa tādiso, ayameva vā pāṭho. Tādiso ‘‘anantapāraṃ me balavāhana’’nti evarūpaṃ takkento rajjañca gahetuṃ samattho nāma na hi assa, na hotīti attho. Viḍayhaseti tvaṃ bāla, kevalaṃ rāgadosamohamānapariḷāhena viḍayhasiyeva. Na hi labhase nisedhakanti mādisaṃ pana pasayha abhibhavitvā nisedhakaṃ na tāva labhasi, ajja taṃ āgatamaggeneva palāpessāmi. Āsajjasīti upagacchasi. Gajamiva ekacārinanti ekacārinaṃ mattavaravāraṇaṃ viya. Yo taṃ padā naḷamiva pothayissatīti yo taṃ yathā nāma mattavaravāraṇo pādā naḷaṃ potheti saṃcuṇṇeti, evaṃ pothayissati, taṃ tvaṃ āsajjasīti attānaṃ sandhāyāha.
एवं तज्जेन्तस्स पनस्स कथं सुत्वा गन्धारराजा उल्लोकेन्तो कञ्चनपट्टसदिसं महानलाटं दिस्वा अत्तनो गहणभीतो निवत्तित्वा पलायन्तो सकनगरमेव अगमासि।
Evaṃ tajjentassa panassa kathaṃ sutvā gandhārarājā ullokento kañcanapaṭṭasadisaṃ mahānalāṭaṃ disvā attano gahaṇabhīto nivattitvā palāyanto sakanagarameva agamāsi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा गन्धारराजा पलायितपरिब्बाजको अहोसि, बाराणसिराजा पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā gandhārarājā palāyitaparibbājako ahosi, bārāṇasirājā pana ahameva ahosi’’nti.
दुतियपलायितजातकवण्णना दसमा।
Dutiyapalāyitajātakavaṇṇanā dasamā.
कासाववग्गो अट्ठमो।
Kāsāvavaggo aṭṭhamo.
तस्सुद्दानं –
Tassuddānaṃ –
कासावं चूळनन्दियं, पुटभत्तञ्च कुम्भिलं।
Kāsāvaṃ cūḷanandiyaṃ, puṭabhattañca kumbhilaṃ;
खन्तिवण्णं कोसियञ्च, गूथपाणं कामनीतं।
Khantivaṇṇaṃ kosiyañca, gūthapāṇaṃ kāmanītaṃ;
पलायितद्वयम्पि च॥
Palāyitadvayampi ca.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २३०. दुतियपलायितजातकं • 230. Dutiyapalāyitajātakaṃ
