| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
२. दुतियपाराजिकं
2. Dutiyapārājikaṃ
दुतियं अदुतियेन, यं जिनेन पकासितं।
Dutiyaṃ adutiyena, yaṃ jinena pakāsitaṃ;
पाराजिकं तस्स दानि, पत्तो संवण्णनाक्कमो॥
Pārājikaṃ tassa dāni, patto saṃvaṇṇanākkamo.
यस्मा तस्मा सुविञ्ञेय्यं, यं पुब्बे च पकासितं।
Yasmā tasmā suviññeyyaṃ, yaṃ pubbe ca pakāsitaṃ;
तं सब्बं वज्जयित्वान, होति संवण्णना अयं॥
Taṃ sabbaṃ vajjayitvāna, hoti saṃvaṇṇanā ayaṃ.
धनियवत्थुवण्णना
Dhaniyavatthuvaṇṇanā
८४. तेन समयेन बुद्धो भगवा राजगहे विहरति गिज्झकूटे पब्बतेति तत्थ राजगहेति एवंनामके नगरे, तञ्हि मन्धातु-महागोविन्दादीहि परिग्गहितत्ता ‘‘राजगह’’न्ति वुच्चति। अञ्ञेपेत्थ पकारे वण्णयन्ति। किं तेहि! नाममेतं तस्स नगरस्स। तं पनेतं बुद्धकाले च चक्कवत्तिकाले च नगरं होति। सेसकाले सुञ्ञं होति यक्खपरिग्गहितं, तेसं वसन्तवनं हुत्वा तिट्ठति। एवं गोचरगामं दस्सेत्वा निवासनट्ठानमाह – गिज्झकूटे पब्बतेति। सो च गिज्झा तस्स कूटेसु वसिंसु, गिज्झसदिसानि वा तस्स कूटानि; तस्मा गिज्झकूटोति वुच्चतीति वेदितब्बो।
84.Tena samayena buddho bhagavā rājagahe viharati gijjhakūṭe pabbateti tattha rājagaheti evaṃnāmake nagare, tañhi mandhātu-mahāgovindādīhi pariggahitattā ‘‘rājagaha’’nti vuccati. Aññepettha pakāre vaṇṇayanti. Kiṃ tehi! Nāmametaṃ tassa nagarassa. Taṃ panetaṃ buddhakāle ca cakkavattikāle ca nagaraṃ hoti. Sesakāle suññaṃ hoti yakkhapariggahitaṃ, tesaṃ vasantavanaṃ hutvā tiṭṭhati. Evaṃ gocaragāmaṃ dassetvā nivāsanaṭṭhānamāha – gijjhakūṭe pabbateti. So ca gijjhā tassa kūṭesu vasiṃsu, gijjhasadisāni vā tassa kūṭāni; tasmā gijjhakūṭoti vuccatīti veditabbo.
सम्बहुलाति विनयपरियायेन तयो जना सम्बहुलाति वुच्चन्ति, ततो परं सङ्घो। सुत्तन्तपरियायेन तयो तयो एव, ततो पट्ठाय सम्बहुला। इध पन ते सुत्तन्तपरियायेन सम्बहुलाति वेदितब्बा। सन्दिट्ठाति नातिविस्सासिका न दळ्हमित्ता; तत्थ तत्थ सङ्गम्म दिट्ठत्ता हि ते सन्दिट्ठाति वुच्चन्ति। सम्भत्ताति अतिविस्सासिका दळ्हमित्ता; ते हि सुट्ठु भत्ता भजमाना एकसम्भोगपरिभोगाति कत्वा ‘‘सम्भत्ता’’ति वुच्चन्ति। इसिगिलिपस्सेति इसिगिलि नाम पब्बतो, तस्स पस्से। पुब्बे किर पञ्चसतमत्ता पच्चेकबुद्धा कासिकोसलादीसु जनपदेसु पिण्डाय चरित्वा पच्छाभत्तं तस्मिं पब्बते सन्निपतित्वा समापत्तिया वीतिनामेन्ति। मनुस्सा ते पविसन्तेव पस्सन्ति न निक्खमन्ते। ततो आहंसु – ‘‘अयं पब्बतो इमे इसयो गिलती’’ति। तदुपादाय तस्स ‘‘इसिगिलि’’त्वेव समञ्ञा उदपादि, तस्स पस्से पब्बतपादे।
Sambahulāti vinayapariyāyena tayo janā sambahulāti vuccanti, tato paraṃ saṅgho. Suttantapariyāyena tayo tayo eva, tato paṭṭhāya sambahulā. Idha pana te suttantapariyāyena sambahulāti veditabbā. Sandiṭṭhāti nātivissāsikā na daḷhamittā; tattha tattha saṅgamma diṭṭhattā hi te sandiṭṭhāti vuccanti. Sambhattāti ativissāsikā daḷhamittā; te hi suṭṭhu bhattā bhajamānā ekasambhogaparibhogāti katvā ‘‘sambhattā’’ti vuccanti. Isigilipasseti isigili nāma pabbato, tassa passe. Pubbe kira pañcasatamattā paccekabuddhā kāsikosalādīsu janapadesu piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ tasmiṃ pabbate sannipatitvā samāpattiyā vītināmenti. Manussā te pavisanteva passanti na nikkhamante. Tato āhaṃsu – ‘‘ayaṃ pabbato ime isayo gilatī’’ti. Tadupādāya tassa ‘‘isigili’’tveva samaññā udapādi, tassa passe pabbatapāde.
तिणकुटियो करित्वाति तिणच्छदना सद्वारबन्धा कुटियो कत्वा। वस्सं उपगच्छन्तेन हि नालकपटिपदं पटिपन्नेनापि पञ्चन्नं छदनानं अञ्ञतरेन छन्नेयेव सद्वारबन्धे सेनासने उपगन्तब्बं। वुत्तञ्हेतं – ‘‘न, भिक्खवे, असेनासनिकेन वस्सं उपगन्तब्बं। यो उपगच्छेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ २०४)। तस्मा वस्सकाले सचे सेनासनं लभति, इच्चेतं कुसलं; नो चे लभति, हत्थकम्मं परियेसित्वापि कातब्बं। हत्थकम्मं अलभन्तेन सामम्पि कातब्बं। न त्वेव असेनासनिकेन वस्सं उपगन्तब्बं। अयमनुधम्मता। तस्मा ते भिक्खू तिणकुटियो करित्वा रत्तिट्ठानदिवाट्ठानादीनि परिच्छिन्दित्वा कतिकवत्तानि च खन्धकवत्तानि च अधिट्ठाय तीसु सिक्खासु सिक्खमाना वस्सं उपगच्छिंसु।
Tiṇakuṭiyo karitvāti tiṇacchadanā sadvārabandhā kuṭiyo katvā. Vassaṃ upagacchantena hi nālakapaṭipadaṃ paṭipannenāpi pañcannaṃ chadanānaṃ aññatarena channeyeva sadvārabandhe senāsane upagantabbaṃ. Vuttañhetaṃ – ‘‘na, bhikkhave, asenāsanikena vassaṃ upagantabbaṃ. Yo upagaccheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 204). Tasmā vassakāle sace senāsanaṃ labhati, iccetaṃ kusalaṃ; no ce labhati, hatthakammaṃ pariyesitvāpi kātabbaṃ. Hatthakammaṃ alabhantena sāmampi kātabbaṃ. Na tveva asenāsanikena vassaṃ upagantabbaṃ. Ayamanudhammatā. Tasmā te bhikkhū tiṇakuṭiyo karitvā rattiṭṭhānadivāṭṭhānādīni paricchinditvā katikavattāni ca khandhakavattāni ca adhiṭṭhāya tīsu sikkhāsu sikkhamānā vassaṃ upagacchiṃsu.
आयस्मापि धनियोति न केवलं ते थेराव इमस्स सिक्खापदस्स आदिकम्मिको आयस्मा धनियोपि। कुम्भकारपुत्तोति कुम्भकारस्स पुत्तो; तस्स हि नामं धनियो, पिता कुम्भकारो, तेन वुत्तं – ‘‘धनियो कुम्भकारपुत्तो’’ति। वस्सं उपगच्छीति तेहि थेरेहि सद्धिं एकट्ठानेयेव तिणकुटिकं करित्वा वस्सं उपगच्छि। वस्संवुत्थाति पुरिमिकाय उपगता महापवारणाय पवारिता पाटिपददिवसतो पट्ठाय ‘‘वुत्थवस्सा’’ति वुच्चन्ति। एवं वस्संवुत्था हुत्वा।
Āyasmāpi dhaniyoti na kevalaṃ te therāva imassa sikkhāpadassa ādikammiko āyasmā dhaniyopi. Kumbhakāraputtoti kumbhakārassa putto; tassa hi nāmaṃ dhaniyo, pitā kumbhakāro, tena vuttaṃ – ‘‘dhaniyo kumbhakāraputto’’ti. Vassaṃ upagacchīti tehi therehi saddhiṃ ekaṭṭhāneyeva tiṇakuṭikaṃ karitvā vassaṃ upagacchi. Vassaṃvutthāti purimikāya upagatā mahāpavāraṇāya pavāritā pāṭipadadivasato paṭṭhāya ‘‘vutthavassā’’ti vuccanti. Evaṃ vassaṃvutthā hutvā.
तिणकुटियो भिन्दित्वाति न दण्डमुग्गरादीहि चुण्णविचुण्णं कत्वा, वत्तसीसेन पन तिणञ्च दारुवल्लि-आदीनि च ओरोपेत्वाति अत्थो। येन हि विहारपच्चन्ते कुटि कता होति, तेन सचे आवासिका भिक्खू होन्ति, ते आपुच्छितब्बा। ‘‘सचे इमं कुटिं पटिजग्गित्वा कोचि वसितुं उस्सहति, तस्स देथा’’ति वत्वा पक्कमितब्बं। येन अरञ्ञे वा कता होति , पटिजग्गनकं वा न लभति, तेन ‘‘अञ्ञेसम्पि परिभोगं भविस्सती’’ति पटिसामेत्वा गन्तब्बं। ते पन भिक्खू अरञ्ञे कुटियो कत्वा पटिजग्गनकं अलभन्ता तिणञ्च कट्ठञ्च पटिसामेत्वा सङ्गोपेत्वाति अत्थो। यथा च ठपितं तं उपचिकाहि न खज्जति , अनोवस्सकञ्च होति, तथा ठपेत्वा ‘‘इदं ठानं आगन्त्वा वसितुकामानं सब्रह्मचारीनं उपकाराय भविस्सती’’ति गमियवत्तं पूरेत्वा।
Tiṇakuṭiyo bhinditvāti na daṇḍamuggarādīhi cuṇṇavicuṇṇaṃ katvā, vattasīsena pana tiṇañca dāruvalli-ādīni ca oropetvāti attho. Yena hi vihārapaccante kuṭi katā hoti, tena sace āvāsikā bhikkhū honti, te āpucchitabbā. ‘‘Sace imaṃ kuṭiṃ paṭijaggitvā koci vasituṃ ussahati, tassa dethā’’ti vatvā pakkamitabbaṃ. Yena araññe vā katā hoti , paṭijagganakaṃ vā na labhati, tena ‘‘aññesampi paribhogaṃ bhavissatī’’ti paṭisāmetvā gantabbaṃ. Te pana bhikkhū araññe kuṭiyo katvā paṭijagganakaṃ alabhantā tiṇañca kaṭṭhañca paṭisāmetvā saṅgopetvāti attho. Yathā ca ṭhapitaṃ taṃ upacikāhi na khajjati , anovassakañca hoti, tathā ṭhapetvā ‘‘idaṃ ṭhānaṃ āgantvā vasitukāmānaṃ sabrahmacārīnaṃ upakārāya bhavissatī’’ti gamiyavattaṃ pūretvā.
जनपदचारिकं पक्कमिंसूति अत्तनो अत्तनो चित्तानुकूलं जनपदं अगमंसु। आयस्मा पन धनियो कुम्भकारपुत्तो तत्थेव वस्सं वसीतिआदि उत्तानत्थमेव। यावततियकन्ति यावततियवारं। अनवयोति अनुअवयो, सन्धिवसेन उकारलोपो। अनु अनु अवयो, यं यं कुम्भकारेहि कत्तब्बं नाम अत्थि, सब्बत्थ अनूनो परिपुण्णसिप्पोति अत्थो। सकेति अत्तनो सन्तके। आचरियकेति आचरियकम्मे। कुम्भकारकम्मेति कुम्भकारानं कम्मे; कुम्भकारेहि कत्तब्बकम्मेति अत्थो। एतेन सकं आचरियकं सरूपतो दस्सितं होति। परियोदातसिप्पोति परिसुद्धसिप्पो। अनवयत्तेपि सति अञ्ञेहि असदिससिप्पोति वुत्तं होति।
Janapadacārikaṃ pakkamiṃsūti attano attano cittānukūlaṃ janapadaṃ agamaṃsu. Āyasmā pana dhaniyo kumbhakāraputto tattheva vassaṃ vasītiādi uttānatthameva. Yāvatatiyakanti yāvatatiyavāraṃ. Anavayoti anuavayo, sandhivasena ukāralopo. Anu anu avayo, yaṃ yaṃ kumbhakārehi kattabbaṃ nāma atthi, sabbattha anūno paripuṇṇasippoti attho. Saketi attano santake. Ācariyaketi ācariyakamme. Kumbhakārakammeti kumbhakārānaṃ kamme; kumbhakārehi kattabbakammeti attho. Etena sakaṃ ācariyakaṃ sarūpato dassitaṃ hoti. Pariyodātasippoti parisuddhasippo. Anavayattepi sati aññehi asadisasippoti vuttaṃ hoti.
सब्बमत्तिकामयन्ति पिट्ठसङ्घाटककवाटसूचिघटिकवातपानकवाटमत्तं ठपेत्वा अवसेसं भित्तिछदनिट्ठकथम्भादिभेदं सब्बं गेहसम्भारं मत्तिकामयमेव कत्वाति अत्थो। तिणञ्च कट्ठञ्च गोमयञ्च सङ्कड्ढित्वा तं कुटिकं पचीति तं सब्बमत्तिकामयं कत्वा पाणिकाय घंसित्वा सुक्खापेत्वा तेलतम्बमत्तिकाय परिमज्जित्वा अन्तो च बहि च तिणादीहि पूरेत्वा यथा पक्का सुपक्का होति, एवं पचि। एवं पक्का च पन सा अहोसि कुटिका । अभिरूपाति सुरूपा। पासादिकाति पसादजनिका। लोहितिकाति लोहितवण्णा। किङ्कणिकसद्दोति किङ्कणिकजालस्स सद्दो। यथा किर नानारतनेहि कतस्स किङ्कणिकजालस्स सद्दो होति, एवं तस्सा कुटिकाय वातपानन्तरिकादीहि पविट्ठेन वातेन समाहताय सद्दो अहोसि। एतेनस्सा अन्तो च बहि च सुपक्कभावो दस्सितो होति। महाअट्ठकथायं पन ‘‘किङ्कणिका’’ति कंसभाजनं, तस्मा यथा अभिहतस्स कंसभाजनस्स सद्दो, एवमस्सा वातप्पहताय सद्दो अहोसी’’ति वुत्तं।
Sabbamattikāmayanti piṭṭhasaṅghāṭakakavāṭasūcighaṭikavātapānakavāṭamattaṃ ṭhapetvā avasesaṃ bhittichadaniṭṭhakathambhādibhedaṃ sabbaṃ gehasambhāraṃ mattikāmayameva katvāti attho. Tiṇañca kaṭṭhañca gomayañca saṅkaḍḍhitvā taṃ kuṭikaṃ pacīti taṃ sabbamattikāmayaṃ katvā pāṇikāya ghaṃsitvā sukkhāpetvā telatambamattikāya parimajjitvā anto ca bahi ca tiṇādīhi pūretvā yathā pakkā supakkā hoti, evaṃ paci. Evaṃ pakkā ca pana sā ahosi kuṭikā . Abhirūpāti surūpā. Pāsādikāti pasādajanikā. Lohitikāti lohitavaṇṇā. Kiṅkaṇikasaddoti kiṅkaṇikajālassa saddo. Yathā kira nānāratanehi katassa kiṅkaṇikajālassa saddo hoti, evaṃ tassā kuṭikāya vātapānantarikādīhi paviṭṭhena vātena samāhatāya saddo ahosi. Etenassā anto ca bahi ca supakkabhāvo dassito hoti. Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘kiṅkaṇikā’’ti kaṃsabhājanaṃ, tasmā yathā abhihatassa kaṃsabhājanassa saddo, evamassā vātappahatāya saddo ahosī’’ti vuttaṃ.
८५. किं एतं, भिक्खवेति एत्थ जानन्तोव भगवा कथासमुट्ठापनत्थं पुच्छि। भगवतो एतमत्थं आरोचेसुन्ति सब्बमत्तिकामयाय कुटिकाय करणभावं आदितो पट्ठाय भगवतो आरोचेसुं। कथञ्हि नाम सो, भिक्खवे…पे॰… कुटिकं करिस्सतीति इदं अतीतत्थे अनागतवचनं; अकासीति वुत्तं होति। तस्स लक्खणं सद्दसत्थतो परियेसितब्बं। न हि नाम, भिक्खवे, तस्स मोघपुरिसस्स पाणेसु अनुद्दया अनुकम्पा अविहेसा भविस्सतीति एत्थ अनुद्दयाति अनुरक्खणा; एतेन मेत्तापुब्बभागं दस्सेति। अनुकम्पाति परदुक्खेन चित्तकम्पना। अविहेसाति अविहिंसना; एतेहि करुणापुब्बभागं दस्सेति। इदं वुत्तं होति – ‘‘भिक्खवे , तस्स मोघपुरिसस्स पथवीखणनचिक्खल्लमद्दनअग्गिदानेसु बहू खुद्दानुखुद्दके पाणे ब्याबाधेन्तस्स विनासेन्तस्स तेसु पाणेसु मेत्ताकरुणानं पुब्बभागमत्तापि अनुद्दया अनुकम्पा अविहेसा न हि नाम भविस्सति अप्पमत्तकापि नाम न भविस्सती’’ति। मा पच्छिमा जनता पाणेसु पातब्यतं आपज्जीति पच्छिमो जनसमूहो पाणेसु पातब्यभावं मा आपज्जि। ‘‘बुद्धकालेपि भिक्खूहि एवं कतं, ईदिसेसु ठानेसु पाणातिपातं करोन्तानं नत्थि दोसो’’ति मञ्ञित्वा इमस्स दिट्ठानुगतिं आपज्जमाना पच्छिमा जनता मा पाणेसु पातब्ये घंसितब्बे एवं मञ्ञीति वुत्तं होति।
85.Kiṃ etaṃ, bhikkhaveti ettha jānantova bhagavā kathāsamuṭṭhāpanatthaṃ pucchi. Bhagavato etamatthaṃ ārocesunti sabbamattikāmayāya kuṭikāya karaṇabhāvaṃ ādito paṭṭhāya bhagavato ārocesuṃ. Kathañhi nāma so, bhikkhave…pe… kuṭikaṃ karissatīti idaṃ atītatthe anāgatavacanaṃ; akāsīti vuttaṃ hoti. Tassa lakkhaṇaṃ saddasatthato pariyesitabbaṃ. Na hi nāma, bhikkhave, tassa moghapurisassa pāṇesu anuddayā anukampā avihesā bhavissatīti ettha anuddayāti anurakkhaṇā; etena mettāpubbabhāgaṃ dasseti. Anukampāti paradukkhena cittakampanā. Avihesāti avihiṃsanā; etehi karuṇāpubbabhāgaṃ dasseti. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘bhikkhave , tassa moghapurisassa pathavīkhaṇanacikkhallamaddanaaggidānesu bahū khuddānukhuddake pāṇe byābādhentassa vināsentassa tesu pāṇesu mettākaruṇānaṃ pubbabhāgamattāpi anuddayā anukampā avihesā na hi nāma bhavissati appamattakāpi nāma na bhavissatī’’ti. Mā pacchimā janatā pāṇesu pātabyataṃ āpajjīti pacchimo janasamūho pāṇesu pātabyabhāvaṃ mā āpajji. ‘‘Buddhakālepi bhikkhūhi evaṃ kataṃ, īdisesu ṭhānesu pāṇātipātaṃ karontānaṃ natthi doso’’ti maññitvā imassa diṭṭhānugatiṃ āpajjamānā pacchimā janatā mā pāṇesu pātabye ghaṃsitabbe evaṃ maññīti vuttaṃ hoti.
एवं धनियं गरहित्वा न च, भिक्खवे, सब्बमत्तिकामया कुटिका कातब्बाति आयतिं तादिसाय कुटिकाय करणं पटिक्खिपि; पटिक्खिपित्वा च ‘‘यो करेय्य आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति सब्बमत्तिकामयकुटिकाकरणे आपत्तिं ठपेसि। तस्मा योपि पथवीखणनादिना पाणेसु पातब्यतं अनापज्जन्तो तादिसं कुटिकं करोति, सोपि दुक्कटं आपज्जति। पथवीखणनादीहि पन पाणेसु पातब्यतं आपज्जन्तो यं यं वत्थुं वीतिक्कमति, तत्थ तत्थ वुत्तमेव आपत्तिं आपज्जति। धनियत्थेरस्स आदिकम्मिकत्ता अनापत्ति। सेसानं सिक्खापदं अतिक्कमित्वा करोन्तानम्पि कतं लभित्वा तत्थ वसन्तानम्पि दुक्कटमेव। दब्बसम्भारमिस्सका पन यथा वा तथा वा मिस्सा होतु, वट्टति। सुद्धमत्तिकामयाव न वट्टति। सापि इट्ठकाहि गिञ्जकावसथसङ्खेपेन कता वट्टति। एवं भन्तेति खो…पे॰… तं कुटिं भिन्दिंसूति भगवतो वचनं सम्पटिच्छित्वा कट्ठेहि च पासाणेहि च तं कुटिकं विकिरन्ता भिन्दिंसु।
Evaṃ dhaniyaṃ garahitvā na ca, bhikkhave, sabbamattikāmayā kuṭikā kātabbāti āyatiṃ tādisāya kuṭikāya karaṇaṃ paṭikkhipi; paṭikkhipitvā ca ‘‘yo kareyya āpatti dukkaṭassā’’ti sabbamattikāmayakuṭikākaraṇe āpattiṃ ṭhapesi. Tasmā yopi pathavīkhaṇanādinā pāṇesu pātabyataṃ anāpajjanto tādisaṃ kuṭikaṃ karoti, sopi dukkaṭaṃ āpajjati. Pathavīkhaṇanādīhi pana pāṇesu pātabyataṃ āpajjanto yaṃ yaṃ vatthuṃ vītikkamati, tattha tattha vuttameva āpattiṃ āpajjati. Dhaniyattherassa ādikammikattā anāpatti. Sesānaṃ sikkhāpadaṃ atikkamitvā karontānampi kataṃ labhitvā tattha vasantānampi dukkaṭameva. Dabbasambhāramissakā pana yathā vā tathā vā missā hotu, vaṭṭati. Suddhamattikāmayāva na vaṭṭati. Sāpi iṭṭhakāhi giñjakāvasathasaṅkhepena katā vaṭṭati. Evaṃ bhanteti kho…pe… taṃ kuṭiṃ bhindiṃsūti bhagavato vacanaṃ sampaṭicchitvā kaṭṭhehi ca pāsāṇehi ca taṃ kuṭikaṃ vikirantā bhindiṃsu.
अथ खो आयस्मा धनियोतिआदिम्हि अयं सङ्खेपत्थो – धनियो एकपस्से दिवाविहारं निसिन्नो तेन सद्देन आगन्त्वा ते भिक्खू ‘‘किस्स मे तुम्हे, आवुसो, कुटिं भिन्दथा’’ति पुच्छित्वा ‘‘भगवा भेदापेती’’ति सुत्वा सुब्बचताय सम्पटिच्छि।
Atha kho āyasmā dhaniyotiādimhi ayaṃ saṅkhepattho – dhaniyo ekapasse divāvihāraṃ nisinno tena saddena āgantvā te bhikkhū ‘‘kissa me tumhe, āvuso, kuṭiṃ bhindathā’’ti pucchitvā ‘‘bhagavā bhedāpetī’’ti sutvā subbacatāya sampaṭicchi.
कस्मा पन भगवा इमिना अतिमहन्तेन उस्साहेन अत्तनो वसनत्थं कतं कुटिकं भेदापेसि, ननु एतस्सेत्थ वयकम्मम्पि अत्थीति? किञ्चापि अत्थि, अथ खो नं भगवा अकप्पियाति भिन्दापेसि, तित्थियधजोति भिन्दापेसि। अयमेत्थ विनिच्छयो। अट्ठकथायं पन अञ्ञानिपि कारणानि वुत्तानि – सत्तानुद्दयाय, पत्तचीवरगुत्तत्थाय, सेनासनबाहुल्लपअसेधनायातिआदीनि। तस्मा इदानिपि यो भिक्खु बहुस्सुतो विनयञ्ञू अञ्ञं भिक्खुं अकप्पियं परिक्खारं गहेत्वा विचरन्तं दिस्वा तं छिन्दापेय्य वा भिन्दापेय्य वा अनुपवज्जो , सो नेव चोदेतब्बो न सारेतब्बो; न तं लब्भा वत्तुं ‘‘मम परिक्खारो तया नासितो, तं मे देही’’ति।
Kasmā pana bhagavā iminā atimahantena ussāhena attano vasanatthaṃ kataṃ kuṭikaṃ bhedāpesi, nanu etassettha vayakammampi atthīti? Kiñcāpi atthi, atha kho naṃ bhagavā akappiyāti bhindāpesi, titthiyadhajoti bhindāpesi. Ayamettha vinicchayo. Aṭṭhakathāyaṃ pana aññānipi kāraṇāni vuttāni – sattānuddayāya, pattacīvaraguttatthāya, senāsanabāhullapaasedhanāyātiādīni. Tasmā idānipi yo bhikkhu bahussuto vinayaññū aññaṃ bhikkhuṃ akappiyaṃ parikkhāraṃ gahetvā vicarantaṃ disvā taṃ chindāpeyya vā bhindāpeyya vā anupavajjo , so neva codetabbo na sāretabbo; na taṃ labbhā vattuṃ ‘‘mama parikkhāro tayā nāsito, taṃ me dehī’’ti.
पाळिमुत्तकविनिच्छयो
Pāḷimuttakavinicchayo
तत्रायं पाळिमुत्तको कप्पियाकप्पियपरिक्खारविनिच्छयो – केचि तालपण्णच्छत्तं अन्तो वा बहि वा पञ्चवण्णेन सुत्तेन सिब्बन्ता वण्णमट्ठं करोन्ति, तं न वट्टति। एकवण्णेन पन नीलेन वा पीतकेन वा येन केनचि सुत्तेन अन्तो वा बहि वा सिब्बितुं छत्तदण्डग्गाहकं सलाकपञ्जरं वा विनन्धितुं वट्टति। तञ्च खो थिरकरणत्थं, न वण्णमट्ठत्थाय। छत्तपण्णकेसु मकरदन्तकं वा अड्ढचन्दकं वा छिन्दितुं न वट्टति। छत्तदण्डे गेहथम्भेसु विय घटको वा वाळरूपकं वा न वट्टति। सचेपि सब्बत्थ आरग्गेन लेखा दिन्ना होति, सापि न वट्टति। घटकम्पि वाळरूपम्पि भिन्दित्वा धारेतब्बं। लेखापि घंसित्वा वा अपनेतब्बा, सुत्तकेन वा दण्डो वेठेतब्बो। दण्डबुन्दे पन अहिच्छत्तकसण्ठानं वट्टति। वातप्पहारेन अचलनत्थं छत्तमण्डलिकं रज्जुकेहि गाहेत्वा दण्डे बन्धन्ति, तस्मिं बन्धनट्ठाने वलयमिव उक्किरित्वा लेखं ठपेन्ति, सा वट्टति।
Tatrāyaṃ pāḷimuttako kappiyākappiyaparikkhāravinicchayo – keci tālapaṇṇacchattaṃ anto vā bahi vā pañcavaṇṇena suttena sibbantā vaṇṇamaṭṭhaṃ karonti, taṃ na vaṭṭati. Ekavaṇṇena pana nīlena vā pītakena vā yena kenaci suttena anto vā bahi vā sibbituṃ chattadaṇḍaggāhakaṃ salākapañjaraṃ vā vinandhituṃ vaṭṭati. Tañca kho thirakaraṇatthaṃ, na vaṇṇamaṭṭhatthāya. Chattapaṇṇakesu makaradantakaṃ vā aḍḍhacandakaṃ vā chindituṃ na vaṭṭati. Chattadaṇḍe gehathambhesu viya ghaṭako vā vāḷarūpakaṃ vā na vaṭṭati. Sacepi sabbattha āraggena lekhā dinnā hoti, sāpi na vaṭṭati. Ghaṭakampi vāḷarūpampi bhinditvā dhāretabbaṃ. Lekhāpi ghaṃsitvā vā apanetabbā, suttakena vā daṇḍo veṭhetabbo. Daṇḍabunde pana ahicchattakasaṇṭhānaṃ vaṭṭati. Vātappahārena acalanatthaṃ chattamaṇḍalikaṃ rajjukehi gāhetvā daṇḍe bandhanti, tasmiṃ bandhanaṭṭhāne valayamiva ukkiritvā lekhaṃ ṭhapenti, sā vaṭṭati.
चीवरमण्डनत्थाय नानासुत्तकेहि सतपदीसदिसं सिब्बन्ता आगन्तुकपट्टं ठपेन्ति, अञ्ञम्पि यंकिञ्चि सूचिकम्मविकारं करोन्ति, पट्टमुखे वा परियन्ते वा वेणिं वा सङ्खलिकं वा, एवमादि सब्बं न वट्टति, पकतिसूचिकम्ममेव वट्टति। गण्ठिकपट्टकञ्च पासकपट्टञ्च अट्ठकोणम्पि सोळसकोणम्पि करोन्ति, तत्थ अग्घियगयमुग्गरादीनि दस्सेन्ति, कक्कटक्खीनि उक्किरन्ति, सब्बं न वट्टति, चतुकोणमेव वट्टति। कोणसुत्तपिळका च चीवरे रत्ते दुविञ्ञेय्यरूपा वट्टन्ति। कञ्जिकपिट्ठखलिआदीसु चीवरं पक्खिपितुं न वट्टति। चीवरकम्मकाले पन हत्थमलसूचिमलादीनं धोवनत्थं किलिट्ठकाले च धोवनत्थं वट्टति। गन्धं वा लाखं वा तेलं वा रजने पक्खिपितुं न वट्टति।
Cīvaramaṇḍanatthāya nānāsuttakehi satapadīsadisaṃ sibbantā āgantukapaṭṭaṃ ṭhapenti, aññampi yaṃkiñci sūcikammavikāraṃ karonti, paṭṭamukhe vā pariyante vā veṇiṃ vā saṅkhalikaṃ vā, evamādi sabbaṃ na vaṭṭati, pakatisūcikammameva vaṭṭati. Gaṇṭhikapaṭṭakañca pāsakapaṭṭañca aṭṭhakoṇampi soḷasakoṇampi karonti, tattha agghiyagayamuggarādīni dassenti, kakkaṭakkhīni ukkiranti, sabbaṃ na vaṭṭati, catukoṇameva vaṭṭati. Koṇasuttapiḷakā ca cīvare ratte duviññeyyarūpā vaṭṭanti. Kañjikapiṭṭhakhaliādīsu cīvaraṃ pakkhipituṃ na vaṭṭati. Cīvarakammakāle pana hatthamalasūcimalādīnaṃ dhovanatthaṃ kiliṭṭhakāle ca dhovanatthaṃ vaṭṭati. Gandhaṃ vā lākhaṃ vā telaṃ vā rajane pakkhipituṃ na vaṭṭati.
चीवरं रजित्वा सङ्खेन वा मणिना वा येन केनचि न घट्टेतब्बं। भूमियं जाणुकानि निहन्त्वा हत्थेहि गहेत्वा दोणियम्पि न घंसितब्बं। दोणियं वा फलके वा ठपेत्वा अन्ते गाहापेत्वा हत्थेहि पहरितुं पन वट्टति; तम्पि मुट्ठिना न कातब्बं। पोराणकत्थेरा पन दोणियम्पि न ठपेसुं। एको गहेत्वा तिट्ठति; अपरो हत्थे कत्वा हत्थेन पहरति। चीवरस्स कण्णसुत्तकं न वट्टति, रजितकाले छिन्दितब्बं। यं पन ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, कण्णसुत्तक’’न्ति (महाव॰ ३४४) एवं अनुञ्ञातं, तं अनुवाते पासकं कत्वा बन्धितब्बं रजनकाले लग्गनत्थाय। गण्ठिकेपि सोभाकरणत्थं लेखा वा पिळका वा न वट्टति, नासेत्वा परिभुञ्जितब्बं।
Cīvaraṃ rajitvā saṅkhena vā maṇinā vā yena kenaci na ghaṭṭetabbaṃ. Bhūmiyaṃ jāṇukāni nihantvā hatthehi gahetvā doṇiyampi na ghaṃsitabbaṃ. Doṇiyaṃ vā phalake vā ṭhapetvā ante gāhāpetvā hatthehi paharituṃ pana vaṭṭati; tampi muṭṭhinā na kātabbaṃ. Porāṇakattherā pana doṇiyampi na ṭhapesuṃ. Eko gahetvā tiṭṭhati; aparo hatthe katvā hatthena paharati. Cīvarassa kaṇṇasuttakaṃ na vaṭṭati, rajitakāle chinditabbaṃ. Yaṃ pana ‘‘anujānāmi, bhikkhave, kaṇṇasuttaka’’nti (mahāva. 344) evaṃ anuññātaṃ, taṃ anuvāte pāsakaṃ katvā bandhitabbaṃ rajanakāle lagganatthāya. Gaṇṭhikepi sobhākaraṇatthaṃ lekhā vā piḷakā vā na vaṭṭati, nāsetvā paribhuñjitabbaṃ.
पत्ते वा थालके वा आरग्गेन लेखं करोन्ति, अन्तो वा बहि वा न वट्टति। पत्तं भमं आरोपेत्वा मज्जित्वा पचन्ति – ‘‘मणिवण्णं करिस्सामा’’ति, न वट्टति; तेलवण्णो पन वट्टति। पत्तमण्डले भित्तिकम्मं न वट्टति, मकरदन्तकं पन वट्टति।
Patte vā thālake vā āraggena lekhaṃ karonti, anto vā bahi vā na vaṭṭati. Pattaṃ bhamaṃ āropetvā majjitvā pacanti – ‘‘maṇivaṇṇaṃ karissāmā’’ti, na vaṭṭati; telavaṇṇo pana vaṭṭati. Pattamaṇḍale bhittikammaṃ na vaṭṭati, makaradantakaṃ pana vaṭṭati.
धमकरणछत्तकस्स उपरि वा हेट्ठा वा धमकरणकुच्छियं वा लेखा न वट्टति, छत्तमुखवट्टियं पनस्स लेखा वट्टति।
Dhamakaraṇachattakassa upari vā heṭṭhā vā dhamakaraṇakucchiyaṃ vā lekhā na vaṭṭati, chattamukhavaṭṭiyaṃ panassa lekhā vaṭṭati.
कायबन्धनस्स सोभनत्थं तहिं तहिं दिगुणं सुत्तं कोट्टेन्ति, कक्कटच्छीनि उट्ठपेन्ति, न वट्टति। उभोसु पन अन्तेसु दसामुखस्स थिरभावाय दिगुणं कोट्टेतुं वट्टति। दसामुखे पन घटकं वा मकरमुखं वा देड्डुभसीसं वा यंकिञ्चि विकाररूपं कातुं न वट्टति। तत्थ तत्थ अच्छीनि दस्सेत्वा मालाकम्मलताकम्मादीनि वा कत्वा कोट्टितकायबन्धनम्पि न वट्टति। उजुकमेव पन मच्छकण्टकं वा खज्जुरिपत्तकं वा मट्ठपट्टिकं वा कत्वा कोट्टितुं वट्टति। कायबन्धनस्स दसा एका वट्टति, द्वे तीणि चत्तारिपि वट्टन्ति; ततो परं न वट्टन्ति। रज्जुककायबन्धनं एकमेव वट्टति। पामङ्गसण्ठानं पन एकम्पि न वट्टति। दसा पन पामङ्गसण्ठानापि वट्टति। बहुरज्जुके एकतो कत्वा एकेन निरन्तरं वेठेत्वा कतं बहुरज्जुकन्ति न वत्तब्बं, तं वट्टति।
Kāyabandhanassa sobhanatthaṃ tahiṃ tahiṃ diguṇaṃ suttaṃ koṭṭenti, kakkaṭacchīni uṭṭhapenti, na vaṭṭati. Ubhosu pana antesu dasāmukhassa thirabhāvāya diguṇaṃ koṭṭetuṃ vaṭṭati. Dasāmukhe pana ghaṭakaṃ vā makaramukhaṃ vā deḍḍubhasīsaṃ vā yaṃkiñci vikārarūpaṃ kātuṃ na vaṭṭati. Tattha tattha acchīni dassetvā mālākammalatākammādīni vā katvā koṭṭitakāyabandhanampi na vaṭṭati. Ujukameva pana macchakaṇṭakaṃ vā khajjuripattakaṃ vā maṭṭhapaṭṭikaṃ vā katvā koṭṭituṃ vaṭṭati. Kāyabandhanassa dasā ekā vaṭṭati, dve tīṇi cattāripi vaṭṭanti; tato paraṃ na vaṭṭanti. Rajjukakāyabandhanaṃ ekameva vaṭṭati. Pāmaṅgasaṇṭhānaṃ pana ekampi na vaṭṭati. Dasā pana pāmaṅgasaṇṭhānāpi vaṭṭati. Bahurajjuke ekato katvā ekena nirantaraṃ veṭhetvā kataṃ bahurajjukanti na vattabbaṃ, taṃ vaṭṭati.
कायबन्धनविधे अट्ठमङ्गलादिकं यंकिञ्चि विकाररूपं न वट्टति, परिच्छेदलेखामत्तं वट्टति। विधकस्स उभोसु अन्तेसु थिरकरणत्थाय घटकं करोन्ति, अयम्पि वट्टति।
Kāyabandhanavidhe aṭṭhamaṅgalādikaṃ yaṃkiñci vikārarūpaṃ na vaṭṭati, paricchedalekhāmattaṃ vaṭṭati. Vidhakassa ubhosu antesu thirakaraṇatthāya ghaṭakaṃ karonti, ayampi vaṭṭati.
अञ्जनियं इत्थिपुरिसचतुप्पदसकुणरूपं वा मालाकम्म-लताकम्ममकरदन्तक-गोमुत्तकअड्ढचन्दकादिभेदं वा विकाररूपं न वट्टति। घंसित्वा वा छिन्दित्वा वा यथा वा न पञ्ञायति, तथा सुत्तेन वेठेत्वा वळञ्जेतब्बा। उजुकमेव पन चतुरंसा वा अट्ठंसा वा सोळसंसा वा अञ्जनी वट्टति। हेट्ठतो पिस्सा द्वे वा तिस्सो वा वट्टलेखायो वट्टन्ति। गीवायम्पिस्सा पिधानकबन्धनत्थं एका वट्टलेखा वट्टति।
Añjaniyaṃ itthipurisacatuppadasakuṇarūpaṃ vā mālākamma-latākammamakaradantaka-gomuttakaaḍḍhacandakādibhedaṃ vā vikārarūpaṃ na vaṭṭati. Ghaṃsitvā vā chinditvā vā yathā vā na paññāyati, tathā suttena veṭhetvā vaḷañjetabbā. Ujukameva pana caturaṃsā vā aṭṭhaṃsā vā soḷasaṃsā vā añjanī vaṭṭati. Heṭṭhato pissā dve vā tisso vā vaṭṭalekhāyo vaṭṭanti. Gīvāyampissā pidhānakabandhanatthaṃ ekā vaṭṭalekhā vaṭṭati.
अञ्जनिसलाकायपि वण्णमट्ठकम्मं न वट्टति। अञ्जनित्थविकायम्पि यंकिञ्चि नानावण्णेन सुत्तेन वण्णमट्ठकम्मं न वट्टति। एसेव नयो कुञ्चिकाकोसकेपि। कुञ्चिकाय वण्णमट्ठकम्मं न वट्टति, तथा सिपाटिकायं। एकवण्णसुत्तेन पनेत्थ येन केनचि सिब्बितुं वट्टति।
Añjanisalākāyapi vaṇṇamaṭṭhakammaṃ na vaṭṭati. Añjanitthavikāyampi yaṃkiñci nānāvaṇṇena suttena vaṇṇamaṭṭhakammaṃ na vaṭṭati. Eseva nayo kuñcikākosakepi. Kuñcikāya vaṇṇamaṭṭhakammaṃ na vaṭṭati, tathā sipāṭikāyaṃ. Ekavaṇṇasuttena panettha yena kenaci sibbituṃ vaṭṭati.
आरकण्टकेपि वट्टमणिकं वा अञ्ञं वा वण्णमट्ठं न वट्टति। गीवायं पन परिच्छेदलेखा वट्टति। पिप्फलिकेपि मणिकं वा पिळकं वा यंकिञ्चि उट्ठपेतुं न वट्टति। दण्डके पन परिच्छेदलेखा वट्टति। नखच्छेदनं वलितकंयेव करोन्ति, तस्मा तं वट्टति। उत्तरारणियं वा अधरारणियं वा अरणिधनुके वा उपरिपेल्लनदण्डके वा मालाकम्मादिकं यंकिञ्चि वण्णमट्ठं न वट्टति, पेल्लनदण्डकस्स पन वेमज्झे मण्डलं होति, तत्थ परिच्छेदलेखामत्तं वट्टति। सूचिसण्डासं करोन्ति, येन सूचिं डंसापेत्वा घंसन्ति, तत्थ मकरमुखादिकं यंकिञ्चि वण्णमट्ठं न वट्टति, सूचिडंसनत्थं पन मुखमत्तं होति, तं वट्टति।
Ārakaṇṭakepi vaṭṭamaṇikaṃ vā aññaṃ vā vaṇṇamaṭṭhaṃ na vaṭṭati. Gīvāyaṃ pana paricchedalekhā vaṭṭati. Pipphalikepi maṇikaṃ vā piḷakaṃ vā yaṃkiñci uṭṭhapetuṃ na vaṭṭati. Daṇḍake pana paricchedalekhā vaṭṭati. Nakhacchedanaṃ valitakaṃyeva karonti, tasmā taṃ vaṭṭati. Uttarāraṇiyaṃ vā adharāraṇiyaṃ vā araṇidhanuke vā uparipellanadaṇḍake vā mālākammādikaṃ yaṃkiñci vaṇṇamaṭṭhaṃ na vaṭṭati, pellanadaṇḍakassa pana vemajjhe maṇḍalaṃ hoti, tattha paricchedalekhāmattaṃ vaṭṭati. Sūcisaṇḍāsaṃ karonti, yena sūciṃ ḍaṃsāpetvā ghaṃsanti, tattha makaramukhādikaṃ yaṃkiñci vaṇṇamaṭṭhaṃ na vaṭṭati, sūciḍaṃsanatthaṃ pana mukhamattaṃ hoti, taṃ vaṭṭati.
दन्तकट्ठच्छेदनवासियम्पि यंकिञ्चि वण्णमट्ठं न वट्टति, उजुकमेव कप्पियलोहेन उभोसु वा पस्सेसु चतुरंसं वा अट्ठंसं वा बन्धितुं वट्टति। कत्तरदण्डेपि यंकिञ्चि वण्णमट्ठं न वट्टति, हेट्ठा एका वा द्वे वा वट्टलेखा उपरि अहिच्छत्तकमकुळमत्तञ्च वट्टति।
Dantakaṭṭhacchedanavāsiyampi yaṃkiñci vaṇṇamaṭṭhaṃ na vaṭṭati, ujukameva kappiyalohena ubhosu vā passesu caturaṃsaṃ vā aṭṭhaṃsaṃ vā bandhituṃ vaṭṭati. Kattaradaṇḍepi yaṃkiñci vaṇṇamaṭṭhaṃ na vaṭṭati, heṭṭhā ekā vā dve vā vaṭṭalekhā upari ahicchattakamakuḷamattañca vaṭṭati.
तेलभाजनेसु विसाणे वा नाळियं वा अलाबुके वा आमण्डसारके वा ठपेत्वा इत्थिरूपं पुरिसरूपञ्च अवसेसं सब्बम्पि वण्णमट्ठकम्मं वट्टति।
Telabhājanesu visāṇe vā nāḷiyaṃ vā alābuke vā āmaṇḍasārake vā ṭhapetvā itthirūpaṃ purisarūpañca avasesaṃ sabbampi vaṇṇamaṭṭhakammaṃ vaṭṭati.
मञ्चपीठे भिसिबिम्बोहने भूमत्थरणे पादपुञ्छने चङ्कमनभिसिया सम्मुञ्जनियं कचवरछड्डनके रजनदोणिकाय पानीयउळुङ्के पानीयघटे पादकथलिकाय फलकपीठके वलयाधारके दण्डाधारकेपत्तपिधाने तालवण्टे वीजनेति – एतेसु सब्बं मालाकम्मादिवण्णमट्ठकम्मं वट्टति। सेनासने पन द्वारकवाटवातपानकवाटादीसु सब्बरतनमयम्पि वण्णमट्ठकम्मं वट्टति।
Mañcapīṭhe bhisibimbohane bhūmattharaṇe pādapuñchane caṅkamanabhisiyā sammuñjaniyaṃ kacavarachaḍḍanake rajanadoṇikāya pānīyauḷuṅke pānīyaghaṭe pādakathalikāya phalakapīṭhake valayādhārake daṇḍādhārakepattapidhāne tālavaṇṭe vījaneti – etesu sabbaṃ mālākammādivaṇṇamaṭṭhakammaṃ vaṭṭati. Senāsane pana dvārakavāṭavātapānakavāṭādīsu sabbaratanamayampi vaṇṇamaṭṭhakammaṃ vaṭṭati.
सेनासने किञ्चि पटिसेधेतब्बं नत्थि, अञ्ञत्र विरुद्धसेनासना। विरुद्धसेनासनं नाम अञ्ञेसं सीमाय राजवल्लभेहि कतसेनासनं वुच्चति, तस्मा ये तादिसं सेनासनं करोन्ति, ते वत्तब्बा – ‘‘मा अम्हाकं सीमाय सेनासनं करोथा’’ति। अनादियित्वा करोन्तियेव, पुनपि वत्तब्बा – ‘‘मा एवं अकत्थ, मा अम्हाकं उपोसथपवारणानं अन्तरायमकत्थ, मा सामग्गिं भिन्दित्थ, तुम्हाकं सेनासनं कतम्पि कतट्ठाने न ठस्सती’’ति। सचे बलक्कारेन करोन्तियेव, यदा तेसं लज्जिपरिसा उस्सन्ना होति, सक्का च होति लद्धुं धम्मिको विनिच्छयो, तदा तेसं पेसेतब्बं – ‘‘तुम्हाकं आवासं हरथा’’ति। सचे याव ततियं पेसिते हरन्ति, साधु; नो चे हरन्ति, ठपेत्वा बोधिञ्च चेतियञ्च अवसेससेनासनानि भिन्दितब्बानि, नो च खो अपरिभोगं करोन्तेहि, पटिपाटिया पन छदन-गोपानसी-इट्ठकादीनि अपनेत्वा तेसं पेसेतब्बं – ‘‘तुम्हाकं दब्बसम्भारे हरथा’’ति। सचे हरन्ति, साधु; नो चे हरन्ति, अथ तेसु दब्बसम्भारेसु हिमवस्सवातातपादीहि पूतिभूतेसु वा चोरेहि वा हटेसु अग्गिना वा दड्ढेसु सीमसामिका भिक्खू अनुपवज्जा, न लब्भा चोदेतुं ‘‘तुम्हेहि अम्हाकं दब्बसम्भारा नासिता’’ति वा ‘‘तुम्हाकं गीवा’’ति वा। यं पन सीमसामिकेहि भिक्खूहि कतं, तं सुकतमेव होतीति।
Senāsane kiñci paṭisedhetabbaṃ natthi, aññatra viruddhasenāsanā. Viruddhasenāsanaṃ nāma aññesaṃ sīmāya rājavallabhehi katasenāsanaṃ vuccati, tasmā ye tādisaṃ senāsanaṃ karonti, te vattabbā – ‘‘mā amhākaṃ sīmāya senāsanaṃ karothā’’ti. Anādiyitvā karontiyeva, punapi vattabbā – ‘‘mā evaṃ akattha, mā amhākaṃ uposathapavāraṇānaṃ antarāyamakattha, mā sāmaggiṃ bhindittha, tumhākaṃ senāsanaṃ katampi kataṭṭhāne na ṭhassatī’’ti. Sace balakkārena karontiyeva, yadā tesaṃ lajjiparisā ussannā hoti, sakkā ca hoti laddhuṃ dhammiko vinicchayo, tadā tesaṃ pesetabbaṃ – ‘‘tumhākaṃ āvāsaṃ harathā’’ti. Sace yāva tatiyaṃ pesite haranti, sādhu; no ce haranti, ṭhapetvā bodhiñca cetiyañca avasesasenāsanāni bhinditabbāni, no ca kho aparibhogaṃ karontehi, paṭipāṭiyā pana chadana-gopānasī-iṭṭhakādīni apanetvā tesaṃ pesetabbaṃ – ‘‘tumhākaṃ dabbasambhāre harathā’’ti. Sace haranti, sādhu; no ce haranti, atha tesu dabbasambhāresu himavassavātātapādīhi pūtibhūtesu vā corehi vā haṭesu agginā vā daḍḍhesu sīmasāmikā bhikkhū anupavajjā, na labbhā codetuṃ ‘‘tumhehi amhākaṃ dabbasambhārā nāsitā’’ti vā ‘‘tumhākaṃ gīvā’’ti vā. Yaṃ pana sīmasāmikehi bhikkhūhi kataṃ, taṃ sukatameva hotīti.
पाळिमुत्तकविनिच्छयो निट्ठितो।
Pāḷimuttakavinicchayo niṭṭhito.
८६. एवं भिन्नाय पन कुटिकाय धनियस्स परिवितक्कञ्च पुन कुटिकरणत्थाय उस्साहञ्च दस्सेतुं ‘‘अथ खो आयस्मतो’’तिआदि वुत्तं। तत्थ दारुगहे गणकोति रञ्ञो दारुभण्डागारे दारुगोपको। देवगहदारूनीति देवेन गहितदारूनि। राजपटिग्गहितभूतानि दारूनीति अत्थो। नगरपटिसङ्खारिकानीति नगरस्स पटिसङ्खारूपकरणानि। आपदत्थाय निक्खित्तानीति अग्गिदाहेन वा पुराणभावेन वा पटिराजूपरुन्धनादिना वा गोपुरट्टालकराजन्तेपुरहत्थिसालादीनं विपत्ति आपदाति वुच्चति। तदत्थं निक्खित्तानीति वुत्तं होति। खण्डाखण्डिकं छेदापेत्वाति अत्तनो कुटिया पमाणं सल्लक्खेत्वा किञ्चि अग्गे किञ्चि मज्झे किञ्चि मूले खण्डाखण्डं करोन्तो छेदापेसि।
86. Evaṃ bhinnāya pana kuṭikāya dhaniyassa parivitakkañca puna kuṭikaraṇatthāya ussāhañca dassetuṃ ‘‘atha kho āyasmato’’tiādi vuttaṃ. Tattha dārugahe gaṇakoti rañño dārubhaṇḍāgāre dārugopako. Devagahadārūnīti devena gahitadārūni. Rājapaṭiggahitabhūtāni dārūnīti attho. Nagarapaṭisaṅkhārikānīti nagarassa paṭisaṅkhārūpakaraṇāni. Āpadatthāya nikkhittānīti aggidāhena vā purāṇabhāvena vā paṭirājūparundhanādinā vā gopuraṭṭālakarājantepurahatthisālādīnaṃ vipatti āpadāti vuccati. Tadatthaṃ nikkhittānīti vuttaṃ hoti. Khaṇḍākhaṇḍikaṃ chedāpetvāti attano kuṭiyā pamāṇaṃ sallakkhetvā kiñci agge kiñci majjhe kiñci mūle khaṇḍākhaṇḍaṃ karonto chedāpesi.
८७. वस्सकारोति तस्स ब्राह्मणस्स नामं। मगधमहामत्तोति मगधरट्ठे महामत्तो, महतिया इस्सरियमत्ताय समन्नागतो, मगधरञ्ञो वा महामत्तो; महाअमच्चोति वुत्तं होति। अनुसञ्ञायमानोति तत्थ तत्थ गन्त्वा पच्चवेक्खमानो। भणेति इस्सरानं नीचट्ठानिकपुरिसालपनं। बन्धं आणापेसीति ब्राह्मणो पकतियापि तस्मिं इस्सापकतोव। सो रञ्ञो ‘‘आणापेही’’ति वचनं सुत्वा यस्मा ‘‘पक्कोसापेही’’ति रञ्ञो न वुत्तं, तस्मा ‘‘नं हत्थेसु च पादेसु च बन्धं कत्वा आणापेस्सामी’’ति बन्धं आणापेसि। अद्दस खो आयस्मा धनियोति कथं अद्दस? सो किर अत्तना लेसेन दारूनं हटभावं ञत्वा ‘‘निस्संसयं एस दारूनं कारणा राजकुलतो वधं वा बन्धं वा पापुणिस्सति, तदा नं अहमेव मोचेस्सामी’’ति निच्चकालं तस्स पवत्तिं सुणन्तोयेव विचरति। तस्मा तखणञ्ञेव गन्त्वा अद्दस। तेन वुत्तं – ‘‘अद्दस खो आयस्मा धनियो’’ति। दारूनं किच्चाति दारूनं कारणा। पुराहं हञ्ञामीति अहं पुरा हञ्ञामि; याव अहं न हञ्ञामि, ताव त्वं एय्यासीति अत्थो।
87.Vassakāroti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ. Magadhamahāmattoti magadharaṭṭhe mahāmatto, mahatiyā issariyamattāya samannāgato, magadharañño vā mahāmatto; mahāamaccoti vuttaṃ hoti. Anusaññāyamānoti tattha tattha gantvā paccavekkhamāno. Bhaṇeti issarānaṃ nīcaṭṭhānikapurisālapanaṃ. Bandhaṃ āṇāpesīti brāhmaṇo pakatiyāpi tasmiṃ issāpakatova. So rañño ‘‘āṇāpehī’’ti vacanaṃ sutvā yasmā ‘‘pakkosāpehī’’ti rañño na vuttaṃ, tasmā ‘‘naṃ hatthesu ca pādesu ca bandhaṃ katvā āṇāpessāmī’’ti bandhaṃ āṇāpesi. Addasa kho āyasmā dhaniyoti kathaṃ addasa? So kira attanā lesena dārūnaṃ haṭabhāvaṃ ñatvā ‘‘nissaṃsayaṃ esa dārūnaṃ kāraṇā rājakulato vadhaṃ vā bandhaṃ vā pāpuṇissati, tadā naṃ ahameva mocessāmī’’ti niccakālaṃ tassa pavattiṃ suṇantoyeva vicarati. Tasmā takhaṇaññeva gantvā addasa. Tena vuttaṃ – ‘‘addasa kho āyasmā dhaniyo’’ti. Dārūnaṃ kiccāti dārūnaṃ kāraṇā. Purāhaṃ haññāmīti ahaṃ purā haññāmi; yāva ahaṃ na haññāmi, tāva tvaṃ eyyāsīti attho.
८८. इङ्घ, भन्ते, सरापेहीति एत्थ इङ्घाति चोदनत्थे निपातो। पठमाभिसित्तोति अभिसित्तो हुत्वा पठमं। एवरूपिं वाचं भासिताति ‘‘दिन्नञ्ञेव समणब्राह्मणानं तिणकट्ठोदकं परिभुञ्जन्तू’’ति इमं एवरूपिं वाचं अभिसित्तो हुत्वा पठममेव यं त्वं अभासि, तं सयमेव भासित्वा इदानि सरसि, न सरसीति वुत्तं होति। राजानो किर अभिसित्तमत्तायेव धम्मभेरिं चरापेन्ति – ‘‘दिन्नञ्ञेव समणब्राह्मणानं तिणकट्ठोदकं परिभुञ्जन्तू’’ति तं सन्धाय एस वदति। तेसं मया सन्धाय भासितन्ति तेसं अप्पमत्तकेपि कुक्कुच्चायन्तानं समितबाहितपापानं समणब्राह्मणानं तिणकट्ठोदकहरणं सन्धाय मया एतं भासितं; न तुम्हादिसानन्ति अधिप्पायो। तञ्च खो अरञ्ञे अपरिग्गहितन्ति तञ्च तिणकट्ठोदकं यं अरञ्ञे अपरिग्गहितं होति; एतं सन्धाय मया भासितन्ति दीपेति।
88.Iṅgha, bhante, sarāpehīti ettha iṅghāti codanatthe nipāto. Paṭhamābhisittoti abhisitto hutvā paṭhamaṃ. Evarūpiṃ vācaṃ bhāsitāti ‘‘dinnaññeva samaṇabrāhmaṇānaṃ tiṇakaṭṭhodakaṃ paribhuñjantū’’ti imaṃ evarūpiṃ vācaṃ abhisitto hutvā paṭhamameva yaṃ tvaṃ abhāsi, taṃ sayameva bhāsitvā idāni sarasi, na sarasīti vuttaṃ hoti. Rājāno kira abhisittamattāyeva dhammabheriṃ carāpenti – ‘‘dinnaññeva samaṇabrāhmaṇānaṃ tiṇakaṭṭhodakaṃ paribhuñjantū’’ti taṃ sandhāya esa vadati. Tesaṃ mayā sandhāya bhāsitanti tesaṃ appamattakepi kukkuccāyantānaṃ samitabāhitapāpānaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ tiṇakaṭṭhodakaharaṇaṃ sandhāya mayā etaṃ bhāsitaṃ; na tumhādisānanti adhippāyo. Tañca kho araññe apariggahitanti tañca tiṇakaṭṭhodakaṃ yaṃ araññe apariggahitaṃ hoti; etaṃ sandhāya mayā bhāsitanti dīpeti.
लोमेन त्वं मुत्तोसीति एत्थ लोममिव लोमं, किं पन तं? पब्बज्जालिङ्गं। किं वुत्तं होति? यथा नाम धुत्ता ‘‘मंसं खादिस्सामा’’ति महग्घलोमं एळकं गण्हेय्युं। तमेनं अञ्ञो विञ्ञुपुरिसो दिस्वा ‘‘इमस्स एळकस्स मंसं कहापणमत्तं अग्घति। लोमानि पन लोमवारे लोमवारे अनेके कहापणे अग्घन्ती’’ति द्वे अलोमके एळके दत्वा गण्हेय्य। एवं सो एळको विञ्ञुपुरिसमागम्म लोमेन मुच्चेय्य। एवमेव त्वं इमस्स कम्मस्स कतत्ता वधबन्धनारहो। यस्मा पन अरहद्धजो सब्भि अवज्झरूपो, त्वञ्च सासने पब्बजितत्ता यं पब्बज्जालिङ्गभूतं अरहद्धजं धारेसि। तस्मा त्वं इमिना पब्बज्जालिङ्गलोमेन एळको विय विञ्ञुपुरिसमागम्म मुत्तोसीति।
Lomena tvaṃ muttosīti ettha lomamiva lomaṃ, kiṃ pana taṃ? Pabbajjāliṅgaṃ. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yathā nāma dhuttā ‘‘maṃsaṃ khādissāmā’’ti mahagghalomaṃ eḷakaṃ gaṇheyyuṃ. Tamenaṃ añño viññupuriso disvā ‘‘imassa eḷakassa maṃsaṃ kahāpaṇamattaṃ agghati. Lomāni pana lomavāre lomavāre aneke kahāpaṇe agghantī’’ti dve alomake eḷake datvā gaṇheyya. Evaṃ so eḷako viññupurisamāgamma lomena mucceyya. Evameva tvaṃ imassa kammassa katattā vadhabandhanāraho. Yasmā pana arahaddhajo sabbhi avajjharūpo, tvañca sāsane pabbajitattā yaṃ pabbajjāliṅgabhūtaṃ arahaddhajaṃ dhāresi. Tasmā tvaṃ iminā pabbajjāliṅgalomena eḷako viya viññupurisamāgamma muttosīti.
मनुस्सा उज्झायन्तीति रञ्ञो परिसति भासमानस्स सम्मुखा च परम्मुखा च सुत्वा तत्थ तत्थ मनुस्सा उज्झायन्ति, अवज्झायन्ति, अवजानन्ता तं झायन्ति ओलोकेन्ति लामकतो वा चिन्तेन्तीति अत्थो। खिय्यन्तीति तस्स अवण्णं कथेन्ति पकासेन्ति। विपाचेन्तीति वित्थारिकं करोन्ति, सब्बत्थ पत्थरन्ति; अयञ्च अत्थो सद्दसत्थानुसारेन वेदितब्बो। अयं पनेत्थ योजना – ‘‘अलज्जिनो इमे समणा सक्यपुत्तिया’’तिआदीनि चिन्तेन्ता उज्झायन्ति। ‘‘नत्थि इमेसं सामञ्ञ’’न्तिआदीनि भणन्ता खिय्यन्ति। ‘‘अपगता इमे सामञ्ञा’’तिआदीनि तत्थ तत्थ वित्थारेन्ता विपाचेन्तीति। एतेन नयेन इमेसं पदानं इतो परम्पि तत्थ तत्थ आगतपदानुरूपेन योजना वेदितब्बा। ब्रह्मचारिनोति सेट्ठचारिनो। सामञ्ञन्ति समणभावो। ब्रह्मञ्ञन्ति सेट्ठभावो। सेसं उत्तानत्थमेव।
Manussā ujjhāyantīti rañño parisati bhāsamānassa sammukhā ca parammukhā ca sutvā tattha tattha manussā ujjhāyanti, avajjhāyanti, avajānantā taṃ jhāyanti olokenti lāmakato vā cintentīti attho. Khiyyantīti tassa avaṇṇaṃ kathenti pakāsenti. Vipācentīti vitthārikaṃ karonti, sabbattha pattharanti; ayañca attho saddasatthānusārena veditabbo. Ayaṃ panettha yojanā – ‘‘alajjino ime samaṇā sakyaputtiyā’’tiādīni cintentā ujjhāyanti. ‘‘Natthi imesaṃ sāmañña’’ntiādīni bhaṇantā khiyyanti. ‘‘Apagatā ime sāmaññā’’tiādīni tattha tattha vitthārentā vipācentīti. Etena nayena imesaṃ padānaṃ ito parampi tattha tattha āgatapadānurūpena yojanā veditabbā. Brahmacārinoti seṭṭhacārino. Sāmaññanti samaṇabhāvo. Brahmaññanti seṭṭhabhāvo. Sesaṃ uttānatthameva.
रञ्ञो दारूनीतिआदिम्हि ‘‘अदिन्नं आदियिस्सती’’ति अयं उज्झायनत्थो। यं पनेतं अदिन्नं आदियि, तं दस्सेतुं ‘‘रञ्ञो दारूनी’’ति वुत्तं। इति वचनभेदे असम्मुय्हन्तेहि अत्थो वेदितब्बो। पुराणवोहारिको महामत्तोति भिक्खुभावतो पुराणे गिहिकाले विनिच्छयवोहारे नियुत्तत्ता ‘‘वोहारिको’’ति सङ्खं गतो महाअमच्चो।
Rañño dārūnītiādimhi ‘‘adinnaṃ ādiyissatī’’ti ayaṃ ujjhāyanattho. Yaṃ panetaṃ adinnaṃ ādiyi, taṃ dassetuṃ ‘‘rañño dārūnī’’ti vuttaṃ. Iti vacanabhede asammuyhantehi attho veditabbo. Purāṇavohāriko mahāmattoti bhikkhubhāvato purāṇe gihikāle vinicchayavohāre niyuttattā ‘‘vohāriko’’ti saṅkhaṃ gato mahāamacco.
अथ खो भगवा तं भिक्खुं एतदवोचाति भगवा सामंयेव लोकवोहारम्पि जानाति, अतीतबुद्धानं पञ्ञत्तिम्पि जानाति – ‘‘पुब्बेपि बुद्धा एत्तकेन पाराजिकं पञ्ञपेन्ति, एत्तकेन थुल्लच्चयं, एत्तकेन दुक्कट’’न्ति। एवं सन्तेपि सचे अञ्ञेहि लोकवोहारविञ्ञूहि सद्धिं असंसन्दित्वा पादमत्तेन पाराजिकं पञ्ञपेय्य, तेनस्स सियुं वत्तारो ‘‘सीलसंवरो नाम एकभिक्खुस्सपि अप्पमेय्यो असङ्ख्येय्यो महापथवी-समुद्द-आकासानि विय अतिवित्थिण्णो, कथञ्हि नाम भगवा पादमत्तकेन नासेसी’’ति! ततो तथागतस्स ञाणबलं अजानन्ता सिक्खापदं कोपेय्युं, पञ्ञत्तम्पि सिक्खापदं यथाठाने न तिट्ठेय्य। लोकवोहारविञ्ञूहि पन सद्धिं संसन्दित्वा पञ्ञत्ते सो उपवादो न होति। अञ्ञदत्थु एवं वत्तारो होन्ति – ‘‘इमेहि नाम अगारिकापि पादमत्तेन चोरं हनन्तिपि बन्धन्तिपि पब्बाजेन्तिपि। कस्मा भगवा पब्बजितं न नासेस्सति; येन परसन्तकं तिणसलाकमत्तम्पि न गहेतब्ब’’न्ति! तथागतस्स च ञाणबलं जानिस्सन्ति। पञ्ञत्तम्पि च सिक्खापदं अकुप्पं भविस्सति, यथाठाने ठस्सति। तस्मा लोकवोहारविञ्ञूहि सद्धिं संसन्दित्वा पञ्ञपेतुकामो सब्बावन्तं परिसं अनुविलोकेन्तो अथ खो भगवा अविदूरे निसिन्नं दिस्वा तं भिक्खुं एतदवोच ‘‘कित्तकेन खो भिक्खु राजा मागधो सेनियो बिम्बिसारो चोरं गहेत्वा हनति वा बन्धति वा पब्बाजेति वा’’ति।
Atha kho bhagavā taṃ bhikkhuṃ etadavocāti bhagavā sāmaṃyeva lokavohārampi jānāti, atītabuddhānaṃ paññattimpi jānāti – ‘‘pubbepi buddhā ettakena pārājikaṃ paññapenti, ettakena thullaccayaṃ, ettakena dukkaṭa’’nti. Evaṃ santepi sace aññehi lokavohāraviññūhi saddhiṃ asaṃsanditvā pādamattena pārājikaṃ paññapeyya, tenassa siyuṃ vattāro ‘‘sīlasaṃvaro nāma ekabhikkhussapi appameyyo asaṅkhyeyyo mahāpathavī-samudda-ākāsāni viya ativitthiṇṇo, kathañhi nāma bhagavā pādamattakena nāsesī’’ti! Tato tathāgatassa ñāṇabalaṃ ajānantā sikkhāpadaṃ kopeyyuṃ, paññattampi sikkhāpadaṃ yathāṭhāne na tiṭṭheyya. Lokavohāraviññūhi pana saddhiṃ saṃsanditvā paññatte so upavādo na hoti. Aññadatthu evaṃ vattāro honti – ‘‘imehi nāma agārikāpi pādamattena coraṃ hanantipi bandhantipi pabbājentipi. Kasmā bhagavā pabbajitaṃ na nāsessati; yena parasantakaṃ tiṇasalākamattampi na gahetabba’’nti! Tathāgatassa ca ñāṇabalaṃ jānissanti. Paññattampi ca sikkhāpadaṃ akuppaṃ bhavissati, yathāṭhāne ṭhassati. Tasmā lokavohāraviññūhi saddhiṃ saṃsanditvā paññapetukāmo sabbāvantaṃ parisaṃ anuvilokento atha kho bhagavā avidūre nisinnaṃ disvā taṃ bhikkhuṃ etadavoca ‘‘kittakena kho bhikkhu rājā māgadho seniyo bimbisāro coraṃ gahetvā hanati vā bandhati vā pabbājeti vā’’ti.
तत्थ मागधोति मगधानं इस्सरो। सेनियोति सेनाय सम्पन्नो। बिम्बिसारोति तस्स नामं। पब्बाजेति वाति रट्ठतो निक्खामेति। सेसमेत्थ उत्तानत्थमेव। पञ्चमासको पादोति तदा राजगहे वीसतिमासको कहापणो होति, तस्मा पञ्चमासको पादो। एतेन लक्खणेन सब्बजनपदेसु कहापणस्स चतुत्थो भागो ‘‘पादो’’ति वेदितब्बो। सो च खो पोराणस्स नीलकहापणस्स वसेन, न इतरेसं रुद्रदामकादीनं। तेन हि पादेन अतीतबुद्धापि पाराजिकं पञ्ञपेसुं, अनागतापि पञ्ञपेस्सन्ति। सब्बबुद्धानञ्हि पाराजिकवत्थुम्हि वा पाराजिके वा नानत्तं नत्थि। इमानेव चत्तारि पाराजिकवत्थूनि । इमानेव चत्तारि पाराजिकानि। इतो ऊनं वा अतिरेकं वा नत्थि। तस्मा भगवापि धनियं विगरहित्वा पादेनेव दुतियपाराजिकं पञ्ञपेन्तो ‘‘यो पन भिक्खु अदिन्नं थेय्यसङ्खात’’न्तिआदिमाह।
Tattha māgadhoti magadhānaṃ issaro. Seniyoti senāya sampanno. Bimbisāroti tassa nāmaṃ. Pabbājeti vāti raṭṭhato nikkhāmeti. Sesamettha uttānatthameva. Pañcamāsako pādoti tadā rājagahe vīsatimāsako kahāpaṇo hoti, tasmā pañcamāsako pādo. Etena lakkhaṇena sabbajanapadesu kahāpaṇassa catuttho bhāgo ‘‘pādo’’ti veditabbo. So ca kho porāṇassa nīlakahāpaṇassa vasena, na itaresaṃ rudradāmakādīnaṃ. Tena hi pādena atītabuddhāpi pārājikaṃ paññapesuṃ, anāgatāpi paññapessanti. Sabbabuddhānañhi pārājikavatthumhi vā pārājike vā nānattaṃ natthi. Imāneva cattāri pārājikavatthūni . Imāneva cattāri pārājikāni. Ito ūnaṃ vā atirekaṃ vā natthi. Tasmā bhagavāpi dhaniyaṃ vigarahitvā pādeneva dutiyapārājikaṃ paññapento ‘‘yo pana bhikkhu adinnaṃ theyyasaṅkhāta’’ntiādimāha.
एवं मूलच्छेज्जवसेन दळ्हं कत्वा दुतियपाराजिके पञ्ञत्ते अपरम्पि अनुपञ्ञत्तत्थाय रजकभण्डिकवत्थु उदपादि, तस्सुप्पत्तिदीपनत्थमेतं वुत्तं – ‘‘एवञ्चिदं भगवता भिक्खूनं सिक्खापदं पञ्ञत्तं होती’’ति। तस्सत्थो च अनुपञ्ञत्तिसम्बन्धो च पठमपाराजिकवण्णनायं वुत्तनयेनेव वेदितब्बो। यथा च इध, एवं इतो परेसु सब्बसिक्खापदेसु। यं यं पुब्बे वुत्तं, तं तं सब्बं वज्जेत्वा उपरूपरि अपुब्बमेव वण्णयिस्साम। यदि हि यं यं वुत्तनयं, तं तं पुनपि वण्णयिस्साम, कदा वण्णनाय अन्तं गमिस्साम! तस्मा यं यं पुब्बे वुत्तं, तं तं सब्बं साधुकं उपसल्लक्खेत्वा तत्थ तत्थ अत्थो च योजना च वेदितब्बा। अपुब्बं पन यंकिञ्चि अनुत्तानत्थं, तं सब्बं मयमेव वण्णयिस्साम।
Evaṃ mūlacchejjavasena daḷhaṃ katvā dutiyapārājike paññatte aparampi anupaññattatthāya rajakabhaṇḍikavatthu udapādi, tassuppattidīpanatthametaṃ vuttaṃ – ‘‘evañcidaṃ bhagavatā bhikkhūnaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ hotī’’ti. Tassattho ca anupaññattisambandho ca paṭhamapārājikavaṇṇanāyaṃ vuttanayeneva veditabbo. Yathā ca idha, evaṃ ito paresu sabbasikkhāpadesu. Yaṃ yaṃ pubbe vuttaṃ, taṃ taṃ sabbaṃ vajjetvā uparūpari apubbameva vaṇṇayissāma. Yadi hi yaṃ yaṃ vuttanayaṃ, taṃ taṃ punapi vaṇṇayissāma, kadā vaṇṇanāya antaṃ gamissāma! Tasmā yaṃ yaṃ pubbe vuttaṃ, taṃ taṃ sabbaṃ sādhukaṃ upasallakkhetvā tattha tattha attho ca yojanā ca veditabbā. Apubbaṃ pana yaṃkiñci anuttānatthaṃ, taṃ sabbaṃ mayameva vaṇṇayissāma.
धनियवत्थुवण्णना निट्ठिता।
Dhaniyavatthuvaṇṇanā niṭṭhitā.
९०. रजकत्थरणं गन्त्वाति रजकतित्थं गन्त्वा; तञ्हि यस्मा तत्थ रजका वत्थानि अत्थरन्ति, तस्मा रजकत्थरणन्ति वुच्चति। रजकभण्डिकन्ति रजकानं भण्डिकं; रजका सायन्हसमये नगरं पविसन्ता बहूनि वत्थानि एकेकं भण्डिकं बन्धन्ति। ततो एकं भण्डिकं तेसं पमादेन अपस्सन्तानं अवहरित्वा थेनेत्वाति अत्थो।
90.Rajakattharaṇaṃ gantvāti rajakatitthaṃ gantvā; tañhi yasmā tattha rajakā vatthāni attharanti, tasmā rajakattharaṇanti vuccati. Rajakabhaṇḍikanti rajakānaṃ bhaṇḍikaṃ; rajakā sāyanhasamaye nagaraṃ pavisantā bahūni vatthāni ekekaṃ bhaṇḍikaṃ bandhanti. Tato ekaṃ bhaṇḍikaṃ tesaṃ pamādena apassantānaṃ avaharitvā thenetvāti attho.
पदभाजनीयवण्णना
Padabhājanīyavaṇṇanā
९२. गामो नामाति एवमादि ‘‘गामा वा अरञ्ञा वा’’ति एत्थ वुत्तस्स गामस्स च अरञ्ञस्स च पभेददस्सनत्थं वुत्तं। तत्थ यस्मिं गामे एका एव कुटि, एकं गेहं सेय्यथापि मलयजनपदे; अयं एककुटिको गामो नाम। एतेन नयेन अपरेपि वेदितब्बा। अमनुस्सो नाम यो सब्बसो वा मनुस्सानं अभावेन यक्खपरिग्गहभूतो; यतो वा मनुस्सा केनचि कारणेन पुनपि आगन्तुकामा एव अपक्कन्ता। परिक्खित्तो नाम इट्ठकपाकारं आदिं कत्वा अन्तमसो कण्टकसाखाहिपि परिक्खित्तो। गोनिसादिनिविट्ठो नाम वीथिसन्निवेसादिवसेन अनिविसित्वा यथा गावो तत्थ तत्थ द्वे तयो निसीदन्ति, एवं तत्थ तत्थ द्वे तीणि घरानि कत्वा निविट्ठो। सत्थोति जङ्घसत्थसकटसत्थादीसु यो कोचि। इमस्मिञ्च सिक्खापदे निगमोपि नगरम्पि गामग्गहणेनेव गहितन्ति वेदितब्बं।
92.Gāmonāmāti evamādi ‘‘gāmā vā araññā vā’’ti ettha vuttassa gāmassa ca araññassa ca pabhedadassanatthaṃ vuttaṃ. Tattha yasmiṃ gāme ekā eva kuṭi, ekaṃ gehaṃ seyyathāpi malayajanapade; ayaṃ ekakuṭiko gāmo nāma. Etena nayena aparepi veditabbā. Amanussonāma yo sabbaso vā manussānaṃ abhāvena yakkhapariggahabhūto; yato vā manussā kenaci kāraṇena punapi āgantukāmā eva apakkantā. Parikkhittonāma iṭṭhakapākāraṃ ādiṃ katvā antamaso kaṇṭakasākhāhipi parikkhitto. Gonisādiniviṭṭhonāma vīthisannivesādivasena anivisitvā yathā gāvo tattha tattha dve tayo nisīdanti, evaṃ tattha tattha dve tīṇi gharāni katvā niviṭṭho. Satthoti jaṅghasatthasakaṭasatthādīsu yo koci. Imasmiñca sikkhāpade nigamopi nagarampi gāmaggahaṇeneva gahitanti veditabbaṃ.
गामूपचारोतिआदि अरञ्ञपरिच्छेददस्सनत्थं वुत्तं। इन्दखीले ठितस्साति यस्स गामस्स अनुराधपुरस्सेव द्वे इन्दखीला, तस्स अब्भन्तरिमे इन्दखीले ठितस्स; तस्स हि बाहिरो इन्दखीलो आभिधम्मिकनयेन अरञ्ञसङ्खेपं गच्छति। यस्स पन एको, तस्स गामद्वारबाहानं वेमज्झे ठितस्स। यत्रापि हि इन्दखीलो नत्थि, तत्र गामद्वारबाहानं वेमज्झमेव ‘‘इन्दखीलो’’ति वुच्चति। तेन वुत्तं – ‘‘गामद्वारबाहानं वेमज्झे ठितस्सा’’ति। मज्झिमस्साति थाममज्झिमस्स, नो पमाणमज्झिमस्स, नेव अप्पथामस्स, न महाथामस्स; मज्झिमथामस्साति वुत्तं होति। लेड्डुपातोति यथा मातुगामो काके उड्डापेन्तो उजुकमेव हत्थं उक्खिपित्वा लेड्डुं खिपति, यथा च उदकुक्खेपे उदकं खिपन्ति, एवं अखिपित्वा यथा तरुणमनुस्सा अत्तनो बलं दस्सेन्ता बाहं पसारेत्वा लेड्डुं खिपन्ति, एवं खित्तस्स लेड्डुस्स पतनट्ठानं। पतितो पन लुठित्वा यत्थ गच्छति, तं न गहेतब्बं।
Gāmūpacārotiādi araññaparicchedadassanatthaṃ vuttaṃ. Indakhīle ṭhitassāti yassa gāmassa anurādhapurasseva dve indakhīlā, tassa abbhantarime indakhīle ṭhitassa; tassa hi bāhiro indakhīlo ābhidhammikanayena araññasaṅkhepaṃ gacchati. Yassa pana eko, tassa gāmadvārabāhānaṃ vemajjhe ṭhitassa. Yatrāpi hi indakhīlo natthi, tatra gāmadvārabāhānaṃ vemajjhameva ‘‘indakhīlo’’ti vuccati. Tena vuttaṃ – ‘‘gāmadvārabāhānaṃ vemajjhe ṭhitassā’’ti. Majjhimassāti thāmamajjhimassa, no pamāṇamajjhimassa, neva appathāmassa, na mahāthāmassa; majjhimathāmassāti vuttaṃ hoti. Leḍḍupātoti yathā mātugāmo kāke uḍḍāpento ujukameva hatthaṃ ukkhipitvā leḍḍuṃ khipati, yathā ca udakukkhepe udakaṃ khipanti, evaṃ akhipitvā yathā taruṇamanussā attano balaṃ dassentā bāhaṃ pasāretvā leḍḍuṃ khipanti, evaṃ khittassa leḍḍussa patanaṭṭhānaṃ. Patito pana luṭhitvā yattha gacchati, taṃ na gahetabbaṃ.
अपरिक्खित्तस्स गामस्स घरूपचारे ठितस्स मज्झिमस्स पुरिसस्स लेड्डुपातोति एत्थ पन निब्बकोसस्स उदकपातट्ठाने ठितस्स मज्झिमस्स पुरिसस्स सुप्पपातो वा मुसलपातो वा घरूपचारो नाम। तस्मिं घरूपचारे ठितस्स लेड्डुपातो गामूपचारोति कुरुन्दट्ठकथायं वुत्तं। महापच्चरियम्पि तादिसमेव। महाअट्ठकथायं पन ‘‘घरं नाम, घरूपचारो नाम, गामो नाम, गामूपचारो नामा’’ति मातिकं ठपेत्वा निब्बकोसस्स उदकपातट्ठानब्भन्तरं घरं नाम। यं पन द्वारे ठितो मातुगामो भाजनधोवनउदकं छड्डेति, तस्स पतनट्ठानञ्च मातुगामेनेव अन्तोगेहे ठितेन पकतिया बहि खित्तस्स सुप्पस्स वा सम्मुञ्जनिया वा पतनट्ठानञ्च, घरस्स पुरतो द्वीसु कोणेसु सम्बन्धित्वा मज्झे रुक्खसूचिद्वारं ठपेत्वा गोरूपानं पवेसननिवारणत्थं कतपरिक्खेपो च अयं सब्बोपि घरूपचारो नाम। तस्मिं घरूपचारे ठितस्स मज्झिमस्स पुरिसस्स लेड्डुपातब्भन्तरं गामो नाम। ततो अञ्ञस्स लेड्डुपातस्स अब्भन्तरं गामूपचारो नामाति वुत्तं। इदमेत्थ पमाणं। यथा चेत्थ, एवं सब्बत्थ यो यो अट्ठकथावादो वा थेरवादो वा पच्छा वुच्चति सो पमाणतो दट्ठब्बो।
Aparikkhittassa gāmassa gharūpacāre ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupātoti ettha pana nibbakosassa udakapātaṭṭhāne ṭhitassa majjhimassa purisassa suppapāto vā musalapāto vā gharūpacāro nāma. Tasmiṃ gharūpacāre ṭhitassa leḍḍupāto gāmūpacāroti kurundaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Mahāpaccariyampi tādisameva. Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘gharaṃ nāma, gharūpacāro nāma, gāmo nāma, gāmūpacāro nāmā’’ti mātikaṃ ṭhapetvā nibbakosassa udakapātaṭṭhānabbhantaraṃ gharaṃ nāma. Yaṃ pana dvāre ṭhito mātugāmo bhājanadhovanaudakaṃ chaḍḍeti, tassa patanaṭṭhānañca mātugāmeneva antogehe ṭhitena pakatiyā bahi khittassa suppassa vā sammuñjaniyā vā patanaṭṭhānañca, gharassa purato dvīsu koṇesu sambandhitvā majjhe rukkhasūcidvāraṃ ṭhapetvā gorūpānaṃ pavesananivāraṇatthaṃ kataparikkhepo ca ayaṃ sabbopi gharūpacāro nāma. Tasmiṃ gharūpacāre ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupātabbhantaraṃ gāmo nāma. Tato aññassa leḍḍupātassa abbhantaraṃ gāmūpacāro nāmāti vuttaṃ. Idamettha pamāṇaṃ. Yathā cettha, evaṃ sabbattha yo yo aṭṭhakathāvādo vā theravādo vā pacchā vuccati so pamāṇato daṭṭhabbo.
यञ्चेतं महाअट्ठकथायं वुत्तं, तं पाळिया विरुद्धमिव दिस्सति। पाळियञ्हि – ‘‘घरूपचारे ठितस्स मज्झिमस्स पुरिसस्स लेड्डुपातो’’ति एत्तकमेव वुत्तं। अट्ठकथायं पन तं लेड्डुपातं गामसङ्खेपं कत्वा ततो परं गामूपचारो वुत्तोति? वुच्चते – सच्चमेव पाळियं वुत्तं , अधिप्पायो पनेत्थ वेदितब्बो। सो च अट्ठकथाचरियानमेव विदितो। तस्मा यथा ‘‘घरूपचारे ठितस्सा’’ति एत्थ घरूपचारलक्खणं पाळियं अवुत्तम्पि अट्ठकथायं वुत्तवसेन गहितं। एवं सेसम्पि गहेतब्बं।
Yañcetaṃ mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ, taṃ pāḷiyā viruddhamiva dissati. Pāḷiyañhi – ‘‘gharūpacāre ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupāto’’ti ettakameva vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana taṃ leḍḍupātaṃ gāmasaṅkhepaṃ katvā tato paraṃ gāmūpacāro vuttoti? Vuccate – saccameva pāḷiyaṃ vuttaṃ , adhippāyo panettha veditabbo. So ca aṭṭhakathācariyānameva vidito. Tasmā yathā ‘‘gharūpacāre ṭhitassā’’ti ettha gharūpacāralakkhaṇaṃ pāḷiyaṃ avuttampi aṭṭhakathāyaṃ vuttavasena gahitaṃ. Evaṃ sesampi gahetabbaṃ.
तत्रायं नयो – इध गामो नाम दुविधो होति – परिक्खित्तो च अपरिक्खित्तो च। तत्र परिक्खित्तस्स परिक्खेपोयेव परिच्छेदो। तस्मा तस्स विसुं परिच्छेदं अवत्वा ‘‘गामूपचारो नाम परिक्खित्तस्स गामस्स इन्दखीले ठितस्स मज्झिमस्स पुरिसस्स लेड्डुपातो’’ति पाळियं वुत्तं। अपरिक्खित्तस्स पन गामस्स गामपरिच्छेदो वत्तब्बो। तस्मा तस्स गामपरिच्छेददस्सनत्थं ‘‘अपरिक्खित्तस्स गामस्स घरूपचारे ठितस्स मज्झिमस्स पुरिसस्स लेड्डुपातो’’ति वुत्तं। गामपरिच्छेदे च दस्सिते गामूपचारलक्खणं पुब्बे वुत्तनयेनेव सक्का ञातुन्ति पुन ‘‘तत्थ ठितस्स मज्झिमस्स पुरिसस्स लेड्डुपातो’’ति न वुत्तं। यो पन घरूपचारे ठितस्स लेड्डुपातंयेव ‘‘गामूपचारो’’ति वदति, तस्स घरूपचारो गामोति आपज्जति। ततो घरं, घरूपचारो, गामो , गामूपचारोति एस विभागो सङ्करीयति। असङ्करतो चेत्थ विनिच्छयो वेदितब्बो विकाले गामप्पवेसनादीसु। तस्मा पाळिञ्च अट्ठकथञ्च संसन्दित्वा वुत्तनयेनेवेत्थ गामो च गामूपचारो च वेदितब्बो। योपि च गामो पुब्बे महा हुत्वा पच्छा कुलेसु नट्ठेसु अप्पको होति, सो घरूपचारतो लेड्डुपातेनेव परिच्छिन्दितब्बो। पुरिमपरिच्छेदो पनस्स परिक्खित्तस्सापि अपरिक्खित्तस्सापि अप्पमाणमेवाति।
Tatrāyaṃ nayo – idha gāmo nāma duvidho hoti – parikkhitto ca aparikkhitto ca. Tatra parikkhittassa parikkhepoyeva paricchedo. Tasmā tassa visuṃ paricchedaṃ avatvā ‘‘gāmūpacāro nāma parikkhittassa gāmassa indakhīle ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupāto’’ti pāḷiyaṃ vuttaṃ. Aparikkhittassa pana gāmassa gāmaparicchedo vattabbo. Tasmā tassa gāmaparicchedadassanatthaṃ ‘‘aparikkhittassa gāmassa gharūpacāre ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupāto’’ti vuttaṃ. Gāmaparicchede ca dassite gāmūpacāralakkhaṇaṃ pubbe vuttanayeneva sakkā ñātunti puna ‘‘tattha ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupāto’’ti na vuttaṃ. Yo pana gharūpacāre ṭhitassa leḍḍupātaṃyeva ‘‘gāmūpacāro’’ti vadati, tassa gharūpacāro gāmoti āpajjati. Tato gharaṃ, gharūpacāro, gāmo , gāmūpacāroti esa vibhāgo saṅkarīyati. Asaṅkarato cettha vinicchayo veditabbo vikāle gāmappavesanādīsu. Tasmā pāḷiñca aṭṭhakathañca saṃsanditvā vuttanayenevettha gāmo ca gāmūpacāro ca veditabbo. Yopi ca gāmo pubbe mahā hutvā pacchā kulesu naṭṭhesu appako hoti, so gharūpacārato leḍḍupāteneva paricchinditabbo. Purimaparicchedo panassa parikkhittassāpi aparikkhittassāpi appamāṇamevāti.
अरञ्ञं नाम ठपेत्वा गामञ्च गामूपचारञ्चाति इमं यथावुत्तलक्खणं गामञ्च गामूपचारञ्च ठपेत्वा इमस्मिं अदिन्नादानसिक्खापदे अवसेसं ‘‘अरञ्ञं’’ नामाति वेदितब्बं। अभिधम्मे पन ‘‘अरञ्ञन्ति निक्खमित्वा बहि इन्दखीला सब्बमेतं अरञ्ञ’’न्ति (विभ॰ ५२९) वुत्तं। आरञ्ञकसिक्खापदे ‘‘आरञ्ञकं नाम सेनासनं पञ्चधनुसतिकं पच्छिम’’न्ति (पारा॰ ६५४) वुत्तं। तं इन्दखीलतो पट्ठाय आरोपितेन आचरियधनुना पञ्चधनुसतप्पमाणन्ति वेदितब्बं। एवं भगवता ‘‘गामा वा अरञ्ञा वा’’ति एतस्स अत्थं विभजन्तेन ‘‘घरं, घरूपचारो, गामो, गामूपचारो अरञ्ञ’’न्ति पापभिक्खूनं लेसोकासनिसेधनत्थं पञ्च कोट्ठासा दस्सिता। तस्मा घरे वा घरूपचारे वा गामे वा गामूपचारे वा अरञ्ञे वा पादग्घनकतो पट्ठाय सस्सामिकं भण्डं अवहरन्तस्स पाराजिकमेवाति वेदितब्बं।
Araññaṃ nāma ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañcāti imaṃ yathāvuttalakkhaṇaṃ gāmañca gāmūpacārañca ṭhapetvā imasmiṃ adinnādānasikkhāpade avasesaṃ ‘‘araññaṃ’’ nāmāti veditabbaṃ. Abhidhamme pana ‘‘araññanti nikkhamitvā bahi indakhīlā sabbametaṃ arañña’’nti (vibha. 529) vuttaṃ. Āraññakasikkhāpade ‘‘āraññakaṃ nāma senāsanaṃ pañcadhanusatikaṃ pacchima’’nti (pārā. 654) vuttaṃ. Taṃ indakhīlato paṭṭhāya āropitena ācariyadhanunā pañcadhanusatappamāṇanti veditabbaṃ. Evaṃ bhagavatā ‘‘gāmā vā araññā vā’’ti etassa atthaṃ vibhajantena ‘‘gharaṃ, gharūpacāro, gāmo, gāmūpacāro arañña’’nti pāpabhikkhūnaṃ lesokāsanisedhanatthaṃ pañca koṭṭhāsā dassitā. Tasmā ghare vā gharūpacāre vā gāme vā gāmūpacāre vā araññe vā pādagghanakato paṭṭhāya sassāmikaṃ bhaṇḍaṃ avaharantassa pārājikamevāti veditabbaṃ.
इदानि ‘‘अदिन्नं थेय्यसङ्खातं आदियेय्या’’तिआदीनं अत्थदस्सनत्थं ‘‘अदिन्नं नामा’’तिआदिमाह। तत्थ अदिन्नन्ति दन्तपोनसिक्खापदे अत्तनो सन्तकम्पि अप्पटिग्गहितकं कप्पियं अज्झोहरणीयं वुच्चति। इध पन यंकिञ्चि परपरिग्गहितं सस्सामिकं भण्डं, तदेतं तेहि सामिकेहि कायेन वा वाचाय वा न दिन्नन्ति अदिन्नं। अत्तनो हत्थतो वा यथाठितट्ठानतो वा न निस्सट्ठन्ति अनिस्सट्ठं। यथाठाने ठितम्पि अनपेक्खताय न परिच्चत्तन्ति अपरिच्चत्तं। आरक्खसंविधानेन रक्खितत्ता रक्खितं। मञ्जूसादीसु पक्खिपित्वा गोपितत्ता गोपितं। ‘‘मम इद’’न्ति तण्हाममत्तेन ममायितत्ता ममायितं। ताहि अपरिच्चागरक्खणगोपनाहि तेहि भण्डसामिकेहि परेहि परिग्गहितन्ति परपरिग्गहितं। एतं अदिन्नं नाम।
Idāni ‘‘adinnaṃ theyyasaṅkhātaṃ ādiyeyyā’’tiādīnaṃ atthadassanatthaṃ ‘‘adinnaṃ nāmā’’tiādimāha. Tattha adinnanti dantaponasikkhāpade attano santakampi appaṭiggahitakaṃ kappiyaṃ ajjhoharaṇīyaṃ vuccati. Idha pana yaṃkiñci parapariggahitaṃ sassāmikaṃ bhaṇḍaṃ, tadetaṃ tehi sāmikehi kāyena vā vācāya vā na dinnanti adinnaṃ. Attano hatthato vā yathāṭhitaṭṭhānato vā na nissaṭṭhanti anissaṭṭhaṃ. Yathāṭhāne ṭhitampi anapekkhatāya na pariccattanti apariccattaṃ. Ārakkhasaṃvidhānena rakkhitattā rakkhitaṃ. Mañjūsādīsu pakkhipitvā gopitattā gopitaṃ. ‘‘Mama ida’’nti taṇhāmamattena mamāyitattā mamāyitaṃ. Tāhi apariccāgarakkhaṇagopanāhi tehi bhaṇḍasāmikehi parehi pariggahitanti parapariggahitaṃ. Etaṃ adinnaṃ nāma.
थेय्यसङ्खातन्ति एत्थ थेनोति चोरो, थेनस्स भावो थेय्यं; अवहरणचित्तस्सेतं अधिवचनं। ‘‘सङ्खा, सङ्खात’’न्ति अत्थतो एकं; कोट्ठासस्सेतं अधिवचनं, ‘‘सञ्ञानिदाना हि पपञ्चसङ्खा’’तिआदीसु (सु॰ नि॰ ८८०) विय। थेय्यञ्च तं सङ्खातञ्चाति थेय्यसङ्खातं, थेय्यचित्तसङ्खातो एको चित्तकोट्ठासोति अत्थो। करणत्थे चेतं पच्चत्तवचनं, तस्मा थेय्यसङ्खातेनाति अत्थतो दट्ठब्बं। यो च थेय्यसङ्खातेन आदियति, सो यस्मा थेय्यचित्तो होति, तस्मा ब्यञ्जनं अनादियित्वा अत्थमेव दस्सेतुं थेय्यचित्तो अवहरणचित्तोति एवमस्स पदभाजनं वुत्तन्ति वेदितब्बं।
Theyyasaṅkhātanti ettha thenoti coro, thenassa bhāvo theyyaṃ; avaharaṇacittassetaṃ adhivacanaṃ. ‘‘Saṅkhā, saṅkhāta’’nti atthato ekaṃ; koṭṭhāsassetaṃ adhivacanaṃ, ‘‘saññānidānā hi papañcasaṅkhā’’tiādīsu (su. ni. 880) viya. Theyyañca taṃ saṅkhātañcāti theyyasaṅkhātaṃ, theyyacittasaṅkhāto eko cittakoṭṭhāsoti attho. Karaṇatthe cetaṃ paccattavacanaṃ, tasmā theyyasaṅkhātenāti atthato daṭṭhabbaṃ. Yo ca theyyasaṅkhātena ādiyati, so yasmā theyyacitto hoti, tasmā byañjanaṃ anādiyitvā atthameva dassetuṃ theyyacitto avaharaṇacittoti evamassa padabhājanaṃ vuttanti veditabbaṃ.
आदियेय्य , हरेय्य, अवहरेय्य, इरियापथं विकोपेय्य, ठाना चावेय्य, सङ्केतं वीतिनामेय्याति एत्थ पन पठमपदं अभियोगवसेन वुत्तं, दुतियपदं अञ्ञेसं भण्डं हरन्तस्स गच्छतो वसेन, ततियपदं उपनिक्खित्तभण्डवसेन, चतुत्थं सविञ्ञाणकवसेन, पञ्चमं थले निक्खित्तादिवसेन, छट्ठं परिकप्पवसेन वा सुङ्कघातवसेन वा वुत्तन्ति वेदितब्बं। योजना पनेत्थ एकभण्डवसेनपि नानाभण्डवसेनपि होति। एकभण्डवसेन च सविञ्ञाणकेनेव लब्भति, नानाभण्डवसेन सविञ्ञाणकाविञ्ञाणकमिस्सकेन।
Ādiyeyya, hareyya, avahareyya, iriyāpathaṃ vikopeyya, ṭhānā cāveyya, saṅketaṃ vītināmeyyāti ettha pana paṭhamapadaṃ abhiyogavasena vuttaṃ, dutiyapadaṃ aññesaṃ bhaṇḍaṃ harantassa gacchato vasena, tatiyapadaṃ upanikkhittabhaṇḍavasena, catutthaṃ saviññāṇakavasena, pañcamaṃ thale nikkhittādivasena, chaṭṭhaṃ parikappavasena vā suṅkaghātavasena vā vuttanti veditabbaṃ. Yojanā panettha ekabhaṇḍavasenapi nānābhaṇḍavasenapi hoti. Ekabhaṇḍavasena ca saviññāṇakeneva labbhati, nānābhaṇḍavasena saviññāṇakāviññāṇakamissakena.
तत्थ नानाभण्डवसेन ताव एवं वेदितब्बं – आदियेय्याति आरामं अभियुञ्जति, आपत्ति दुक्कटस्स। सामिकस्स विमतिं उप्पादेति, आपत्ति थुल्लच्चयस्स। सामिको ‘‘न मय्हं भविस्सती’’ति धुरं निक्खिपति, आपत्ति पाराजिकस्स।
Tattha nānābhaṇḍavasena tāva evaṃ veditabbaṃ – ādiyeyyāti ārāmaṃ abhiyuñjati, āpatti dukkaṭassa. Sāmikassa vimatiṃ uppādeti, āpatti thullaccayassa. Sāmiko ‘‘na mayhaṃ bhavissatī’’ti dhuraṃ nikkhipati, āpatti pārājikassa.
हरेय्याति अञ्ञस्स भण्डं हरन्तो सीसे भारं थेय्यचित्तो आमसति, आपत्ति दुक्कटस्स। फन्दापेति, आपत्ति थुल्लच्चयस्स। खन्धं ओरोपेति, आपत्ति पाराजिकस्स।
Hareyyāti aññassa bhaṇḍaṃ haranto sīse bhāraṃ theyyacitto āmasati, āpatti dukkaṭassa. Phandāpeti, āpatti thullaccayassa. Khandhaṃ oropeti, āpatti pārājikassa.
अवहरेय्याति उपनिक्खित्तं भण्डं ‘‘देहि मे भण्ड’’न्ति वुच्चमानो ‘‘नाहं गण्हामी’’ति भणति, आपत्ति दुक्कटस्स। सामिकस्स विमतिं उप्पादेति, आपत्ति थुल्लच्चयस्स। सामिको ‘‘न मय्हं दस्सती’’ति धुरं निक्खिपति, आपत्ति पाराजिकस्स ।
Avahareyyāti upanikkhittaṃ bhaṇḍaṃ ‘‘dehi me bhaṇḍa’’nti vuccamāno ‘‘nāhaṃ gaṇhāmī’’ti bhaṇati, āpatti dukkaṭassa. Sāmikassa vimatiṃ uppādeti, āpatti thullaccayassa. Sāmiko ‘‘na mayhaṃ dassatī’’ti dhuraṃ nikkhipati, āpatti pārājikassa .
इरियापथं विकोपेय्याति ‘‘सहभण्डहारकं नेस्सामी’’ति पठमं पादं सङ्कामेति, आपत्ति थुल्लच्चयस्स। दुतियं पादं सङ्कामेति, आपत्ति पाराजिकस्स।
Iriyāpathaṃvikopeyyāti ‘‘sahabhaṇḍahārakaṃ nessāmī’’ti paṭhamaṃ pādaṃ saṅkāmeti, āpatti thullaccayassa. Dutiyaṃ pādaṃ saṅkāmeti, āpatti pārājikassa.
ठाना चावेय्याति थलट्ठं भण्डं थेय्यचित्तो आमसति, आपत्ति दुक्कटस्स। फन्दापेति, आपत्ति थुल्लच्चयस्स। ठाना चावेति, आपत्ति पाराजिकस्स।
Ṭhānā cāveyyāti thalaṭṭhaṃ bhaṇḍaṃ theyyacitto āmasati, āpatti dukkaṭassa. Phandāpeti, āpatti thullaccayassa. Ṭhānā cāveti, āpatti pārājikassa.
सङ्केतं वीतिनामेय्याति परिकप्पितट्ठानं पठमं पादं अतिक्कामेति, आपत्ति थुल्लच्चयस्स। दुतियं पादं अतिक्कामेति, आपत्ति पाराजिकस्स। अथ वा पठमं पादं सुङ्कघातं अतिक्कामेति, आपत्ति थुल्लच्चयस्स। दुतियं पादं अतिक्कामेति, आपत्ति पाराजिकस्साति – अयमेत्थ नानाभण्डवसेन योजना।
Saṅketaṃ vītināmeyyāti parikappitaṭṭhānaṃ paṭhamaṃ pādaṃ atikkāmeti, āpatti thullaccayassa. Dutiyaṃ pādaṃ atikkāmeti, āpatti pārājikassa. Atha vā paṭhamaṃ pādaṃ suṅkaghātaṃ atikkāmeti, āpatti thullaccayassa. Dutiyaṃ pādaṃ atikkāmeti, āpatti pārājikassāti – ayamettha nānābhaṇḍavasena yojanā.
एकभण्डवसेन पन सस्सामिकं दासं वा तिरच्छानं वा यथावुत्तेन अभियोगादिना नयेन आदियति वा हरति वा अवहरति वा इरियापथं वा विकोपेति, ठाना वा चावेति, परिच्छेदं वा अतिक्कामेति – अयमेत्थ एकभण्डवसेन योजना।
Ekabhaṇḍavasena pana sassāmikaṃ dāsaṃ vā tiracchānaṃ vā yathāvuttena abhiyogādinā nayena ādiyati vā harati vā avaharati vā iriyāpathaṃ vā vikopeti, ṭhānā vā cāveti, paricchedaṃ vā atikkāmeti – ayamettha ekabhaṇḍavasena yojanā.
पञ्चवीसतिअवहारकथा
Pañcavīsatiavahārakathā
अपिच इमानि छ पदानि वण्णेन्तेन पञ्च पञ्चके समोधानेत्वा पञ्चवीसति अवहारा दस्सेतब्बा। एवं वण्णयता हि इदं अदिन्नादानपाराजिकं सुवण्णितं होति। इमस्मिञ्च ठाने सब्बअट्ठकथा आकुला लुळिता दुविञ्ञेय्यविनिच्छया। तथा हि सब्बअट्ठकथासु यानि तानि पाळियं ‘‘पञ्चहाकारेहि अदिन्नं आदियन्तस्स आपत्ति पाराजिकस्स, परपरिग्गहितञ्च होती’’तिआदिना नयेन अवहारङ्गानि वुत्तानि, तानिपि गहेत्वा कत्थचि एकं पञ्चकं दस्सितं, कत्थचि ‘‘छहाकारेही’’ति आगतेहि सद्धिं द्वे पञ्चकानि दस्सितानि। एतानि च पञ्चकानि न होन्ति। यत्थ हि एकेकेन पदेन अवहारो सिज्झति, तं पञ्चकं नाम वुच्चति। एत्थ पन सब्बेहिपि पदेहि एकोयेव अवहारो। यानि च तत्थ लब्भमानानियेव पञ्चकानि दस्सितानि, तेसम्पि न सब्बेसं अत्थो पकासितो। एवमिमस्मिं ठाने सब्बअट्ठकथा आकुला लुळिता दुविञ्ञेय्यविनिच्छया। तस्मा पञ्च पञ्चकेसमोधानेत्वा दस्सियमाना इमे पञ्चवीसति अवहारा साधुकं सल्लक्खेतब्बा।
Apica imāni cha padāni vaṇṇentena pañca pañcake samodhānetvā pañcavīsati avahārā dassetabbā. Evaṃ vaṇṇayatā hi idaṃ adinnādānapārājikaṃ suvaṇṇitaṃ hoti. Imasmiñca ṭhāne sabbaaṭṭhakathā ākulā luḷitā duviññeyyavinicchayā. Tathā hi sabbaaṭṭhakathāsu yāni tāni pāḷiyaṃ ‘‘pañcahākārehi adinnaṃ ādiyantassa āpatti pārājikassa, parapariggahitañca hotī’’tiādinā nayena avahāraṅgāni vuttāni, tānipi gahetvā katthaci ekaṃ pañcakaṃ dassitaṃ, katthaci ‘‘chahākārehī’’ti āgatehi saddhiṃ dve pañcakāni dassitāni. Etāni ca pañcakāni na honti. Yattha hi ekekena padena avahāro sijjhati, taṃ pañcakaṃ nāma vuccati. Ettha pana sabbehipi padehi ekoyeva avahāro. Yāni ca tattha labbhamānāniyeva pañcakāni dassitāni, tesampi na sabbesaṃ attho pakāsito. Evamimasmiṃ ṭhāne sabbaaṭṭhakathā ākulā luḷitā duviññeyyavinicchayā. Tasmā pañca pañcakesamodhānetvā dassiyamānā ime pañcavīsati avahārā sādhukaṃ sallakkhetabbā.
पञ्च पञ्चकानि नाम – नानाभण्डपञ्चकं, एकभण्डपञ्चकं, साहत्थिकपञ्चकं, पुब्बपयोगपञ्चकं , थेय्यावहारपञ्चकन्ति। तत्थ नानाभण्डपञ्चकञ्च एकभण्डपञ्चकञ्च ‘‘आदियेय्य, हरेय्य, अवहरेय्य, इरियापथं विकोपेय्य, ठाना चावेय्या’’ति इमेसं पदानं वसेन लब्भन्ति। तानि पुब्बे योजेत्वा दस्सितनयेनेव वेदितब्बानि। यं पनेतं ‘‘सङ्केतं वीतिनामेय्या’’ति छट्ठं पदं, तं परिकप्पावहारस्स च निस्सग्गियावहारस्स च साधारणं। तस्मा तं ततियपञ्चमेसु पञ्चकेसु लब्भमानपदवसेन योजेतब्बं। वुत्तं नानाभण्डपञ्चकञ्च एकभण्डपञ्चकञ्च।
Pañca pañcakāni nāma – nānābhaṇḍapañcakaṃ, ekabhaṇḍapañcakaṃ, sāhatthikapañcakaṃ, pubbapayogapañcakaṃ , theyyāvahārapañcakanti. Tattha nānābhaṇḍapañcakañca ekabhaṇḍapañcakañca ‘‘ādiyeyya, hareyya, avahareyya, iriyāpathaṃ vikopeyya, ṭhānā cāveyyā’’ti imesaṃ padānaṃ vasena labbhanti. Tāni pubbe yojetvā dassitanayeneva veditabbāni. Yaṃ panetaṃ ‘‘saṅketaṃ vītināmeyyā’’ti chaṭṭhaṃ padaṃ, taṃ parikappāvahārassa ca nissaggiyāvahārassa ca sādhāraṇaṃ. Tasmā taṃ tatiyapañcamesu pañcakesu labbhamānapadavasena yojetabbaṃ. Vuttaṃ nānābhaṇḍapañcakañca ekabhaṇḍapañcakañca.
कतमं साहत्थिकपञ्चकं? पञ्च अवहारा – साहत्थिको, आणत्तिको, निस्सग्गियो, अत्थसाधको, धुरनिक्खेपोति। तत्थ साहत्थिको नाम परस्स भण्डं सहत्था अवहरति। आणत्तिको नाम ‘‘असुकस्स भण्डं अवहरा’’ति अञ्ञं आणापेति। निस्सग्गियो नाम अन्तोसुङ्कघाते ठितो बहिसुङ्कघातं पातेति, आपत्ति पाराजिकस्साति, इमिना च सद्धिं ‘‘सङ्केतं वीतिनामेय्या’’ति इदं पदयोजनं लभति। अत्थसाधको नाम ‘‘असुकं नाम भण्डं यदा सक्कोसि, तदा अवहरा’’ति आणापेति। तत्थ सचे परो अनन्तरायिको हुत्वा तं अवहरति, आणापको आणत्तिक्खणेयेव पाराजिको होति, अवहारको पन अवहटकाले। अयं अत्थसाधको। धुरनिक्खेपो पन उपनिक्खित्तभण्डवसेन वेदितब्बो। इदं साहत्थिकपञ्चकं।
Katamaṃ sāhatthikapañcakaṃ? Pañca avahārā – sāhatthiko, āṇattiko, nissaggiyo, atthasādhako, dhuranikkhepoti. Tattha sāhatthiko nāma parassa bhaṇḍaṃ sahatthā avaharati. Āṇattiko nāma ‘‘asukassa bhaṇḍaṃ avaharā’’ti aññaṃ āṇāpeti. Nissaggiyo nāma antosuṅkaghāte ṭhito bahisuṅkaghātaṃ pāteti, āpatti pārājikassāti, iminā ca saddhiṃ ‘‘saṅketaṃ vītināmeyyā’’ti idaṃ padayojanaṃ labhati. Atthasādhako nāma ‘‘asukaṃ nāma bhaṇḍaṃ yadā sakkosi, tadā avaharā’’ti āṇāpeti. Tattha sace paro anantarāyiko hutvā taṃ avaharati, āṇāpako āṇattikkhaṇeyeva pārājiko hoti, avahārako pana avahaṭakāle. Ayaṃ atthasādhako. Dhuranikkhepo pana upanikkhittabhaṇḍavasena veditabbo. Idaṃ sāhatthikapañcakaṃ.
कतमं पुब्बपयोगपञ्चकं? अपरेपि पञ्च अवहारा – पुब्बपयोगो, सहपयोगो, संविदावहारो, सङ्केतकम्मं, निमित्तकम्मन्ति। तत्थ आणत्तिवसेन पुब्बपयोगो वेदितब्बो। ठाना चावनवसेन सहपयोगो। इतरे पन तयो पाळियं (पारा॰ ११८-१२०) आगतनयेनेव वेदितब्बाति। इदं पुब्बपयोगपञ्चकं।
Katamaṃ pubbapayogapañcakaṃ? Aparepi pañca avahārā – pubbapayogo, sahapayogo, saṃvidāvahāro, saṅketakammaṃ, nimittakammanti. Tattha āṇattivasena pubbapayogo veditabbo. Ṭhānā cāvanavasena sahapayogo. Itare pana tayo pāḷiyaṃ (pārā. 118-120) āgatanayeneva veditabbāti. Idaṃ pubbapayogapañcakaṃ.
कतमं थेय्यावहारपञ्चकं? अपरेपि पञ्च अवहारा – थेय्यावहारो, पसय्हावहारो, परिकप्पावहारो , पटिच्छन्नावहारो, कुसावहारोति। ते पञ्चपि ‘‘अञ्ञतरो भिक्खु सङ्घस्स चीवरे भाजियमाने थेय्यचित्तो कुसं सङ्कामेत्वा चीवरं अग्गहेसी’’ति (पारा॰ १३८) एतस्मिं कुससङ्कामनवत्थुस्मिं वण्णयिस्साम। इदं थेय्यावहारपञ्चकं। एवमिमानि पञ्च पञ्चकानि समोधानेत्वा इमे पञ्चवीसति अवहारा वेदितब्बा।
Katamaṃ theyyāvahārapañcakaṃ? Aparepi pañca avahārā – theyyāvahāro, pasayhāvahāro, parikappāvahāro , paṭicchannāvahāro, kusāvahāroti. Te pañcapi ‘‘aññataro bhikkhu saṅghassa cīvare bhājiyamāne theyyacitto kusaṃ saṅkāmetvā cīvaraṃ aggahesī’’ti (pārā. 138) etasmiṃ kusasaṅkāmanavatthusmiṃ vaṇṇayissāma. Idaṃ theyyāvahārapañcakaṃ. Evamimāni pañca pañcakāni samodhānetvā ime pañcavīsati avahārā veditabbā.
इमेसु च पन पञ्चसु पञ्चकेसु कुसलेन विनयधरेन ओतिण्णं वत्थुं सहसा अविनिच्छिनित्वाव पञ्च ठानानि ओलोकेतब्बानि। यानि सन्धाय पोराणा आहु –
Imesu ca pana pañcasu pañcakesu kusalena vinayadharena otiṇṇaṃ vatthuṃ sahasā avinicchinitvāva pañca ṭhānāni oloketabbāni. Yāni sandhāya porāṇā āhu –
‘‘वत्थुं कालञ्च देसञ्च, अग्घं परिभोगपञ्चमं।
‘‘Vatthuṃ kālañca desañca, agghaṃ paribhogapañcamaṃ;
तुलयित्वा पञ्च ठानानि, धारेय्यत्थं विचक्खणो’’ति॥
Tulayitvā pañca ṭhānāni, dhāreyyatthaṃ vicakkhaṇo’’ti.
तत्थ वत्थुन्ति भण्डं; अवहारकेन हि ‘‘मया इदं नाम अवहट’’न्ति वुत्तेपि आपत्तिं अनारोपेत्वाव तं भण्डं सस्सामिकं वा अस्सामिकं वाति उपपरिक्खितब्बं। सस्सामिकेपि सामिकानं सालयभावो वा निरालयभावो वा उपपरिक्खितब्बो। सचे तेसं सालयकाले अवहटं, भण्डं अग्घापेत्वा आपत्ति कातब्बा। सचे निरालयकाले , न पाराजिकेन कारेतब्बो। भण्डसामिकेसु पन भण्डं आहरापेन्तेसु भण्डं दातब्बं। अयमेत्थ सामीचि।
Tattha vatthunti bhaṇḍaṃ; avahārakena hi ‘‘mayā idaṃ nāma avahaṭa’’nti vuttepi āpattiṃ anāropetvāva taṃ bhaṇḍaṃ sassāmikaṃ vā assāmikaṃ vāti upaparikkhitabbaṃ. Sassāmikepi sāmikānaṃ sālayabhāvo vā nirālayabhāvo vā upaparikkhitabbo. Sace tesaṃ sālayakāle avahaṭaṃ, bhaṇḍaṃ agghāpetvā āpatti kātabbā. Sace nirālayakāle , na pārājikena kāretabbo. Bhaṇḍasāmikesu pana bhaṇḍaṃ āharāpentesu bhaṇḍaṃ dātabbaṃ. Ayamettha sāmīci.
इमस्स पनत्थस्स दीपनत्थमिदं वत्थु – भातियराजकाले किर महाचेतियपूजाय दक्खिणदिसतो एको भिक्खु सत्तहत्थं पण्डुकासावं अंसे करित्वा चेतियङ्गणं पाविसि; तङ्खणमेव च राजापि चेतियवन्दनत्थं आगतो। तत्थ उस्सारणाय वत्तमानाय महाजनसम्मद्दो अहोसि। अथ सो भिक्खु जनसम्मद्दपीळितो अंसतो पतन्तं कासावं अदिस्वाव निक्खन्तो; निक्खमित्वा च कासावं अपस्सन्तो ‘‘को ईदिसे जनसम्मद्दे कासावं लच्छति, न दानि तं मय्ह’’न्ति धुरनिक्खेपं कत्वा गतो। अथञ्ञो भिक्खु पच्छा आगच्छन्तो तं कासावं दिस्वा थेय्यचित्तेन गहेत्वा पुन विप्पटिसारी हुत्वा ‘‘अस्समणो दानिम्हि, विब्भमिस्सामी’’ति चित्ते उप्पन्नेपि ‘‘विनयधरे पुच्छित्वा ञस्सामी’’ति चिन्तेसि।
Imassa panatthassa dīpanatthamidaṃ vatthu – bhātiyarājakāle kira mahācetiyapūjāya dakkhiṇadisato eko bhikkhu sattahatthaṃ paṇḍukāsāvaṃ aṃse karitvā cetiyaṅgaṇaṃ pāvisi; taṅkhaṇameva ca rājāpi cetiyavandanatthaṃ āgato. Tattha ussāraṇāya vattamānāya mahājanasammaddo ahosi. Atha so bhikkhu janasammaddapīḷito aṃsato patantaṃ kāsāvaṃ adisvāva nikkhanto; nikkhamitvā ca kāsāvaṃ apassanto ‘‘ko īdise janasammadde kāsāvaṃ lacchati, na dāni taṃ mayha’’nti dhuranikkhepaṃ katvā gato. Athañño bhikkhu pacchā āgacchanto taṃ kāsāvaṃ disvā theyyacittena gahetvā puna vippaṭisārī hutvā ‘‘assamaṇo dānimhi, vibbhamissāmī’’ti citte uppannepi ‘‘vinayadhare pucchitvā ñassāmī’’ti cintesi.
तेन च समयेन चूळसुमनत्थेरो नाम सब्बपरियत्तिधरो विनयाचरियपामोक्खो महाविहारे पटिवसति। सो भिक्खु थेरं उपसङ्कमित्वा वन्दित्वा ओकासं कारेत्वा अत्तनो कुक्कुच्चं पुच्छि। थेरो तेन भट्ठे जनकाये पच्छा आगन्त्वा गहितभावं ञत्वा ‘‘अत्थि दानि एत्थ ओकासो’’ति चिन्तेत्वा आह – ‘‘सचे कासावसामिकं भिक्खुं आनेय्यासि, सक्का भवेय्य तव पतिट्ठा कातु’’न्ति। ‘‘कथाहं, भन्ते, तं दक्खिस्सामी’’ति? ‘‘तहिं तहिं गन्त्वा ओलोकेही’’ति। सो पञ्चपि महाविहारे ओलोकेत्वा नेव अद्दक्खि। ततो नं थेरो पुच्छि – ‘‘कतराय दिसाय बहू भिक्खू आगच्छन्ती’’ति? ‘‘दक्खिणदिसाय, भन्ते’’ति। ‘‘तेन हि कासावं दीघतो च तिरियञ्च मिनित्वा ठपेहि। ठपेत्वा दक्खिणदिसाय विहारपटिपाटिया विचिनित्वा तं भिक्खुं आनेही’’ति। सो तथा कत्वा तं भिक्खुं दिस्वा थेरस्स सन्तिकं आनेसि। थेरो पुच्छि – ‘‘तवेदं कासाव’’न्ति? ‘‘आम, भन्ते’’ति। ‘‘कुहिं ते पातित’’न्ति? सो सब्बं आचिक्खि। थेरो पन तेन कतं धुरनिक्खेपं सुत्वा इतरं पुच्छि – ‘‘तया इदं कुहिं दिस्वा गहित’’न्ति? सोपि सब्बं आरोचेसि। ततो नं थेरो आह – ‘‘सचे ते सुद्धचित्तेन गहितं अभविस्स, अनापत्तियेव ते अस्स। थेय्यचित्तेन पन गहितत्ता दुक्कटं आपन्नोसि। तं देसेत्वा अनापत्तिको होहि। इदञ्च कासावं अत्तनो सन्तकं कत्वा एतस्सेव भिक्खुनो देही’’ति। सो भिक्खु अमतेनेव अभिसित्तो परमस्सासप्पत्तो अहोसीति। एवं वत्थु ओलोकेतब्बं।
Tena ca samayena cūḷasumanatthero nāma sabbapariyattidharo vinayācariyapāmokkho mahāvihāre paṭivasati. So bhikkhu theraṃ upasaṅkamitvā vanditvā okāsaṃ kāretvā attano kukkuccaṃ pucchi. Thero tena bhaṭṭhe janakāye pacchā āgantvā gahitabhāvaṃ ñatvā ‘‘atthi dāni ettha okāso’’ti cintetvā āha – ‘‘sace kāsāvasāmikaṃ bhikkhuṃ āneyyāsi, sakkā bhaveyya tava patiṭṭhā kātu’’nti. ‘‘Kathāhaṃ, bhante, taṃ dakkhissāmī’’ti? ‘‘Tahiṃ tahiṃ gantvā olokehī’’ti. So pañcapi mahāvihāre oloketvā neva addakkhi. Tato naṃ thero pucchi – ‘‘katarāya disāya bahū bhikkhū āgacchantī’’ti? ‘‘Dakkhiṇadisāya, bhante’’ti. ‘‘Tena hi kāsāvaṃ dīghato ca tiriyañca minitvā ṭhapehi. Ṭhapetvā dakkhiṇadisāya vihārapaṭipāṭiyā vicinitvā taṃ bhikkhuṃ ānehī’’ti. So tathā katvā taṃ bhikkhuṃ disvā therassa santikaṃ ānesi. Thero pucchi – ‘‘tavedaṃ kāsāva’’nti? ‘‘Āma, bhante’’ti. ‘‘Kuhiṃ te pātita’’nti? So sabbaṃ ācikkhi. Thero pana tena kataṃ dhuranikkhepaṃ sutvā itaraṃ pucchi – ‘‘tayā idaṃ kuhiṃ disvā gahita’’nti? Sopi sabbaṃ ārocesi. Tato naṃ thero āha – ‘‘sace te suddhacittena gahitaṃ abhavissa, anāpattiyeva te assa. Theyyacittena pana gahitattā dukkaṭaṃ āpannosi. Taṃ desetvā anāpattiko hohi. Idañca kāsāvaṃ attano santakaṃ katvā etasseva bhikkhuno dehī’’ti. So bhikkhu amateneva abhisitto paramassāsappatto ahosīti. Evaṃ vatthu oloketabbaṃ.
कालोति अवहारकालो। तदेव हि भण्डं कदाचि समग्घं होति, कदाचि महग्घं। तस्मा तं भण्डं यस्मिं काले अवहटं, तस्मिंयेव काले यो तस्स अग्घो होति, तेन अग्घेन आपत्ति कारेतब्बा। एवं कालो ओलोकेतब्बो।
Kāloti avahārakālo. Tadeva hi bhaṇḍaṃ kadāci samagghaṃ hoti, kadāci mahagghaṃ. Tasmā taṃ bhaṇḍaṃ yasmiṃ kāle avahaṭaṃ, tasmiṃyeva kāle yo tassa aggho hoti, tena agghena āpatti kāretabbā. Evaṃ kālo oloketabbo.
देसोति अवहारदेसो। तञ्हि भण्डं यस्मिं देसे अवहटं, तस्मिंयेव देसे यो तस्स अग्घो होति, तेन अग्घेन आपत्ति कारेतब्बा। भण्डुट्ठानदेसे हि भण्डं समग्घं होति, अञ्ञत्थ महग्घं।
Desoti avahāradeso. Tañhi bhaṇḍaṃ yasmiṃ dese avahaṭaṃ, tasmiṃyeva dese yo tassa aggho hoti, tena agghena āpatti kāretabbā. Bhaṇḍuṭṭhānadese hi bhaṇḍaṃ samagghaṃ hoti, aññattha mahagghaṃ.
इमस्सापि च अत्थस्स दीपनत्थमिदं वत्थु – अन्तरसमुद्दे किर एको भिक्खु सुसण्ठानं नाळिकेरं लभित्वा भमं आरोपेत्वा सङ्खथालकसदिसं मनोरमं पानीयथालकं कत्वा तत्थेव ठपेत्वा चेतियगिरिं अगमासि। अथञ्ञो भिक्खु अन्तरसमुद्दं गन्त्वा तस्मिं विहारे पटिवसन्तो तं थालकं दिस्वा थेय्यचित्तेन गहेत्वा चेतियगिरिमेव आगतो। तस्स तत्थ यागुं पिवन्तस्स तं थालकं दिस्वा थालकसामिको भिक्खु आह – ‘‘कुतो ते इदं लद्ध’’न्ति? ‘‘अन्तरसमुद्दतो मे आनीत’’न्ति। सो तं ‘‘नेतं तव सन्तकं, थेय्याय ते गहित’’न्ति सङ्घमज्झं आकड्ढि। तत्थ च विनिच्छयं अलभित्वा महाविहारं अगमिंसु। तत्थ भेरिं पहरापेत्वा महाचेतियसमीपे सन्निपातं कत्वा विनिच्छयं आरभिंसु। विनयधरत्थेरा अवहारं सञ्ञापेसुं।
Imassāpi ca atthassa dīpanatthamidaṃ vatthu – antarasamudde kira eko bhikkhu susaṇṭhānaṃ nāḷikeraṃ labhitvā bhamaṃ āropetvā saṅkhathālakasadisaṃ manoramaṃ pānīyathālakaṃ katvā tattheva ṭhapetvā cetiyagiriṃ agamāsi. Athañño bhikkhu antarasamuddaṃ gantvā tasmiṃ vihāre paṭivasanto taṃ thālakaṃ disvā theyyacittena gahetvā cetiyagirimeva āgato. Tassa tattha yāguṃ pivantassa taṃ thālakaṃ disvā thālakasāmiko bhikkhu āha – ‘‘kuto te idaṃ laddha’’nti? ‘‘Antarasamuddato me ānīta’’nti. So taṃ ‘‘netaṃ tava santakaṃ, theyyāya te gahita’’nti saṅghamajjhaṃ ākaḍḍhi. Tattha ca vinicchayaṃ alabhitvā mahāvihāraṃ agamiṃsu. Tattha bheriṃ paharāpetvā mahācetiyasamīpe sannipātaṃ katvā vinicchayaṃ ārabhiṃsu. Vinayadharattherā avahāraṃ saññāpesuṃ.
तस्मिञ्च सन्निपाते आभिधम्मिकगोदत्तत्थेरो नाम विनयकुसलो होति। सो एवमाह – ‘‘इमिना इदं थालकं कुहिं अवहट’’न्ति? ‘‘अन्तरसमुद्दे अवहट’’न्ति। ‘‘तत्रिदं किं अग्घती’’ति? ‘‘न किञ्चि अग्घति। तत्र हि नाळिकेरं भिन्दित्वा मिञ्जं खादित्वा कपालं छड्डेन्ति, दारुअत्थं पन फरती’’ति। ‘‘इमस्स भिक्खुनो एत्थ हत्थकम्मं किं अग्घती’’ति? ‘‘मासकं वा ऊनमासकं वा’’ति। ‘‘अत्थि पन कत्थचि सम्मासम्बुद्धेन मासकेन वा ऊनमासकेन वा पाराजिकं पञ्ञत्त’’न्ति। एवं वुत्ते ‘‘साधु! साधु! सुकथितं सुविनिच्छित’’न्ति एकसाधुकारो अहोसि। तेन च समयेन भातियराजापि चेतियवन्दनत्थं नगरतो निक्खमन्तो तं सद्दं सुत्वा ‘‘किं इद’’न्ति पुच्छित्वा सब्बं पटिपाटिया सुत्वा नगरे भेरिं चरापेसि – ‘‘मयि सन्ते भिक्खूनम्पि भिक्खूनीनम्पि गिहीनम्पि अधिकरणं आभिधम्मिकगोदत्तत्थेरेन विनिच्छितं सुविनिच्छितं, तस्स विनिच्छये अतिट्ठमानं राजाणाय ठपेमी’’ति। एवं देसो ओलोकेतब्बो।
Tasmiñca sannipāte ābhidhammikagodattatthero nāma vinayakusalo hoti. So evamāha – ‘‘iminā idaṃ thālakaṃ kuhiṃ avahaṭa’’nti? ‘‘Antarasamudde avahaṭa’’nti. ‘‘Tatridaṃ kiṃ agghatī’’ti? ‘‘Na kiñci agghati. Tatra hi nāḷikeraṃ bhinditvā miñjaṃ khāditvā kapālaṃ chaḍḍenti, dāruatthaṃ pana pharatī’’ti. ‘‘Imassa bhikkhuno ettha hatthakammaṃ kiṃ agghatī’’ti? ‘‘Māsakaṃ vā ūnamāsakaṃ vā’’ti. ‘‘Atthi pana katthaci sammāsambuddhena māsakena vā ūnamāsakena vā pārājikaṃ paññatta’’nti. Evaṃ vutte ‘‘sādhu! Sādhu! Sukathitaṃ suvinicchita’’nti ekasādhukāro ahosi. Tena ca samayena bhātiyarājāpi cetiyavandanatthaṃ nagarato nikkhamanto taṃ saddaṃ sutvā ‘‘kiṃ ida’’nti pucchitvā sabbaṃ paṭipāṭiyā sutvā nagare bheriṃ carāpesi – ‘‘mayi sante bhikkhūnampi bhikkhūnīnampi gihīnampi adhikaraṇaṃ ābhidhammikagodattattherena vinicchitaṃ suvinicchitaṃ, tassa vinicchaye atiṭṭhamānaṃ rājāṇāya ṭhapemī’’ti. Evaṃ deso oloketabbo.
अग्घोति भण्डग्घो। नवभण्डस्स हि यो अग्घो होति, सो पच्छा परिहायति; यथा नवधोतो पत्तो अट्ठ वा दस वा अग्घति, सो पच्छा भिन्नो वा छिद्दो वा आणिगण्ठिकाहतो वा अप्पग्घो होति तस्मा न सब्बदा भण्डं पकतिअग्घेनेव कातब्बन्ति। एवं अग्घो ओलोकेतब्बो।
Agghoti bhaṇḍaggho. Navabhaṇḍassa hi yo aggho hoti, so pacchā parihāyati; yathā navadhoto patto aṭṭha vā dasa vā agghati, so pacchā bhinno vā chiddo vā āṇigaṇṭhikāhato vā appaggho hoti tasmā na sabbadā bhaṇḍaṃ pakatiaggheneva kātabbanti. Evaṃ aggho oloketabbo.
परिभोगोति भण्डपरिभोगो। परिभोगेनापि हि वासिआदिभण्डस्स अग्घो परिहायति। तस्मा एवं उपपरिक्खितब्बं, सचे कोचि कस्सचि पादग्घनकं वासिं हरति, तत्र वासिसामिको पुच्छितब्बो – ‘‘तया अयं वासि कित्तकेन कीता’’ति? ‘‘पादेन, भन्ते’’ति। ‘‘किं पन ते किणित्वाव ठपिता, उदाहु तं वळञ्जेसी’’ति? सचे वदति ‘‘एकदिवसं मे दन्तकट्ठं वा रजनछल्लिं वा पत्तपचनकदारुं वा छिन्नं, घंसित्वा वा निसिता’’ति। अथस्सा पोराणो अग्घो भट्ठोति वेदितब्बो। यथा च वासिया एवं अञ्जनिया वा अञ्जनिसलाकाय वा कुञ्चिकाय वा पलालेन वा थुसेहि वा इट्ठकचुण्णेन वा एकवारं घंसित्वा धोवनमत्तेनापि अग्घो भस्सति। तिपुमण्डलस्स मकरदन्तच्छेदनेनापि परिमज्जितमत्तेनापि, उदकसाटिकाय सकिं निवासनपारुपनेनापि परिभोगसीसेन अंसे वा सीसे वा ठपनमत्तेनापि, तण्डुलादीनं पप्फोटनेनापि ततो एकं वा द्वे वा अपनयनेनापि, अन्तमसो एकं पासाणसक्खरं उद्धरित्वा छड्डितमत्तेनापि, सप्पितेलादीनं भाजनन्तरपअवत्तनेनापि, अन्तमसो ततो मक्खिकं वा किपिल्लिकं वा उद्धरित्वा छड्डितमत्तेनापि, गुळपिण्डकस्स मधुरभावजाननत्थं नखेन विज्झित्वा अणुमत्तं गहितमत्तेनापि अग्घो भस्सति। तस्मा यंकिञ्चि पादग्घनकं वुत्तनयेनेव सामिकेहि परिभोगेन ऊनं कतं होति, न तं अवहटो भिक्खु पाराजिकेन कातब्बो। एवं परिभोगो ओलोकेतब्बो। एवं इमानि तुलयित्वा पञ्च ठानानि धारेय्यत्थं विचक्खणो, आपत्तिं वा अनापत्तिं वा गरुकं वा लहुकं वा आपत्तिं यथाठाने ठपेय्याति।
Paribhogoti bhaṇḍaparibhogo. Paribhogenāpi hi vāsiādibhaṇḍassa aggho parihāyati. Tasmā evaṃ upaparikkhitabbaṃ, sace koci kassaci pādagghanakaṃ vāsiṃ harati, tatra vāsisāmiko pucchitabbo – ‘‘tayā ayaṃ vāsi kittakena kītā’’ti? ‘‘Pādena, bhante’’ti. ‘‘Kiṃ pana te kiṇitvāva ṭhapitā, udāhu taṃ vaḷañjesī’’ti? Sace vadati ‘‘ekadivasaṃ me dantakaṭṭhaṃ vā rajanachalliṃ vā pattapacanakadāruṃ vā chinnaṃ, ghaṃsitvā vā nisitā’’ti. Athassā porāṇo aggho bhaṭṭhoti veditabbo. Yathā ca vāsiyā evaṃ añjaniyā vā añjanisalākāya vā kuñcikāya vā palālena vā thusehi vā iṭṭhakacuṇṇena vā ekavāraṃ ghaṃsitvā dhovanamattenāpi aggho bhassati. Tipumaṇḍalassa makaradantacchedanenāpi parimajjitamattenāpi, udakasāṭikāya sakiṃ nivāsanapārupanenāpi paribhogasīsena aṃse vā sīse vā ṭhapanamattenāpi, taṇḍulādīnaṃ papphoṭanenāpi tato ekaṃ vā dve vā apanayanenāpi, antamaso ekaṃ pāsāṇasakkharaṃ uddharitvā chaḍḍitamattenāpi, sappitelādīnaṃ bhājanantarapaavattanenāpi, antamaso tato makkhikaṃ vā kipillikaṃ vā uddharitvā chaḍḍitamattenāpi, guḷapiṇḍakassa madhurabhāvajānanatthaṃ nakhena vijjhitvā aṇumattaṃ gahitamattenāpi aggho bhassati. Tasmā yaṃkiñci pādagghanakaṃ vuttanayeneva sāmikehi paribhogena ūnaṃ kataṃ hoti, na taṃ avahaṭo bhikkhu pārājikena kātabbo. Evaṃ paribhogo oloketabbo. Evaṃ imāni tulayitvā pañca ṭhānāni dhāreyyatthaṃ vicakkhaṇo, āpattiṃ vā anāpattiṃ vā garukaṃ vā lahukaṃ vā āpattiṃ yathāṭhāne ṭhapeyyāti.
निट्ठितो ‘‘आदियेय्य…पे॰… सङ्केतं वीतिनामेय्या’’ति।
Niṭṭhito ‘‘ādiyeyya…pe… saṅketaṃ vītināmeyyā’’ti.
इमेसं पदानं विनिच्छयो।
Imesaṃ padānaṃ vinicchayo.
इदानि यदिदं ‘‘यथारूपे अदिन्नादाने’’तिआदीनि विभजन्तेन ‘‘यथारूपं नामा’’तिआदि वुत्तं। तत्थ यथारूपन्ति यथाजातिकं। तं पन यस्मा पादतो पट्ठाय होति, तस्मा ‘‘पादं वा पादारहं वा अतिरेकपादं वा’’ति आह। तत्थ पादेन कहापणस्स चतुत्थभागं अकप्पियभण्डमेव दस्सेति। पादारहेन पादग्घनकं कप्पियभण्डं। अतिरेकपादेन उभयम्पि। एत्तावता सब्बाकारेन दुतियपाराजिकप्पहोनकवत्थु दस्सितं होति।
Idāni yadidaṃ ‘‘yathārūpe adinnādāne’’tiādīni vibhajantena ‘‘yathārūpaṃ nāmā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yathārūpanti yathājātikaṃ. Taṃ pana yasmā pādato paṭṭhāya hoti, tasmā ‘‘pādaṃ vā pādārahaṃ vā atirekapādaṃ vā’’ti āha. Tattha pādena kahāpaṇassa catutthabhāgaṃ akappiyabhaṇḍameva dasseti. Pādārahena pādagghanakaṃ kappiyabhaṇḍaṃ. Atirekapādena ubhayampi. Ettāvatā sabbākārena dutiyapārājikappahonakavatthu dassitaṃ hoti.
पथब्या राजाति सकलपथविया राजा दीपचक्कवत्ती असोकसदिसो, यो वा पनञ्ञोपि एकदीपे राजा, सीहळराजसदिसो। पदेसराजाति एकदीपस्स पदेसिस्सरो, बिम्बिसार-पसेनदि-आदयो विय। मण्डलिका नाम ये दीपपदेसेपि एकमेकं मण्डलं भुञ्जन्ति। अन्तरभोगिका नाम द्विन्नं राजूनं अन्तरा कतिपयगामसामिका। अक्खदस्साति धम्मविनिच्छनका, ते धम्मसभायं निसीदित्वा अपराधानुरूपं चोरानं हत्थपादच्छेज्जादिं अनुसासन्ति। ये पन ठानन्तरप्पत्ता अमच्चा वा राजकुमारा वा कतापराधा होन्ति, ते रञ्ञो आरोचेन्ति, गरुकं ठानं सयं न विनिच्छिनन्ति। महामत्ताति ठानन्तरप्पत्ता महाअमच्चा; तेपि तत्थ तत्थ गामे वा निगमे वा निसीदित्वा राजकिच्चं करोन्ति। ये वा पनाति अञ्ञेपि ये राजकुलनिस्सिता वा सकिस्सरियनिस्सिता वा हुत्वा छेज्जभेज्जं अनुसासन्ति, सब्बेपि ते इमस्मिं अत्थे ‘‘राजानो’’ति दस्सेति।
Pathabyā rājāti sakalapathaviyā rājā dīpacakkavattī asokasadiso, yo vā panaññopi ekadīpe rājā, sīhaḷarājasadiso. Padesarājāti ekadīpassa padesissaro, bimbisāra-pasenadi-ādayo viya. Maṇḍalikā nāma ye dīpapadesepi ekamekaṃ maṇḍalaṃ bhuñjanti. Antarabhogikā nāma dvinnaṃ rājūnaṃ antarā katipayagāmasāmikā. Akkhadassāti dhammavinicchanakā, te dhammasabhāyaṃ nisīditvā aparādhānurūpaṃ corānaṃ hatthapādacchejjādiṃ anusāsanti. Ye pana ṭhānantarappattā amaccā vā rājakumārā vā katāparādhā honti, te rañño ārocenti, garukaṃ ṭhānaṃ sayaṃ na vinicchinanti. Mahāmattāti ṭhānantarappattā mahāamaccā; tepi tattha tattha gāme vā nigame vā nisīditvā rājakiccaṃ karonti. Ye vā panāti aññepi ye rājakulanissitā vā sakissariyanissitā vā hutvā chejjabhejjaṃ anusāsanti, sabbepi te imasmiṃ atthe ‘‘rājāno’’ti dasseti.
हनेय्युन्ति पोथेय्युञ्चेव छिन्देय्युञ्च। पब्बाजेय्युन्ति नीहरेय्युं। चोरोसीति एवमादीनि च वत्वा परिभासेय्युं; तेनेवाह – ‘‘परिभासो एसो’’ति। पुरिमं उपादायाति मेथुनं धम्मं पटिसेवित्वा पाराजिकं आपत्तिं आपन्नं पुग्गलं उपादाय। सेसं पुब्बे वुत्तनयत्ता उत्तानपदत्थत्ता च पाकटमेवाति।
Haneyyunti potheyyuñceva chindeyyuñca. Pabbājeyyunti nīhareyyuṃ. Corosīti evamādīni ca vatvā paribhāseyyuṃ; tenevāha – ‘‘paribhāso eso’’ti. Purimaṃ upādāyāti methunaṃ dhammaṃ paṭisevitvā pārājikaṃ āpattiṃ āpannaṃ puggalaṃ upādāya. Sesaṃ pubbe vuttanayattā uttānapadatthattā ca pākaṭamevāti.
९३. एवं उद्दिट्ठसिक्खापदं पदानुक्कमेन विभजित्वा इदानि यं तं आदियेय्यातिआदीहि छहि पदेहि सङ्खेपतो आदानं दस्सेत्वा सङ्खेपतोएव ‘‘पादं वा पादारहं वा अतिरेकपादं वा’’ति आदातब्बभण्डं दस्सितं, तं यत्थ यत्थ ठितं, यथा यथा आदानं गच्छति, अनागते पापभिक्खूनं लेसोकासनिरुन्धनत्थं तथा तथा वित्थारतो दस्सेतुं ‘‘भूमट्ठं थलट्ठ’’न्तिआदिना नयेन मातिकं ठपेत्वा ‘‘भूमट्ठं नाम भण्डं भूमियं निक्खित्तं होती’’तिआदिना नयेन तस्स विभङ्गं आह।
93. Evaṃ uddiṭṭhasikkhāpadaṃ padānukkamena vibhajitvā idāni yaṃ taṃ ādiyeyyātiādīhi chahi padehi saṅkhepato ādānaṃ dassetvā saṅkhepatoeva ‘‘pādaṃ vā pādārahaṃ vā atirekapādaṃ vā’’ti ādātabbabhaṇḍaṃ dassitaṃ, taṃ yattha yattha ṭhitaṃ, yathā yathā ādānaṃ gacchati, anāgate pāpabhikkhūnaṃ lesokāsanirundhanatthaṃ tathā tathā vitthārato dassetuṃ ‘‘bhūmaṭṭhaṃ thalaṭṭha’’ntiādinā nayena mātikaṃ ṭhapetvā ‘‘bhūmaṭṭhaṃ nāma bhaṇḍaṃ bhūmiyaṃ nikkhittaṃ hotī’’tiādinā nayena tassa vibhaṅgaṃ āha.
पञ्चवीसतिअवहारकथा निट्ठिता।
Pañcavīsatiavahārakathā niṭṭhitā.
भूमट्ठकथा
Bhūmaṭṭhakathā
९४. तत्रायं अनुत्तानपदवण्णनाय सद्धिं विनिच्छयकथा। निखातन्ति भूमियं खणित्वा ठपितं। पटिच्छन्नन्ति पंसुइट्ठकादीहि पटिच्छन्नं। भूमट्ठं भण्डं…पे॰… गच्छति वा, आपत्ति दुक्कटस्साति तं एवं निखणित्वा वा पटिच्छादेत्वा वा ठपितत्ता भूमियं ठितं भण्डं यो भिक्खु केनचिदेव उपायेन ञत्वा ‘‘आहरिस्सामी’’ति थेय्यचित्तो हुत्वा रत्तिभागे उट्ठाय गच्छति, सो भण्डट्ठानं अप्पत्वापि सब्बकायवचीविकारेसु दुक्कटं आपज्जति। कथं? सो हि तस्स आहरणत्थाय उट्ठहन्तो यं यं अङ्गपच्चङ्गं फन्दापेति, सब्बत्थ दुक्कटमेव। निवासनपारुपनं सण्ठपेति, हत्थवारे हत्थवारे दुक्कटं। ‘‘महन्तं निधानं न सक्का एकेन आहरितुं, दुतियं परियेसिस्सामी’’ति कस्सचि सहायस्स सन्तिकं गन्तुकामो द्वारं विवरति, पदवारे च हत्थवारे च दुक्कटं। द्वारपिदहने पन अञ्ञस्मिं वा गमनस्स अनुपकारे अनापत्ति। तस्स निपन्नोकासं गन्त्वा ‘‘इत्थन्नामा’’ति पक्कोसति, तमत्थं आरोचेत्वा ‘‘एहि गच्छामा’’ति वदति, वाचाय वाचाय दुक्कटं। सो तस्स वचनेन उट्ठहति, तस्सापि दुक्कटं। उट्ठहित्वा तस्स सन्तिकं गन्तुकामो निवासनपारुपनं सण्ठपेति, द्वारं विवरित्वा तस्स समीपं गच्छति, हत्थवारपदवारेसु सब्बत्थ दुक्कटं। सो तं पुच्छति ‘‘असुको च असुको च कुहिं, असुकञ्च असुकञ्च पक्कोसाही’’ति, वाचाय वाचाय दुक्कटं। सब्बे समागते दिस्वा ‘‘मया असुकस्मिं नाम ठाने एवरूपो निधि उपलद्धो, गच्छाम तं गहेत्वा पुञ्ञानि च करिस्साम, सुखञ्च जीविस्सामा’’ति वदति, वाचाय वाचाय दुक्कटमेव।
94. Tatrāyaṃ anuttānapadavaṇṇanāya saddhiṃ vinicchayakathā. Nikhātanti bhūmiyaṃ khaṇitvā ṭhapitaṃ. Paṭicchannanti paṃsuiṭṭhakādīhi paṭicchannaṃ. Bhūmaṭṭhaṃ bhaṇḍaṃ…pe… gacchati vā, āpatti dukkaṭassāti taṃ evaṃ nikhaṇitvā vā paṭicchādetvā vā ṭhapitattā bhūmiyaṃ ṭhitaṃ bhaṇḍaṃ yo bhikkhu kenacideva upāyena ñatvā ‘‘āharissāmī’’ti theyyacitto hutvā rattibhāge uṭṭhāya gacchati, so bhaṇḍaṭṭhānaṃ appatvāpi sabbakāyavacīvikāresu dukkaṭaṃ āpajjati. Kathaṃ? So hi tassa āharaṇatthāya uṭṭhahanto yaṃ yaṃ aṅgapaccaṅgaṃ phandāpeti, sabbattha dukkaṭameva. Nivāsanapārupanaṃ saṇṭhapeti, hatthavāre hatthavāre dukkaṭaṃ. ‘‘Mahantaṃ nidhānaṃ na sakkā ekena āharituṃ, dutiyaṃ pariyesissāmī’’ti kassaci sahāyassa santikaṃ gantukāmo dvāraṃ vivarati, padavāre ca hatthavāre ca dukkaṭaṃ. Dvārapidahane pana aññasmiṃ vā gamanassa anupakāre anāpatti. Tassa nipannokāsaṃ gantvā ‘‘itthannāmā’’ti pakkosati, tamatthaṃ ārocetvā ‘‘ehi gacchāmā’’ti vadati, vācāya vācāya dukkaṭaṃ. So tassa vacanena uṭṭhahati, tassāpi dukkaṭaṃ. Uṭṭhahitvā tassa santikaṃ gantukāmo nivāsanapārupanaṃ saṇṭhapeti, dvāraṃ vivaritvā tassa samīpaṃ gacchati, hatthavārapadavāresu sabbattha dukkaṭaṃ. So taṃ pucchati ‘‘asuko ca asuko ca kuhiṃ, asukañca asukañca pakkosāhī’’ti, vācāya vācāya dukkaṭaṃ. Sabbe samāgate disvā ‘‘mayā asukasmiṃ nāma ṭhāne evarūpo nidhi upaladdho, gacchāma taṃ gahetvā puññāni ca karissāma, sukhañca jīvissāmā’’ti vadati, vācāya vācāya dukkaṭameva.
एवं लद्धसहायो कुदालं परियेसति। सचे पनस्स अत्तनो कुदालो अत्थि, ‘‘तं आहरिस्सामी’’ति गच्छन्तो च गण्हन्तो च आहरन्तो च सब्बत्थ हत्थवारपदवारेसु दुक्कटं आपज्जति । सचे नत्थि, अञ्ञं भिक्खुं वा गहट्ठं वा गन्त्वा याचति, याचन्तो च सचे ‘‘कुदालं मे देहि, कुदालेन मे अत्थो , किञ्चि कातब्बमत्थि, तं कत्वा पच्चाहरिस्सामी’’ति मुसा अभणन्तो याचति, वाचाय वाचाय दुक्कटं। सचे ‘‘मातिका सोधेतब्बा अत्थि, विहारे भूमिकम्मं कातब्बं अत्थी’’ति मुसापि भणति, यं यं वचनं मुसा, तत्थ तत्थ पाचित्तियं। महाअट्ठकथायं पन सच्चेपि अलिकेपि दुक्कटमेव वुत्तं, तं पमादलिखितन्ति वेदितब्बं। न हि अदिन्नादानस्स पुब्बपयोगे पाचित्तियट्ठाने दुक्कटं नाम अत्थि। सचे पन कुदालस्स दण्डो नत्थि, ‘‘दण्डं करिस्सामी’’ति वासिं वा फरसुं वा निसेति, तदत्थाय गच्छति, गन्त्वा सुक्खकट्ठं छिन्दति तच्छति आकोटेति, सब्बत्थ हत्थवारपदवारेसु दुक्कटं। अल्लरुक्खं छिन्दति, पाचित्तियं। ततो परं सब्बपयोगेसु दुक्कटं। सङ्खेपट्ठकथायं पन महापच्चरियञ्च तत्थ जातककट्ठलताछेदनत्थं वासिफरसुं परियेसन्तानम्पि दुक्कटं वुत्तं। सचे पन तेसं एवं होति ‘‘वासिफरसुकुदाले याचन्ता आसङ्किता भविस्साम, लोहं समुट्ठापेत्वा करोमा’’ति। ततो अरञ्ञं गन्त्वा लोहबीजत्थं पथविं खणन्ति, अकप्पियपथविं खणन्तानं दुक्कटेहि सद्धिं पाचित्तियानीति महापच्चरियं वुत्तं। यथा च इध, एवं सब्बत्थ पाचित्तियट्ठाने दुक्कटा न मुच्चति। कप्पियपथविं खणन्तानं दुक्कटानियेव। बीजं पन गहेत्वा ततो परं सब्बकिरियासु पयोगे पयोगे दुक्कटं।
Evaṃ laddhasahāyo kudālaṃ pariyesati. Sace panassa attano kudālo atthi, ‘‘taṃ āharissāmī’’ti gacchanto ca gaṇhanto ca āharanto ca sabbattha hatthavārapadavāresu dukkaṭaṃ āpajjati . Sace natthi, aññaṃ bhikkhuṃ vā gahaṭṭhaṃ vā gantvā yācati, yācanto ca sace ‘‘kudālaṃ me dehi, kudālena me attho , kiñci kātabbamatthi, taṃ katvā paccāharissāmī’’ti musā abhaṇanto yācati, vācāya vācāya dukkaṭaṃ. Sace ‘‘mātikā sodhetabbā atthi, vihāre bhūmikammaṃ kātabbaṃ atthī’’ti musāpi bhaṇati, yaṃ yaṃ vacanaṃ musā, tattha tattha pācittiyaṃ. Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana saccepi alikepi dukkaṭameva vuttaṃ, taṃ pamādalikhitanti veditabbaṃ. Na hi adinnādānassa pubbapayoge pācittiyaṭṭhāne dukkaṭaṃ nāma atthi. Sace pana kudālassa daṇḍo natthi, ‘‘daṇḍaṃ karissāmī’’ti vāsiṃ vā pharasuṃ vā niseti, tadatthāya gacchati, gantvā sukkhakaṭṭhaṃ chindati tacchati ākoṭeti, sabbattha hatthavārapadavāresu dukkaṭaṃ. Allarukkhaṃ chindati, pācittiyaṃ. Tato paraṃ sabbapayogesu dukkaṭaṃ. Saṅkhepaṭṭhakathāyaṃ pana mahāpaccariyañca tattha jātakakaṭṭhalatāchedanatthaṃ vāsipharasuṃ pariyesantānampi dukkaṭaṃ vuttaṃ. Sace pana tesaṃ evaṃ hoti ‘‘vāsipharasukudāle yācantā āsaṅkitā bhavissāma, lohaṃ samuṭṭhāpetvā karomā’’ti. Tato araññaṃ gantvā lohabījatthaṃ pathaviṃ khaṇanti, akappiyapathaviṃ khaṇantānaṃ dukkaṭehi saddhiṃ pācittiyānīti mahāpaccariyaṃ vuttaṃ. Yathā ca idha, evaṃ sabbattha pācittiyaṭṭhāne dukkaṭā na muccati. Kappiyapathaviṃ khaṇantānaṃ dukkaṭāniyeva. Bījaṃ pana gahetvā tato paraṃ sabbakiriyāsu payoge payoge dukkaṭaṃ.
पिटकपरियेसनेपि हत्थवारपदवारेसु वुत्तनयेनेव दुक्कटं। मुसावादे पाचित्तियं। पिटकं कातुकामताय वल्लिच्छेदने पाचित्तियन्ति सब्बं पुरिमनयेनेव वेदितब्बं। गच्छति वा आपत्ति दुक्कटस्साति एवं परियिट्ठसहायकुदालपिटको निधिट्ठानं गच्छति, पदवारे पदवारे दुक्कटं। सचे पन गच्छन्तो ‘‘इमं निधिं लद्धा बुद्धपूजं वा धम्मपूजं वा सङ्घभत्तं वा करिस्सामी’’ति कुसलं उप्पादेति, कुसलचित्तेन गमने अनापत्ति। कस्मा? ‘‘थेय्यचित्तो दुतियं वा…पे॰… गच्छति वा, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति वुत्तत्ता। यथा च इध, एवं सब्बत्थ अथेय्यचित्तस्स अनापत्ति। मग्गतो ओक्कम्म निधानट्ठानं गमनत्थाय मग्गं करोन्तो भूतगामं छिन्दति, पाचित्तियं। सुक्खकट्ठं छिन्दति, दुक्कटं।
Piṭakapariyesanepi hatthavārapadavāresu vuttanayeneva dukkaṭaṃ. Musāvāde pācittiyaṃ. Piṭakaṃ kātukāmatāya vallicchedane pācittiyanti sabbaṃ purimanayeneva veditabbaṃ. Gacchati vā āpatti dukkaṭassāti evaṃ pariyiṭṭhasahāyakudālapiṭako nidhiṭṭhānaṃ gacchati, padavāre padavāre dukkaṭaṃ. Sace pana gacchanto ‘‘imaṃ nidhiṃ laddhā buddhapūjaṃ vā dhammapūjaṃ vā saṅghabhattaṃ vā karissāmī’’ti kusalaṃ uppādeti, kusalacittena gamane anāpatti. Kasmā? ‘‘Theyyacitto dutiyaṃ vā…pe… gacchati vā, āpatti dukkaṭassā’’ti vuttattā. Yathā ca idha, evaṃ sabbattha atheyyacittassa anāpatti. Maggato okkamma nidhānaṭṭhānaṃ gamanatthāya maggaṃ karonto bhūtagāmaṃ chindati, pācittiyaṃ. Sukkhakaṭṭhaṃ chindati, dukkaṭaṃ.
तत्थजातकन्ति चिरनिहिताय कुम्भिया उपरि जातकं। कट्ठं वा लतं वाति न केवलं कट्ठलतमेव, यंकिञ्चि अल्लं वा सुक्खं वा तिणरुक्खलतादिं छिन्दन्तस्स सहपयोगत्ता दुक्कटमेव होति।
Tatthajātakanti ciranihitāya kumbhiyā upari jātakaṃ. Kaṭṭhaṃ vā lataṃ vāti na kevalaṃ kaṭṭhalatameva, yaṃkiñci allaṃ vā sukkhaṃ vā tiṇarukkhalatādiṃ chindantassa sahapayogattā dukkaṭameva hoti.
अट्ठविधं हेतं दुक्कटं नाम इमस्मिं ठाने समोधानेत्वा थेरेहि दस्सितं – पुब्बपयोगदुक्कटं , सहपयोगदुक्कटं, अनामासदुक्कटं, दुरुपचिण्णदुक्कटं, विनयदुक्कटं, ञातदुक्कटं, ञत्तिदुक्कटं, पटिस्सवदुक्कटन्ति। तत्थ ‘‘थेय्यचित्तो दुतियं वा कुदालं वा पिटकं वा परियेसति गच्छति वा, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति इदं पुब्बपयोगदुक्कटं नाम। एत्थ हि दुक्कटट्ठाने दुक्कटं, पाचित्तियट्ठाने पाचित्तियमेव होति। ‘‘तत्थजातकं कट्ठं वा लतं वा छिन्दति, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति इदं सहपयोगदुक्कटं नाम। एत्थ पन पाचित्तियवत्थु च दुक्कटवत्थु च दुक्कटट्ठानेयेव तिट्ठति। कस्मा? अवहारस्स सहपयोगत्ताति। यं पन दसविधं रतनं, सत्तविधं धञ्ञं, सब्बञ्च आवुधभण्डादिं आमसन्तस्स दुक्कटं वुत्तं, इदं अनामासदुक्कटं नाम। यं कदलिनाळिकेरादीनं तत्थजातकफलानि आमसन्तस्स दुक्कटं वुत्तं, इदं दुरुपचिण्णदुक्कटं नाम। यं पन पिण्डाय चरन्तस्स पत्ते रजे पतिते पत्तं अप्पटिग्गहेत्वा अधोवित्वा वा तत्थ भिक्खं गण्हन्तस्स दुक्कटं वुत्तं, इदं विनयदुक्कटं नाम। ‘‘सुत्वा न वदन्ति, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (पारा॰ ४१९) इदं ञातदुक्कटं नाम। यं एकादससु समनुभासनासु ‘‘ञत्तिया दुक्कट’’न्ति (पारा॰ ४१४) वुत्तं, इदं ञत्तिदुक्कटं नाम। ‘‘तस्स, भिक्खवे, भिक्खुनो पुरिमिका च न पञ्ञायति, पटिस्सवे च आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ २०७) इदं पटिस्सवदुक्कटं नाम। इदं पन सहपयोगदुक्कटं। तेन वुत्तं – ‘‘यंकिञ्चि अल्लं वा सुक्खं वा तिणरुक्खलतादिं छिन्दन्तस्स सहपयोगत्ता दुक्कटमेव होती’’ति।
Aṭṭhavidhaṃ hetaṃ dukkaṭaṃ nāma imasmiṃ ṭhāne samodhānetvā therehi dassitaṃ – pubbapayogadukkaṭaṃ , sahapayogadukkaṭaṃ, anāmāsadukkaṭaṃ, durupaciṇṇadukkaṭaṃ, vinayadukkaṭaṃ, ñātadukkaṭaṃ, ñattidukkaṭaṃ, paṭissavadukkaṭanti. Tattha ‘‘theyyacitto dutiyaṃ vā kudālaṃ vā piṭakaṃ vā pariyesati gacchati vā, āpatti dukkaṭassā’’ti idaṃ pubbapayogadukkaṭaṃ nāma. Ettha hi dukkaṭaṭṭhāne dukkaṭaṃ, pācittiyaṭṭhāne pācittiyameva hoti. ‘‘Tatthajātakaṃ kaṭṭhaṃ vā lataṃ vā chindati, āpatti dukkaṭassā’’ti idaṃ sahapayogadukkaṭaṃ nāma. Ettha pana pācittiyavatthu ca dukkaṭavatthu ca dukkaṭaṭṭhāneyeva tiṭṭhati. Kasmā? Avahārassa sahapayogattāti. Yaṃ pana dasavidhaṃ ratanaṃ, sattavidhaṃ dhaññaṃ, sabbañca āvudhabhaṇḍādiṃ āmasantassa dukkaṭaṃ vuttaṃ, idaṃ anāmāsadukkaṭaṃ nāma. Yaṃ kadalināḷikerādīnaṃ tatthajātakaphalāni āmasantassa dukkaṭaṃ vuttaṃ, idaṃ durupaciṇṇadukkaṭaṃ nāma. Yaṃ pana piṇḍāya carantassa patte raje patite pattaṃ appaṭiggahetvā adhovitvā vā tattha bhikkhaṃ gaṇhantassa dukkaṭaṃ vuttaṃ, idaṃ vinayadukkaṭaṃ nāma. ‘‘Sutvā na vadanti, āpatti dukkaṭassā’’ti (pārā. 419) idaṃ ñātadukkaṭaṃ nāma. Yaṃ ekādasasu samanubhāsanāsu ‘‘ñattiyā dukkaṭa’’nti (pārā. 414) vuttaṃ, idaṃ ñattidukkaṭaṃ nāma. ‘‘Tassa, bhikkhave, bhikkhuno purimikā ca na paññāyati, paṭissave ca āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 207) idaṃ paṭissavadukkaṭaṃ nāma. Idaṃ pana sahapayogadukkaṭaṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘yaṃkiñci allaṃ vā sukkhaṃ vā tiṇarukkhalatādiṃ chindantassa sahapayogattā dukkaṭameva hotī’’ti.
सचे पनस्स तत्थजातके तिणरुक्खलतादिम्हि छिन्नेपि लज्जिधम्मो ओक्कमति, संवरो उप्पज्जति, छेदनपच्चया दुक्कटं देसेत्वा मुच्चति। अथ धुरनिक्खेपं अकत्वा सउस्साहोव पंसुं खणति, छेदनदुक्कटं पटिप्पस्सम्भति, खणनदुक्कटे पतिट्ठाति। अकप्पियपथविं खणन्तोपि हि इध सहपयोगत्ता दुक्कटमेव आपज्जति। सचे पनस्स सब्बदिसासु खणित्वा कुम्भिमूलं पत्तस्सापि लज्जिधम्मो ओक्कमति, खणनपच्चया दुक्कटं देसेत्वा मुच्चति।
Sace panassa tatthajātake tiṇarukkhalatādimhi chinnepi lajjidhammo okkamati, saṃvaro uppajjati, chedanapaccayā dukkaṭaṃ desetvā muccati. Atha dhuranikkhepaṃ akatvā saussāhova paṃsuṃ khaṇati, chedanadukkaṭaṃ paṭippassambhati, khaṇanadukkaṭe patiṭṭhāti. Akappiyapathaviṃ khaṇantopi hi idha sahapayogattā dukkaṭameva āpajjati. Sace panassa sabbadisāsu khaṇitvā kumbhimūlaṃ pattassāpi lajjidhammo okkamati, khaṇanapaccayā dukkaṭaṃ desetvā muccati.
ब्यूहति वाति अथ पन सउस्साहोव पंसुं वियूहति, एकपस्से रासिं करोति, खणनदुक्कटं पटिप्पस्सम्भति, वियूहनदुक्कटे पतिट्ठाति। तञ्च पंसुं तत्थ तत्थ पुञ्जं करोन्तो पयोगे पयोगे दुक्कटं आपज्जति। सचे पन रासिं कत्वापि धुरनिक्खेपं करोति, लज्जिधम्मं आपज्जति , वियूहनदुक्कटं देसेत्वा मुच्चति। उद्धरति वाति अथ पन सउस्साहोव पंसुं उद्धरित्वा बहि पातेति, वियूहनदुक्कटं पटिप्पस्सम्भति, उद्धरणदुक्कटे पतिट्ठाति। पंसुं पन कुदालेन वा हत्थेहि वा पच्छिया वा तहिं तहिं पातेन्तो पयोगे पयोगे दुक्कटं आपज्जति। सचे पन सब्बं पंसुं नीहरित्वा कुम्भिं थलट्ठं कत्वापि लज्जिधम्मं आपज्जति, उद्धरणदुक्कटं देसेत्वा मुच्चति। अथ पन सउस्साहोव कुम्भिं आमसति, उद्धरणदुक्कटं पटिप्पस्सम्भति, आमसनदुक्कटे पतिट्ठाति। आमसित्वापि च लज्जिधम्मं आपज्जन्तो आमसनदुक्कटं देसेत्वा मुच्चति। अथ सउस्साहोव कुम्भिं फन्दापेति, आमसनदुक्कटं पटिप्पस्सम्भति, ‘‘फन्दापेति, आपत्ति थुल्लच्चयस्सा’’ति वुत्तथुल्लच्चये पतिट्ठाति।
Byūhati vāti atha pana saussāhova paṃsuṃ viyūhati, ekapasse rāsiṃ karoti, khaṇanadukkaṭaṃ paṭippassambhati, viyūhanadukkaṭe patiṭṭhāti. Tañca paṃsuṃ tattha tattha puñjaṃ karonto payoge payoge dukkaṭaṃ āpajjati. Sace pana rāsiṃ katvāpi dhuranikkhepaṃ karoti, lajjidhammaṃ āpajjati , viyūhanadukkaṭaṃ desetvā muccati. Uddharati vāti atha pana saussāhova paṃsuṃ uddharitvā bahi pāteti, viyūhanadukkaṭaṃ paṭippassambhati, uddharaṇadukkaṭe patiṭṭhāti. Paṃsuṃ pana kudālena vā hatthehi vā pacchiyā vā tahiṃ tahiṃ pātento payoge payoge dukkaṭaṃ āpajjati. Sace pana sabbaṃ paṃsuṃ nīharitvā kumbhiṃ thalaṭṭhaṃ katvāpi lajjidhammaṃ āpajjati, uddharaṇadukkaṭaṃ desetvā muccati. Atha pana saussāhova kumbhiṃ āmasati, uddharaṇadukkaṭaṃ paṭippassambhati, āmasanadukkaṭe patiṭṭhāti. Āmasitvāpi ca lajjidhammaṃ āpajjanto āmasanadukkaṭaṃ desetvā muccati. Atha saussāhova kumbhiṃ phandāpeti, āmasanadukkaṭaṃ paṭippassambhati, ‘‘phandāpeti, āpatti thullaccayassā’’ti vuttathullaccaye patiṭṭhāti.
तत्रायं दुक्कटथुल्लच्चयानं द्विन्नम्पि वचनत्थो – पठमं तावेत्थ दुट्ठु कतं सत्थारा वुत्तकिच्चं विराधेत्वा कतन्ति दुक्कटं। अथ वा दुट्ठं कतं, विरूपा सा किरिया भिक्खुकिरियानं मज्झे न सोभतीति एवम्पि दुक्कटं। वुत्तञ्चेतं –
Tatrāyaṃ dukkaṭathullaccayānaṃ dvinnampi vacanattho – paṭhamaṃ tāvettha duṭṭhu kataṃ satthārā vuttakiccaṃ virādhetvā katanti dukkaṭaṃ. Atha vā duṭṭhaṃ kataṃ, virūpā sā kiriyā bhikkhukiriyānaṃ majjhe na sobhatīti evampi dukkaṭaṃ. Vuttañcetaṃ –
‘‘दुक्कटं इति यं वुत्तं, तं सुणोहि यथातथं।
‘‘Dukkaṭaṃ iti yaṃ vuttaṃ, taṃ suṇohi yathātathaṃ;
अपरद्धं विरद्धञ्च, खलितं यञ्च दुक्कटं॥
Aparaddhaṃ viraddhañca, khalitaṃ yañca dukkaṭaṃ.
‘‘यं मनुस्सो करे पापं, आवि वा यदि वा रहो।
‘‘Yaṃ manusso kare pāpaṃ, āvi vā yadi vā raho;
दुक्कटन्ति पवेदेन्ति, तेनेतं इति वुच्चती’’ति॥ (परि॰ ३३९)।
Dukkaṭanti pavedenti, tenetaṃ iti vuccatī’’ti. (pari. 339);
इतरं पन थूलत्ता, अच्चयत्ता च थुल्लच्चयं। ‘‘सम्पराये च दुग्गति’’ (सं॰ नि॰ १.४९), ‘‘यं होति कटुकप्फल’’न्तिआदीसु (ध॰ प॰ ६६; नेत्ति॰ ९१) विय चेत्थ संयोगभावो वेदितब्बो। एकस्स सन्तिके देसेतब्बेसु हि अच्चयेसु तेन समो थूलो अच्चयो नत्थि। तस्मा वुत्तं ‘‘थूलत्ता अच्चयत्ता च थुल्लच्चय’’न्ति। वुत्तञ्चेतं –
Itaraṃ pana thūlattā, accayattā ca thullaccayaṃ. ‘‘Samparāye ca duggati’’ (saṃ. ni. 1.49), ‘‘yaṃ hoti kaṭukapphala’’ntiādīsu (dha. pa. 66; netti. 91) viya cettha saṃyogabhāvo veditabbo. Ekassa santike desetabbesu hi accayesu tena samo thūlo accayo natthi. Tasmā vuttaṃ ‘‘thūlattā accayattā ca thullaccaya’’nti. Vuttañcetaṃ –
‘‘थुल्लच्चयन्ति यं वुत्तं, तं सुणोहि यथातथं।
‘‘Thullaccayanti yaṃ vuttaṃ, taṃ suṇohi yathātathaṃ;
एकस्स मूले यो देसेति, यो च तं पटिग्गण्हति।
Ekassa mūle yo deseti, yo ca taṃ paṭiggaṇhati;
अच्चयो तेन समो नत्थि, तेनेतं इति वुच्चती’’ति॥ (परि॰ ३३९)।
Accayo tena samo natthi, tenetaṃ iti vuccatī’’ti. (pari. 339);
फन्दापेन्तस्स च पयोगे पयोगे थुल्लच्चयं। फन्दापेत्वापि च लज्जिधम्मं ओक्कन्तो थुल्लच्चयं देसेत्वा मुच्चति। सहपयोगतो पट्ठायेव चेत्थ पुरिमा पुरिमा आपत्ति पटिप्पस्सम्भति। सहपयोगं पन अकत्वा लज्जिधम्मं ओक्कन्तेन या पुब्बपयोगे दुक्कटपाचित्तिया आपन्ना, सब्बा ता देसेतब्बा। सहपयोगे च तत्थजातकच्छेदने बहुकानिपि दुक्कटानि पंसुखणनं पत्वा पटिप्पस्सम्भन्ति। एकं खणनदुक्कटमेव होति। खणने बहुकानिपि वियूहनं, वियूहने बहुकानिपि उद्धरणं, उद्धरणे बहुकानिपि आमसनं, आमसने बहुकानिपि फन्दापनं पत्वा पटिप्पस्सम्भन्ति। पंसुखणनादीसु च लज्जिधम्मे उप्पन्ने बहुकापि आपत्तियो होन्तु, एकमेव देसेत्वा मुच्चतीति कुरुन्दट्ठकथायं वुत्तं। पुरिमापत्तिपटिप्पस्सद्धि च नामेसा ‘‘ञत्तिया दुक्कटं, द्वीहि कम्मवाचाहि थुल्लच्चया पटिप्पस्सम्भन्ती’’ति (पारा॰ ४१४) एवं अनुसावनासुत्तेसुयेव आगता। इध पन दुतियपाराजिके अट्ठकथाचरियप्पमाणेन गहेतब्बाति।
Phandāpentassa ca payoge payoge thullaccayaṃ. Phandāpetvāpi ca lajjidhammaṃ okkanto thullaccayaṃ desetvā muccati. Sahapayogato paṭṭhāyeva cettha purimā purimā āpatti paṭippassambhati. Sahapayogaṃ pana akatvā lajjidhammaṃ okkantena yā pubbapayoge dukkaṭapācittiyā āpannā, sabbā tā desetabbā. Sahapayoge ca tatthajātakacchedane bahukānipi dukkaṭāni paṃsukhaṇanaṃ patvā paṭippassambhanti. Ekaṃ khaṇanadukkaṭameva hoti. Khaṇane bahukānipi viyūhanaṃ, viyūhane bahukānipi uddharaṇaṃ, uddharaṇe bahukānipi āmasanaṃ, āmasane bahukānipi phandāpanaṃ patvā paṭippassambhanti. Paṃsukhaṇanādīsu ca lajjidhamme uppanne bahukāpi āpattiyo hontu, ekameva desetvā muccatīti kurundaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Purimāpattipaṭippassaddhi ca nāmesā ‘‘ñattiyā dukkaṭaṃ, dvīhi kammavācāhi thullaccayā paṭippassambhantī’’ti (pārā. 414) evaṃ anusāvanāsuttesuyeva āgatā. Idha pana dutiyapārājike aṭṭhakathācariyappamāṇena gahetabbāti.
ठाना चावेति, आपत्ति पाराजिकस्साति यो पन फन्दापेत्वापि लज्जिधम्मं अनोक्कमित्वाव तं कुम्भिं ठानतो अन्तमसो केसग्गमत्तम्पि चावेति, पाराजिकमेव आपज्जतीति अत्थो। ठाना चावनञ्चेत्थ छहि आकारेहि वेदितब्बं। कथं? कुम्भिं मुखवट्टियं गहेत्वा अत्तनो अभिमुखं आकड्ढन्तो इमिना अन्तेन फुट्ठोकासं केसग्गमत्तम्पि पारिमन्तेन अतिक्कामेति, पाराजिकं। तथेव गहेत्वा परतो पेल्लेन्तो पारिमन्तेन फुट्ठोकासं केसग्गमत्तम्पि इमिना अन्तेन अतिक्कामेति, पाराजिकं। वामतो वा दक्खिणतो वा अपनामेन्तो वामन्तेन फुट्ठोकासं केसग्गमत्तम्पि दक्खिणन्तेन अतिक्कामेति, पाराजिकं। दक्खिणन्तेन वा फुट्ठोकासं केसग्गमत्तम्पि वामन्तेन अतिक्कामेति, पाराजिकं। उद्धं उक्खिपन्तो केसग्गमत्तम्पि भूमितो मोचेति, पाराजिकं। खणित्वा हेट्ठतो ओसीदेन्तो बुन्देन फुट्ठोकासं केसग्गमत्तम्पि मुखवट्टिया अतिक्कामेति, पाराजिकन्ति एवं एकट्ठाने ठिताय कुम्भिया। यदि पन कुम्भिमुखवट्टिया पासं कत्वा लोहखाणुं वा खदिरसारादिखाणुं वा पथवियं आकोटेत्वा तत्थ सङ्खलिकाय बन्धित्वा ठपेन्ति, एकिस्सा दिसाय एकाय सङ्खलिकाय बद्धाय द्वे ठानानि लब्भन्ति, द्वीसु तीसु चतूसु दिसासु चतूहि सङ्खलिकाहि बद्धाय पञ्च ठानानि लब्भन्ति।
Ṭhānācāveti, āpatti pārājikassāti yo pana phandāpetvāpi lajjidhammaṃ anokkamitvāva taṃ kumbhiṃ ṭhānato antamaso kesaggamattampi cāveti, pārājikameva āpajjatīti attho. Ṭhānā cāvanañcettha chahi ākārehi veditabbaṃ. Kathaṃ? Kumbhiṃ mukhavaṭṭiyaṃ gahetvā attano abhimukhaṃ ākaḍḍhanto iminā antena phuṭṭhokāsaṃ kesaggamattampi pārimantena atikkāmeti, pārājikaṃ. Tatheva gahetvā parato pellento pārimantena phuṭṭhokāsaṃ kesaggamattampi iminā antena atikkāmeti, pārājikaṃ. Vāmato vā dakkhiṇato vā apanāmento vāmantena phuṭṭhokāsaṃ kesaggamattampi dakkhiṇantena atikkāmeti, pārājikaṃ. Dakkhiṇantena vā phuṭṭhokāsaṃ kesaggamattampi vāmantena atikkāmeti, pārājikaṃ. Uddhaṃ ukkhipanto kesaggamattampi bhūmito moceti, pārājikaṃ. Khaṇitvā heṭṭhato osīdento bundena phuṭṭhokāsaṃ kesaggamattampi mukhavaṭṭiyā atikkāmeti, pārājikanti evaṃ ekaṭṭhāne ṭhitāya kumbhiyā. Yadi pana kumbhimukhavaṭṭiyā pāsaṃ katvā lohakhāṇuṃ vā khadirasārādikhāṇuṃ vā pathaviyaṃ ākoṭetvā tattha saṅkhalikāya bandhitvā ṭhapenti, ekissā disāya ekāya saṅkhalikāya baddhāya dve ṭhānāni labbhanti, dvīsu tīsu catūsu disāsu catūhi saṅkhalikāhi baddhāya pañca ṭhānāni labbhanti.
तत्थ एकखाणुके बद्धकुम्भिया पठमं खाणुकं वा उद्धरति, सङ्खलिकं वा छिन्दति, थुल्लच्चयं। ततो कुम्भिं यथावुत्तनयेन केसग्गमत्तम्पि ठाना चावेति, पाराजिकं। अथ पठमं कुम्भिं उद्धरति, थुल्लच्चयं। ततो खाणुकं केसग्गमत्तम्पि ठाना चावेति, सङ्खलिकं वा छिन्दति, पाराजिकं। एतेन उपायेन द्वीसु तीसु चतूसु खाणुकेसु बद्धकुम्भियापि पच्छिमे ठानाचावने पाराजिकं। सेसेसु थुल्लच्चयं वेदितब्बं।
Tattha ekakhāṇuke baddhakumbhiyā paṭhamaṃ khāṇukaṃ vā uddharati, saṅkhalikaṃ vā chindati, thullaccayaṃ. Tato kumbhiṃ yathāvuttanayena kesaggamattampi ṭhānā cāveti, pārājikaṃ. Atha paṭhamaṃ kumbhiṃ uddharati, thullaccayaṃ. Tato khāṇukaṃ kesaggamattampi ṭhānā cāveti, saṅkhalikaṃ vā chindati, pārājikaṃ. Etena upāyena dvīsu tīsu catūsu khāṇukesu baddhakumbhiyāpi pacchime ṭhānācāvane pārājikaṃ. Sesesu thullaccayaṃ veditabbaṃ.
सचे खाणु नत्थि, सङ्खलिकाय अग्गे वलयं कत्वा तत्थजातके मूले पवेसितं होति, पठमं कुम्भिं उद्धरित्वा पच्छा मूलं छेत्वा वलयं नीहरति, पाराजिकं। अथ मूलं अच्छेत्वा वलयं इतो चितो च सारेति, रक्खति। सचे पन मूलतो अनीहरित्वापि हत्थेन गहेत्वा आकासगतं करोति, पाराजिकं। अयमेत्थ विसेसो। सेसं वुत्तनयमेव।
Sace khāṇu natthi, saṅkhalikāya agge valayaṃ katvā tatthajātake mūle pavesitaṃ hoti, paṭhamaṃ kumbhiṃ uddharitvā pacchā mūlaṃ chetvā valayaṃ nīharati, pārājikaṃ. Atha mūlaṃ acchetvā valayaṃ ito cito ca sāreti, rakkhati. Sace pana mūlato anīharitvāpi hatthena gahetvā ākāsagataṃ karoti, pārājikaṃ. Ayamettha viseso. Sesaṃ vuttanayameva.
केचि पन निमित्तत्थाय कुम्भिमत्थके निग्रोधरुक्खादीनि रोपेन्ति, मूलानि कुम्भिं विनन्धित्वा ठितानि होन्ति, ‘‘मूलानि छिन्दित्वा कुम्भिं गहेस्सामी’’ति छिन्दन्तस्स पयोगे पयोगे दुक्कटं। छिन्दित्वा ओकासं कत्वा कुम्भिं केसग्गमत्तम्पि ठाना चावेति, पाराजिकं। मूलानि छिन्दतोव लुठित्वा कुम्भी निन्नट्ठानं गता, रक्खति ताव। गतट्ठानतो उद्धरति, पाराजिकं। सचे छिन्नेसु मूलेसु एकमूलमत्तेन कुम्भी तिट्ठति, सो च तं ‘‘इमस्मिं मूले छिन्ने पतिस्सती’’ति छिन्दति, छिन्नमत्ते पाराजिकं। सचे पन एकमूलेनेव पासे बद्धसूकरो विय ठिता होति, अञ्ञं किञ्चि लग्गनकं नत्थि, तस्मिम्पि मूले छिन्नमत्ते पाराजिकं। सचे कुम्भिमत्थके महापासाणो ठपितो होति, तं दण्डेन उक्खिपित्वा अपनेतुकामो कुम्भिमत्थके जातरुक्खं छिन्दति, दुक्कटं। तस्सा समीपे जातकं छेत्वा आहरति, अतत्थजातकत्ता तं छिन्दतो पाचित्तियं।
Keci pana nimittatthāya kumbhimatthake nigrodharukkhādīni ropenti, mūlāni kumbhiṃ vinandhitvā ṭhitāni honti, ‘‘mūlāni chinditvā kumbhiṃ gahessāmī’’ti chindantassa payoge payoge dukkaṭaṃ. Chinditvā okāsaṃ katvā kumbhiṃ kesaggamattampi ṭhānā cāveti, pārājikaṃ. Mūlāni chindatova luṭhitvā kumbhī ninnaṭṭhānaṃ gatā, rakkhati tāva. Gataṭṭhānato uddharati, pārājikaṃ. Sace chinnesu mūlesu ekamūlamattena kumbhī tiṭṭhati, so ca taṃ ‘‘imasmiṃ mūle chinne patissatī’’ti chindati, chinnamatte pārājikaṃ. Sace pana ekamūleneva pāse baddhasūkaro viya ṭhitā hoti, aññaṃ kiñci lagganakaṃ natthi, tasmimpi mūle chinnamatte pārājikaṃ. Sace kumbhimatthake mahāpāsāṇo ṭhapito hoti, taṃ daṇḍena ukkhipitvā apanetukāmo kumbhimatthake jātarukkhaṃ chindati, dukkaṭaṃ. Tassā samīpe jātakaṃ chetvā āharati, atatthajātakattā taṃ chindato pācittiyaṃ.
अत्तनो भाजनन्ति सचे पन कुम्भिं उद्धरितुं असक्कोन्तो कुम्भिगतभण्डग्गहणत्थं अत्तनो भाजनं पवेसेत्वा अन्तोकुम्भियं पञ्चमासकं वा अतिरेकपञ्चमासकं वा अग्घनकं थेय्यचित्तो आमसति, आपत्ति दुक्कटस्स। परिच्छेदो चेत्थ पाराजिकनियमनत्थं वुत्तो। थेय्यचित्तेन पन ऊनपञ्चमासकम्पि आमसन्तो दुक्कटं आपज्जतियेव।
Attano bhājananti sace pana kumbhiṃ uddharituṃ asakkonto kumbhigatabhaṇḍaggahaṇatthaṃ attano bhājanaṃ pavesetvā antokumbhiyaṃ pañcamāsakaṃ vā atirekapañcamāsakaṃ vā agghanakaṃ theyyacitto āmasati, āpatti dukkaṭassa. Paricchedo cettha pārājikaniyamanatthaṃ vutto. Theyyacittena pana ūnapañcamāsakampi āmasanto dukkaṭaṃ āpajjatiyeva.
फन्दापेतीति एत्थ याव एकाबद्धं कत्वा अत्तनो भाजनं पवेसेति, ताव फन्दापेतीति वुच्चति। अपि च इतो चितो च अपब्यूहन्तोपि फन्दापेतियेव, सो थुल्लच्चयं आपज्जति। यदा पन एकाबद्धभावो छिन्नो, कुम्भिगतं कुम्भियमेव, भाजनगतम्पि भाजनेयेव होति, तदा अत्तनो भाजनगतं नाम होति। एवं कत्वा कुम्भितो अनीहतेपि च भाजने पाराजिकं आपज्जति।
Phandāpetīti ettha yāva ekābaddhaṃ katvā attano bhājanaṃ paveseti, tāva phandāpetīti vuccati. Api ca ito cito ca apabyūhantopi phandāpetiyeva, so thullaccayaṃ āpajjati. Yadā pana ekābaddhabhāvo chinno, kumbhigataṃ kumbhiyameva, bhājanagatampi bhājaneyeva hoti, tadā attano bhājanagataṃ nāma hoti. Evaṃ katvā kumbhito anīhatepi ca bhājane pārājikaṃ āpajjati.
मुट्ठिं वा छिन्दतीति एत्थ यथा अङ्गुलन्तरेहि निक्खन्तकहापणा कुम्भिगते कहापणे न सम्फुसन्ति, एवं मुट्ठिं करोन्तो मुट्ठिं छिन्दति नाम; सोपि पाराजिकं आपज्जति।
Muṭṭhiṃ vā chindatīti ettha yathā aṅgulantarehi nikkhantakahāpaṇā kumbhigate kahāpaṇe na samphusanti, evaṃ muṭṭhiṃ karonto muṭṭhiṃ chindati nāma; sopi pārājikaṃ āpajjati.
सुत्तारूळ्हन्ति सुत्ते आरूळ्हं; सुत्तेन आवुतस्सापि सुत्तमयस्सापि एतं अधिवचनं । पामङ्गादीनिहि सोवण्णमयानिपि होन्ति रूपियमयानिपि सुत्तमयानिपि, मुत्तावलिआदयोपि एत्थेव सङ्गहं गता। वेठनन्ति सीसवेठनपटो वुच्चति। एतेसु यंकिञ्चि थेय्यचित्तो आमसति, दुक्कटं। फन्दापेति, थुल्लच्चयं। पामङ्गादीनि कोटियं गहेत्वा आकासट्ठं अकरोन्तो उच्चारेति, थुल्लच्चयं।
Suttārūḷhanti sutte ārūḷhaṃ; suttena āvutassāpi suttamayassāpi etaṃ adhivacanaṃ . Pāmaṅgādīnihi sovaṇṇamayānipi honti rūpiyamayānipi suttamayānipi, muttāvaliādayopi ettheva saṅgahaṃ gatā. Veṭhananti sīsaveṭhanapaṭo vuccati. Etesu yaṃkiñci theyyacitto āmasati, dukkaṭaṃ. Phandāpeti, thullaccayaṃ. Pāmaṅgādīni koṭiyaṃ gahetvā ākāsaṭṭhaṃ akaronto uccāreti, thullaccayaṃ.
घंसन्तो नीहरतीति एत्थ पन परिपुण्णाय कुम्भिया उपरि समतित्तिकं कुम्भिं कत्वा ठपितं वा एकं कोटिं बुन्दे एकं कोटिं मुखवट्टियं कत्वा ठपितं वा घंसन्तस्स नीहरतो थुल्लच्चयं। कुम्भिमुखा मोचेन्तस्स पाराजिकं। यं पन उपड्ढकुम्भियं वा रित्तकुम्भियं वा ठपितं, तस्स अत्तनो फुट्ठोकासोव ठानं, न सकला कुम्भी, तस्मा तं घंसन्तस्सापि नीहरतो पतिट्ठितोकासतो केसग्गमत्ते मुत्ते पाराजिकमेव। कुम्भिया पन परिपुण्णाय वा ऊनाय वा उजुकमेव उद्धरन्तस्स हेट्ठिमकोटिया पतिट्ठितोकासा मुत्तमत्तेव पाराजिकं। अन्तोकुम्भियं ठपितं यंकिञ्चि पाराजिकप्पहोनकं भण्डं सकलकुम्भियं चारेन्तस्स, पामङ्गादिञ्च घंसित्वा नीहरन्तस्स याव मुखवट्टिं नातिक्कमति, ताव थुल्लच्चयमेव। तस्स हि सब्बापि कुम्भी ठानन्ति सङ्खेपमहापच्चरियादीसु वुत्तं। महाअट्ठकथायं पन ‘‘ठपितट्ठानमेव ठानं, न सकला कुम्भी। तस्मा यथाठितट्ठानतो केसग्गमत्तम्पि मोचेन्तस्स पाराजिकमेवा’’ति वुत्तं, तं पमाणं। इतरं पन आकासगतं अकरोन्तस्स चीवरवंसे ठपितचीवरवेठनकनयेन वुत्तं, तं न गहेतब्बं। विनयविनिच्छये हि आगते गरुके ठातब्बं, एसा विनयधम्मता। अपिच ‘‘अत्तनो भाजनगतं वा करोति, मुट्ठिं वा छिन्दती’’ति वचनतो पेतं वेदितब्बं। यथा अन्तोकुम्भियं ठितस्स न सब्बा कुम्भी ठानन्ति।
Ghaṃsanto nīharatīti ettha pana paripuṇṇāya kumbhiyā upari samatittikaṃ kumbhiṃ katvā ṭhapitaṃ vā ekaṃ koṭiṃ bunde ekaṃ koṭiṃ mukhavaṭṭiyaṃ katvā ṭhapitaṃ vā ghaṃsantassa nīharato thullaccayaṃ. Kumbhimukhā mocentassa pārājikaṃ. Yaṃ pana upaḍḍhakumbhiyaṃ vā rittakumbhiyaṃ vā ṭhapitaṃ, tassa attano phuṭṭhokāsova ṭhānaṃ, na sakalā kumbhī, tasmā taṃ ghaṃsantassāpi nīharato patiṭṭhitokāsato kesaggamatte mutte pārājikameva. Kumbhiyā pana paripuṇṇāya vā ūnāya vā ujukameva uddharantassa heṭṭhimakoṭiyā patiṭṭhitokāsā muttamatteva pārājikaṃ. Antokumbhiyaṃ ṭhapitaṃ yaṃkiñci pārājikappahonakaṃ bhaṇḍaṃ sakalakumbhiyaṃ cārentassa, pāmaṅgādiñca ghaṃsitvā nīharantassa yāva mukhavaṭṭiṃ nātikkamati, tāva thullaccayameva. Tassa hi sabbāpi kumbhī ṭhānanti saṅkhepamahāpaccariyādīsu vuttaṃ. Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘ṭhapitaṭṭhānameva ṭhānaṃ, na sakalā kumbhī. Tasmā yathāṭhitaṭṭhānato kesaggamattampi mocentassa pārājikamevā’’ti vuttaṃ, taṃ pamāṇaṃ. Itaraṃ pana ākāsagataṃ akarontassa cīvaravaṃse ṭhapitacīvaraveṭhanakanayena vuttaṃ, taṃ na gahetabbaṃ. Vinayavinicchaye hi āgate garuke ṭhātabbaṃ, esā vinayadhammatā. Apica ‘‘attano bhājanagataṃ vā karoti, muṭṭhiṃ vā chindatī’’ti vacanato petaṃ veditabbaṃ. Yathā antokumbhiyaṃ ṭhitassa na sabbā kumbhī ṭhānanti.
सप्पिआदीसु यंकिञ्चि पिवतो एकपयोगेन पीतमत्ते पाराजिकन्ति महाअट्ठकथायं वुत्तं। महापच्चरियादीसु पन अयं विभागो दस्सितो – ‘‘मुखं अनपनेत्वा आकड्ढन्तस्स पिवतो सचे परगलगतं पादं न अग्घति, मुखगतेन सद्धिं अग्घति, रक्खति ताव। कण्ठेन पन परिच्छिन्नकालेयेव पाराजिकं होति। सचेपि ओट्ठेहि परिच्छिन्दन्तो ओट्ठे पिदहति, पाराजिकमेव। उप्पलदण्डवेळुनाळिनळनाळिआदीहि पिवन्तस्सापि सचे परगलगतमेव पादं अग्घति, पाराजिकं। सचे सह मुखगतेन अग्घति, न ताव पाराजिकं होति। उप्पलदण्डादिगतेन सद्धिं एकाबद्धभावं कोपेत्वा ओट्ठेहि परिच्छिन्नमत्ते पाराजिकं। सचे उप्पलदण्डादिगतेन सद्धिं अग्घति, उप्पलदण्डादीनं बुन्दे अङ्गुलियापि पिहितमत्ते पाराजिकं। पादग्घनके परगलं अप्पविट्ठे उप्पलदण्डादीसु च मुखे च अतिरेकपादारहम्पि एकाबद्धं हुत्वा तिट्ठति, रक्खतियेवा’’ति। तं सब्बम्पि यस्मा ‘‘अत्तनो भाजनगतं वा करोति , मुट्ठिं वा छिन्दती’’ति इमं नयं भजति, तस्मा सुदस्सितमेव। एस ताव एकाबद्धे नयो।
Sappiādīsu yaṃkiñci pivato ekapayogena pītamatte pārājikanti mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Mahāpaccariyādīsu pana ayaṃ vibhāgo dassito – ‘‘mukhaṃ anapanetvā ākaḍḍhantassa pivato sace paragalagataṃ pādaṃ na agghati, mukhagatena saddhiṃ agghati, rakkhati tāva. Kaṇṭhena pana paricchinnakāleyeva pārājikaṃ hoti. Sacepi oṭṭhehi paricchindanto oṭṭhe pidahati, pārājikameva. Uppaladaṇḍaveḷunāḷinaḷanāḷiādīhi pivantassāpi sace paragalagatameva pādaṃ agghati, pārājikaṃ. Sace saha mukhagatena agghati, na tāva pārājikaṃ hoti. Uppaladaṇḍādigatena saddhiṃ ekābaddhabhāvaṃ kopetvā oṭṭhehi paricchinnamatte pārājikaṃ. Sace uppaladaṇḍādigatena saddhiṃ agghati, uppaladaṇḍādīnaṃ bunde aṅguliyāpi pihitamatte pārājikaṃ. Pādagghanake paragalaṃ appaviṭṭhe uppaladaṇḍādīsu ca mukhe ca atirekapādārahampi ekābaddhaṃ hutvā tiṭṭhati, rakkhatiyevā’’ti. Taṃ sabbampi yasmā ‘‘attano bhājanagataṃ vā karoti , muṭṭhiṃ vā chindatī’’ti imaṃ nayaṃ bhajati, tasmā sudassitameva. Esa tāva ekābaddhe nayo.
सचे पन हत्थेन वा पत्तेन वा थालकादिना वा केनचि भाजनेन गहेत्वा पिवति, यम्हि पयोगे पादग्घनकं पूरेति, तम्हि गते पाराजिकं। अथ महग्घं होति, सिप्पिकायपि एकपयोगेनेव पादग्घनकं गहेतुं सक्का होति, एकुद्धारेयेव पाराजिकं। भाजनं पन निमुज्जापेत्वा गण्हन्तस्स याव एकाबद्धं होति, ताव रक्खति। मुखवट्टिपरिच्छेदेन वा उद्धारेन वा पाराजिकं। यदा पन सप्पिं वा तेलं वा अच्छं तेलसदिसमेव मधुफाणितं वा कुम्भिं आविञ्छेत्वा अत्तनो भाजने पवेसेति, तदा तेसं अच्छताय एकाबद्धता नत्थीति पादग्घनके मुखवट्टितो गळितमत्ते पाराजिकं।
Sace pana hatthena vā pattena vā thālakādinā vā kenaci bhājanena gahetvā pivati, yamhi payoge pādagghanakaṃ pūreti, tamhi gate pārājikaṃ. Atha mahagghaṃ hoti, sippikāyapi ekapayogeneva pādagghanakaṃ gahetuṃ sakkā hoti, ekuddhāreyeva pārājikaṃ. Bhājanaṃ pana nimujjāpetvā gaṇhantassa yāva ekābaddhaṃ hoti, tāva rakkhati. Mukhavaṭṭiparicchedena vā uddhārena vā pārājikaṃ. Yadā pana sappiṃ vā telaṃ vā acchaṃ telasadisameva madhuphāṇitaṃ vā kumbhiṃ āviñchetvā attano bhājane paveseti, tadā tesaṃ acchatāya ekābaddhatā natthīti pādagghanake mukhavaṭṭito gaḷitamatte pārājikaṃ.
पचित्वा ठपितं पन मधुफाणितं सिलेसो विय चिक्कनं आकड्ढनविकड्ढनयोग्गं होति, उप्पन्ने कुक्कुच्चे एकाबद्धमेव हुत्वा पटिनीहरितुं सक्कोति, एतं मुखवट्टिया निक्खमित्वा भाजने पविट्ठम्पि बाहिरेन सद्धिं एकाबद्धत्ता रक्खति, मुखवट्टितो छिन्नमत्ते पन पाराजिकं। योपि थेय्यचित्तेन परस्स कुम्भिया पादग्घनकं सप्पिं वा तेलं वा अवस्सपिवनकं यंकिञ्चि दुकूलसाटकं वा चम्मखण्डादीनं वा अञ्ञतरं पक्खिपति, हत्थतो मुत्तमत्ते पाराजिकं।
Pacitvā ṭhapitaṃ pana madhuphāṇitaṃ sileso viya cikkanaṃ ākaḍḍhanavikaḍḍhanayoggaṃ hoti, uppanne kukkucce ekābaddhameva hutvā paṭinīharituṃ sakkoti, etaṃ mukhavaṭṭiyā nikkhamitvā bhājane paviṭṭhampi bāhirena saddhiṃ ekābaddhattā rakkhati, mukhavaṭṭito chinnamatte pana pārājikaṃ. Yopi theyyacittena parassa kumbhiyā pādagghanakaṃ sappiṃ vā telaṃ vā avassapivanakaṃ yaṃkiñci dukūlasāṭakaṃ vā cammakhaṇḍādīnaṃ vā aññataraṃ pakkhipati, hatthato muttamatte pārājikaṃ.
रित्तकुम्भिया ‘‘इदानि तेलं आकिरिस्सन्ती’’ति ञत्वा यंकिञ्चि भण्डं थेय्यचित्तो पक्खिपति, तं चे तत्थ तेले आकिण्णे पञ्चमासकअग्घनकं पिवति, पीतमत्ते पाराजिकन्ति महाअट्ठकथायं वुत्तं। तं पन तत्थेव सुक्खतळाके सुक्खमातिकाय उजुकरणविनिच्छयेन विरुज्झति, अवहारलक्खणञ्चेत्थ न पञ्ञायति, तस्मा न गहेतब्बं। महापच्चरियादीसु पन तस्स उद्धारे पाराजिकं वुत्तं, तं युत्तं।
Rittakumbhiyā ‘‘idāni telaṃ ākirissantī’’ti ñatvā yaṃkiñci bhaṇḍaṃ theyyacitto pakkhipati, taṃ ce tattha tele ākiṇṇe pañcamāsakaagghanakaṃ pivati, pītamatte pārājikanti mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Taṃ pana tattheva sukkhataḷāke sukkhamātikāya ujukaraṇavinicchayena virujjhati, avahāralakkhaṇañcettha na paññāyati, tasmā na gahetabbaṃ. Mahāpaccariyādīsu pana tassa uddhāre pārājikaṃ vuttaṃ, taṃ yuttaṃ.
परस्स रित्तकुम्भिया सङ्गोपनत्थाय भण्डं ठपेत्वा तत्थ तेले आकिण्णे ‘‘सचे अयं जानिस्सति, मं पलिबुज्झिस्सती’’ति भीतो पादग्घनकं तेलं पीतं भण्डं थेय्यचित्तेन उद्धरति, पाराजिकं। सुद्धचित्तेन उद्धरति, परे आहरापेन्ते भण्डदेय्यं। भण्डदेय्यं नाम यं परस्स नट्ठं, तस्स मूलं वा तदेव वा भण्डं दातब्बन्ति अत्थो। नो चे देति, सामिकस्स धुरनिक्खेपे पाराजिकं। सचे परस्स कुम्भिया अञ्ञो सप्पिं वा तेलं वा आकिरति, तत्र चायं थेय्यचित्तेन तेलपिवनकं भण्डं पक्खिपति, वुत्तनयेनेव पाराजिकं। अत्तनो रित्तकुम्भिया परस्स सप्पिं वा तेलं वा आकिरणभावं ञत्वा थेय्यचित्तेन भण्डं निक्खिपति, पुब्बे वुत्तनयेनेव उद्धारे पाराजिकं। सुद्धचित्तो निक्खिपित्वा पच्छा थेय्यचित्तेन उद्धरति, पाराजिकमेव। सुद्धचित्तोव उद्धरति, नेव अवहारो, न गीवा; महापच्चरियं पन अनापत्तिमत्तमेव वुत्तं। ‘‘‘किस्स मम कुम्भियं तेलं आकिरसी’ति कुपितो अत्तनो भण्डं उद्धरित्वा छड्डेति, नो भण्डदेय्य’’न्ति कुरुन्दियं वुत्तं। थेय्यचित्तेन मुखवट्टियं गहेत्वा कुम्भिं आविञ्छति तेलं गळेतुकामो, पादग्घनके गळिते पाराजिकं। थेय्यचित्तेनेव जज्जरं करोति ‘‘सवित्वा गमिस्सती’’ति पादग्घनके सवित्वा गते पाराजिकं। थेय्यचित्तेनेव छिद्दं करोति ओमट्ठं वा उम्मट्ठं वा वेमट्ठं वा, इदं पन सम्मोहट्ठानं; तस्मा सुट्ठु सल्लेक्खेतब्बं। अयञ्हेत्थ विनिच्छयो – ओमट्ठं नाम अधोमुखछिद्दं; उम्मट्ठं नाम उद्धंमुखछिद्दं; वेमट्ठं नाम उळुङ्कस्सेव उजुगतछिद्दं। तत्र ओमट्ठस्स बहि पट्ठाय कतस्स अब्भन्तरन्ततो पादग्घनके तेले गळिते बहि अनिक्खन्तेपि पाराजिकं। कस्मा? यस्मा ततो गळितमत्तमेव बहिगतं नाम होति, न कुम्भिगतसङ्ख्यं लभति। अन्तो पट्ठाय कतस्स बाहिरन्ततो पादग्घनके गळिते पाराजिकं। उम्मट्ठस्स यथा तथा वा कतस्स बाहिरन्ततो पादग्घनके गळिते पाराजिकं। तञ्हि याव बाहिरन्ततो न गळति, ताव कुम्भिगतमेव होति। ‘‘वेमट्ठस्स च कपालमज्झतो गळितवसेन कारेतब्बो’’ति अट्ठकथासु वुत्तं। तं पन अन्तो च बहि च पट्ठाय मज्झे ठपेत्वा कतछिद्दे तळाकस्स च मरियादभेदेन समेति। अन्तो पट्ठाय कते पन बाहिरन्तेन, बहि पट्ठाय कते अब्भन्तरन्तेन कारेतब्बोति इदमेत्थ युत्तं। यो पन ‘‘वट्टित्वा गच्छिस्सती’’ति थेय्यचित्तेन कुम्भिया आधारकं वा उपत्थम्भनलेड्डुके वा अपनेति, वट्टित्वा गताय पाराजिकं। तेलाकिरणभावं पन ञत्वा रित्तकुम्भिया जज्जरभावे वा छिद्देसु वा कतेसु पच्छा निक्खन्ततेलप्पमाणेन भण्डदेय्यं होति। अट्ठकथासउ पन कत्थचि पाराजिकन्तिपि लिखितं, तं पमादलिखितं।
Parassa rittakumbhiyā saṅgopanatthāya bhaṇḍaṃ ṭhapetvā tattha tele ākiṇṇe ‘‘sace ayaṃ jānissati, maṃ palibujjhissatī’’ti bhīto pādagghanakaṃ telaṃ pītaṃ bhaṇḍaṃ theyyacittena uddharati, pārājikaṃ. Suddhacittena uddharati, pare āharāpente bhaṇḍadeyyaṃ. Bhaṇḍadeyyaṃ nāma yaṃ parassa naṭṭhaṃ, tassa mūlaṃ vā tadeva vā bhaṇḍaṃ dātabbanti attho. No ce deti, sāmikassa dhuranikkhepe pārājikaṃ. Sace parassa kumbhiyā añño sappiṃ vā telaṃ vā ākirati, tatra cāyaṃ theyyacittena telapivanakaṃ bhaṇḍaṃ pakkhipati, vuttanayeneva pārājikaṃ. Attano rittakumbhiyā parassa sappiṃ vā telaṃ vā ākiraṇabhāvaṃ ñatvā theyyacittena bhaṇḍaṃ nikkhipati, pubbe vuttanayeneva uddhāre pārājikaṃ. Suddhacitto nikkhipitvā pacchā theyyacittena uddharati, pārājikameva. Suddhacittova uddharati, neva avahāro, na gīvā; mahāpaccariyaṃ pana anāpattimattameva vuttaṃ. ‘‘‘Kissa mama kumbhiyaṃ telaṃ ākirasī’ti kupito attano bhaṇḍaṃ uddharitvā chaḍḍeti, no bhaṇḍadeyya’’nti kurundiyaṃ vuttaṃ. Theyyacittena mukhavaṭṭiyaṃ gahetvā kumbhiṃ āviñchati telaṃ gaḷetukāmo, pādagghanake gaḷite pārājikaṃ. Theyyacitteneva jajjaraṃ karoti ‘‘savitvā gamissatī’’ti pādagghanake savitvā gate pārājikaṃ. Theyyacitteneva chiddaṃ karoti omaṭṭhaṃ vā ummaṭṭhaṃ vā vemaṭṭhaṃ vā, idaṃ pana sammohaṭṭhānaṃ; tasmā suṭṭhu sallekkhetabbaṃ. Ayañhettha vinicchayo – omaṭṭhaṃ nāma adhomukhachiddaṃ; ummaṭṭhaṃ nāma uddhaṃmukhachiddaṃ; vemaṭṭhaṃ nāma uḷuṅkasseva ujugatachiddaṃ. Tatra omaṭṭhassa bahi paṭṭhāya katassa abbhantarantato pādagghanake tele gaḷite bahi anikkhantepi pārājikaṃ. Kasmā? Yasmā tato gaḷitamattameva bahigataṃ nāma hoti, na kumbhigatasaṅkhyaṃ labhati. Anto paṭṭhāya katassa bāhirantato pādagghanake gaḷite pārājikaṃ. Ummaṭṭhassa yathā tathā vā katassa bāhirantato pādagghanake gaḷite pārājikaṃ. Tañhi yāva bāhirantato na gaḷati, tāva kumbhigatameva hoti. ‘‘Vemaṭṭhassa ca kapālamajjhato gaḷitavasena kāretabbo’’ti aṭṭhakathāsu vuttaṃ. Taṃ pana anto ca bahi ca paṭṭhāya majjhe ṭhapetvā katachidde taḷākassa ca mariyādabhedena sameti. Anto paṭṭhāya kate pana bāhirantena, bahi paṭṭhāya kate abbhantarantena kāretabboti idamettha yuttaṃ. Yo pana ‘‘vaṭṭitvā gacchissatī’’ti theyyacittena kumbhiyā ādhārakaṃ vā upatthambhanaleḍḍuke vā apaneti, vaṭṭitvā gatāya pārājikaṃ. Telākiraṇabhāvaṃ pana ñatvā rittakumbhiyā jajjarabhāve vā chiddesu vā katesu pacchā nikkhantatelappamāṇena bhaṇḍadeyyaṃ hoti. Aṭṭhakathāsau pana katthaci pārājikantipi likhitaṃ, taṃ pamādalikhitaṃ.
परिपुण्णाय कुम्भिया उपरि कथलं वा पासाणं वा ‘‘पतित्वा भिन्दिस्सति, ततो तेलं पग्घरिस्सती’’ति थेय्यचित्तेन दुब्बन्धं वा करोति, दुट्ठपितं वा ठपेति, अवस्सपतनकं तथा करोन्तस्स कतमत्ते पाराजिकं। रित्तकुम्भिया उपरि करोति, तं पच्छा पुण्णकाले पतित्वा भिन्दति, भण्डदेय्यं। ईदिसेसु हि ठानेसु भण्डस्स नत्थिकाले कतपयोगत्ता आदितोव पाराजिकं न होति। भण्डविनासद्वारस्स पन कतत्ता भण्डदेय्यं होति। आहरापेन्तेसु अददतो सामिकानं धुरनिक्खेपेन पाराजिकं।
Paripuṇṇāya kumbhiyā upari kathalaṃ vā pāsāṇaṃ vā ‘‘patitvā bhindissati, tato telaṃ paggharissatī’’ti theyyacittena dubbandhaṃ vā karoti, duṭṭhapitaṃ vā ṭhapeti, avassapatanakaṃ tathā karontassa katamatte pārājikaṃ. Rittakumbhiyā upari karoti, taṃ pacchā puṇṇakāle patitvā bhindati, bhaṇḍadeyyaṃ. Īdisesu hi ṭhānesu bhaṇḍassa natthikāle katapayogattā āditova pārājikaṃ na hoti. Bhaṇḍavināsadvārassa pana katattā bhaṇḍadeyyaṃ hoti. Āharāpentesu adadato sāmikānaṃ dhuranikkhepena pārājikaṃ.
थेय्यचित्तेन मातिकं उजुकं करोति ‘‘वट्टित्वा वा गमिस्सति, वेलं वा उत्तरापेस्सती’’ति ; वट्टित्वा वा गच्छतु, वेलं वा उत्तरतु, उजुकरणकाले पाराजिकं। ईदिसा हि पयोगा पुब्बपयोगावहारे सङ्गहं गच्छन्ति। सुक्खमातिकाय उजुकताय पच्छा उदके आगते वट्टित्वा वा गच्छतु, वेलं वा उत्तरतु, भण्डदेय्यं। कस्मा? ठाना चावनपयोगस्स अभावा। तस्स लक्खणं नावट्ठे आवि भविस्सति।
Theyyacittena mātikaṃ ujukaṃ karoti ‘‘vaṭṭitvā vā gamissati, velaṃ vā uttarāpessatī’’ti ; vaṭṭitvā vā gacchatu, velaṃ vā uttaratu, ujukaraṇakāle pārājikaṃ. Īdisā hi payogā pubbapayogāvahāre saṅgahaṃ gacchanti. Sukkhamātikāya ujukatāya pacchā udake āgate vaṭṭitvā vā gacchatu, velaṃ vā uttaratu, bhaṇḍadeyyaṃ. Kasmā? Ṭhānā cāvanapayogassa abhāvā. Tassa lakkhaṇaṃ nāvaṭṭhe āvi bhavissati.
तत्थेव भिन्दति वातिआदीसु अट्ठकथायं ताव वुत्तं – ‘‘भिन्दति वाति मुग्गरेन पोथेत्वा भिन्दति। छड्डेति वाति उदकं वा वालिकं वा आकिरित्वा उत्तरापेति। झापेति वाति दारूनि आहरित्वा झापेति। अपरिभोगं वा करोतीति अखादितब्बं वा अपातब्बं वा करोति; उच्चारं वा पस्सावं वा विसं वा उच्छिट्ठं वा कुणपं वा पातेसि, आपत्ति दुक्कटस्साति ठानाचावनस्स नत्थिताय दुक्कटं, बुद्धविसयो नामेसो। किञ्चापि दुक्कटं, आहरापेन्ते पन भण्डदेय्य’’न्ति। तत्थ पुरिमद्वयं न समेति। तञ्हि कुम्भिजज्जरकरणेन च मातिकाउजुकरणेन च सद्धिं एकलक्खणं। पच्छिमं पन द्वयं ठाना अचावेन्तेनापि सक्का कातुं। तस्मा एत्थ एवं विनिच्छयं वदन्ति – ‘‘अट्ठकथायं किर ‘ठाना चावनस्स नत्थिताय दुक्कट’न्ति इदं पच्छिमद्वयं सन्धाय वुत्तं। ठाना चावनं अकरोन्तोयेव हि थेय्यचित्तेन वा विनासेतुकामताय वा झापेय्यपि, अपरिभोगम्पि करेय्य। पुरिमद्वये पन वुत्तनयेन भिन्दन्तस्स वा छड्डेन्तस्स वा ठाना चावनं अत्थि, तस्मा तथा करोन्तस्स विनासेतुकामताय भण्डदेय्यं, थेय्यचित्तेन पाराजिक’’न्ति। पाळियं ‘‘दुक्कट’’न्ति वुत्तत्ता अयुत्तन्ति चे? न; अञ्ञथा गहेतब्बत्थतो। पाळियञ्हि थेय्यचित्तपक्खे ‘‘भिन्दति वाति उदकेन सम्भिन्दति, छड्डेति वाति तत्थ वमति वा पस्सावं वा छड्डेती’’ति एवमेके वदन्ति।
Tattheva bhindati vātiādīsu aṭṭhakathāyaṃ tāva vuttaṃ – ‘‘bhindati vāti muggarena pothetvā bhindati. Chaḍḍeti vāti udakaṃ vā vālikaṃ vā ākiritvā uttarāpeti. Jhāpeti vāti dārūni āharitvā jhāpeti. Aparibhogaṃ vā karotīti akhāditabbaṃ vā apātabbaṃ vā karoti; uccāraṃ vā passāvaṃ vā visaṃ vā ucchiṭṭhaṃ vā kuṇapaṃ vā pātesi, āpatti dukkaṭassāti ṭhānācāvanassa natthitāya dukkaṭaṃ, buddhavisayo nāmeso. Kiñcāpi dukkaṭaṃ, āharāpente pana bhaṇḍadeyya’’nti. Tattha purimadvayaṃ na sameti. Tañhi kumbhijajjarakaraṇena ca mātikāujukaraṇena ca saddhiṃ ekalakkhaṇaṃ. Pacchimaṃ pana dvayaṃ ṭhānā acāventenāpi sakkā kātuṃ. Tasmā ettha evaṃ vinicchayaṃ vadanti – ‘‘aṭṭhakathāyaṃ kira ‘ṭhānā cāvanassa natthitāya dukkaṭa’nti idaṃ pacchimadvayaṃ sandhāya vuttaṃ. Ṭhānā cāvanaṃ akarontoyeva hi theyyacittena vā vināsetukāmatāya vā jhāpeyyapi, aparibhogampi kareyya. Purimadvaye pana vuttanayena bhindantassa vā chaḍḍentassa vā ṭhānā cāvanaṃ atthi, tasmā tathā karontassa vināsetukāmatāya bhaṇḍadeyyaṃ, theyyacittena pārājika’’nti. Pāḷiyaṃ ‘‘dukkaṭa’’nti vuttattā ayuttanti ce? Na; aññathā gahetabbatthato. Pāḷiyañhi theyyacittapakkhe ‘‘bhindati vāti udakena sambhindati, chaḍḍeti vāti tattha vamati vā passāvaṃ vā chaḍḍetī’’ti evameke vadanti.
अयं पनेत्थ सारो – विनीतवत्थुम्हि तिणज्झापको विय ठाना अचावेतुकामोव केवलं भिन्दति, भिन्नत्ता पन तेलादीनि निक्खमन्ति, यं वा पनेत्थ पत्थिन्नं, तं एकाबद्धमेव तिट्ठति। अछड्डेतुकामोयेव च केवलं तत्थ उदकवालिकादीनि आकिरति, आकिण्णत्ता पन तेलं छड्डीयति। तस्मा वोहारवसेन ‘‘भिन्दति वा छड्डेति वा’’ति वुच्चतीति। एवमेतेसं पदानं अत्थो गहेतब्बो। नासेतुकामतापक्खे पन इतरथापि युज्जति। एवञ्हि कथियमाने पाळि च अट्ठकथा च पुब्बापरेन संसन्दित्वा कथिता होन्ति। एत्तावतापि च सन्तोसं अकत्वा आचरिये पयिरुपासित्वा विनिच्छयो वेदितब्बोति।
Ayaṃ panettha sāro – vinītavatthumhi tiṇajjhāpako viya ṭhānā acāvetukāmova kevalaṃ bhindati, bhinnattā pana telādīni nikkhamanti, yaṃ vā panettha patthinnaṃ, taṃ ekābaddhameva tiṭṭhati. Achaḍḍetukāmoyeva ca kevalaṃ tattha udakavālikādīni ākirati, ākiṇṇattā pana telaṃ chaḍḍīyati. Tasmā vohāravasena ‘‘bhindati vā chaḍḍeti vā’’ti vuccatīti. Evametesaṃ padānaṃ attho gahetabbo. Nāsetukāmatāpakkhe pana itarathāpi yujjati. Evañhi kathiyamāne pāḷi ca aṭṭhakathā ca pubbāparena saṃsanditvā kathitā honti. Ettāvatāpi ca santosaṃ akatvā ācariye payirupāsitvā vinicchayo veditabboti.
भूमट्ठकथा निट्ठिता।
Bhūmaṭṭhakathā niṭṭhitā.
थलट्ठकथा
Thalaṭṭhakathā
९५. थलट्ठे थले निक्खित्तन्ति भूमितले वा पासाणतलपब्बततलादीसु वा यत्थ कत्थचि पटिच्छन्ने वा अप्पटिच्छन्ने वा ठपितं थलट्ठन्ति वेदितब्बं। तं सचे रासिकतं होति, अन्तोकुम्भियं भाजनगतकरणमुट्ठिच्छेदनविनिच्छयेन विनिच्छिनितब्बं। सचे एकाबद्धं सिलेसनिय्यासादि पक्कमधुफाणितविनिच्छयेन विनिच्छिनितब्बं। सचे गरुकं होति भारबद्धं लोहपिण्डि-गुळपिण्डि-तेलमधुघटादि वा, कुम्भियं ठानाचावनविनिच्छयेन विनिच्छिनितब्बं। सङ्खलिकबद्धस्स च ठानभेदो सल्लक्खेतब्बो। पत्थरित्वा ठपितं पन पावारत्थरणसाटकादिं उजुकं गहेत्वा आकड्ढति, पारिमन्ते ओरिमन्तेन फुट्ठोकासं अतिक्कन्ते पाराजिकं। एवं सब्बदिसासु सल्लक्खेतब्बं। वेठेत्वा उद्धरति, केसग्गमत्तं आकासगतं करोन्तस्स पाराजिकं। सेसं वुत्तनयमेवाति।
95. Thalaṭṭhe thale nikkhittanti bhūmitale vā pāsāṇatalapabbatatalādīsu vā yattha katthaci paṭicchanne vā appaṭicchanne vā ṭhapitaṃ thalaṭṭhanti veditabbaṃ. Taṃ sace rāsikataṃ hoti, antokumbhiyaṃ bhājanagatakaraṇamuṭṭhicchedanavinicchayena vinicchinitabbaṃ. Sace ekābaddhaṃ silesaniyyāsādi pakkamadhuphāṇitavinicchayena vinicchinitabbaṃ. Sace garukaṃ hoti bhārabaddhaṃ lohapiṇḍi-guḷapiṇḍi-telamadhughaṭādi vā, kumbhiyaṃ ṭhānācāvanavinicchayena vinicchinitabbaṃ. Saṅkhalikabaddhassa ca ṭhānabhedo sallakkhetabbo. Pattharitvā ṭhapitaṃ pana pāvārattharaṇasāṭakādiṃ ujukaṃ gahetvā ākaḍḍhati, pārimante orimantena phuṭṭhokāsaṃ atikkante pārājikaṃ. Evaṃ sabbadisāsu sallakkhetabbaṃ. Veṭhetvā uddharati, kesaggamattaṃ ākāsagataṃ karontassa pārājikaṃ. Sesaṃ vuttanayamevāti.
थलट्ठकथा निट्ठिता।
Thalaṭṭhakathā niṭṭhitā.
आकासट्ठकथा
Ākāsaṭṭhakathā
९६. आकासट्ठे मोरस्स छहि आकारेहि ठानपरिच्छेदो वेदितब्बो – पुरतो मुखतुण्डकेन, पच्छतो कलापग्गेन, उभयपस्सेसु पक्खपरियन्तेहि, अधो पादनखसिखाय, उद्धं सिखग्गेनाति। भिक्खु ‘‘सस्सामिकं आकासट्ठं मोरं गहेस्सामी’’ति पुरतो वा तिट्ठति, हत्थं वा पसारेति, मोरो आकासेयेव पक्खे चारेति, वातं गाहापेत्वा गमनं उपच्छिन्दित्वा तिट्ठति। तस्स भिक्खुनो दुक्कटं। तं अफन्देन्तो हत्थेन आमसति, दुक्कटमेव। ठाना अचावेन्तो फन्दापेति, थुल्लच्चयं। हत्थेन पन गहेत्वा वा अग्गहेत्वा वा मुखतुण्डकेन फुट्ठोकासं कलापग्गं, कलापग्गेन वा फुट्ठोकासं मुखतुण्डकं अतिक्कामेति, पाराजिकं। तथा वामपक्खपरियन्तेन फुट्ठोकासं दक्खिणपक्खपरियन्तं, दक्खिणपक्खपरियन्तेन वा फुट्ठोकासं वामपक्खपरियन्तं अतिक्कामेति, पाराजिकं। तथा पादनखसिखाय फुट्ठोकासं सिखग्गं, सिखग्गेन वा फुट्ठोकासं पादनखसिखं अतिक्कामेति, पाराजिकं।
96. Ākāsaṭṭhe morassa chahi ākārehi ṭhānaparicchedo veditabbo – purato mukhatuṇḍakena, pacchato kalāpaggena, ubhayapassesu pakkhapariyantehi, adho pādanakhasikhāya, uddhaṃ sikhaggenāti. Bhikkhu ‘‘sassāmikaṃ ākāsaṭṭhaṃ moraṃ gahessāmī’’ti purato vā tiṭṭhati, hatthaṃ vā pasāreti, moro ākāseyeva pakkhe cāreti, vātaṃ gāhāpetvā gamanaṃ upacchinditvā tiṭṭhati. Tassa bhikkhuno dukkaṭaṃ. Taṃ aphandento hatthena āmasati, dukkaṭameva. Ṭhānā acāvento phandāpeti, thullaccayaṃ. Hatthena pana gahetvā vā aggahetvā vā mukhatuṇḍakena phuṭṭhokāsaṃ kalāpaggaṃ, kalāpaggena vā phuṭṭhokāsaṃ mukhatuṇḍakaṃ atikkāmeti, pārājikaṃ. Tathā vāmapakkhapariyantena phuṭṭhokāsaṃ dakkhiṇapakkhapariyantaṃ, dakkhiṇapakkhapariyantena vā phuṭṭhokāsaṃ vāmapakkhapariyantaṃ atikkāmeti, pārājikaṃ. Tathā pādanakhasikhāya phuṭṭhokāsaṃ sikhaggaṃ, sikhaggena vā phuṭṭhokāsaṃ pādanakhasikhaṃ atikkāmeti, pārājikaṃ.
आकासेन गच्छन्तो मोरो सीसादीसु यस्मिं अङ्गे निलीयति, तं तस्स ठानं। तस्मा तं हत्थे निलीनं इतो चितो च करोन्तोपि फन्दापेतियेव, यदि पन इतरेन हत्थेन गहेत्वा ठाना चावेति, पाराजिकं । इतरं हत्थं उपनेति, मोरो सयमेव उड्डेत्वा तत्थ निलीयति, अनापत्ति । अङ्गे निलीनभावं ञत्वा थेय्यचित्तेन एकं पदवारं गच्छति, थुल्लच्चयं। दुतिये पाराजिकं।
Ākāsena gacchanto moro sīsādīsu yasmiṃ aṅge nilīyati, taṃ tassa ṭhānaṃ. Tasmā taṃ hatthe nilīnaṃ ito cito ca karontopi phandāpetiyeva, yadi pana itarena hatthena gahetvā ṭhānā cāveti, pārājikaṃ . Itaraṃ hatthaṃ upaneti, moro sayameva uḍḍetvā tattha nilīyati, anāpatti . Aṅge nilīnabhāvaṃ ñatvā theyyacittena ekaṃ padavāraṃ gacchati, thullaccayaṃ. Dutiye pārājikaṃ.
भूमियं ठितमोरो द्विन्नं वा पादानं कलापस्स च वसेन तीणि ठानानि लभति। तं उक्खिपन्तस्स याव एकम्पि ठानं पथविं फुसति, ताव थुल्लच्चयं। केसग्गमत्तम्पि पथविया मोचितमत्ते पाराजिकं। पञ्जरे ठितं सह पञ्जरेन उद्धरति, पाराजिकं। यदि पन पादं न अग्घति, सब्बत्थ अग्घवसेन कातब्बं। अन्तोवत्थुम्हि चरन्तं मोरं थेय्यचित्तेन पदसा बहिवत्थुं नीहरन्तो द्वारपरिच्छेदं अतिक्कामेति, पाराजिकं। वजे ठितबलीबद्दस्स हि वजो विय अन्तोवत्थु तस्स ठानं। हत्थेन पन गहेत्वा अन्तोवत्थुस्मिम्पि आकासगतं करोन्तस्स पाराजिकमेव। अन्तोगामे चरन्तम्पि गामपरिक्खेपं अतिक्कामेन्तस्स पाराजिकं । सयमेव निक्खमित्वा गामूपचारे वा वत्थूपचारे वा चरन्तं पन थेय्यचित्तो कट्ठेन वा कथलाय वा उत्रासेत्वा अटविमुखं करोति, मोरो उड्डेत्वा अन्तोगामे वा अन्तोवत्थुम्हि वा छदनपिट्ठे वा निलीयति, रक्खति। सचे पन अटविमुखे उड्डेति वा गच्छति वा ‘‘अटविं पवेसेत्वा गहेस्सामी’’ति परिकप्पे असति पथवितो केसग्गमत्तम्पि उड्डितमत्ते वा दुतियपदवारे वा पाराजिकं। कस्मा? यस्मा गामतो निक्खन्तस्स ठितट्ठानमेव ठानं होति। कपिञ्जरादीसुपि अयमेव विनिच्छयो।
Bhūmiyaṃ ṭhitamoro dvinnaṃ vā pādānaṃ kalāpassa ca vasena tīṇi ṭhānāni labhati. Taṃ ukkhipantassa yāva ekampi ṭhānaṃ pathaviṃ phusati, tāva thullaccayaṃ. Kesaggamattampi pathaviyā mocitamatte pārājikaṃ. Pañjare ṭhitaṃ saha pañjarena uddharati, pārājikaṃ. Yadi pana pādaṃ na agghati, sabbattha agghavasena kātabbaṃ. Antovatthumhi carantaṃ moraṃ theyyacittena padasā bahivatthuṃ nīharanto dvāraparicchedaṃ atikkāmeti, pārājikaṃ. Vaje ṭhitabalībaddassa hi vajo viya antovatthu tassa ṭhānaṃ. Hatthena pana gahetvā antovatthusmimpi ākāsagataṃ karontassa pārājikameva. Antogāme carantampi gāmaparikkhepaṃ atikkāmentassa pārājikaṃ . Sayameva nikkhamitvā gāmūpacāre vā vatthūpacāre vā carantaṃ pana theyyacitto kaṭṭhena vā kathalāya vā utrāsetvā aṭavimukhaṃ karoti, moro uḍḍetvā antogāme vā antovatthumhi vā chadanapiṭṭhe vā nilīyati, rakkhati. Sace pana aṭavimukhe uḍḍeti vā gacchati vā ‘‘aṭaviṃ pavesetvā gahessāmī’’ti parikappe asati pathavito kesaggamattampi uḍḍitamatte vā dutiyapadavāre vā pārājikaṃ. Kasmā? Yasmā gāmato nikkhantassa ṭhitaṭṭhānameva ṭhānaṃ hoti. Kapiñjarādīsupi ayameva vinicchayo.
साटकं वाति वातवेगुक्खित्तं पथवितले पत्थरित्वा ठपितमिव आकासेन गच्छन्तं खलिबद्धं साटकं अभिमुखागतं हत्थेन एकस्मिं अन्ते गण्हाति, इतो चितो च ठानं अविकोपेन्तोयेव गमनुपच्छेदे दुक्कटं। ठानाचावनं अकरोन्तो चालेति, फन्दापने थुल्लच्चयं। ठाना चावेति, पाराजिकं। ठानपरिच्छेदो चस्स मोरस्सेव छहि आकारेहि वेदितब्बो।
Sāṭakaṃ vāti vātavegukkhittaṃ pathavitale pattharitvā ṭhapitamiva ākāsena gacchantaṃ khalibaddhaṃ sāṭakaṃ abhimukhāgataṃ hatthena ekasmiṃ ante gaṇhāti, ito cito ca ṭhānaṃ avikopentoyeva gamanupacchede dukkaṭaṃ. Ṭhānācāvanaṃ akaronto cāleti, phandāpane thullaccayaṃ. Ṭhānā cāveti, pārājikaṃ. Ṭhānaparicchedo cassa morasseva chahi ākārehi veditabbo.
अबद्धसाटको पन एकस्मिं अन्ते गहितमत्तेव दुतियेनन्तेन पतित्वा भूमियं पतिट्ठाति, तस्स द्वे ठानानि होन्ति – हत्थो चेव भूमि च। तं यथागहितमेव पठमं गहितोकासप्पदेसतो चालेति, थुल्लच्चयं। पच्छा भूमितो दुतियहत्थेन वा पादेन वा उक्खिपति, पाराजिकं। पठमं वा भूमितो उद्धरति, थुल्लच्चयं। पच्छा गहितोकासप्पदेसतो चावेति, पाराजिकं। गहणं वा अमुञ्चन्तो उजुकमेव हत्थं ओनामेत्वा भूमिगतं कत्वा तेनेव हत्थेन उक्खिपति, पाराजिकं। वेठनेपि अयमेव विनिच्छयो।
Abaddhasāṭako pana ekasmiṃ ante gahitamatteva dutiyenantena patitvā bhūmiyaṃ patiṭṭhāti, tassa dve ṭhānāni honti – hattho ceva bhūmi ca. Taṃ yathāgahitameva paṭhamaṃ gahitokāsappadesato cāleti, thullaccayaṃ. Pacchā bhūmito dutiyahatthena vā pādena vā ukkhipati, pārājikaṃ. Paṭhamaṃ vā bhūmito uddharati, thullaccayaṃ. Pacchā gahitokāsappadesato cāveti, pārājikaṃ. Gahaṇaṃ vā amuñcanto ujukameva hatthaṃ onāmetvā bhūmigataṃ katvā teneva hatthena ukkhipati, pārājikaṃ. Veṭhanepi ayameva vinicchayo.
हिरञ्ञं वा सुवण्णं वा छिज्जमानन्ति मनुस्सानं अलङ्करोन्तानं गीवेय्यकादिपिळन्धनं वा सुवण्णसलाकं छिन्दन्तानं सुवण्णकारानं सुवण्णखण्डं वा छिज्जमानं पतति, तञ्चे भिक्खु आकासेन आगच्छन्तं थेय्यचित्तो हत्थेन गण्हाति, गहणमेव ठानं। गहितप्पदेसतो हत्थं अपनेति, पाराजिकं। चीवरे पतितं हत्थेन उक्खिपति, पाराजिकं। अनुद्धरित्वाव याति, दुतिये पदवारे पाराजिकं। पत्ते पतितेपि एसेव नयो। सीसे वा मुखे वा पादे वा पतिट्ठितं हत्थेन गण्हाति, पाराजिकं। अग्गहेत्वाव याति, दुतिये पदवारे पाराजिकं। यत्थ कत्थचि पतति, तस्स पतितोकासोव ठानं, न सब्बं अङ्गपच्चङ्गं पत्तचीवरं वाति।
Hiraññaṃvā suvaṇṇaṃ vā chijjamānanti manussānaṃ alaṅkarontānaṃ gīveyyakādipiḷandhanaṃ vā suvaṇṇasalākaṃ chindantānaṃ suvaṇṇakārānaṃ suvaṇṇakhaṇḍaṃ vā chijjamānaṃ patati, tañce bhikkhu ākāsena āgacchantaṃ theyyacitto hatthena gaṇhāti, gahaṇameva ṭhānaṃ. Gahitappadesato hatthaṃ apaneti, pārājikaṃ. Cīvare patitaṃ hatthena ukkhipati, pārājikaṃ. Anuddharitvāva yāti, dutiye padavāre pārājikaṃ. Patte patitepi eseva nayo. Sīse vā mukhe vā pāde vā patiṭṭhitaṃ hatthena gaṇhāti, pārājikaṃ. Aggahetvāva yāti, dutiye padavāre pārājikaṃ. Yattha katthaci patati, tassa patitokāsova ṭhānaṃ, na sabbaṃ aṅgapaccaṅgaṃ pattacīvaraṃ vāti.
आकासट्ठकथा निट्ठिता।
Ākāsaṭṭhakathā niṭṭhitā.
वेहासट्ठकथा
Vehāsaṭṭhakathā
९७. वेहासट्ठे मञ्चपीठादीसु ठपितं भण्डं आमासं वा होतु अनामासं वा, थेय्यचित्तेन आमसन्तस्स दुक्कटं। मञ्चपीठेसु ठपितभण्डेसु पनेत्थ थलट्ठे वुत्तनयेन विनिच्छयो वेदितब्बो। अयं पन विसेसो – सचे खलिया बद्धसाटको मञ्चे वा पीठे वा पत्थटो मज्झेन मञ्चतलं न फुसति, मञ्चपादेव फुसति, तेसं वसेन ठानं वेदितब्बं। पादानं उपरि फुट्ठोकासमेव हि अतिक्कमितमत्तेन तत्थ पाराजिकं होति। सह मञ्चपीठेहि हरन्तस्स पन मञ्चपीठपादानं पतिट्ठितोकासवसेन ठानं वेदितब्बं।
97. Vehāsaṭṭhe mañcapīṭhādīsu ṭhapitaṃ bhaṇḍaṃ āmāsaṃ vā hotu anāmāsaṃ vā, theyyacittena āmasantassa dukkaṭaṃ. Mañcapīṭhesu ṭhapitabhaṇḍesu panettha thalaṭṭhe vuttanayena vinicchayo veditabbo. Ayaṃ pana viseso – sace khaliyā baddhasāṭako mañce vā pīṭhe vā patthaṭo majjhena mañcatalaṃ na phusati, mañcapādeva phusati, tesaṃ vasena ṭhānaṃ veditabbaṃ. Pādānaṃ upari phuṭṭhokāsameva hi atikkamitamattena tattha pārājikaṃ hoti. Saha mañcapīṭhehi harantassa pana mañcapīṭhapādānaṃ patiṭṭhitokāsavasena ṭhānaṃ veditabbaṃ.
चीवरवंसे वाति चीवरठपनत्थाय बन्धित्वा ठपिते वंसे वा कट्ठदण्डके वा। तत्थ संहरित्वा पारतो अन्तं ओरतो भोगं कत्वा ठपितचीवरस्स पतिट्ठितोकासेन फुट्ठोकासोव ठानं, न सब्बो चीवरवंसो। तस्मा थेय्यचित्तेन तं भोगे गहेत्वा आकड्ढन्तस्स पारतो वंसे पतिट्ठितोकासं ओरतो चीवरेन वंसस्स फुट्ठप्पदेसं अतिक्कामेन्तस्स एकद्वङ्गुलमत्ताकड्ढनेनेव पाराजिकं। अन्ते गहेत्वा आकड्ढन्तस्सापि एसेव नयो। तत्थेव पन चीवरवंसे वामतो वा दक्खिणतो वा सारेन्तस्स वामन्तेन दक्खिणन्तट्ठानं दक्खिणन्तेन वा वामन्तट्ठानं अतिक्कन्तमत्ते दसद्वादसङ्गुलमत्तसारणेनेव पाराजिकं। उद्धं उक्खिपन्तस्स केसग्गमत्तुक्खिपनेन पाराजिकं। चीवरवंसं फुसन्तं वा अफुसन्तं वा रज्जुकेन बन्धित्वा ठपितचीवरं मोचेन्तस्स थुल्लच्चयं, मुत्ते पाराजिकं। मुत्तमत्तमेव हि तं ‘‘ठाना चुत’’न्ति सङ्ख्यं गच्छति। वंसे वेठेत्वा ठपितं निब्बेठेन्तस्स थुल्लच्चयं, निब्बेठितमत्ते पाराजिकं। वलयं कत्वा ठपिते वलयं छिन्दति वा मोचेति वा एकं वा वंसकोटिं मोचेत्वा नीहरति, थुल्लच्चयं । छिन्नमत्ते मुत्तमत्ते नीहटमत्ते च पाराजिकं। तथा अकत्वाव चीवरवंसे इतो चितो च सारेति, रक्खति ताव। वलयस्स हि सब्बोपि चीवरवंसो ठानं। कस्मा? तत्थ संसरणधम्मताय। यदा पन नं हत्थेन गहेत्वा आकासगतं करोति, पाराजिकं। पसारेत्वा ठपितस्स पतिट्ठितोकासेन फुट्ठोकासोव ठानं। तत्थ संहरित्वा ठपिते वुत्तनयेन विनिच्छयो वेदितब्बो। यं पन एकेनन्तेन भूमिं फुसित्वा ठितं होति, तस्स चीवरवंसे च भूमियञ्च पतिट्ठितोकासवसेन द्वे ठानानि। तत्थ भूमियं एकेनन्तेन पतिट्ठिते अबद्धसाटके वुत्तनयेनेव विनिच्छयो वेदितब्बो। चीवररज्जुयापि अयमेव विनिच्छयो।
Cīvaravaṃse vāti cīvaraṭhapanatthāya bandhitvā ṭhapite vaṃse vā kaṭṭhadaṇḍake vā. Tattha saṃharitvā pārato antaṃ orato bhogaṃ katvā ṭhapitacīvarassa patiṭṭhitokāsena phuṭṭhokāsova ṭhānaṃ, na sabbo cīvaravaṃso. Tasmā theyyacittena taṃ bhoge gahetvā ākaḍḍhantassa pārato vaṃse patiṭṭhitokāsaṃ orato cīvarena vaṃsassa phuṭṭhappadesaṃ atikkāmentassa ekadvaṅgulamattākaḍḍhaneneva pārājikaṃ. Ante gahetvā ākaḍḍhantassāpi eseva nayo. Tattheva pana cīvaravaṃse vāmato vā dakkhiṇato vā sārentassa vāmantena dakkhiṇantaṭṭhānaṃ dakkhiṇantena vā vāmantaṭṭhānaṃ atikkantamatte dasadvādasaṅgulamattasāraṇeneva pārājikaṃ. Uddhaṃ ukkhipantassa kesaggamattukkhipanena pārājikaṃ. Cīvaravaṃsaṃ phusantaṃ vā aphusantaṃ vā rajjukena bandhitvā ṭhapitacīvaraṃ mocentassa thullaccayaṃ, mutte pārājikaṃ. Muttamattameva hi taṃ ‘‘ṭhānā cuta’’nti saṅkhyaṃ gacchati. Vaṃse veṭhetvā ṭhapitaṃ nibbeṭhentassa thullaccayaṃ, nibbeṭhitamatte pārājikaṃ. Valayaṃ katvā ṭhapite valayaṃ chindati vā moceti vā ekaṃ vā vaṃsakoṭiṃ mocetvā nīharati, thullaccayaṃ . Chinnamatte muttamatte nīhaṭamatte ca pārājikaṃ. Tathā akatvāva cīvaravaṃse ito cito ca sāreti, rakkhati tāva. Valayassa hi sabbopi cīvaravaṃso ṭhānaṃ. Kasmā? Tattha saṃsaraṇadhammatāya. Yadā pana naṃ hatthena gahetvā ākāsagataṃ karoti, pārājikaṃ. Pasāretvā ṭhapitassa patiṭṭhitokāsena phuṭṭhokāsova ṭhānaṃ. Tattha saṃharitvā ṭhapite vuttanayena vinicchayo veditabbo. Yaṃ pana ekenantena bhūmiṃ phusitvā ṭhitaṃ hoti, tassa cīvaravaṃse ca bhūmiyañca patiṭṭhitokāsavasena dve ṭhānāni. Tattha bhūmiyaṃ ekenantena patiṭṭhite abaddhasāṭake vuttanayeneva vinicchayo veditabbo. Cīvararajjuyāpi ayameva vinicchayo.
अङ्कुसके लग्गेत्वा ठपितभण्डं पन भेसज्जघटो वा भेसज्जत्थविका वा सचे भित्तिं वा भूमिं वा अफुसित्वा ठपितं लग्गनकं घंसन्तस्स नीहरतो अङ्कुसकोटितो निक्खन्तमत्ते पाराजिकं। लग्गनकं बद्धं होति, बुन्देन उक्खिपित्वा आकासगतं करोन्तस्स अङ्कुसकोटितो अनिक्खन्तेपि पाराजिकं। भित्तिनिस्सितं होति, पठमं अङ्कुसकोटितो नीहरति, थुल्लच्चयं। पच्छा भित्तिं मोचेति, पाराजिकं। पठमं भित्तिं मोचेत्वा पच्छा अङ्कुसतो नीहरन्तस्सापि एसेव नयो। सचे पन भारियं भण्डं नीहरितुं असक्कोन्तो सयं भित्तिनिस्सितं कत्वा अङ्कुसतो नीहरति, पुन भित्तिं अमोचेत्वापि अङ्कुसतो नीहटमत्तेयेव पाराजिकं। अत्तना कतट्ठानञ्हि ठानं न होति। भूमिं फुसित्वा ठितस्स पन द्वे एव ठानानि। तत्थ वुत्तोयेव विनिच्छयो । यं पन सिक्काय पक्खिपित्वा लग्गितं होति, तं सिक्कातो नीहरन्तस्सापि सह सिक्काय अङ्कुसतो नीहरन्तस्सापि पाराजिकं। भित्तिभूमिसन्निस्सितवसेन चेत्थ ठानभेदोपि वेदितब्बो।
Aṅkusake laggetvā ṭhapitabhaṇḍaṃ pana bhesajjaghaṭo vā bhesajjatthavikā vā sace bhittiṃ vā bhūmiṃ vā aphusitvā ṭhapitaṃ lagganakaṃ ghaṃsantassa nīharato aṅkusakoṭito nikkhantamatte pārājikaṃ. Lagganakaṃ baddhaṃ hoti, bundena ukkhipitvā ākāsagataṃ karontassa aṅkusakoṭito anikkhantepi pārājikaṃ. Bhittinissitaṃ hoti, paṭhamaṃ aṅkusakoṭito nīharati, thullaccayaṃ. Pacchā bhittiṃ moceti, pārājikaṃ. Paṭhamaṃ bhittiṃ mocetvā pacchā aṅkusato nīharantassāpi eseva nayo. Sace pana bhāriyaṃ bhaṇḍaṃ nīharituṃ asakkonto sayaṃ bhittinissitaṃ katvā aṅkusato nīharati, puna bhittiṃ amocetvāpi aṅkusato nīhaṭamatteyeva pārājikaṃ. Attanā kataṭṭhānañhi ṭhānaṃ na hoti. Bhūmiṃ phusitvā ṭhitassa pana dve eva ṭhānāni. Tattha vuttoyeva vinicchayo . Yaṃ pana sikkāya pakkhipitvā laggitaṃ hoti, taṃ sikkāto nīharantassāpi saha sikkāya aṅkusato nīharantassāpi pārājikaṃ. Bhittibhūmisannissitavasena cettha ṭhānabhedopi veditabbo.
भित्तिखीलोति उजुकं कत्वा भित्तियं आकोटितो वा तत्थजातको एव वा; नागदन्तो पन वङ्को आकोटितो एव। तेसु लग्गेत्वा ठपितं अङ्कुसके वुत्तनयेनेव विनिच्छिनितब्बं। द्वीसु तीसु पन पटिपाटिया ठितेसु आरोपेत्वा ठपितं कुन्तं वा भिन्दिवालं वा अग्गे वा बुन्दे वा गहेत्वा आकड्ढति, एकमेकस्स फुट्ठोकासमत्ते अतिक्कन्ते पाराजिकं। फुट्ठोकासमत्तमेव हि तेसं ठानं होति, न सब्बे खीला वा नागदन्ता वा। भित्तिअभिमुखो ठत्वा मज्झे गहेत्वा आकड्ढति, ओरिमन्तेन फुट्ठोकासं पारिमन्तेन अतिक्कन्तमत्ते पाराजिकं। परतो पेल्लेन्तस्सापि एसेव नयो। हत्थेन गहेत्वा उजुकं उक्खिपन्तो केसग्गमत्तम्पि आकासगतं करोति, पाराजिकं। भित्तिं निस्साय ठपितं भित्तिं घंसन्तो आकड्ढति, अग्गेन फुट्ठोकासं बुन्दं, बुन्देन वा फुट्ठोकासं अग्गं अतिक्कामेन्तस्स पाराजिकं । भित्तिअभिमुखो ठत्वा आकड्ढन्तो एकेनन्तेन फुट्ठोकासं अपरन्तं अतिक्कामेति, पाराजिकं। उजुकं उक्खिपन्तो केसग्गमत्तं आकासगतं करोति, पाराजिकं।
Bhittikhīloti ujukaṃ katvā bhittiyaṃ ākoṭito vā tatthajātako eva vā; nāgadanto pana vaṅko ākoṭito eva. Tesu laggetvā ṭhapitaṃ aṅkusake vuttanayeneva vinicchinitabbaṃ. Dvīsu tīsu pana paṭipāṭiyā ṭhitesu āropetvā ṭhapitaṃ kuntaṃ vā bhindivālaṃ vā agge vā bunde vā gahetvā ākaḍḍhati, ekamekassa phuṭṭhokāsamatte atikkante pārājikaṃ. Phuṭṭhokāsamattameva hi tesaṃ ṭhānaṃ hoti, na sabbe khīlā vā nāgadantā vā. Bhittiabhimukho ṭhatvā majjhe gahetvā ākaḍḍhati, orimantena phuṭṭhokāsaṃ pārimantena atikkantamatte pārājikaṃ. Parato pellentassāpi eseva nayo. Hatthena gahetvā ujukaṃ ukkhipanto kesaggamattampi ākāsagataṃ karoti, pārājikaṃ. Bhittiṃ nissāya ṭhapitaṃ bhittiṃ ghaṃsanto ākaḍḍhati, aggena phuṭṭhokāsaṃ bundaṃ, bundena vā phuṭṭhokāsaṃ aggaṃ atikkāmentassa pārājikaṃ . Bhittiabhimukho ṭhatvā ākaḍḍhanto ekenantena phuṭṭhokāsaṃ aparantaṃ atikkāmeti, pārājikaṃ. Ujukaṃ ukkhipanto kesaggamattaṃ ākāsagataṃ karoti, pārājikaṃ.
रुक्खे वा लग्गितन्ति तालरुक्खादीसु आरोपेत्वा लग्गिते अङ्कुसकादीसु वुत्तनयेन विनिच्छयो वेदितब्बो। तत्थजातकं पन तालपिण्डिं चालेन्तस्स थुल्लच्चयं। यस्मिं फले पाराजिकवत्थु पूरति, तस्मिं बन्धना मुत्तमत्ते पाराजिकं। पिण्डिं छिन्दति, पाराजिकं। अग्गेन पण्णन्तरं आरोपेत्वा ठपिता द्वे ठानानि लभति – ठपितट्ठानञ्च वण्टट्ठानञ्च; तत्थ वुत्तनयेन विनिच्छयो वेदितब्बो। यो पन ‘‘छिन्नमत्ता पतमाना सद्दं करेय्या’’ति भयेन सयं अग्गेन पण्णन्तरं आरोपेत्वा छिन्दति, छिन्नमत्ते पाराजिकं । अत्तना कतट्ठानञ्हि ठानं न होति। एतेन उपायेन सब्बरुक्खानं पुप्फफलेसु विनिच्छयो वेदितब्बो।
Rukkhe vā laggitanti tālarukkhādīsu āropetvā laggite aṅkusakādīsu vuttanayena vinicchayo veditabbo. Tatthajātakaṃ pana tālapiṇḍiṃ cālentassa thullaccayaṃ. Yasmiṃ phale pārājikavatthu pūrati, tasmiṃ bandhanā muttamatte pārājikaṃ. Piṇḍiṃ chindati, pārājikaṃ. Aggena paṇṇantaraṃ āropetvā ṭhapitā dve ṭhānāni labhati – ṭhapitaṭṭhānañca vaṇṭaṭṭhānañca; tattha vuttanayena vinicchayo veditabbo. Yo pana ‘‘chinnamattā patamānā saddaṃ kareyyā’’ti bhayena sayaṃ aggena paṇṇantaraṃ āropetvā chindati, chinnamatte pārājikaṃ . Attanā kataṭṭhānañhi ṭhānaṃ na hoti. Etena upāyena sabbarukkhānaṃ pupphaphalesu vinicchayo veditabbo.
पत्ताधारकेपीति एत्थ रुक्खाधारको वा होतु वलयाधारको वा दण्डाधारको वा यंकिञ्चि पत्तट्ठपनकं पच्छिकापि होतु पत्ताधारको त्वेव सङ्ख्यं गच्छति। तत्थ ठपितपत्तस्स पत्तेन फुट्ठोकासो एव ठानं। तत्थ रुक्खाधारके पञ्चहाकारेहि ठानपरिच्छेदो होति। तत्थ ठितं पत्तं मुखवट्टियं गहेत्वा चतूसु दिसासु यतो कुतोचि कड्ढन्तो एकेनन्तेन फुट्ठोकासं अपरन्तं अतिक्कामेति, पाराजिकं। उद्धं केसग्गमत्तं उक्खिपतो पाराजिकं। सहाधारकेन हरन्तस्सापि एसेव नयोति।
Pattādhārakepīti ettha rukkhādhārako vā hotu valayādhārako vā daṇḍādhārako vā yaṃkiñci pattaṭṭhapanakaṃ pacchikāpi hotu pattādhārako tveva saṅkhyaṃ gacchati. Tattha ṭhapitapattassa pattena phuṭṭhokāso eva ṭhānaṃ. Tattha rukkhādhārake pañcahākārehi ṭhānaparicchedo hoti. Tattha ṭhitaṃ pattaṃ mukhavaṭṭiyaṃ gahetvā catūsu disāsu yato kutoci kaḍḍhanto ekenantena phuṭṭhokāsaṃ aparantaṃ atikkāmeti, pārājikaṃ. Uddhaṃ kesaggamattaṃ ukkhipato pārājikaṃ. Sahādhārakena harantassāpi eseva nayoti.
वेहासट्ठकथा निट्ठिता।
Vehāsaṭṭhakathā niṭṭhitā.
उदकट्ठकथा
Udakaṭṭhakathā
९८. उदकट्ठे – उदके निक्खित्तं होतीति राजभयादिभीतेहि उदकेन अविनस्सनधम्मेसु तम्बलोहभाजनादीसु सुप्पटिच्छन्नं कत्वा पोक्खरणीआदीसु असन्दनके उदके निक्खित्तं। तस्स पतिट्ठितोकासोयेव ठानं, न सब्बं उदकं। गच्छति वा आपत्ति दुक्कटस्साति अगम्भीरे उदके पदसा गच्छन्तस्स पदवारे पदवारे दुक्कटं। गम्भीरे हत्थेहि वा पादेहि वा पयोगं करोन्तस्स हत्थवारेहि वा पदवारेहि वा पयोगे पयोगे दुक्कटं। एसेव नयो कुम्भिगहणत्थं निमुज्जनुम्मुज्जनेसु। सचे पन अन्तरा किञ्चि उदकसप्पं वा वाळमच्छं वा दिस्वा भीतो पलायति, अनापत्ति। आमसनादीसु भूमिगताय कुम्भिया वुत्तनयेनेव विनिच्छयो वेदितब्बो । अयं पन विसेसो – तत्थ भूमिं खणित्वा कड्ढति, इध कद्दमे ओसारेति। एवं छहाकारेहि ठानपरिच्छेदो होति।
98. Udakaṭṭhe – udake nikkhittaṃ hotīti rājabhayādibhītehi udakena avinassanadhammesu tambalohabhājanādīsu suppaṭicchannaṃ katvā pokkharaṇīādīsu asandanake udake nikkhittaṃ. Tassa patiṭṭhitokāsoyeva ṭhānaṃ, na sabbaṃ udakaṃ. Gacchati vā āpatti dukkaṭassāti agambhīre udake padasā gacchantassa padavāre padavāre dukkaṭaṃ. Gambhīre hatthehi vā pādehi vā payogaṃ karontassa hatthavārehi vā padavārehi vā payoge payoge dukkaṭaṃ. Eseva nayo kumbhigahaṇatthaṃ nimujjanummujjanesu. Sace pana antarā kiñci udakasappaṃ vā vāḷamacchaṃ vā disvā bhīto palāyati, anāpatti. Āmasanādīsu bhūmigatāya kumbhiyā vuttanayeneva vinicchayo veditabbo . Ayaṃ pana viseso – tattha bhūmiṃ khaṇitvā kaḍḍhati, idha kaddame osāreti. Evaṃ chahākārehi ṭhānaparicchedo hoti.
उप्पलादीसु यस्मिं पुप्फे वत्थुं पूरेति, तस्मिं छिन्नमत्ते पाराजिकं। उप्पलजातिकानञ्चेत्थ याव एकस्मिम्पि पस्से वाको न छिज्जति, ताव रक्खति। पदुमजातिकानं पन दण्डे छिन्ने अब्भन्तरे सुत्तं अच्छिन्नम्पि न रक्खति। सामिकेहि छिन्दित्वा ठपितानि उप्पलादीनि होन्ति, यं वत्थुं पूरेति, तस्मिं उद्धटे पाराजिकं। हत्थकबद्धानि होन्ति, यस्मिं हत्थके वत्थु पूरति, तस्मिं उद्धटे पाराजिकं। भारबद्धानि होन्ति, तं भारं छन्नं आकारानं येन केनचि आकारेन ठाना चावेन्तस्स भूमट्ठकुम्भियं वुत्तनयेन पाराजिकं। दीघनाळानि उप्पलादीनि होन्ति, पुप्फेसु वा नाळेसु वा वेणिं कत्वा उदकपिट्ठे रज्जुकेसु तिणानि सन्थरित्वा ठपेन्ति वा बन्धन्ति वा, तेसं दीघतो पुप्फग्गेन च नाळन्तेन च तिरियं परियन्तेहि हेट्ठा पतिट्ठितोकासेन उद्धं उपरि ठितस्स पिट्ठियाति छहाकारेहि ठाना चावनपरिच्छेदो वेदितब्बो।
Uppalādīsu yasmiṃ pupphe vatthuṃ pūreti, tasmiṃ chinnamatte pārājikaṃ. Uppalajātikānañcettha yāva ekasmimpi passe vāko na chijjati, tāva rakkhati. Padumajātikānaṃ pana daṇḍe chinne abbhantare suttaṃ acchinnampi na rakkhati. Sāmikehi chinditvā ṭhapitāni uppalādīni honti, yaṃ vatthuṃ pūreti, tasmiṃ uddhaṭe pārājikaṃ. Hatthakabaddhāni honti, yasmiṃ hatthake vatthu pūrati, tasmiṃ uddhaṭe pārājikaṃ. Bhārabaddhāni honti, taṃ bhāraṃ channaṃ ākārānaṃ yena kenaci ākārena ṭhānā cāventassa bhūmaṭṭhakumbhiyaṃ vuttanayena pārājikaṃ. Dīghanāḷāni uppalādīni honti, pupphesu vā nāḷesu vā veṇiṃ katvā udakapiṭṭhe rajjukesu tiṇāni santharitvā ṭhapenti vā bandhanti vā, tesaṃ dīghato pupphaggena ca nāḷantena ca tiriyaṃ pariyantehi heṭṭhā patiṭṭhitokāsena uddhaṃ upari ṭhitassa piṭṭhiyāti chahākārehi ṭhānā cāvanaparicchedo veditabbo.
योपि उदकपिट्ठियं ठपितपुप्फकलापं उदकं चालेत्वा वीचिं उट्ठापेत्वा केसग्गमत्तम्पि यथाठितट्ठानतो चावेति, पाराजिकं। अथ पन परिकप्पेति ‘‘एत्थ गतं गहेस्सामी’’ति, रक्खति ताव; गतट्ठाने पन उद्धरतो पाराजिकं। उदकतो अच्चुग्गतस्स पुप्फस्स सकलमुदकं ठानं, तं उप्पाटेत्वा उजुकं उद्धरन्तस्स नाळन्ते केसग्गमत्तं उदकतो अतिक्कन्ते पाराजिकं। पुप्फे गहेत्वा अपनामेत्वा आकड्ढन्तो उप्पाटेति, न उदकं ठानं, उप्पाटितमत्ते पाराजिकं। कलापबद्धानि पुप्फानि उदकट्ठाने वा रुक्खे वा गच्छे वा बन्धित्वा ठपेन्ति, बन्धनं अमोचेत्वा इतो चितो च करोन्तस्स थुल्लच्चयं, बन्धने मुत्तमत्ते पाराजिकं। पठमं बन्धनं मोचेत्वा पच्छा हरति, एत्थ छहाकारेहि ठानपरिच्छेदोति इदं उभयं महापच्चरियादीसु वुत्तं। पदुमिनियं पुप्फानि सह पदुमिनिंया गण्हितुकामस्स पुप्फनाळेहि च पत्तनाळेहि च फुट्ठउदकवसेन उद्धञ्चेव तिरियञ्च ठानपरिच्छेदो वेदितब्बो। तं पनस्स पदुमिनिं अनुप्पाटेत्वा पुप्फानि वा पत्तानि वा अत्तनो अभिमुखं आकड्ढन्तस्स थुल्लच्चयं। उप्पाटितमत्ते पाराजिकं।
Yopi udakapiṭṭhiyaṃ ṭhapitapupphakalāpaṃ udakaṃ cāletvā vīciṃ uṭṭhāpetvā kesaggamattampi yathāṭhitaṭṭhānato cāveti, pārājikaṃ. Atha pana parikappeti ‘‘ettha gataṃ gahessāmī’’ti, rakkhati tāva; gataṭṭhāne pana uddharato pārājikaṃ. Udakato accuggatassa pupphassa sakalamudakaṃ ṭhānaṃ, taṃ uppāṭetvā ujukaṃ uddharantassa nāḷante kesaggamattaṃ udakato atikkante pārājikaṃ. Pupphe gahetvā apanāmetvā ākaḍḍhanto uppāṭeti, na udakaṃ ṭhānaṃ, uppāṭitamatte pārājikaṃ. Kalāpabaddhāni pupphāni udakaṭṭhāne vā rukkhe vā gacche vā bandhitvā ṭhapenti, bandhanaṃ amocetvā ito cito ca karontassa thullaccayaṃ, bandhane muttamatte pārājikaṃ. Paṭhamaṃ bandhanaṃ mocetvā pacchā harati, ettha chahākārehi ṭhānaparicchedoti idaṃ ubhayaṃ mahāpaccariyādīsu vuttaṃ. Paduminiyaṃ pupphāni saha paduminiṃyā gaṇhitukāmassa pupphanāḷehi ca pattanāḷehi ca phuṭṭhaudakavasena uddhañceva tiriyañca ṭhānaparicchedo veditabbo. Taṃ panassa paduminiṃ anuppāṭetvā pupphāni vā pattāni vā attano abhimukhaṃ ākaḍḍhantassa thullaccayaṃ. Uppāṭitamatte pārājikaṃ.
पुप्फपत्तनाळे ठानतो अचावेत्वापि पठमं पदुमिनिं उप्पाटेन्तस्स थुल्लच्चयं। पच्छा पुप्फपत्तनाळेसु ठाना चावितेसु पाराजिकं। उप्पाटिताय पदुमिनिया पुप्फं गण्हन्तो पन भण्डं अग्घापेत्वा कारेतब्बो। बहि ठपिते रासिकतकलापबद्धभारबद्धपुप्फेपि एसेव नयो। भिसं वा मुळालं वा येन वत्थु पूरति, तं उप्पाटेन्तस्स पाराजिकं। कद्दमे फुट्ठोकासवसेन चेत्थ ठानं परिच्छिन्दितब्बं। तानि उप्पाटेन्तस्स सुखुमम्पि मूलं अच्छिन्नं होति, रक्खति ताव। भिसपब्बे जातं पत्तं वा पुप्फं वा होति, तम्पि रक्खतीति महाअट्ठकथायमेव वुत्तं। भिसगण्ठिम्हि पन कण्टको होति योब्बनप्पत्तानं मुखपिळका विय, अयं अदीघत्ता न रक्खति। सेसं उप्पलादीसु वुत्तनयमेव।
Pupphapattanāḷe ṭhānato acāvetvāpi paṭhamaṃ paduminiṃ uppāṭentassa thullaccayaṃ. Pacchā pupphapattanāḷesu ṭhānā cāvitesu pārājikaṃ. Uppāṭitāya paduminiyā pupphaṃ gaṇhanto pana bhaṇḍaṃ agghāpetvā kāretabbo. Bahi ṭhapite rāsikatakalāpabaddhabhārabaddhapupphepi eseva nayo. Bhisaṃ vā muḷālaṃ vā yena vatthu pūrati, taṃ uppāṭentassa pārājikaṃ. Kaddame phuṭṭhokāsavasena cettha ṭhānaṃ paricchinditabbaṃ. Tāni uppāṭentassa sukhumampi mūlaṃ acchinnaṃ hoti, rakkhati tāva. Bhisapabbe jātaṃ pattaṃ vā pupphaṃ vā hoti, tampi rakkhatīti mahāaṭṭhakathāyameva vuttaṃ. Bhisagaṇṭhimhi pana kaṇṭako hoti yobbanappattānaṃ mukhapiḷakā viya, ayaṃ adīghattā na rakkhati. Sesaṃ uppalādīsu vuttanayameva.
मच्छकच्छपानं सस्सामिकानं वापिआदीसु सकलमुदकं ठानं। तस्मा यो पटिजग्गनट्ठाने सस्सामिकं मच्छं बळिसेन वा जालेन वा कुमनेन वा हत्थेन वा गण्हाति, तस्स येन मच्छेन वत्थु पूरति, तस्मिं केसग्गमत्तम्पि उदकतो उद्धटमत्ते पाराजिकं। कोचि मच्छो गय्हमानो इतो चितो च धावति, आकासं वा उप्पतति, तीरे वा पतति, आकासे वा ठितं तीरे वा पतितं गण्हतोपि पाराजिकमेव। कच्छपम्पि बहि गोचरत्थं गतं गण्हतो एसेव नयो। उदकट्ठं पन उदका मोचयतो पाराजिकं।
Macchakacchapānaṃ sassāmikānaṃ vāpiādīsu sakalamudakaṃ ṭhānaṃ. Tasmā yo paṭijagganaṭṭhāne sassāmikaṃ macchaṃ baḷisena vā jālena vā kumanena vā hatthena vā gaṇhāti, tassa yena macchena vatthu pūrati, tasmiṃ kesaggamattampi udakato uddhaṭamatte pārājikaṃ. Koci maccho gayhamāno ito cito ca dhāvati, ākāsaṃ vā uppatati, tīre vā patati, ākāse vā ṭhitaṃ tīre vā patitaṃ gaṇhatopi pārājikameva. Kacchapampi bahi gocaratthaṃ gataṃ gaṇhato eseva nayo. Udakaṭṭhaṃ pana udakā mocayato pārājikaṃ.
तेसु तेसु पन जनपदेसु सब्बसाधारणस्स महातळाकस्स निद्धमनतुम्बं निस्साय सब्बसाधारणमेव कुन्नदीसदिसं उदकवाहकं खणन्ति। ततो खुद्दकमातिकायो नीहरित्वा मातिकाकोटियं अत्तनो अत्तनो वळञ्जनत्थाय आवाटे खणन्ति। तेसं पन यदा उदकेन अत्थो होति, तदा आवाटे खुद्दकमातिकायो उदकवाहकञ्च सोधेत्वा निद्धमनतुम्बं उग्घाटेन्ति। ततो उदकेन सद्धिं मच्छा निक्खमित्वा अनुपुब्बेन आवाटे पत्वा वसन्ति। तत्थ तळाके च उदकवाहकेसु च मच्छे गण्हन्ते न वारेन्ति। खुद्दकासु पन अत्तनो अत्तनो मातिकासु उदकआवाटेसु च पविट्ठमच्छे गण्हितुं न देन्ति, वारेन्ति; तत्थ यो तळाके वा निद्धमनतुम्बे वा उदकवाहके वा मच्छे गण्हाति, अवहारेन सो न कारेतब्बो। खुद्दकमातिकासु पन आवाटेसु वा पविट्ठं गण्हन्तो गहितस्स अग्घवसेन कारेतब्बो। सचे ततो गय्हमानो मच्छो आकासे वा उप्पतति, तीरे वा पतति, तं आकासट्ठं वा तीरट्ठं वा उदकविनिमुत्तं गण्हतो अवहारो नत्थि। कस्मा? यस्मा अत्तनो परिग्गहट्ठाने ठितस्सेव ते सामिका। एवरूपा हि तत्थ कतिका। कच्छपेपि एसेव नयो।
Tesu tesu pana janapadesu sabbasādhāraṇassa mahātaḷākassa niddhamanatumbaṃ nissāya sabbasādhāraṇameva kunnadīsadisaṃ udakavāhakaṃ khaṇanti. Tato khuddakamātikāyo nīharitvā mātikākoṭiyaṃ attano attano vaḷañjanatthāya āvāṭe khaṇanti. Tesaṃ pana yadā udakena attho hoti, tadā āvāṭe khuddakamātikāyo udakavāhakañca sodhetvā niddhamanatumbaṃ ugghāṭenti. Tato udakena saddhiṃ macchā nikkhamitvā anupubbena āvāṭe patvā vasanti. Tattha taḷāke ca udakavāhakesu ca macche gaṇhante na vārenti. Khuddakāsu pana attano attano mātikāsu udakaāvāṭesu ca paviṭṭhamacche gaṇhituṃ na denti, vārenti; tattha yo taḷāke vā niddhamanatumbe vā udakavāhake vā macche gaṇhāti, avahārena so na kāretabbo. Khuddakamātikāsu pana āvāṭesu vā paviṭṭhaṃ gaṇhanto gahitassa agghavasena kāretabbo. Sace tato gayhamāno maccho ākāse vā uppatati, tīre vā patati, taṃ ākāsaṭṭhaṃ vā tīraṭṭhaṃ vā udakavinimuttaṃ gaṇhato avahāro natthi. Kasmā? Yasmā attano pariggahaṭṭhāne ṭhitasseva te sāmikā. Evarūpā hi tattha katikā. Kacchapepi eseva nayo.
सचे पन मच्छो गय्हमानो आवाटतो खुद्दकमातिकं आरुहति, तत्थ नं गण्हतोपि अवहारोयेव। खुद्दकमातिकातो पन उदकवाहकं, ततो च तळाकं आरूळ्हं गण्हतो अवहारो नत्थि। यो आवाटतो भत्तसित्थेहि पलोभेत्वा मातिकं आरोपेत्वा गण्हाति, अवहारोव। ततो पन पलोभेत्वा उदकवाहकं आरोपेत्वा गण्हन्तस्स अवहारो नत्थि। केचि पन कुतोचिदेव सब्बसाधारणट्ठानतो मच्छे आनेत्वा पच्छिमवत्थुभागे उदकावाटे खिपित्वा पोसेत्वा दिवसे दिवसे द्वे तीणि उत्तरिभङ्गत्थाय मारेन्ति। एवरूपं मच्छं उदके वा आकासे वा तीरे वा यत्थ कत्थचि ठितं गण्हतो अवहारो एव। कच्छपेपि एसेव नयो।
Sace pana maccho gayhamāno āvāṭato khuddakamātikaṃ āruhati, tattha naṃ gaṇhatopi avahāroyeva. Khuddakamātikāto pana udakavāhakaṃ, tato ca taḷākaṃ ārūḷhaṃ gaṇhato avahāro natthi. Yo āvāṭato bhattasitthehi palobhetvā mātikaṃ āropetvā gaṇhāti, avahārova. Tato pana palobhetvā udakavāhakaṃ āropetvā gaṇhantassa avahāro natthi. Keci pana kutocideva sabbasādhāraṇaṭṭhānato macche ānetvā pacchimavatthubhāge udakāvāṭe khipitvā posetvā divase divase dve tīṇi uttaribhaṅgatthāya mārenti. Evarūpaṃ macchaṃ udake vā ākāse vā tīre vā yattha katthaci ṭhitaṃ gaṇhato avahāro eva. Kacchapepi eseva nayo.
निदाघकाले पन नदिया सोते पच्छिन्ने कत्थचि निन्नट्ठाने उदकं तिट्ठति, तत्थ मनुस्सा मच्छानं विनासाय मदनफलवसादीनि पक्खिपित्वा गच्छन्ति, मच्छा तानि खादन्ता मरित्वा उत्ताना उदके प्लवन्ता तिट्ठन्ति। यो तत्थ गन्त्वा ‘‘याव सामिका नागच्छन्ति, ताविमे मच्छे गण्हिस्सामी’’ति गण्हाति, अग्घवसेन कारेतब्बो। पंसुकूलसञ्ञाय गण्हतो अवहारो नत्थि, आहरापेन्ते पन भण्डदेय्यं। मच्छविसं पक्खिपित्वा गतमनुस्सा भाजनानि आहरित्वा पूरेत्वा गच्छन्ति, याव ‘‘पुनपि आगच्छिस्सामा’’ति सालया होन्ति, ताव ते सस्सामिकमच्छाव। यदा पन ते ‘‘अलं अम्हाक’’न्ति निरालया पक्कमन्ति, ततो पट्ठाय थेय्यचित्तेन गण्हन्तस्स दुक्कटं। पंसुकूलसञ्ञिस्स अनापत्ति। यथा च मच्छकच्छपेसु, एवं सब्बायपि ओदकजातिया विनिच्छयो वेदितब्बोति।
Nidāghakāle pana nadiyā sote pacchinne katthaci ninnaṭṭhāne udakaṃ tiṭṭhati, tattha manussā macchānaṃ vināsāya madanaphalavasādīni pakkhipitvā gacchanti, macchā tāni khādantā maritvā uttānā udake plavantā tiṭṭhanti. Yo tattha gantvā ‘‘yāva sāmikā nāgacchanti, tāvime macche gaṇhissāmī’’ti gaṇhāti, agghavasena kāretabbo. Paṃsukūlasaññāya gaṇhato avahāro natthi, āharāpente pana bhaṇḍadeyyaṃ. Macchavisaṃ pakkhipitvā gatamanussā bhājanāni āharitvā pūretvā gacchanti, yāva ‘‘punapi āgacchissāmā’’ti sālayā honti, tāva te sassāmikamacchāva. Yadā pana te ‘‘alaṃ amhāka’’nti nirālayā pakkamanti, tato paṭṭhāya theyyacittena gaṇhantassa dukkaṭaṃ. Paṃsukūlasaññissa anāpatti. Yathā ca macchakacchapesu, evaṃ sabbāyapi odakajātiyā vinicchayo veditabboti.
उदकट्ठकथा निट्ठिता।
Udakaṭṭhakathā niṭṭhitā.
नावट्ठकथा
Nāvaṭṭhakathā
९९. नावट्ठे – पठमं ताव नावं दस्सेन्तो ‘‘नावा नाम याय तरती’’ति आह। तस्मा इध अन्तमसो रजनदोणिकापि वेणुकलापकोपि ‘‘नावा’’त्वेव वेदितब्बो। सीमासम्मन्नने पन धुवनावा अन्तो खणित्वा वा फलकेहि बन्धित्वा वा कता सब्बन्तिमेन परिच्छेदेन तिण्णं वाहनिका एव वट्टति। इध पन एकस्सपि वाहनिका ‘‘नावा’’ त्वेव वुच्चति। नावाय निक्खित्तन्ति यंकिञ्चि इन्द्रियबद्धं वा अनिन्द्रियबद्धं वा; तस्स अवहारलक्खणं थलट्ठे वुत्तनयेनेव वेदितब्बं। नावं अवहरिस्सामीतिआदिम्हि च दुतियपरियेसनगमनआमसनफन्दापनानि वुत्तनयानेव। बन्धनं मोचेतीति एत्थ पन या बन्धने मुत्तमत्ते ठाना न चवति, तस्सा बन्धनं याव न मुत्तं होति, ताव दुक्कटं। मुत्ते पन थुल्लच्चयम्पि पाराजिकम्पि होति, तं परतो आवि भविस्सति। सेसं वुत्तनयमेव। अयं ताव पाळिवण्णना।
99. Nāvaṭṭhe – paṭhamaṃ tāva nāvaṃ dassento ‘‘nāvā nāma yāya taratī’’ti āha. Tasmā idha antamaso rajanadoṇikāpi veṇukalāpakopi ‘‘nāvā’’tveva veditabbo. Sīmāsammannane pana dhuvanāvā anto khaṇitvā vā phalakehi bandhitvā vā katā sabbantimena paricchedena tiṇṇaṃ vāhanikā eva vaṭṭati. Idha pana ekassapi vāhanikā ‘‘nāvā’’ tveva vuccati. Nāvāya nikkhittanti yaṃkiñci indriyabaddhaṃ vā anindriyabaddhaṃ vā; tassa avahāralakkhaṇaṃ thalaṭṭhe vuttanayeneva veditabbaṃ. Nāvaṃ avaharissāmītiādimhi ca dutiyapariyesanagamanaāmasanaphandāpanāni vuttanayāneva. Bandhanaṃ mocetīti ettha pana yā bandhane muttamatte ṭhānā na cavati, tassā bandhanaṃ yāva na muttaṃ hoti, tāva dukkaṭaṃ. Mutte pana thullaccayampi pārājikampi hoti, taṃ parato āvi bhavissati. Sesaṃ vuttanayameva. Ayaṃ tāva pāḷivaṇṇanā.
अयं पनेत्थ पाळिमुत्तकविनिच्छयो – चण्डसोते बन्धित्वा ठपितनावाय एकं ठानं बन्धनमेव , तस्मिं मुत्तमत्ते पाराजिकं। तत्थ युत्ति पुब्बे वुत्ता एव। विप्पनट्ठा नावा पन यं यं उदकप्पदेसं फरित्वा ठिता होति, स्वास्सा ठानं। तस्मा तं उद्धं वा उच्चारेन्तस्स, अधो वा ओपिलापेन्तस्स, चतूसु वा दिसासु फुट्ठोकासं अतिक्कामेन्तस्स अतिक्कन्तमत्ते पाराजिकं। निच्चले उदके अबन्धनं अत्तनो धम्मताय ठितनावं पुरतो वा पच्छतो वा वामदक्खिणपस्सतो वा कड्ढन्तस्स एकेनन्तेन फुट्ठोकासं अपरेन उदके पतिट्ठितन्तेन अतिक्कन्तमत्ते पाराजिकं। उद्धं केसग्गमत्तं उदकतो मोचिते अधो नावातलेन फुट्ठोकासं मुखवट्टिं अतिक्कन्तमत्ते पाराजिकं। तीरे बन्धित्वा निच्चले उदके ठपितनावाय बन्धनञ्च ठितोकासो चाति द्वे ठानानि। तं पठमं बन्धना मोचेति, थुल्लच्चयं। पच्छा छन्नं आकारानं अञ्ञतरेन ठाना चावेति, पाराजिकं। पठमं ठाना चावेत्वा पच्छा बन्धनमोचनेपि एसेव नयो। थले उस्सादेत्वा उक्कुज्जित्वा ठपितनावाय फुट्ठोकासोव ठानं। तस्सा पञ्चहाकारेहि ठानपरिच्छेदो वेदितब्बो।
Ayaṃ panettha pāḷimuttakavinicchayo – caṇḍasote bandhitvā ṭhapitanāvāya ekaṃ ṭhānaṃ bandhanameva , tasmiṃ muttamatte pārājikaṃ. Tattha yutti pubbe vuttā eva. Vippanaṭṭhā nāvā pana yaṃ yaṃ udakappadesaṃ pharitvā ṭhitā hoti, svāssā ṭhānaṃ. Tasmā taṃ uddhaṃ vā uccārentassa, adho vā opilāpentassa, catūsu vā disāsu phuṭṭhokāsaṃ atikkāmentassa atikkantamatte pārājikaṃ. Niccale udake abandhanaṃ attano dhammatāya ṭhitanāvaṃ purato vā pacchato vā vāmadakkhiṇapassato vā kaḍḍhantassa ekenantena phuṭṭhokāsaṃ aparena udake patiṭṭhitantena atikkantamatte pārājikaṃ. Uddhaṃ kesaggamattaṃ udakato mocite adho nāvātalena phuṭṭhokāsaṃ mukhavaṭṭiṃ atikkantamatte pārājikaṃ. Tīre bandhitvā niccale udake ṭhapitanāvāya bandhanañca ṭhitokāso cāti dve ṭhānāni. Taṃ paṭhamaṃ bandhanā moceti, thullaccayaṃ. Pacchā channaṃ ākārānaṃ aññatarena ṭhānā cāveti, pārājikaṃ. Paṭhamaṃ ṭhānā cāvetvā pacchā bandhanamocanepi eseva nayo. Thale ussādetvā ukkujjitvā ṭhapitanāvāya phuṭṭhokāsova ṭhānaṃ. Tassā pañcahākārehi ṭhānaparicchedo veditabbo.
निक्कुज्जित्वा ठपितनावाय पन मुखवट्टिया फुट्ठोकासोव ठानं, तस्सापि पञ्चहाकारेहि ठानपरिच्छेदं ञत्वा यतो कुतोचि फुट्ठोकासं उद्धञ्च केसग्गमत्तं अतिक्कन्तमत्ते पाराजिकं वेदितब्बं। थले पन उस्सादेत्वा द्विन्नं दारुघटिकानं उपरि ठपितनावाय दारुघटिकानं फुट्ठोकासोयेव ठानं, तस्मा तत्थ मञ्चपादमत्थकेसुयेव पत्थटबद्धसाटके नागदन्तेसु ठपितभिन्दिवाले च वुत्तनयेन विनिच्छयो वेदितब्बो।
Nikkujjitvā ṭhapitanāvāya pana mukhavaṭṭiyā phuṭṭhokāsova ṭhānaṃ, tassāpi pañcahākārehi ṭhānaparicchedaṃ ñatvā yato kutoci phuṭṭhokāsaṃ uddhañca kesaggamattaṃ atikkantamatte pārājikaṃ veditabbaṃ. Thale pana ussādetvā dvinnaṃ dārughaṭikānaṃ upari ṭhapitanāvāya dārughaṭikānaṃ phuṭṭhokāsoyeva ṭhānaṃ, tasmā tattha mañcapādamatthakesuyeva patthaṭabaddhasāṭake nāgadantesu ṭhapitabhindivāle ca vuttanayena vinicchayo veditabbo.
योत्तबद्धाय पन नावाय सट्ठिसत्ततिब्यामप्पमाणं योत्तं अमोचेत्वाव आकड्ढित्वा
Yottabaddhāya pana nāvāya saṭṭhisattatibyāmappamāṇaṃ yottaṃ amocetvāva ākaḍḍhitvā
पथविलग्गं कत्वा सह योत्तेन थले ठपिताय नावाय न फुट्ठोकासमत्तमेव ठानं। अथ खो योत्तकोटितो पट्ठाय याव नावाय पथवियं पतिट्ठितोकासस्स पच्छिमन्तो ताव दीघतो, तिरियं पन नावाय च योत्तस्स च पथवियं पतिट्ठितपरियन्तप्पमाणं ठानन्ति वेदितब्बं। तं दीघतो वा तिरियतो वा कड्ढन्तस्स एकेनन्तेन फुट्ठोकासं अपरेन पथवियं पतिट्ठितन्तेन अतिक्कन्तमत्ते, उद्धं केसग्गमत्तं सह योत्तेन पथवितो मोचिते पाराजिकं। यो पन तित्थे ठितनावं आरुहित्वा थेय्यचित्तो अरित्तेन वा फियेन वा पाजेति, पाराजिकं। सचे पन छत्तं वा पणामेत्वा चीवरं वा पादेहि अक्कमित्वा हत्थेहि उक्खिपित्वा लङ्कारसदिसं कत्वा वातं गण्हापेति, बलवा च वातो आगम्म नावं हरति, वातेनेव सा हटा होति; पुग्गलस्स नत्थि अवहारो। पयोगो अत्थि, सो पन ठाना चावनपयोगो न होति। यदि पन तं नावं एवं गच्छन्तिं पकतिगमनं उपच्छिन्दित्वा अञ्ञं दिसाभागं नेति, पाराजिकं। सयमेव यंकिञ्चि गामतित्थं सम्पत्तं ठाना अचावेन्तोव विक्किणित्वा गच्छति, नेव अत्थि अवहारो। भण्डदेय्यं पन होतीति।
Pathavilaggaṃ katvā saha yottena thale ṭhapitāya nāvāya na phuṭṭhokāsamattameva ṭhānaṃ. Atha kho yottakoṭito paṭṭhāya yāva nāvāya pathaviyaṃ patiṭṭhitokāsassa pacchimanto tāva dīghato, tiriyaṃ pana nāvāya ca yottassa ca pathaviyaṃ patiṭṭhitapariyantappamāṇaṃ ṭhānanti veditabbaṃ. Taṃ dīghato vā tiriyato vā kaḍḍhantassa ekenantena phuṭṭhokāsaṃ aparena pathaviyaṃ patiṭṭhitantena atikkantamatte, uddhaṃ kesaggamattaṃ saha yottena pathavito mocite pārājikaṃ. Yo pana titthe ṭhitanāvaṃ āruhitvā theyyacitto arittena vā phiyena vā pājeti, pārājikaṃ. Sace pana chattaṃ vā paṇāmetvā cīvaraṃ vā pādehi akkamitvā hatthehi ukkhipitvā laṅkārasadisaṃ katvā vātaṃ gaṇhāpeti, balavā ca vāto āgamma nāvaṃ harati, vāteneva sā haṭā hoti; puggalassa natthi avahāro. Payogo atthi, so pana ṭhānā cāvanapayogo na hoti. Yadi pana taṃ nāvaṃ evaṃ gacchantiṃ pakatigamanaṃ upacchinditvā aññaṃ disābhāgaṃ neti, pārājikaṃ. Sayameva yaṃkiñci gāmatitthaṃ sampattaṃ ṭhānā acāventova vikkiṇitvā gacchati, neva atthi avahāro. Bhaṇḍadeyyaṃ pana hotīti.
नावट्ठकथा निट्ठिता।
Nāvaṭṭhakathā niṭṭhitā.
यानट्ठकथा
Yānaṭṭhakathā
१००. यानट्ठे – यानं ताव दस्सेन्तो ‘‘यानं नाम वय्ह’’न्तिआदिमाह। तत्थ उपरि मण्डपसदिसं पदरच्छन्नं सब्बपलिगुण्ठिमं वा छादेत्वा कतं वय्हं। उभोसु पस्सेसु सुवण्णरजतादिमया गोपानसियो दत्वा गरुळपक्खकनयेन कता सन्दमानिका। रथो च सकटञ्च पाकटमेव। तेसु यत्थ कत्थचि सविञ्ञाणकं वा अविञ्ञाणकं वा रासिआदिवसेन ठपितं भण्डं थेय्यचित्तेन ठाना चावेन्तस्स नावट्ठे च थलट्ठे च वुत्तनयेनेव पाराजिकं वेदितब्बं।
100. Yānaṭṭhe – yānaṃ tāva dassento ‘‘yānaṃ nāma vayha’’ntiādimāha. Tattha upari maṇḍapasadisaṃ padaracchannaṃ sabbapaliguṇṭhimaṃ vā chādetvā kataṃ vayhaṃ. Ubhosu passesu suvaṇṇarajatādimayā gopānasiyo datvā garuḷapakkhakanayena katā sandamānikā. Ratho ca sakaṭañca pākaṭameva. Tesu yattha katthaci saviññāṇakaṃ vā aviññāṇakaṃ vā rāsiādivasena ṭhapitaṃ bhaṇḍaṃ theyyacittena ṭhānā cāventassa nāvaṭṭhe ca thalaṭṭhe ca vuttanayeneva pārājikaṃ veditabbaṃ.
अयं पन विसेसो – यानट्ठं तण्डुलादिभण्डं पिटकेन गण्हतो पिटके अनुक्खित्तेपि पिटकं अपहरित्वा तण्डुलादीनं एकाबद्धभावे विकोपिते पाराजिकं। थलट्ठादीसुपि अयं नयो लब्भति। यानं अवहरिस्सामीतिआदिम्हि दुतियपरियेसनादीनि वुत्तनयानेव। ठाना चावेतीति एत्थ पन दुकयुत्तस्स यानस्स द्विन्नं गोणानं अट्ठ पादा, द्वे च चक्कानीति दस ठानानि। तं थेय्यचित्तस्स धुरे निसीदित्वा पाजयतो गोणानं पादुद्धारे थुल्लच्चयं। चक्कानं पन पथवियं पतिट्ठितप्पदेसतो केसग्गमत्ते अतिक्कन्ते पाराजिकं। सचे पन गोणा ‘‘नायं अम्हाकं सामिको’’ति ञत्वा धुरं छड्डेत्वा आकड्ढन्ता तिट्ठन्ति वा फन्दन्ति वा, रक्खति ताव। गोणे पुन उजुकं पटिपादेत्वा धुरं आरोपेत्वा दळ्हं योजेत्वा पाचनेन विज्झित्वा पाजेन्तस्स वुत्तनयेनेव तेसं पादुद्धारे थुल्लच्चयं। चक्कातिक्कमे पाराजिकं।
Ayaṃ pana viseso – yānaṭṭhaṃ taṇḍulādibhaṇḍaṃ piṭakena gaṇhato piṭake anukkhittepi piṭakaṃ apaharitvā taṇḍulādīnaṃ ekābaddhabhāve vikopite pārājikaṃ. Thalaṭṭhādīsupi ayaṃ nayo labbhati. Yānaṃ avaharissāmītiādimhi dutiyapariyesanādīni vuttanayāneva. Ṭhānā cāvetīti ettha pana dukayuttassa yānassa dvinnaṃ goṇānaṃ aṭṭha pādā, dve ca cakkānīti dasa ṭhānāni. Taṃ theyyacittassa dhure nisīditvā pājayato goṇānaṃ pāduddhāre thullaccayaṃ. Cakkānaṃ pana pathaviyaṃ patiṭṭhitappadesato kesaggamatte atikkante pārājikaṃ. Sace pana goṇā ‘‘nāyaṃ amhākaṃ sāmiko’’ti ñatvā dhuraṃ chaḍḍetvā ākaḍḍhantā tiṭṭhanti vā phandanti vā, rakkhati tāva. Goṇe puna ujukaṃ paṭipādetvā dhuraṃ āropetvā daḷhaṃ yojetvā pācanena vijjhitvā pājentassa vuttanayeneva tesaṃ pāduddhāre thullaccayaṃ. Cakkātikkame pārājikaṃ.
सचेपि सकद्दमे मग्गे एकं चक्कं कद्दमे लग्गं होति, दुतियं चक्कं गोणा परिवत्तेन्ता पवत्तेन्ति, एकस्स ठितत्ता न ताव अवहारो होति । गोणे पन पुन उजुकं पटिपादेत्वा पाजेन्तस्स ठितचक्के केसग्गमत्तं फुट्ठोकासं अतिक्कन्ते पाराजिकं। चतुयुत्तकस्स पन अट्ठारस ठानानि, अट्ठयुत्तकस्स चतुत्तिंसाति – एतेनुपायेन युत्तयानस्स ठानभेदो वेदितब्बो।
Sacepi sakaddame magge ekaṃ cakkaṃ kaddame laggaṃ hoti, dutiyaṃ cakkaṃ goṇā parivattentā pavattenti, ekassa ṭhitattā na tāva avahāro hoti . Goṇe pana puna ujukaṃ paṭipādetvā pājentassa ṭhitacakke kesaggamattaṃ phuṭṭhokāsaṃ atikkante pārājikaṃ. Catuyuttakassa pana aṭṭhārasa ṭhānāni, aṭṭhayuttakassa catuttiṃsāti – etenupāyena yuttayānassa ṭhānabhedo veditabbo.
यं पन अयुत्तकं धुरे एकाय पच्छतो च द्वीहि उपत्थम्भिनीहि उपत्थम्भेत्वा ठपितं, तस्स तिण्णं उपत्थम्भिनीनं चक्कानञ्च वसेन पञ्च ठानानि। सचे धुरे उपत्थम्भिनी हेट्ठाभागे कप्पकता होति, छ ठानानि। पच्छतो पन अनुपत्थम्भेत्वा धुरे उपत्थम्भितस्सेव उपत्थम्भिनीवसेन तीणि वा चत्तारि वा ठानानि। धुरेन फलकस्स वा दारुकस्स वा उपरि ठपितस्स तीणि ठानानि। तथा पथवियं ठपितस्स। तं धुरंकड्ढित्वा वा उक्खिपित्वा वा पुरतो च पच्छतो च ठाना चावेन्तस्स थुल्लच्चयं। चक्कानं पतिट्ठितट्ठाने केसग्गमत्तं अतिक्कन्ते पाराजिकं। चक्कानि अपनेत्वा द्वीहि अक्खसीसेहि दारूनं उपरि ठपितस्स द्वे ठानानि। तं कड्ढन्तो वा उक्खिपन्तो वा फुट्ठोकासं अतिक्कामेति, पाराजिकं। भूमियं ठपितस्स धुरेन च चतूहि च अक्खुद्धीहि पतिट्ठितवसेन पञ्च ठानानि। तं धुरे गहेत्वा कड्ढतो उद्धीनं पच्छिमन्तेहि पुरिमन्ते अतिक्कन्ते पाराजिकं। उद्धीसु गहेत्वा कड्ढतो उद्धीनं पुरिमन्तेहि पच्छिमन्ते अतिक्कन्ते पाराजिकं। पस्से गहेत्वा कड्ढतो उद्धीनंयेव तिरियं पतिट्ठितट्ठानस्स अतिक्कमेन पाराजिकं। मज्झे गहेत्वा उक्खिपतो केसग्गमत्तं पथवितो मुत्ते पाराजिकं। अथ उद्धिखाणुका न होन्ति, सममेव बाहं कत्वा मज्झे विज्झित्वा अक्खसीसानि पवेसितानि होन्ति, तं हेट्ठिमतलस्स समन्ता सब्बं पथविं फुसित्वा तिट्ठति। तत्थ चतूसु दिसासु उद्धञ्च फुट्ठट्ठानातिक्कमवसेन पाराजिकं वेदितब्बं। भूमियं नाभिया ठपितचक्कस्स एकमेव ठानं, तस्स पञ्चहाकारेहि परिच्छेदो। नेमिपस्सेन च नाभिया च फुसित्वा ठितस्स द्वे ठानानि। नेमिया उट्ठितभागं पादेन अक्कमित्वा भूमियं फुसापेत्वा अरेसु वा नेमिया वा गहेत्वा उक्खिपन्तस्स अत्तना कतट्ठानं ठानं न होति, तस्मा तस्मिं ठितेपि अवसेसट्ठाने अतिक्कन्तमत्ते पाराजिकं।
Yaṃ pana ayuttakaṃ dhure ekāya pacchato ca dvīhi upatthambhinīhi upatthambhetvā ṭhapitaṃ, tassa tiṇṇaṃ upatthambhinīnaṃ cakkānañca vasena pañca ṭhānāni. Sace dhure upatthambhinī heṭṭhābhāge kappakatā hoti, cha ṭhānāni. Pacchato pana anupatthambhetvā dhure upatthambhitasseva upatthambhinīvasena tīṇi vā cattāri vā ṭhānāni. Dhurena phalakassa vā dārukassa vā upari ṭhapitassa tīṇi ṭhānāni. Tathā pathaviyaṃ ṭhapitassa. Taṃ dhuraṃkaḍḍhitvā vā ukkhipitvā vā purato ca pacchato ca ṭhānā cāventassa thullaccayaṃ. Cakkānaṃ patiṭṭhitaṭṭhāne kesaggamattaṃ atikkante pārājikaṃ. Cakkāni apanetvā dvīhi akkhasīsehi dārūnaṃ upari ṭhapitassa dve ṭhānāni. Taṃ kaḍḍhanto vā ukkhipanto vā phuṭṭhokāsaṃ atikkāmeti, pārājikaṃ. Bhūmiyaṃ ṭhapitassa dhurena ca catūhi ca akkhuddhīhi patiṭṭhitavasena pañca ṭhānāni. Taṃ dhure gahetvā kaḍḍhato uddhīnaṃ pacchimantehi purimante atikkante pārājikaṃ. Uddhīsu gahetvā kaḍḍhato uddhīnaṃ purimantehi pacchimante atikkante pārājikaṃ. Passe gahetvā kaḍḍhato uddhīnaṃyeva tiriyaṃ patiṭṭhitaṭṭhānassa atikkamena pārājikaṃ. Majjhe gahetvā ukkhipato kesaggamattaṃ pathavito mutte pārājikaṃ. Atha uddhikhāṇukā na honti, samameva bāhaṃ katvā majjhe vijjhitvā akkhasīsāni pavesitāni honti, taṃ heṭṭhimatalassa samantā sabbaṃ pathaviṃ phusitvā tiṭṭhati. Tattha catūsu disāsu uddhañca phuṭṭhaṭṭhānātikkamavasena pārājikaṃ veditabbaṃ. Bhūmiyaṃ nābhiyā ṭhapitacakkassa ekameva ṭhānaṃ, tassa pañcahākārehi paricchedo. Nemipassena ca nābhiyā ca phusitvā ṭhitassa dve ṭhānāni. Nemiyā uṭṭhitabhāgaṃ pādena akkamitvā bhūmiyaṃ phusāpetvā aresu vā nemiyā vā gahetvā ukkhipantassa attanā kataṭṭhānaṃ ṭhānaṃ na hoti, tasmā tasmiṃ ṭhitepi avasesaṭṭhāne atikkantamatte pārājikaṃ.
भित्तिं निस्साय ठपितचक्कस्सापि द्वे ठानानि। तत्थ पठमं भित्तितो मोचेन्तस्स थुल्लच्चयं। पच्छा पथवितो केसग्गमत्तुद्धारे पाराजिकं। पठमं भूमितो मोचेन्तस्स पन सचे भित्तियं पतिट्ठितट्ठानं न कुप्पति, एसेव नयो। अथ अरेसु गहेत्वा हेट्ठा कड्ढन्तस्स भित्तिं फुसित्वा ठितोकासस्स उपरिमो अन्तो हेट्ठिमं अतिक्कमति, पाराजिकं। मग्गप्पटिपन्ने याने यानसामिको केनचिदेव करणीयेन ओरोहित्वा मग्गा ओक्कन्तो होति, अथञ्ञो भिक्खु पटिपथं आगच्छन्तो आरक्खसुञ्ञं पस्सित्वा, ‘‘यानं अवहरिस्सामी’’ति आरोहति, तस्स पयोगं विनायेव गोणा गहेत्वा पक्कन्ता, अवहारो नत्थि। सेसं नावायं वुत्तसदिसन्ति।
Bhittiṃ nissāya ṭhapitacakkassāpi dve ṭhānāni. Tattha paṭhamaṃ bhittito mocentassa thullaccayaṃ. Pacchā pathavito kesaggamattuddhāre pārājikaṃ. Paṭhamaṃ bhūmito mocentassa pana sace bhittiyaṃ patiṭṭhitaṭṭhānaṃ na kuppati, eseva nayo. Atha aresu gahetvā heṭṭhā kaḍḍhantassa bhittiṃ phusitvā ṭhitokāsassa uparimo anto heṭṭhimaṃ atikkamati, pārājikaṃ. Maggappaṭipanne yāne yānasāmiko kenacideva karaṇīyena orohitvā maggā okkanto hoti, athañño bhikkhu paṭipathaṃ āgacchanto ārakkhasuññaṃ passitvā, ‘‘yānaṃ avaharissāmī’’ti ārohati, tassa payogaṃ vināyeva goṇā gahetvā pakkantā, avahāro natthi. Sesaṃ nāvāyaṃ vuttasadisanti.
यानट्ठकथा निट्ठिता।
Yānaṭṭhakathā niṭṭhitā.
भारट्ठकथा
Bhāraṭṭhakathā
१०१. इतो परं भारोयेव भारट्ठं। सो सीसभारादिवसेन चतुधा दस्सितो। तत्थ सीसभारादीसु असम्मोहत्थं सीसादीनं परिच्छेदो वेदितब्बो। तत्थ सीसस्स ताव पुरिमगले गलवाटको, पिट्ठिगले केसञ्चि केसन्ते आवट्टो होति, गलस्सेव उभोसु पस्सेसु केसञ्चि केसा ओरुय्ह जायन्ति, ये कण्णचूळिकाति वुच्चन्ति, तेसं अधोभागो चाति अयं हेट्ठिमपरिच्छेदो, ततो उपरि सीसं। एत्थन्तरे ठितभारो सीसभारो नाम।
101. Ito paraṃ bhāroyeva bhāraṭṭhaṃ. So sīsabhārādivasena catudhā dassito. Tattha sīsabhārādīsu asammohatthaṃ sīsādīnaṃ paricchedo veditabbo. Tattha sīsassa tāva purimagale galavāṭako, piṭṭhigale kesañci kesante āvaṭṭo hoti, galasseva ubhosu passesu kesañci kesā oruyha jāyanti, ye kaṇṇacūḷikāti vuccanti, tesaṃ adhobhāgo cāti ayaṃ heṭṭhimaparicchedo, tato upari sīsaṃ. Etthantare ṭhitabhāro sīsabhāro nāma.
उभोसु पस्सेसु कण्णचूळिकाहि पट्ठाय हेट्ठा, कप्परेहि पट्ठाय उपरि, पिट्ठिगलावत्ततो च गलवाटकतो च पट्ठाय हेट्ठा, पिट्ठिवेमज्झावत्ततो च उरपरिच्छेदमज्झे हदयआवाटतो च पट्ठाय उपरि खन्धो। एत्थन्तरे ठितभारो खन्धभारो नाम।
Ubhosu passesu kaṇṇacūḷikāhi paṭṭhāya heṭṭhā, kapparehi paṭṭhāya upari, piṭṭhigalāvattato ca galavāṭakato ca paṭṭhāya heṭṭhā, piṭṭhivemajjhāvattato ca uraparicchedamajjhe hadayaāvāṭato ca paṭṭhāya upari khandho. Etthantare ṭhitabhāro khandhabhāro nāma.
पिट्ठिवेमज्झावत्ततो पन हदयआवाटतो च पट्ठाय हेट्ठा याव पादनखसिखा, अयं कटिपरिच्छेदो। एत्थन्तरे समन्ततो सरीरे ठितभारो कटिभारो नाम।
Piṭṭhivemajjhāvattato pana hadayaāvāṭato ca paṭṭhāya heṭṭhā yāva pādanakhasikhā, ayaṃ kaṭiparicchedo. Etthantare samantato sarīre ṭhitabhāro kaṭibhāro nāma.
कप्परतो पट्ठाय पन हेट्ठा याव हत्थनखसिखा, अयं ओलम्बकपरिच्छेदो। एत्थन्तरे ठितभारो ओलम्बको नाम।
Kapparato paṭṭhāya pana heṭṭhā yāva hatthanakhasikhā, ayaṃ olambakaparicchedo. Etthantare ṭhitabhāro olambako nāma.
इदानि सीसे भारन्तिआदीसु अयं अपुब्बविनिच्छयो – यो भिक्खु ‘‘इदं गहेत्वा एत्थ याही’’ति सामिकेहि अनाणत्तो सयमेव ‘‘मय्हं इदं नाम देथ, अहं वो भण्डं वहामी’’ति तेसं भण्डं सीसेन आदाय गच्छन्तो थेय्यचित्तेन तं भण्डं आमसति, दुक्कटं। यथावुत्तसीसपरिच्छेदं अनतिक्कामेन्तोव इतो चितो च घंसन्तो सारेतिपि पच्चासारेतिपि, थुल्लच्चयं। खन्धं ओरोपितमत्ते किञ्चापि सामिकानं ‘‘वहतू’’ति चित्तं अत्थि, तेहि पन अनाणत्तत्ता पाराजिकं। खन्धं पन अनोरोपेत्वापि सीसतो केसग्गमत्तं मोचेन्तस्स पाराजिकं। यमकभारस्स पन एको भारो सीसे पतिट्ठाति, एको पिट्ठियं, तत्थ द्विन्नं ठानानं वसेन विनिच्छयो वेदितब्बो। अयं पन सुद्धसीसभारादीनंयेव वसेन देसना आरद्धा। यो चायं सीसभारे वुत्तो, खन्धभारादीसुपि अयमेव विनिच्छयो।
Idāni sīse bhārantiādīsu ayaṃ apubbavinicchayo – yo bhikkhu ‘‘idaṃ gahetvā ettha yāhī’’ti sāmikehi anāṇatto sayameva ‘‘mayhaṃ idaṃ nāma detha, ahaṃ vo bhaṇḍaṃ vahāmī’’ti tesaṃ bhaṇḍaṃ sīsena ādāya gacchanto theyyacittena taṃ bhaṇḍaṃ āmasati, dukkaṭaṃ. Yathāvuttasīsaparicchedaṃ anatikkāmentova ito cito ca ghaṃsanto sāretipi paccāsāretipi, thullaccayaṃ. Khandhaṃ oropitamatte kiñcāpi sāmikānaṃ ‘‘vahatū’’ti cittaṃ atthi, tehi pana anāṇattattā pārājikaṃ. Khandhaṃ pana anoropetvāpi sīsato kesaggamattaṃ mocentassa pārājikaṃ. Yamakabhārassa pana eko bhāro sīse patiṭṭhāti, eko piṭṭhiyaṃ, tattha dvinnaṃ ṭhānānaṃ vasena vinicchayo veditabbo. Ayaṃ pana suddhasīsabhārādīnaṃyeva vasena desanā āraddhā. Yo cāyaṃ sīsabhāre vutto, khandhabhārādīsupi ayameva vinicchayo.
हत्थे भारन्ति एत्थ पन हत्थेन गहितत्ता ओलम्बको ‘‘हत्थे भारो’’ति वुत्तो।
Hatthebhāranti ettha pana hatthena gahitattā olambako ‘‘hatthe bhāro’’ti vutto.
सो पठमंयेव भूमितो वा गहितो होतु, सुद्धचित्तेन सीसादीहि वा, ‘‘हत्थे भारो’’ त्वेव सङ्ख्यं गच्छति । तं थेय्यचित्तेन तादिसं गहनट्ठानं दिस्वा भूमियं वा गच्छादीसु वा निक्खिपन्तस्स हत्थतो मुत्तमत्ते पाराजिकं। भूमितो गण्हातीति एत्थ पन तेसं भारानं यंकिञ्चि पातरासादिकारणा सुद्धचित्तेन भूमियं निक्खिपित्वा पुन थेय्यचित्तेन केसग्गमत्तं उद्धरन्तस्स पाराजिकन्ति।
So paṭhamaṃyeva bhūmito vā gahito hotu, suddhacittena sīsādīhi vā, ‘‘hatthe bhāro’’ tveva saṅkhyaṃ gacchati . Taṃ theyyacittena tādisaṃ gahanaṭṭhānaṃ disvā bhūmiyaṃ vā gacchādīsu vā nikkhipantassa hatthato muttamatte pārājikaṃ. Bhūmito gaṇhātīti ettha pana tesaṃ bhārānaṃ yaṃkiñci pātarāsādikāraṇā suddhacittena bhūmiyaṃ nikkhipitvā puna theyyacittena kesaggamattaṃ uddharantassa pārājikanti.
भारट्ठकथा निट्ठिता।
Bhāraṭṭhakathā niṭṭhitā.
आरामट्ठकथा
Ārāmaṭṭhakathā
१०२. आरामट्ठेपि – आरामं ताव दस्सेन्तो ‘‘आरामो नाम पुप्फारामो फलारामो’’ति आह। तेसु वस्सिकादीनं पुप्फनको पुप्फारामो। अम्बफलादीनं फलनको फलारामो। आरामे चतूहि ठानेहि निक्खित्तस्स विनिच्छयो भूमट्ठादीसु वुत्तनयो एव।
102. Ārāmaṭṭhepi – ārāmaṃ tāva dassento ‘‘ārāmo nāma pupphārāmo phalārāmo’’ti āha. Tesu vassikādīnaṃ pupphanako pupphārāmo. Ambaphalādīnaṃ phalanako phalārāmo. Ārāme catūhi ṭhānehi nikkhittassa vinicchayo bhūmaṭṭhādīsu vuttanayo eva.
तत्थजातके पन मूलन्ति उसीरहिरिवेरादिकं यंकिञ्चि मूलं, तं उप्पाटेत्वा वा उप्पाटितं वा गण्हन्तस्स येन मूलेन वत्थु पूरति, तस्मिं गहिते पाराजिकं। कन्दोपि मूलेनेव सङ्गहितो। उप्पाटेन्तस्स चेत्थ अप्पमत्तकेपि अच्छिन्ने थुल्लच्चयमेव। तत्थ विनिच्छयो भिसे वुत्तनयेनेव वेदितब्बो। तचन्ति भेसज्जत्थाय वा रजनत्थाय वा उपयोगगमनूपगं यंकिञ्चि रुक्खत्तचं; तं उप्पाटेत्वा वा उप्पाटितं वा गण्हन्तस्स मूले वुत्तनयेन पाराजिकं। पुप्फन्ति वस्सिकमल्लिकादिकं यंकिञ्चि पुप्फं, तं ओचिनित्वा वा ओचिनितं वा गण्हन्तस्स उप्पलपदुमेसु वुत्तनयेन पाराजिकं। पुप्फानम्पि हि वण्टं वा बन्धनं वा अच्छिन्नं रक्खति। वण्टब्भन्तरे पन केसञ्चि सूचिका होति, सा न रक्खति। फलन्ति अम्बफलतालफलादिकं यंकिञ्चि, तं रुक्खतो गण्हन्तस्स विनिच्छयो रुक्खे लग्गितकथायं वुत्तो। अपनेत्वा ठपितं भूमट्ठादिसङ्गहितमेव।
Tatthajātake pana mūlanti usīrahiriverādikaṃ yaṃkiñci mūlaṃ, taṃ uppāṭetvā vā uppāṭitaṃ vā gaṇhantassa yena mūlena vatthu pūrati, tasmiṃ gahite pārājikaṃ. Kandopi mūleneva saṅgahito. Uppāṭentassa cettha appamattakepi acchinne thullaccayameva. Tattha vinicchayo bhise vuttanayeneva veditabbo. Tacanti bhesajjatthāya vā rajanatthāya vā upayogagamanūpagaṃ yaṃkiñci rukkhattacaṃ; taṃ uppāṭetvā vā uppāṭitaṃ vā gaṇhantassa mūle vuttanayena pārājikaṃ. Pupphanti vassikamallikādikaṃ yaṃkiñci pupphaṃ, taṃ ocinitvā vā ocinitaṃ vā gaṇhantassa uppalapadumesu vuttanayena pārājikaṃ. Pupphānampi hi vaṇṭaṃ vā bandhanaṃ vā acchinnaṃ rakkhati. Vaṇṭabbhantare pana kesañci sūcikā hoti, sā na rakkhati. Phalanti ambaphalatālaphalādikaṃ yaṃkiñci, taṃ rukkhato gaṇhantassa vinicchayo rukkhe laggitakathāyaṃ vutto. Apanetvā ṭhapitaṃ bhūmaṭṭhādisaṅgahitameva.
आरामं अभियुञ्जतीति परसन्तकं ‘‘मम सन्तको अय’’न्ति मुसा भणित्वा अभियुञ्जति, अदिन्नादानस्स पयोगत्ता दुक्कटं। सामिकस्स विमतिं उप्पादेतीति विनिच्छयकुसलताय बलवनिस्सितादिभावेन वा आरामसामिकस्स संसयं जनेति। कथं? तञ्हि तथा विनिच्छयप्पसुतं दिस्वा सामिको चिन्तेति – ‘‘सक्खिस्सामि नु खो अहं इमं आरामं अत्तनो कातुं, न सक्खिस्सामि नु खो’’ति। एवं तस्स विमति उप्पज्जमाना तेन उप्पादिता होति, तस्मा थुल्लच्चयं आपज्जति।
Ārāmaṃ abhiyuñjatīti parasantakaṃ ‘‘mama santako aya’’nti musā bhaṇitvā abhiyuñjati, adinnādānassa payogattā dukkaṭaṃ. Sāmikassa vimatiṃuppādetīti vinicchayakusalatāya balavanissitādibhāvena vā ārāmasāmikassa saṃsayaṃ janeti. Kathaṃ? Tañhi tathā vinicchayappasutaṃ disvā sāmiko cinteti – ‘‘sakkhissāmi nu kho ahaṃ imaṃ ārāmaṃ attano kātuṃ, na sakkhissāmi nu kho’’ti. Evaṃ tassa vimati uppajjamānā tena uppāditā hoti, tasmā thullaccayaṃ āpajjati.
धुरं निक्खिपतीति यदा पन सामिको ‘‘अयं थद्धो कक्खळो जीवितब्रह्मचरियन्तरायम्पि मे करेय्य, अलं दानि मय्हं इमिना आरामेना’’ति धुरं निक्खिपति, अभियुञ्जको पाराजिकं आपज्जति। सचे सयम्पि कतधुरनिक्खेपो होति, अथ च पन सामिकेन धुरे निक्खित्तेपि अभियुञ्जको धुरं अनिक्खिपित्वाव ‘‘इमं सुट्ठु पीळेत्वा मम आणापवत्तिं दस्सेत्वा किङ्कारप्पटिस्साविभावे नं ठपेत्वा दस्सामी’’ति दातब्बभावे सउस्साहो होति, रक्खति ताव। अथापि अभियुञ्जको ‘‘अच्छिन्दित्वा न दानि नं इमस्स दस्सामी’’ति धुरं निक्खिपति, सामिको पन न धुरं निक्खिपति, पक्खं परियेसति, कालं आगमेति, ‘‘लज्जिपरिसं ताव लभामि, पच्छा जानिस्सामी’’ति पुन गहणेयेव सउस्साहो होति, रक्खतियेव। यदा पन सोपि ‘‘न दस्सामी’’ति, सामिकोपि ‘‘न लच्छामी’’ति – एवं उभोपि धुरं निक्खिपन्ति, तदा अभियुञ्जकस्स पाराजिकं। अथ पन अभियुञ्जित्वा विनिच्छयं कुरुमानो अनिट्ठिते विनिच्छये सामिकेनपि धुरनिक्खेपे अकते अत्तनो अस्सामिकभावं जानन्तोयेव ततो किञ्चि पुप्फं वा फलं वा गण्हाति, भण्डग्घेन कारेतब्बो।
Dhuraṃnikkhipatīti yadā pana sāmiko ‘‘ayaṃ thaddho kakkhaḷo jīvitabrahmacariyantarāyampi me kareyya, alaṃ dāni mayhaṃ iminā ārāmenā’’ti dhuraṃ nikkhipati, abhiyuñjako pārājikaṃ āpajjati. Sace sayampi katadhuranikkhepo hoti, atha ca pana sāmikena dhure nikkhittepi abhiyuñjako dhuraṃ anikkhipitvāva ‘‘imaṃ suṭṭhu pīḷetvā mama āṇāpavattiṃ dassetvā kiṅkārappaṭissāvibhāve naṃ ṭhapetvā dassāmī’’ti dātabbabhāve saussāho hoti, rakkhati tāva. Athāpi abhiyuñjako ‘‘acchinditvā na dāni naṃ imassa dassāmī’’ti dhuraṃ nikkhipati, sāmiko pana na dhuraṃ nikkhipati, pakkhaṃ pariyesati, kālaṃ āgameti, ‘‘lajjiparisaṃ tāva labhāmi, pacchā jānissāmī’’ti puna gahaṇeyeva saussāho hoti, rakkhatiyeva. Yadā pana sopi ‘‘na dassāmī’’ti, sāmikopi ‘‘na lacchāmī’’ti – evaṃ ubhopi dhuraṃ nikkhipanti, tadā abhiyuñjakassa pārājikaṃ. Atha pana abhiyuñjitvā vinicchayaṃ kurumāno aniṭṭhite vinicchaye sāmikenapi dhuranikkhepe akate attano assāmikabhāvaṃ jānantoyeva tato kiñci pupphaṃ vā phalaṃ vā gaṇhāti, bhaṇḍagghena kāretabbo.
धम्मं चरन्तोति भिक्खुसङ्घे वा राजकुले वा विनिच्छयं करोन्तो। सामिकं पराजेतीति विनिच्छयिकानं उक्कोचं दत्वा कूटसक्खिं ओतारेत्वा आरामसामिकं जिनातीति अत्थो। आपत्ति पाराजिकस्साति न केवलं तस्सेव, सञ्चिच्च तस्स अत्थसाधने पवत्तानं कूटविनिच्छयिकानम्पि कूटसक्खीनम्पि सब्बेसं पाराजिकं। एत्थ च सामिकस्स धुरनिक्खेपवसेनेव पराजयो वेदितब्बो। अनिक्खित्तधुरो हि अपराजितोव होति। धम्मं चरन्तो परज्जतीति सचेपि धम्मेन विनयेन सत्थुसासनेन विनिच्छयस्स पवत्तत्ता सयं पराजयं पापुणाति; एवम्पि मुसावादेन सामिकानं पीळाकरणपच्चया थुल्लच्चयं आपज्जतीति।
Dhammaṃ carantoti bhikkhusaṅghe vā rājakule vā vinicchayaṃ karonto. Sāmikaṃ parājetīti vinicchayikānaṃ ukkocaṃ datvā kūṭasakkhiṃ otāretvā ārāmasāmikaṃ jinātīti attho. Āpatti pārājikassāti na kevalaṃ tasseva, sañcicca tassa atthasādhane pavattānaṃ kūṭavinicchayikānampi kūṭasakkhīnampi sabbesaṃ pārājikaṃ. Ettha ca sāmikassa dhuranikkhepavaseneva parājayo veditabbo. Anikkhittadhuro hi aparājitova hoti. Dhammaṃ caranto parajjatīti sacepi dhammena vinayena satthusāsanena vinicchayassa pavattattā sayaṃ parājayaṃ pāpuṇāti; evampi musāvādena sāmikānaṃ pīḷākaraṇapaccayā thullaccayaṃ āpajjatīti.
आरामट्ठकथा निट्ठिता।
Ārāmaṭṭhakathā niṭṭhitā.
विहारट्ठकथा
Vihāraṭṭhakathā
१०३. विहारट्ठेपि – चतूहि ठानेहि निक्खित्तं वुत्तनयमेव। अभियोगेपि चेत्थ चातुद्दिसं सङ्घं उद्दिस्स भिक्खूनं दिन्नं विहारं वा परिवेणं वा आवासं वा महन्तम्पि खुद्दकम्पि अभियुञ्जतो अभियोगो न रुहति। अच्छिन्दित्वा गण्हितुम्पि न सक्कोति। कस्मा? सब्बेसं धुरनिक्खेपाभावतो। न हेत्थ सब्बे चातुद्दिसा भिक्खू धुरनिक्खेपं करोन्तीति । दीघभाणकादिभेदस्स पन गणस्स एकपुग्गलस्स वा सन्तकं अभियुञ्जित्वा गण्हन्तो सक्कोति ते धुरं निक्खिपापेतुं। तस्मा तत्थ आरामे वुत्तनयेन विनिच्छयो वेदितब्बोति।
103. Vihāraṭṭhepi – catūhi ṭhānehi nikkhittaṃ vuttanayameva. Abhiyogepi cettha cātuddisaṃ saṅghaṃ uddissa bhikkhūnaṃ dinnaṃ vihāraṃ vā pariveṇaṃ vā āvāsaṃ vā mahantampi khuddakampi abhiyuñjato abhiyogo na ruhati. Acchinditvā gaṇhitumpi na sakkoti. Kasmā? Sabbesaṃ dhuranikkhepābhāvato. Na hettha sabbe cātuddisā bhikkhū dhuranikkhepaṃ karontīti . Dīghabhāṇakādibhedassa pana gaṇassa ekapuggalassa vā santakaṃ abhiyuñjitvā gaṇhanto sakkoti te dhuraṃ nikkhipāpetuṃ. Tasmā tattha ārāme vuttanayena vinicchayo veditabboti.
विहारट्ठकथा निट्ठिता।
Vihāraṭṭhakathā niṭṭhitā.
खेत्तट्ठकथा
Khettaṭṭhakathā
१०४. खेत्तट्ठेपि – खेत्तं ताव दस्सेन्तो ‘‘खेत्तं नाम यत्थ पुब्बण्णं वा अपरण्णं वा जायती’’ति आह। तत्थ पुब्बण्णन्ति सालिआदीनि सत्त धञ्ञानि; अपरण्णन्ति मुग्गमासादीनि; उच्छुखेत्तादिकम्पि एत्थेव सङ्गहितं। इधापि चतूहि ठानेहि निक्खित्तं वुत्तनयमेव। तत्थजातके पन सालिसीसादीनि निरुम्भित्वा वा एकमेकं हत्थेनेव छिन्दित्वा वा असितेन लायित्वा वा बहूनि एकतो उप्पाटेत्वा वा गण्हन्तस्स यस्मिं बीजे वा सीसे वा मुट्ठियं वा मुग्गमासादिफले वा वत्थु पूरति, तस्मिं बन्धना मोचितमत्ते पाराजिकं। अच्छिज्जमानो पन दण्डको वा वाको वा तचो वा अप्पमत्तकोपि रक्खति।
104. Khettaṭṭhepi – khettaṃ tāva dassento ‘‘khettaṃ nāma yattha pubbaṇṇaṃ vā aparaṇṇaṃ vā jāyatī’’ti āha. Tattha pubbaṇṇanti sāliādīni satta dhaññāni; aparaṇṇanti muggamāsādīni; ucchukhettādikampi ettheva saṅgahitaṃ. Idhāpi catūhi ṭhānehi nikkhittaṃ vuttanayameva. Tatthajātake pana sālisīsādīni nirumbhitvā vā ekamekaṃ hattheneva chinditvā vā asitena lāyitvā vā bahūni ekato uppāṭetvā vā gaṇhantassa yasmiṃ bīje vā sīse vā muṭṭhiyaṃ vā muggamāsādiphale vā vatthu pūrati, tasmiṃ bandhanā mocitamatte pārājikaṃ. Acchijjamāno pana daṇḍako vā vāko vā taco vā appamattakopi rakkhati.
वीहिनाळं दीघम्पि होति, याव अन्तोनाळतो वीहिसीसदण्डको न निक्खमति, ताव रक्खति। केसग्गमत्तम्पि नाळतो दण्डकस्स हेट्ठिमतले निक्खन्ते भण्डग्घेन कारेतब्बो। असितेन लायित्वा गण्हतो पन मुट्ठिगतेसु हेट्ठा छिन्नेसुपि सचे सीसानि जटितानि, रक्खन्ति ताव। विजटेत्वा पन केसग्गमत्तम्पि उक्खिपतो सचे वत्थु पूरति, पाराजिकं। सामिकेहि पन लायित्वा ठपितं सभुसं वा अभुसं वा कत्वा गण्हतो येन वत्थु पूरति, तस्मिं गहिते पाराजिकं। सचे परिकप्पेति ‘‘इदं मद्दित्वा पप्फोटेत्वा सारमेव गण्हिस्सामी’’ति रक्खति ताव। मद्दनपप्फोटनेसु ठाना चावेन्तस्सापि पाराजिकं नत्थि, पच्छा भाजनगते कतमत्ते पाराजिकं। अभियोगो पनेत्थ वुत्तनयो एव।
Vīhināḷaṃ dīghampi hoti, yāva antonāḷato vīhisīsadaṇḍako na nikkhamati, tāva rakkhati. Kesaggamattampi nāḷato daṇḍakassa heṭṭhimatale nikkhante bhaṇḍagghena kāretabbo. Asitena lāyitvā gaṇhato pana muṭṭhigatesu heṭṭhā chinnesupi sace sīsāni jaṭitāni, rakkhanti tāva. Vijaṭetvā pana kesaggamattampi ukkhipato sace vatthu pūrati, pārājikaṃ. Sāmikehi pana lāyitvā ṭhapitaṃ sabhusaṃ vā abhusaṃ vā katvā gaṇhato yena vatthu pūrati, tasmiṃ gahite pārājikaṃ. Sace parikappeti ‘‘idaṃ madditvā papphoṭetvā sārameva gaṇhissāmī’’ti rakkhati tāva. Maddanapapphoṭanesu ṭhānā cāventassāpi pārājikaṃ natthi, pacchā bhājanagate katamatte pārājikaṃ. Abhiyogo panettha vuttanayo eva.
खीलसङ्कमनादीसु पथवी नाम अनग्घा। तस्मा सचे एकेनेव खीलेन इतो केसग्गमत्तम्पि पथविप्पदेसं सामिकानं पस्सन्तानं वा अपस्सन्तानं वा अत्तनो सन्तकं करोति, तस्मिं खीले नामं छिन्दित्वा वा अच्छिन्दित्वा वा सङ्कामितमत्ते तस्स च, ये चस्स एकच्छन्दा, सब्बेसं पाराजिकं। सचे पन द्वीहि खीलेहि गहेतब्बं होति, पठमे खीले थुल्लच्चयं; दुतिये पाराजिकं। सचे तीहि गहेतब्बं होति, पठमे दुक्कटं, दुतिये थुल्लच्चयं, ततिये पाराजिकं। एवं बहुकेसुपि अवसाने द्वे ठपेत्वा पुरिमेहि दुक्कटं, अवसाने द्विन्नं एकेन थुल्लच्चयं, इतरेन पाराजिकं वेदितब्बं। तञ्च खो सामिकानं धुरनिक्खेपेन। एवं सब्बत्थ।
Khīlasaṅkamanādīsu pathavī nāma anagghā. Tasmā sace ekeneva khīlena ito kesaggamattampi pathavippadesaṃ sāmikānaṃ passantānaṃ vā apassantānaṃ vā attano santakaṃ karoti, tasmiṃ khīle nāmaṃ chinditvā vā acchinditvā vā saṅkāmitamatte tassa ca, ye cassa ekacchandā, sabbesaṃ pārājikaṃ. Sace pana dvīhi khīlehi gahetabbaṃ hoti, paṭhame khīle thullaccayaṃ; dutiye pārājikaṃ. Sace tīhi gahetabbaṃ hoti, paṭhame dukkaṭaṃ, dutiye thullaccayaṃ, tatiye pārājikaṃ. Evaṃ bahukesupi avasāne dve ṭhapetvā purimehi dukkaṭaṃ, avasāne dvinnaṃ ekena thullaccayaṃ, itarena pārājikaṃ veditabbaṃ. Tañca kho sāmikānaṃ dhuranikkhepena. Evaṃ sabbattha.
रज्जुं वाति ‘‘मम सन्तकं इद’’न्ति ञापेतुकामो रज्जुं वा पसारेति, यट्ठिं वा पातेति, दुक्कटं। ‘‘इदानि द्वीहि पयोगेहि अत्तनो सन्तकं करिस्सामी’’ति तेसं पठमे थुल्लच्चयं, दुतिये पाराजिकं।
Rajjuṃ vāti ‘‘mama santakaṃ ida’’nti ñāpetukāmo rajjuṃ vā pasāreti, yaṭṭhiṃ vā pāteti, dukkaṭaṃ. ‘‘Idāni dvīhi payogehi attano santakaṃ karissāmī’’ti tesaṃ paṭhame thullaccayaṃ, dutiye pārājikaṃ.
वतिं वाति परस्स खेत्तं परिक्खेपवसेन अत्तनो कातुकामो दारूनि निखणति, पयोगे पयोगे दुक्कटं। एकस्मिं अनागते थुल्लच्चयं, तस्मिं आगते पाराजिकं। सचे तत्तकेन असक्कोन्तो साखापरिवारेनेव अत्तनो कातुं सक्कोति, साखापातनेपि एसेव नयो। एवं येन येन परिक्खिपित्वा अत्तनो कातुं सक्कोति, तत्थ तत्थ पठमपयोगेहि दुक्कटं। अवसाने द्विन्नं एकेन थुल्लच्चयं, इतरेन पाराजिकं वेदितब्बं।
Vatiṃ vāti parassa khettaṃ parikkhepavasena attano kātukāmo dārūni nikhaṇati, payoge payoge dukkaṭaṃ. Ekasmiṃ anāgate thullaccayaṃ, tasmiṃ āgate pārājikaṃ. Sace tattakena asakkonto sākhāparivāreneva attano kātuṃ sakkoti, sākhāpātanepi eseva nayo. Evaṃ yena yena parikkhipitvā attano kātuṃ sakkoti, tattha tattha paṭhamapayogehi dukkaṭaṃ. Avasāne dvinnaṃ ekena thullaccayaṃ, itarena pārājikaṃ veditabbaṃ.
मरियादं वाति परस्स खेत्तं ‘‘मम इद’’न्ति ञापेतुकामो अत्तनो खेत्तमरियादं
Mariyādaṃ vāti parassa khettaṃ ‘‘mama ida’’nti ñāpetukāmo attano khettamariyādaṃ
केदारपाळिं यथा परस्स खेत्तं अतिक्कमति, एवं सङ्कामेति, पंसुमत्तिकादीहि वा वड्ढेत्वा वित्थतं करोति, अकतं वा पन पतिट्ठापेति, पुरिमपयोगेहि दुक्कटं। द्विन्नं पच्छिमानं एकेन थुल्लच्चयं, इतरेन पाराजिकन्ति।
Kedārapāḷiṃ yathā parassa khettaṃ atikkamati, evaṃ saṅkāmeti, paṃsumattikādīhi vā vaḍḍhetvā vitthataṃ karoti, akataṃ vā pana patiṭṭhāpeti, purimapayogehi dukkaṭaṃ. Dvinnaṃ pacchimānaṃ ekena thullaccayaṃ, itarena pārājikanti.
खेत्तट्ठकथा निट्ठिता।
Khettaṭṭhakathā niṭṭhitā.
वत्थुट्ठकथा
Vatthuṭṭhakathā
१०५. वत्थुट्ठेपि – वत्थुं ताव दस्सेन्तो वत्थु नाम ‘‘आरामवत्थु विहारवत्थू’’ति आह। तत्थ बीजं वा उपरोपके वा अरोपेत्वाव केवलं भूमिं सोधेत्वा तिण्णं पाकारानं येन केनचि परिक्खिपित्वा वा अपरिक्खिपित्वा वा पुप्फारामादीनं अत्थाय ठपितो भूमिभागो आरामवत्थु नाम। एतेनेव नयेन एकविहारपरिवेणआवासानं अत्थाय ठपितो भूमिभागो विहारवत्थु नाम। योपि पुब्बे आरामो च विहारो च हुत्वा पच्छा विनस्सित्वा भूमिमत्तो ठितो, आरामविहारकिच्चं न करोति, सोपि आरामविहारवत्थुसङ्गहेनेव सङ्गहितो। विनिच्छयो पनेत्थ खेत्तट्ठे वुत्तसदिसोयेवाति।
105. Vatthuṭṭhepi – vatthuṃ tāva dassento vatthu nāma ‘‘ārāmavatthu vihāravatthū’’ti āha. Tattha bījaṃ vā uparopake vā aropetvāva kevalaṃ bhūmiṃ sodhetvā tiṇṇaṃ pākārānaṃ yena kenaci parikkhipitvā vā aparikkhipitvā vā pupphārāmādīnaṃ atthāya ṭhapito bhūmibhāgo ārāmavatthu nāma. Eteneva nayena ekavihārapariveṇaāvāsānaṃ atthāya ṭhapito bhūmibhāgo vihāravatthu nāma. Yopi pubbe ārāmo ca vihāro ca hutvā pacchā vinassitvā bhūmimatto ṭhito, ārāmavihārakiccaṃ na karoti, sopi ārāmavihāravatthusaṅgaheneva saṅgahito. Vinicchayo panettha khettaṭṭhe vuttasadisoyevāti.
वत्थुट्ठकथा निट्ठिता।
Vatthuṭṭhakathā niṭṭhitā.
१०६. गामट्ठे यं वत्तब्बं तं वुत्तमेव।
106. Gāmaṭṭhe yaṃ vattabbaṃ taṃ vuttameva.
अरञ्ञट्ठकथा
Araññaṭṭhakathā
१०७. अरञ्ञट्ठे – अरञ्ञं ताव दस्सेन्तो ‘‘अरञ्ञं नाम यं मनुस्सानं परिग्गहितं होति, तं अरञ्ञ’’न्ति आह। तत्थ यस्मा अरञ्ञं नाम मनुस्सानं परिग्गहितम्पि अत्थि, अपरिग्गहितम्पि; इध पन यं परिग्गहितं सारक्खं, यतो न विना मूलेन कट्ठलतादीनि गहेतुं लब्भन्ति, तं अधिप्पेतं। तस्मा ‘‘यं मनुस्सानं परिग्गहितं होती’’ति वत्वा पुन ‘‘अरञ्ञ’’न्ति वुत्तं। तेन इममत्थं दस्सेति – ‘‘न परिग्गहितभावो अरञ्ञस्स लक्खणं। यं पन अत्तनो अरञ्ञलक्खणेन अरञ्ञं मनुस्सानञ्च परिग्गहितं, तं इमस्मिं अत्थे अरञ्ञ’’न्ति। तत्थ विनिच्छयो आरामट्ठादीसु वुत्तसदिसो।
107. Araññaṭṭhe – araññaṃ tāva dassento ‘‘araññaṃ nāma yaṃ manussānaṃ pariggahitaṃ hoti, taṃ arañña’’nti āha. Tattha yasmā araññaṃ nāma manussānaṃ pariggahitampi atthi, apariggahitampi; idha pana yaṃ pariggahitaṃ sārakkhaṃ, yato na vinā mūlena kaṭṭhalatādīni gahetuṃ labbhanti, taṃ adhippetaṃ. Tasmā ‘‘yaṃ manussānaṃ pariggahitaṃ hotī’’ti vatvā puna ‘‘arañña’’nti vuttaṃ. Tena imamatthaṃ dasseti – ‘‘na pariggahitabhāvo araññassa lakkhaṇaṃ. Yaṃ pana attano araññalakkhaṇena araññaṃ manussānañca pariggahitaṃ, taṃ imasmiṃ atthe arañña’’nti. Tattha vinicchayo ārāmaṭṭhādīsu vuttasadiso.
तत्थजातकेसु पनेत्थ एकस्मिम्पि महग्घरुक्खे छिन्नमत्ते पाराजिकं। लतं वाति एत्थ च वेत्तोपि लतापि लता एव; तत्थ यो वेत्तो वा लता वा दीघा होति, महारुक्खे च गच्छे च विनिविज्झित्वा वा वेठेत्वा वा गता, सा मूले छिन्नापि अवहारं न जनेति अग्गे छिन्नापि, यदा पन अग्गेपि मूलेपि छिन्ना होति, तदा अवहारं जनेति। सचे पन वेठेत्वा ठिता होति, वेठेत्वा ठिता पन रुक्खतो मोचितमत्ता अवहारं जनेति।
Tatthajātakesu panettha ekasmimpi mahaggharukkhe chinnamatte pārājikaṃ. Lataṃ vāti ettha ca vettopi latāpi latā eva; tattha yo vetto vā latā vā dīghā hoti, mahārukkhe ca gacche ca vinivijjhitvā vā veṭhetvā vā gatā, sā mūle chinnāpi avahāraṃ na janeti agge chinnāpi, yadā pana aggepi mūlepi chinnā hoti, tadā avahāraṃ janeti. Sace pana veṭhetvā ṭhitā hoti, veṭhetvā ṭhitā pana rukkhato mocitamattā avahāraṃ janeti.
तिणं वाति एत्थ तिणं वा होतु पण्णं वा, सब्बं तिणग्गहणेनेव गहितं; तं गेहच्छदनादीनमत्थाय परेहि छिन्नं वा अत्तना छिन्दित्वा वा गण्हन्तो भण्डग्घेन कारेतब्बो। न केवलञ्च तिणपण्णमेव, अञ्ञम्पि यंकिञ्चि वाकछल्लि आदि, यत्थ सामिका सालया, तं गण्हन्तो भण्डग्घेन कारेतब्बो। तच्छेत्वा ठपितो अद्धगतोपि रुक्खो न गहेतब्बो। यो पन अग्गे च मूले च छिन्नो होति, साखापिस्स पूतिका जाता, छल्लियोपि गळिता, ‘‘अयं सामिकेहि छड्डितो’’ति गहेतुं वट्टति। लक्खणच्छिन्नस्सापि यदा लक्खणं छल्लिया परियोनद्धं होति, तदा गहेतुं वट्टति। गेहादीनं अत्थाय रुक्खे छिन्दित्वा यदा तानि कतानि अज्झावुत्थानि च होन्ति, दारूनिपि अरञ्ञे वस्सेन च आतपेन च विनस्सन्ति, ईदिसानिपि दिस्वा ‘‘छड्डितानी’’ति गहेतुं वट्टति। कस्मा? यस्मा अरञ्ञसामिका एतेसं अनिस्सरा। येहि अरञ्ञसामिकानं देय्यधम्मं दत्वा छिन्नानि, ते एव इस्सरा, तेहि च तानि छड्डितानि, निरालया तत्थ जाताति।
Tiṇaṃvāti ettha tiṇaṃ vā hotu paṇṇaṃ vā, sabbaṃ tiṇaggahaṇeneva gahitaṃ; taṃ gehacchadanādīnamatthāya parehi chinnaṃ vā attanā chinditvā vā gaṇhanto bhaṇḍagghena kāretabbo. Na kevalañca tiṇapaṇṇameva, aññampi yaṃkiñci vākachalli ādi, yattha sāmikā sālayā, taṃ gaṇhanto bhaṇḍagghena kāretabbo. Tacchetvā ṭhapito addhagatopi rukkho na gahetabbo. Yo pana agge ca mūle ca chinno hoti, sākhāpissa pūtikā jātā, challiyopi gaḷitā, ‘‘ayaṃ sāmikehi chaḍḍito’’ti gahetuṃ vaṭṭati. Lakkhaṇacchinnassāpi yadā lakkhaṇaṃ challiyā pariyonaddhaṃ hoti, tadā gahetuṃ vaṭṭati. Gehādīnaṃ atthāya rukkhe chinditvā yadā tāni katāni ajjhāvutthāni ca honti, dārūnipi araññe vassena ca ātapena ca vinassanti, īdisānipi disvā ‘‘chaḍḍitānī’’ti gahetuṃ vaṭṭati. Kasmā? Yasmā araññasāmikā etesaṃ anissarā. Yehi araññasāmikānaṃ deyyadhammaṃ datvā chinnāni, te eva issarā, tehi ca tāni chaḍḍitāni, nirālayā tattha jātāti.
योपि भिक्खु पठमंयेव अरञ्ञपालानं देय्यधम्मं दत्वा अरञ्ञं पविसित्वा यथारुचिते रुक्खे गाहापेति, तस्स तेसं आरक्खट्ठानं अगन्त्वापि यथारुचितेन मग्गेन गन्तुं वट्टति। अथापि पविसन्तो अदत्वा ‘‘निक्खमन्तो दस्सामी’’ति रुक्खे गाहापेत्वा निक्खमन्तो तेसं दातब्बं दत्वा गच्छति, वट्टति एव। अथापि आभोगं कत्वा गच्छति ‘‘देही’’ति वुत्ते ‘‘दस्सामी’’ति, ‘‘देही’’ति वुत्ते दातब्बमेव। सचे कोचि अत्तनो धनं दत्वा ‘‘भिक्खुस्स गन्तुं देथा’’ति वदति, लद्धकप्पमेव, गन्तुं वट्टति। सचे पन कोचि इस्सरजातिको धनं अदत्वाव ‘‘भिक्खूनं भागं मा गण्हथा’’ति वारेति, अरञ्ञपाला च ‘‘मयं भिक्खूनं तापसानञ्च भागं अगण्हन्ता कुतो लच्छाम, देथ, भन्ते’’ति वदन्ति, दातब्बमेव।
Yopi bhikkhu paṭhamaṃyeva araññapālānaṃ deyyadhammaṃ datvā araññaṃ pavisitvā yathārucite rukkhe gāhāpeti, tassa tesaṃ ārakkhaṭṭhānaṃ agantvāpi yathārucitena maggena gantuṃ vaṭṭati. Athāpi pavisanto adatvā ‘‘nikkhamanto dassāmī’’ti rukkhe gāhāpetvā nikkhamanto tesaṃ dātabbaṃ datvā gacchati, vaṭṭati eva. Athāpi ābhogaṃ katvā gacchati ‘‘dehī’’ti vutte ‘‘dassāmī’’ti, ‘‘dehī’’ti vutte dātabbameva. Sace koci attano dhanaṃ datvā ‘‘bhikkhussa gantuṃ dethā’’ti vadati, laddhakappameva, gantuṃ vaṭṭati. Sace pana koci issarajātiko dhanaṃ adatvāva ‘‘bhikkhūnaṃ bhāgaṃ mā gaṇhathā’’ti vāreti, araññapālā ca ‘‘mayaṃ bhikkhūnaṃ tāpasānañca bhāgaṃ agaṇhantā kuto lacchāma, detha, bhante’’ti vadanti, dātabbameva.
यो पन अरञ्ञपालेसु निद्दायन्तेसु वा कीळापसुतेसु वा कत्थचि पक्कन्तेसु वा आगन्त्वा ‘‘कुहिं अरञ्ञपाला’’ति पक्कोसित्वापि अदिस्वा गच्छति, भण्डदेय्यं। योपि आरक्खट्ठानं पत्वा कम्मट्ठानादीनि मनसिकरोन्तो वा अञ्ञविहितो वा अस्सतिया अतिक्कमति, भण्डदेय्यमेव। यस्सापि तं ठानं पत्तस्स चोरो वा हत्थी वा वाळमिगो वा महामेघो वा वुट्ठहति, सो च तम्हा उपद्दवा मुच्चितुकम्यताय सहसा तं ठानं अतिक्कमति, रक्खति ताव, भण्डदेय्यं पन होति। इदं पन अरञ्ञे आरक्खट्ठानं नाम सुङ्कघाततोपि गरुकतरं। सुङ्कघातस्स हि परिच्छेदं अनोक्कमित्वा दूरतोव परिहरन्तो दुक्कटमेव आपज्जति। इदं पन थेय्यचित्तेन परिहरन्तस्स आकासेन गच्छतोपि पाराजिकमेव। तस्मा एत्थ अप्पमत्तेन भवितब्बन्ति।
Yo pana araññapālesu niddāyantesu vā kīḷāpasutesu vā katthaci pakkantesu vā āgantvā ‘‘kuhiṃ araññapālā’’ti pakkositvāpi adisvā gacchati, bhaṇḍadeyyaṃ. Yopi ārakkhaṭṭhānaṃ patvā kammaṭṭhānādīni manasikaronto vā aññavihito vā assatiyā atikkamati, bhaṇḍadeyyameva. Yassāpi taṃ ṭhānaṃ pattassa coro vā hatthī vā vāḷamigo vā mahāmegho vā vuṭṭhahati, so ca tamhā upaddavā muccitukamyatāya sahasā taṃ ṭhānaṃ atikkamati, rakkhati tāva, bhaṇḍadeyyaṃ pana hoti. Idaṃ pana araññe ārakkhaṭṭhānaṃ nāma suṅkaghātatopi garukataraṃ. Suṅkaghātassa hi paricchedaṃ anokkamitvā dūratova pariharanto dukkaṭameva āpajjati. Idaṃ pana theyyacittena pariharantassa ākāsena gacchatopi pārājikameva. Tasmā ettha appamattena bhavitabbanti.
अरञ्ञट्ठकथा निट्ठिता।
Araññaṭṭhakathā niṭṭhitā.
उदककथा
Udakakathā
१०८. उदके पन – भाजनगतन्ति उदकदुल्लभकाले उदकमणिकादीसु भाजनेसु सङ्गोपेत्वा ठपितं; तं यस्मिं भाजने ठपितं होति, तं भाजनं आविञ्छित्वा वा छिद्दं कत्वा वा तत्थ पोक्खरणीतळाकेसु च अत्तनो भाजनं पवेसेत्वा गण्हन्तस्स सप्पितेलेसु वुत्तनयेन विनिच्छयो वेदितब्बो।
108. Udake pana – bhājanagatanti udakadullabhakāle udakamaṇikādīsu bhājanesu saṅgopetvā ṭhapitaṃ; taṃ yasmiṃ bhājane ṭhapitaṃ hoti, taṃ bhājanaṃ āviñchitvā vā chiddaṃ katvā vā tattha pokkharaṇītaḷākesu ca attano bhājanaṃ pavesetvā gaṇhantassa sappitelesu vuttanayena vinicchayo veditabbo.
मरियादच्छेदने पन तत्थ जातकभूतगामेन सद्धिम्पि मरियादं छिन्दन्तस्स अदिन्नादानपयोगत्ता दुक्कटं। तञ्च पन पहारे पहारे होति। अन्तोठत्वा बहिमुखो छिन्दन्तो बहि अन्तेन कारेतब्बो। बहि ठत्वा अन्तोमुखो छिन्दन्तो अन्तोअन्तेन कारेतब्बो। अन्तो च बहि च छिन्दित्वा मज्झे ठपेत्वा तं छिन्दन्तो मज्झेन कारेतब्बो। मरियादं दुब्बलं कत्वा गावो पक्कोसति, गामदारकेहि वा पक्कोसापेति, ता आगन्त्वा खुरेहि मरियादं छिन्दन्ति, तेनेव छिन्ना होति। मरियादं दुब्बलं कत्वा गावो उदके पवेसेति, गामदारकेहि वा पवेसापेति, ताहि उट्ठापितवीचियो मरियादं भिन्दित्वा गच्छन्ति। गामदारके वा ‘‘उदके कीळथा’’ति वदति, कीळन्ते वा उत्रासेति, तेहि उट्ठापितवीचियोपि मरियादं छिन्दित्वा गच्छन्ति। अन्तोउदके जातरुक्खं छिन्दति, अञ्ञेन वा छिन्दापेति, तेनपि पतन्तेन उट्ठापितवीचियो मरियादं छिन्दित्वा गच्छन्ति, तेनेव छिन्ना होति। मरियादं दुब्बलं कत्वा तळाकरक्खणत्थाय तळाकतो निब्बहनउदकं वा निद्धमनतुम्बं वा पिदहति, अञ्ञतो गच्छन्तं वा उदकं यथा एत्थ पविसति, एवं पाळिं वा बन्धति, मातिकं वा उजुकं करोति, तस्स उपरिभागे ठितं अत्तनो तळाकं वा भिन्दति, उस्सन्नं उदकं मरियादं गहेत्वा गच्छति, तेनेव छिन्ना होति। सब्बत्थ निक्खन्तउदकग्घानुरूपेन अवहारेन कारेतब्बो।
Mariyādacchedane pana tattha jātakabhūtagāmena saddhimpi mariyādaṃ chindantassa adinnādānapayogattā dukkaṭaṃ. Tañca pana pahāre pahāre hoti. Antoṭhatvā bahimukho chindanto bahi antena kāretabbo. Bahi ṭhatvā antomukho chindanto antoantena kāretabbo. Anto ca bahi ca chinditvā majjhe ṭhapetvā taṃ chindanto majjhena kāretabbo. Mariyādaṃ dubbalaṃ katvā gāvo pakkosati, gāmadārakehi vā pakkosāpeti, tā āgantvā khurehi mariyādaṃ chindanti, teneva chinnā hoti. Mariyādaṃ dubbalaṃ katvā gāvo udake paveseti, gāmadārakehi vā pavesāpeti, tāhi uṭṭhāpitavīciyo mariyādaṃ bhinditvā gacchanti. Gāmadārake vā ‘‘udake kīḷathā’’ti vadati, kīḷante vā utrāseti, tehi uṭṭhāpitavīciyopi mariyādaṃ chinditvā gacchanti. Antoudake jātarukkhaṃ chindati, aññena vā chindāpeti, tenapi patantena uṭṭhāpitavīciyo mariyādaṃ chinditvā gacchanti, teneva chinnā hoti. Mariyādaṃ dubbalaṃ katvā taḷākarakkhaṇatthāya taḷākato nibbahanaudakaṃ vā niddhamanatumbaṃ vā pidahati, aññato gacchantaṃ vā udakaṃ yathā ettha pavisati, evaṃ pāḷiṃ vā bandhati, mātikaṃ vā ujukaṃ karoti, tassa uparibhāge ṭhitaṃ attano taḷākaṃ vā bhindati, ussannaṃ udakaṃ mariyādaṃ gahetvā gacchati, teneva chinnā hoti. Sabbattha nikkhantaudakagghānurūpena avahārena kāretabbo.
निद्धमनपनाळिं उग्घाटेत्वा नीहरन्तस्सापि एसेव नयो। सचे पन तेन मरियादाय दुब्बलाय कताय अत्तनो धम्मताय आगन्त्वा वा अनाणत्तेहि गामदारकेहि आरोपिता वा गावियो खुरेहि मरियादं भिन्दन्ति, अत्तनोयेव धम्मताय अनाणत्तेहि वा गामदारकेहि उदके पवेसिता वीचियो उट्ठापेन्ति, गामदारका वा सयमेव पविसित्वा कीळन्ता उट्ठापेन्ति अन्तोउदके वा रुक्खो अञ्ञेन छिज्जमानो पतित्वा उट्ठापेति, उट्ठापिता वीचियो मरियादं छिन्दन्ति, सचेपि मरियादं दुब्बलं कत्वा सुक्खतळाकस्स उदकनिब्बहनट्ठानं वा उदकनिद्धमनतुम्बं वा पिदहति, अञ्ञतो गमनमग्गे वा पाळिं बन्धति, सुक्खमातिकं वा उजुकं करोति, पच्छा देवे वुट्ठे उदकं आगन्त्वा मरियादं भिन्दति, सब्बत्थ भण्डदेय्यं।
Niddhamanapanāḷiṃ ugghāṭetvā nīharantassāpi eseva nayo. Sace pana tena mariyādāya dubbalāya katāya attano dhammatāya āgantvā vā anāṇattehi gāmadārakehi āropitā vā gāviyo khurehi mariyādaṃ bhindanti, attanoyeva dhammatāya anāṇattehi vā gāmadārakehi udake pavesitā vīciyo uṭṭhāpenti, gāmadārakā vā sayameva pavisitvā kīḷantā uṭṭhāpenti antoudake vā rukkho aññena chijjamāno patitvā uṭṭhāpeti, uṭṭhāpitā vīciyo mariyādaṃ chindanti, sacepi mariyādaṃ dubbalaṃ katvā sukkhataḷākassa udakanibbahanaṭṭhānaṃ vā udakaniddhamanatumbaṃ vā pidahati, aññato gamanamagge vā pāḷiṃ bandhati, sukkhamātikaṃ vā ujukaṃ karoti, pacchā deve vuṭṭhe udakaṃ āgantvā mariyādaṃ bhindati, sabbattha bhaṇḍadeyyaṃ.
यो पन निदाघे सुक्खवापिया मरियादं याव तलं पापेत्वा छिन्दति, पच्छा देवे वुट्ठे आगतागतं उदकं पलायति, भण्डदेय्यं। यत्तकं तप्पच्चया सस्सं उप्पज्जति, ततो पादमत्तग्घनकम्पि अदेन्तो सामिकानं धुरनिक्खेपेन अस्समणो होति।
Yo pana nidāghe sukkhavāpiyā mariyādaṃ yāva talaṃ pāpetvā chindati, pacchā deve vuṭṭhe āgatāgataṃ udakaṃ palāyati, bhaṇḍadeyyaṃ. Yattakaṃ tappaccayā sassaṃ uppajjati, tato pādamattagghanakampi adento sāmikānaṃ dhuranikkhepena assamaṇo hoti.
यं पन सब्बसाधारणं तळाकं होति; तळाके उदकस्स सब्बेपि मनुस्सा इस्सरा। हेट्ठतो पनस्स सस्सानि करोन्ति, सस्सपालनत्थं तळाकतो महामातिका निक्खमित्वा खेत्तमज्झेन याति, सापि सदा सन्दनकाले सब्बसाधारणा। ततो पन खुद्दकमातिका नीहरित्वा अत्तनो अत्तनो केदारेसु उदकं पवेसेन्ति। तं अञ्ञेसं गहेतुं न देन्ति। निदाघसमयेव उदके मन्दीभूते वारेन उदकं देन्ति, यो उदकवारे सम्पत्ते न लभति, तस्स सस्सानि मिलायन्ति; तस्मा अञ्ञेसं वारे अञ्ञो गहेतुं न लभति। तत्थ यो भिक्खु परेसं खुद्दकमातिकातो वा केदारतो वा उदकं थेय्यचित्तेन अत्तनो वा परस्स वा मातिकं वा केदारं वा पवेसेति, अटविमुखं वा वाहेति, अवहारो वस्स होति।
Yaṃ pana sabbasādhāraṇaṃ taḷākaṃ hoti; taḷāke udakassa sabbepi manussā issarā. Heṭṭhato panassa sassāni karonti, sassapālanatthaṃ taḷākato mahāmātikā nikkhamitvā khettamajjhena yāti, sāpi sadā sandanakāle sabbasādhāraṇā. Tato pana khuddakamātikā nīharitvā attano attano kedāresu udakaṃ pavesenti. Taṃ aññesaṃ gahetuṃ na denti. Nidāghasamayeva udake mandībhūte vārena udakaṃ denti, yo udakavāre sampatte na labhati, tassa sassāni milāyanti; tasmā aññesaṃ vāre añño gahetuṃ na labhati. Tattha yo bhikkhu paresaṃ khuddakamātikāto vā kedārato vā udakaṃ theyyacittena attano vā parassa vā mātikaṃ vā kedāraṃ vā paveseti, aṭavimukhaṃ vā vāheti, avahāro vassa hoti.
योपि ‘‘चिरेन मे उदकवारो भविस्सति, इदञ्च सस्सं मिलायती’’ति परेसं केदारे
Yopi ‘‘cirena me udakavāro bhavissati, idañca sassaṃ milāyatī’’ti paresaṃ kedāre
पविसन्तस्स उदकस्स पविसनमग्गं पिदहित्वा अत्तनो केदारं पवेसेति, अवहारो एव। सचे पन तळाकतो अनिग्गते परेसं मातिकामुखं असम्पत्तेव उदके सुक्खमातिकंयेव यथा आगच्छन्तं उदकं अञ्ञेसं केदारे अप्पविसित्वा अत्तनोयेव केदारं पविसति, एवं तत्थ तत्थ बन्धति। अनिक्खन्ते बद्धा सुबद्धा, निक्खन्ते बद्धा, भण्डदेय्यं। तळाकं गन्त्वा सयमेव निद्धमनपनाळिं उग्घाटेत्वा अत्तनो केदारं पवेसेन्तस्सापि नत्थि अवहारो। कस्मा? तळाकं निस्साय खेत्तस्स कतत्ता। कुरुन्दियादीसु पन ‘‘अवहारो’’ति वुत्तं। तं ‘‘वत्थुं कालञ्च देसञ्चा’’ति इमिना लक्खणेन न समेति। तस्मा महाअट्ठकथायं वुत्तमेव युत्तन्ति।
Pavisantassa udakassa pavisanamaggaṃ pidahitvā attano kedāraṃ paveseti, avahāro eva. Sace pana taḷākato aniggate paresaṃ mātikāmukhaṃ asampatteva udake sukkhamātikaṃyeva yathā āgacchantaṃ udakaṃ aññesaṃ kedāre appavisitvā attanoyeva kedāraṃ pavisati, evaṃ tattha tattha bandhati. Anikkhante baddhā subaddhā, nikkhante baddhā, bhaṇḍadeyyaṃ. Taḷākaṃ gantvā sayameva niddhamanapanāḷiṃ ugghāṭetvā attano kedāraṃ pavesentassāpi natthi avahāro. Kasmā? Taḷākaṃ nissāya khettassa katattā. Kurundiyādīsu pana ‘‘avahāro’’ti vuttaṃ. Taṃ ‘‘vatthuṃ kālañca desañcā’’ti iminā lakkhaṇena na sameti. Tasmā mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttameva yuttanti.
उदककथा निट्ठिता।
Udakakathā niṭṭhitā.
दन्तपोनकथा
Dantaponakathā
१०९. दन्तपोणं आरामट्ठकविनिच्छयेन विनिच्छिनितब्बं। अयं पन विसेसो – यो सङ्घस्स वेतनभतो हुत्वा देवसिकं वा पक्खमासवारेन वा दन्तकट्ठं आहरति, सो तं आहरित्वा छिन्दित्वापि याव भिक्खुसङ्घं न सम्पटिच्छापेति, ताव तस्सेव होति। तस्मा तं थेय्यचित्तेन गण्हन्तो भण्डग्घेन कारेतब्बो। तत्थजातकं पन गरुभण्डं, तम्पि भिक्खुसङ्घेन रक्खितगोपितं गण्हन्तो भण्डग्घेन कारेतब्बो। एसेव नयो गणपुग्गलगिहिमनुस्ससन्तकेपि छिन्नके अच्छिन्नके च। तेसं आरामुय्यानभूमीसु जातं सामणेरा वारेन भिक्खुसङ्घस्स दन्तकट्ठं आहरन्ता आचरियुपज्झायानम्पि आहरन्ति, तं याव छिन्दित्वा सङ्घं न पटिच्छापेन्ति, ताव सब्बं तेसंयेव होति। तस्मा तम्पि थेय्यचित्तेन गण्हन्तो भण्डग्घेन कारेतब्बो। यदा पन ते छिन्दित्वा सङ्घस्स पटिच्छापेत्वा दन्तकट्ठमाळके निक्खिपन्ति, ‘‘यथासुखं भिक्खुसङ्घो परिभुञ्जतू’’ति; ततो पट्ठाय अवहारो नत्थि, वत्तं पन जानितब्बं। यो हि देवसिकं सङ्घमज्झे ओसरति, तेन दिवसे दिवसे एकमेव दन्तकट्ठं गहेतब्बं। यो पन देवसिकं न ओसरति, पधानघरे वसित्वा धम्मसवने वा उपोसथग्गे वा दिस्सति, तेन पमाणं सल्लक्खेत्वा चत्तारि पञ्चदन्तकट्ठानि अत्तनो वसनट्ठाने ठपेत्वा खादितब्बानि। तेसु खीणेसु सचे पुनपि दन्तकट्ठमाळके बहूनि होन्तियेव, पुनपि आहरित्वा खादितब्बानि। यदि पन पमाणं असल्लक्खेत्वा आहरति, तेसु अक्खीणेसुयेव माळके खीयन्ति, ततो केचि थेरा ‘‘येहि गहितानि, ते पटिआहरन्तू’’ति वदेय्युं, केचि ‘‘खादन्तु, पुन सामणेरा आहरिस्सन्ती’’ति, तस्मा विवादपरिहरणत्थं पमाणं सल्लक्खेतब्बं। गहणे पन दोसो नत्थि। मग्गं गच्छन्तेनापि एकं वा द्वे वा थविकाय पक्खिपित्वा गन्तब्बन्ति।
109. Dantapoṇaṃ ārāmaṭṭhakavinicchayena vinicchinitabbaṃ. Ayaṃ pana viseso – yo saṅghassa vetanabhato hutvā devasikaṃ vā pakkhamāsavārena vā dantakaṭṭhaṃ āharati, so taṃ āharitvā chinditvāpi yāva bhikkhusaṅghaṃ na sampaṭicchāpeti, tāva tasseva hoti. Tasmā taṃ theyyacittena gaṇhanto bhaṇḍagghena kāretabbo. Tatthajātakaṃ pana garubhaṇḍaṃ, tampi bhikkhusaṅghena rakkhitagopitaṃ gaṇhanto bhaṇḍagghena kāretabbo. Eseva nayo gaṇapuggalagihimanussasantakepi chinnake acchinnake ca. Tesaṃ ārāmuyyānabhūmīsu jātaṃ sāmaṇerā vārena bhikkhusaṅghassa dantakaṭṭhaṃ āharantā ācariyupajjhāyānampi āharanti, taṃ yāva chinditvā saṅghaṃ na paṭicchāpenti, tāva sabbaṃ tesaṃyeva hoti. Tasmā tampi theyyacittena gaṇhanto bhaṇḍagghena kāretabbo. Yadā pana te chinditvā saṅghassa paṭicchāpetvā dantakaṭṭhamāḷake nikkhipanti, ‘‘yathāsukhaṃ bhikkhusaṅgho paribhuñjatū’’ti; tato paṭṭhāya avahāro natthi, vattaṃ pana jānitabbaṃ. Yo hi devasikaṃ saṅghamajjhe osarati, tena divase divase ekameva dantakaṭṭhaṃ gahetabbaṃ. Yo pana devasikaṃ na osarati, padhānaghare vasitvā dhammasavane vā uposathagge vā dissati, tena pamāṇaṃ sallakkhetvā cattāri pañcadantakaṭṭhāni attano vasanaṭṭhāne ṭhapetvā khāditabbāni. Tesu khīṇesu sace punapi dantakaṭṭhamāḷake bahūni hontiyeva, punapi āharitvā khāditabbāni. Yadi pana pamāṇaṃ asallakkhetvā āharati, tesu akkhīṇesuyeva māḷake khīyanti, tato keci therā ‘‘yehi gahitāni, te paṭiāharantū’’ti vadeyyuṃ, keci ‘‘khādantu, puna sāmaṇerā āharissantī’’ti, tasmā vivādapariharaṇatthaṃ pamāṇaṃ sallakkhetabbaṃ. Gahaṇe pana doso natthi. Maggaṃ gacchantenāpi ekaṃ vā dve vā thavikāya pakkhipitvā gantabbanti.
दन्तपोनकथा निट्ठिता।
Dantaponakathā niṭṭhitā.
वनप्पतिकथा
Vanappatikathā
११०. वनस्स पतीति वनप्पति; वनजेट्ठकरुक्खस्सेतं अधिवचनं। इध पन सब्बोपि मनुस्सेहि परिग्गहितरुक्खो अधिप्पेतो अम्बलबुजपनसादिको। यत्थ वा पन मरिचवल्लिआदीनि आरोपेन्ति, सो छिज्जमानो सचे एकायपि छल्लिया वा वाकेन वा सकलिकाय वा फेग्गुना वा सम्बद्धोव हुत्वा भूमियं पतति, रक्खति ताव।
110. Vanassa patīti vanappati; vanajeṭṭhakarukkhassetaṃ adhivacanaṃ. Idha pana sabbopi manussehi pariggahitarukkho adhippeto ambalabujapanasādiko. Yattha vā pana maricavalliādīni āropenti, so chijjamāno sace ekāyapi challiyā vā vākena vā sakalikāya vā pheggunā vā sambaddhova hutvā bhūmiyaṃ patati, rakkhati tāva.
यो पन छिन्नोपि वल्लीहि वा सामन्तरुक्खसाखाहि वा सम्बद्धो सन्धारितत्ता उजुकमेव तिट्ठति, पतन्तो वा भूमिं न पापुणाति, नत्थि तत्थ परिहारो, अवहारो एव होति। योपि ककचेन छिन्नो अच्छिन्नो विय हुत्वा तथेव तिट्ठति, तस्मिम्पि एसेव नयो।
Yo pana chinnopi vallīhi vā sāmantarukkhasākhāhi vā sambaddho sandhāritattā ujukameva tiṭṭhati, patanto vā bhūmiṃ na pāpuṇāti, natthi tattha parihāro, avahāro eva hoti. Yopi kakacena chinno acchinno viya hutvā tatheva tiṭṭhati, tasmimpi eseva nayo.
यो पन रुक्खं दुब्बलं कत्वा पच्छा चालेत्वा पातेति, अञ्ञेन वा चालापेति; अञ्ञं वास्स सन्तिके रुक्खं छिन्दित्वा अज्झोत्थरति, परेन वा अज्झोत्थरापेति; मक्कटे वा परिपातेत्वा तत्थ आरोपेति, अञ्ञेन वा आरोपापेति; वग्गुलियो वा तत्थ आरोपेति, परेन वा आरोपापेति; ता तं रुक्खं पातेन्ति, तस्सेव अवहारो।
Yo pana rukkhaṃ dubbalaṃ katvā pacchā cāletvā pāteti, aññena vā cālāpeti; aññaṃ vāssa santike rukkhaṃ chinditvā ajjhottharati, parena vā ajjhottharāpeti; makkaṭe vā paripātetvā tattha āropeti, aññena vā āropāpeti; vagguliyo vā tattha āropeti, parena vā āropāpeti; tā taṃ rukkhaṃ pātenti, tasseva avahāro.
सचे पन तेन रुक्खे दुब्बले कते अञ्ञो अनाणत्तो एव तं चालेत्वा पातेति,
Sace pana tena rukkhe dubbale kate añño anāṇatto eva taṃ cāletvā pāteti,
रुक्खेन वा अज्झोत्थरति, अत्तनो धम्मताय मक्कटा वा वग्गुलियो वा आरोहन्ति, परो वा अनाणत्तो आरोपेति, सयं वा एस वातमुखं सोधेति, बलववातो आगन्त्वा रुक्खं पातेति; सब्बत्थ भण्डदेय्यं। वातमुखसोधनं पनेत्थ असम्पत्ते वाते सुक्खमातिकाय उजुकरणादीहि समेति, नो अञ्ञथा। रुक्खं आविज्झित्वा सत्थेन वा आकोटेति, अग्गिं वा देति, मण्डुककण्टकं वा विसं वा आकोटेति, येन सो मरति, सब्बत्थ भण्डदेय्यमेवाति।
Rukkhena vā ajjhottharati, attano dhammatāya makkaṭā vā vagguliyo vā ārohanti, paro vā anāṇatto āropeti, sayaṃ vā esa vātamukhaṃ sodheti, balavavāto āgantvā rukkhaṃ pāteti; sabbattha bhaṇḍadeyyaṃ. Vātamukhasodhanaṃ panettha asampatte vāte sukkhamātikāya ujukaraṇādīhi sameti, no aññathā. Rukkhaṃ āvijjhitvā satthena vā ākoṭeti, aggiṃ vā deti, maṇḍukakaṇṭakaṃ vā visaṃ vā ākoṭeti, yena so marati, sabbattha bhaṇḍadeyyamevāti.
वनप्पतिकथा निट्ठिता।
Vanappatikathā niṭṭhitā.
हरणककथा
Haraṇakakathā
१११. हरणके – अञ्ञस्स हरणकं भण्डं थेय्यचित्तो आमसतीति परं सीसभारादीहि भण्डं आदाय गच्छन्तं दिस्वा ‘‘एतं हरिस्सामी’’ति वेगेन गन्त्वा आमसति, एत्तावता अस्स दुक्कटं। फन्दापेतीति आकड्ढनविकड्ढनं करोति, सामिको न मुञ्चति, तेनस्स थुल्लच्चयं। ठाना चावेतीति आकड्ढित्वा सामिकस्स हत्थतो मोचेति, तेनस्स पाराजिकं। सचे पन तं भण्डसामिको उट्ठहित्वा पोथेत्वा पुन तं भण्डं मोचापेत्वा गण्हेय्य, भिक्खु पठमग्गहणेनेव पाराजिको। सीसतो वा कण्णतो वा गीवतो वा हत्थतो वा अलङ्कारं छिन्दित्वा वा मोचेत्वा वा गण्हन्तस्स सीसादीहि मोचितमत्ते पाराजिकं। हत्थे पन वलयं वा कटकं वा अनीहरित्वा अग्गबाहं घंसन्तोव अपरापरं वा सारेति, आकासगतं वा करोति, रक्खति ताव। रुक्खमूलचीवरवंसेसु वलयमिव न पाराजिकं जनेति। कस्मा? सविञ्ञाणकत्ता। सविञ्ञाणककोट्ठासगतञ्हि याव ततो न नीहटं, ताव तत्थेव होति। एसेव नयो अङ्गुलिमुद्दिकपादकटककटूपगपिळन्धनेसु।
111. Haraṇake – aññassa haraṇakaṃ bhaṇḍaṃ theyyacitto āmasatīti paraṃ sīsabhārādīhi bhaṇḍaṃ ādāya gacchantaṃ disvā ‘‘etaṃ harissāmī’’ti vegena gantvā āmasati, ettāvatā assa dukkaṭaṃ. Phandāpetīti ākaḍḍhanavikaḍḍhanaṃ karoti, sāmiko na muñcati, tenassa thullaccayaṃ. Ṭhānā cāvetīti ākaḍḍhitvā sāmikassa hatthato moceti, tenassa pārājikaṃ. Sace pana taṃ bhaṇḍasāmiko uṭṭhahitvā pothetvā puna taṃ bhaṇḍaṃ mocāpetvā gaṇheyya, bhikkhu paṭhamaggahaṇeneva pārājiko. Sīsato vā kaṇṇato vā gīvato vā hatthato vā alaṅkāraṃ chinditvā vā mocetvā vā gaṇhantassa sīsādīhi mocitamatte pārājikaṃ. Hatthe pana valayaṃ vā kaṭakaṃ vā anīharitvā aggabāhaṃ ghaṃsantova aparāparaṃ vā sāreti, ākāsagataṃ vā karoti, rakkhati tāva. Rukkhamūlacīvaravaṃsesu valayamiva na pārājikaṃ janeti. Kasmā? Saviññāṇakattā. Saviññāṇakakoṭṭhāsagatañhi yāva tato na nīhaṭaṃ, tāva tattheva hoti. Eseva nayo aṅgulimuddikapādakaṭakakaṭūpagapiḷandhanesu.
यो पन परस्स निवत्थसाटकं अच्छिन्दति, परो च सलज्जिताय सहसा न मुञ्चति, एकेनन्तेन चोरो कड्ढति, एकेनन्तेन परो, रक्खति ताव। परस्स हत्थतो मुत्तमत्ते पाराजिकं। अथापि तं कड्ढन्तस्स छिज्जित्वा एकदेसो हत्थगतो होति, सो च पादं अग्घति पाराजिकमेव। सहभण्डहारकन्ति ‘‘सभण्डहारकं भण्डं नेस्सामी’’ति चिन्तेत्वा ‘‘इतो याही’’ति भण्डहारकं तज्जेति, सो भीतो चोरेन अधिप्पेतदिसाभिमुखो हुत्वा एकं पादं सङ्कामेति, चोरस्स थुल्लच्चयं; दुतिये पाराजिकं। पातापेतीति अथापि चोरो भण्डहारकस्स हत्थे आवुधं दिस्वा सासङ्को हुत्वा पातापेत्वा गहेतुकामो एकमन्तं पटिक्कम्म सन्तज्जेत्वा पातापेति, परस्स हत्थतो मुत्तमत्ते पाराजिकं।
Yo pana parassa nivatthasāṭakaṃ acchindati, paro ca salajjitāya sahasā na muñcati, ekenantena coro kaḍḍhati, ekenantena paro, rakkhati tāva. Parassa hatthato muttamatte pārājikaṃ. Athāpi taṃ kaḍḍhantassa chijjitvā ekadeso hatthagato hoti, so ca pādaṃ agghati pārājikameva. Sahabhaṇḍahārakanti ‘‘sabhaṇḍahārakaṃ bhaṇḍaṃ nessāmī’’ti cintetvā ‘‘ito yāhī’’ti bhaṇḍahārakaṃ tajjeti, so bhīto corena adhippetadisābhimukho hutvā ekaṃ pādaṃ saṅkāmeti, corassa thullaccayaṃ; dutiye pārājikaṃ. Pātāpetīti athāpi coro bhaṇḍahārakassa hatthe āvudhaṃ disvā sāsaṅko hutvā pātāpetvā gahetukāmo ekamantaṃ paṭikkamma santajjetvā pātāpeti, parassa hatthato muttamatte pārājikaṃ.
पातापेति, आपत्ति दुक्कटस्सातिआदि पन परिकप्पवसेन वुत्तं। यो हि भण्डं पातापेत्वा ‘‘यं मम रुच्चति, तं गहेस्सामी’’ति परिकप्पेत्वा पातापेति, तस्स पातापने च आमसने च दुक्कटं, फन्दापने थुल्लच्चयं। पादग्घनकस्स ठाना चावने पाराजिकं। तं पच्छा पटिपातियमानस्स मुञ्चतोपि नत्थियेव समणभावो। योपि भण्डहारकं अतिक्कमन्तं दिस्वा अनुबन्धन्तो ‘‘तिट्ठ, तिट्ठ, भण्डं पातेही’’ति वत्वा पातापेति, तस्सापि तेन हत्थतो मुत्तमत्ते पाराजिकं।
Pātāpeti, āpatti dukkaṭassātiādi pana parikappavasena vuttaṃ. Yo hi bhaṇḍaṃ pātāpetvā ‘‘yaṃ mama ruccati, taṃ gahessāmī’’ti parikappetvā pātāpeti, tassa pātāpane ca āmasane ca dukkaṭaṃ, phandāpane thullaccayaṃ. Pādagghanakassa ṭhānā cāvane pārājikaṃ. Taṃ pacchā paṭipātiyamānassa muñcatopi natthiyeva samaṇabhāvo. Yopi bhaṇḍahārakaṃ atikkamantaṃ disvā anubandhanto ‘‘tiṭṭha, tiṭṭha, bhaṇḍaṃ pātehī’’ti vatvā pātāpeti, tassāpi tena hatthato muttamatte pārājikaṃ.
यो पन ‘‘तिट्ठ तिट्ठा’’ति वदति, ‘‘पातेही’’ति न वदति; इतरो च तं ओलोकेत्वा ‘‘सचे एस मं पापुणेय्य, घातेय्यापि म’’ न्ति सालयोव हुत्वा तं भण्डं गहनट्ठाने पक्खिपित्वा ‘‘पुन निवत्तित्वा गहेस्सामी’’ति पक्कमति, पातनपच्चया पाराजिकं नत्थि। आगन्त्वा पन थेय्यचित्तेन गण्हतो उद्धारे पाराजिकं। अथ पनस्स एवं होति – ‘‘मया पातापेन्तेनेव इदं मम सन्तकं कत’’न्ति ततो नं सकसञ्ञाय गण्हाति; गहणे रक्खति, भण्डदेय्यं पन होति। ‘‘देही’’ति वुत्ते अदेन्तस्स सामिकानं धुरनिक्खेपे पाराजिकं। ‘‘सो इमं छड्डेत्वा गतो, अनज्झावुत्थकं दानि इद’’न्ति पंसुकूलसञ्ञाय गण्हतोपि एसेव नयो। अथ पन सामिको ‘‘तिट्ठ तिट्ठा’’ति वुत्तमत्तेनेव ओलोकेन्तो तं दिस्वा ‘‘न दानि इदं मय्ह’’न्ति धुरनिक्खेपं कत्वा निरालयो छड्डेत्वा पलायति, तं थेय्यचित्तेन गण्हतो उद्धारे दुक्कटं। आहरापेन्ते दातब्बं, अदेन्तस्स पाराजिकं। कस्मा? तस्स पयोगेन छड्डितत्ताति महाअट्ठकथायं वुत्तं। अञ्ञेसु पन विचारणा एव नत्थि। पुरिमनयेनेव सकसञ्ञाय वा पंसुकूलसञ्ञाय वा गण्हन्तेपि अयमेव विनिच्छयोति।
Yo pana ‘‘tiṭṭha tiṭṭhā’’ti vadati, ‘‘pātehī’’ti na vadati; itaro ca taṃ oloketvā ‘‘sace esa maṃ pāpuṇeyya, ghāteyyāpi ma’’ nti sālayova hutvā taṃ bhaṇḍaṃ gahanaṭṭhāne pakkhipitvā ‘‘puna nivattitvā gahessāmī’’ti pakkamati, pātanapaccayā pārājikaṃ natthi. Āgantvā pana theyyacittena gaṇhato uddhāre pārājikaṃ. Atha panassa evaṃ hoti – ‘‘mayā pātāpenteneva idaṃ mama santakaṃ kata’’nti tato naṃ sakasaññāya gaṇhāti; gahaṇe rakkhati, bhaṇḍadeyyaṃ pana hoti. ‘‘Dehī’’ti vutte adentassa sāmikānaṃ dhuranikkhepe pārājikaṃ. ‘‘So imaṃ chaḍḍetvā gato, anajjhāvutthakaṃ dāni ida’’nti paṃsukūlasaññāya gaṇhatopi eseva nayo. Atha pana sāmiko ‘‘tiṭṭha tiṭṭhā’’ti vuttamatteneva olokento taṃ disvā ‘‘na dāni idaṃ mayha’’nti dhuranikkhepaṃ katvā nirālayo chaḍḍetvā palāyati, taṃ theyyacittena gaṇhato uddhāre dukkaṭaṃ. Āharāpente dātabbaṃ, adentassa pārājikaṃ. Kasmā? Tassa payogena chaḍḍitattāti mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Aññesu pana vicāraṇā eva natthi. Purimanayeneva sakasaññāya vā paṃsukūlasaññāya vā gaṇhantepi ayameva vinicchayoti.
हरणककथा निट्ठिता।
Haraṇakakathā niṭṭhitā.
उपनिधिकथा
Upanidhikathā
११२. उपनिधिम्हि – नाहं गण्हामीति सम्पजानमुसावादेपि अदिन्नादानस्स पयोगत्ता दुक्कटं। ‘‘किं तुम्हे भणथ? नेविदं मय्हं अनुरूपं, न तुम्हाक’’न्तिआदीनि वदन्तस्सापि दुक्कटमेव। ‘‘रहो मया एतस्स हत्थे ठपितं, न अञ्ञो कोचि जानाति, ‘दस्सति नु खो मे नो’’’ति सामिको विमतिं उप्पादेति, भिक्खुस्स थुल्लच्चयं। तस्स फरुसादिभावं दिस्वा सामिको ‘‘न मय्हं दस्सती’’ति धुरं निक्खिपति, तत्र सचायं भिक्खु ‘‘किलमेत्वा नं दस्सामी’’ति दाने सउस्साहो, रक्खति ताव। सचेपि सो दाने निरुस्साहो, भण्डस्सामिको पन गहणे सउस्साहो , रक्खतेव। यदि पन सो दाने निरुस्साहो भण्डसामिकोपि ‘‘न मय्हं दस्सती’’ति धुरं निक्खिपति, एवं उभिन्नं धुरनिक्खेपेन भिक्खुनो पाराजिकं । यदिपि मुखेन ‘‘दस्सामी’’ति वदति, चित्तेन पन अदातुकामो, एवम्पि सामिकस्स धुरनिक्खेपे पाराजिकं। तं पन उपनिधि नाम सङ्गोपनत्थाय अत्तनो हत्थे परेहि ठपितभण्डं, अगुत्तदेसतो ठाना चावेत्वा गुत्तट्ठाने ठपनत्थाय हरतो अनापत्ति। थेय्यचित्तेनपि ठाना चावेन्तस्स अवहारो नत्थि। कस्मा? अत्तनो हत्थे निक्खित्तत्ता, भण्डदेय्यं पन होति। थेय्यचित्तेन परिभुञ्जतोपि एसेव नयो। तावकालिकग्गहणेपि तथेव। धम्मं चरन्तोतिआदि वुत्तनयमेव। अयं ताव पाळिवण्णना।
112. Upanidhimhi – nāhaṃ gaṇhāmīti sampajānamusāvādepi adinnādānassa payogattā dukkaṭaṃ. ‘‘Kiṃ tumhe bhaṇatha? Nevidaṃ mayhaṃ anurūpaṃ, na tumhāka’’ntiādīni vadantassāpi dukkaṭameva. ‘‘Raho mayā etassa hatthe ṭhapitaṃ, na añño koci jānāti, ‘dassati nu kho me no’’’ti sāmiko vimatiṃ uppādeti, bhikkhussa thullaccayaṃ. Tassa pharusādibhāvaṃ disvā sāmiko ‘‘na mayhaṃ dassatī’’ti dhuraṃ nikkhipati, tatra sacāyaṃ bhikkhu ‘‘kilametvā naṃ dassāmī’’ti dāne saussāho, rakkhati tāva. Sacepi so dāne nirussāho, bhaṇḍassāmiko pana gahaṇe saussāho , rakkhateva. Yadi pana so dāne nirussāho bhaṇḍasāmikopi ‘‘na mayhaṃ dassatī’’ti dhuraṃ nikkhipati, evaṃ ubhinnaṃ dhuranikkhepena bhikkhuno pārājikaṃ . Yadipi mukhena ‘‘dassāmī’’ti vadati, cittena pana adātukāmo, evampi sāmikassa dhuranikkhepe pārājikaṃ. Taṃ pana upanidhi nāma saṅgopanatthāya attano hatthe parehi ṭhapitabhaṇḍaṃ, aguttadesato ṭhānā cāvetvā guttaṭṭhāne ṭhapanatthāya harato anāpatti. Theyyacittenapi ṭhānā cāventassa avahāro natthi. Kasmā? Attano hatthe nikkhittattā, bhaṇḍadeyyaṃ pana hoti. Theyyacittena paribhuñjatopi eseva nayo. Tāvakālikaggahaṇepi tatheva. Dhammaṃ carantotiādi vuttanayameva. Ayaṃ tāva pāḷivaṇṇanā.
पाळिमुत्तकविनिच्छयो पनेत्थ पत्तचतुक्कादिवसेन एवं वुत्तो – एको किर भिक्खु परस्स महग्घे पत्ते लोभं उप्पादेत्वा तं हरितुकामो ठपितट्ठानमस्स सुट्ठु सल्लक्खेत्वा अत्तनोपि पत्तं तस्सेव सन्तिके ठपेसि। सो पच्चूससमये आगन्त्वा धम्मं वाचापेत्वा निद्दायमानं महाथेरमाह – ‘‘वन्दामि, भन्ते’’ति। ‘‘को एसो’’ति? ‘‘अहं, भन्ते, आगन्तुकभिक्खु, कालस्सेवम्हि गन्तुकामो, असुकस्मिञ्च मे ठाने ईदिसेन नाम अंसबद्धकेन ईदिसाय पत्तत्थविकाय पत्तो ठपितो। साधाहं, भन्ते, तं लभेय्य’’न्ति थेरो पविसित्वा तं गण्हि। उद्धारेयेव चोरस्स पाराजिकं। सचे आगन्त्वा ‘‘कोसि त्वं अवेलाय आगतो’’ति वुत्तो भीतो पलायति, पाराजिकं पत्वाव पलायति। थेरस्स पन सुद्धचित्तत्ता अनापत्ति। थेरो ‘‘तं गण्हिस्सामी’’ति अञ्ञं गण्हि, एसेव नयो। अयं पन अञ्ञं तादिसमेव गण्हन्ते युज्जति, मनुस्सविग्गहे आणत्तसदिसवत्थुस्मिं विय। कुरुन्दियं पन ‘‘पदवारेन कारेतब्बो’’ति वुत्तं, तं अतादिसमेव गण्हन्ते युज्जति।
Pāḷimuttakavinicchayo panettha pattacatukkādivasena evaṃ vutto – eko kira bhikkhu parassa mahagghe patte lobhaṃ uppādetvā taṃ haritukāmo ṭhapitaṭṭhānamassa suṭṭhu sallakkhetvā attanopi pattaṃ tasseva santike ṭhapesi. So paccūsasamaye āgantvā dhammaṃ vācāpetvā niddāyamānaṃ mahātheramāha – ‘‘vandāmi, bhante’’ti. ‘‘Ko eso’’ti? ‘‘Ahaṃ, bhante, āgantukabhikkhu, kālassevamhi gantukāmo, asukasmiñca me ṭhāne īdisena nāma aṃsabaddhakena īdisāya pattatthavikāya patto ṭhapito. Sādhāhaṃ, bhante, taṃ labheyya’’nti thero pavisitvā taṃ gaṇhi. Uddhāreyeva corassa pārājikaṃ. Sace āgantvā ‘‘kosi tvaṃ avelāya āgato’’ti vutto bhīto palāyati, pārājikaṃ patvāva palāyati. Therassa pana suddhacittattā anāpatti. Thero ‘‘taṃ gaṇhissāmī’’ti aññaṃ gaṇhi, eseva nayo. Ayaṃ pana aññaṃ tādisameva gaṇhante yujjati, manussaviggahe āṇattasadisavatthusmiṃ viya. Kurundiyaṃ pana ‘‘padavārena kāretabbo’’ti vuttaṃ, taṃ atādisameva gaṇhante yujjati.
तं मञ्ञमानो अत्तनो पत्तं गण्हित्वा अदासि, चोरस्स सामिकेन दिन्नत्ता पाराजिकं नत्थि, असुद्धचित्तेन पन गहितत्ता दुक्कटं। तं मञ्ञमानो चोरस्सेव पत्तं गण्हित्वा अदासि, इधापि चोरस्स अत्तनो सन्तकत्ता पाराजिकं नत्थि, असुद्धचित्तेन पन गहितत्ता दुक्कटमेव। सब्बत्थ थेरस्स अनापत्ति।
Taṃ maññamāno attano pattaṃ gaṇhitvā adāsi, corassa sāmikena dinnattā pārājikaṃ natthi, asuddhacittena pana gahitattā dukkaṭaṃ. Taṃ maññamāno corasseva pattaṃ gaṇhitvā adāsi, idhāpi corassa attano santakattā pārājikaṃ natthi, asuddhacittena pana gahitattā dukkaṭameva. Sabbattha therassa anāpatti.
अपरो ‘‘पत्तं चोरेस्सामी’’ति तथेव निद्दायमानं थेरं वन्दि। ‘‘को अय’’न्ति च वुत्ते ‘अहं, भन्ते, गिलानभिक्खु, एकं ताव मे पत्तं देथ, गामद्वारं गन्त्वा भेसज्जं आहरिस्सामी’’ति। थेरो ‘‘इध गिलानो नत्थि, चोरो अयं भविस्सती’’ति सल्लक्खेत्वा ‘‘इमं हरतू’’ति अत्तनो वेरिभिक्खुस्स पत्तं नीहरित्वा अदासि, द्विन्नम्पि उद्धारेयेव पाराजिकं। ‘‘वेरिभिक्खुस्स पत्तो’’ति सञ्ञाय अञ्ञस्स पत्तं उद्धरन्तेपि एसेव नयो। सचे पन ‘‘वेरिस्साय’’न्ति सञ्ञाय चोरस्सेव पत्तं उद्धरित्वा देति, वुत्तनयेनेव थेरस्स पाराजिकं, चोरस्स दुक्कटं। अथ ‘‘वेरिस्साय’’न्ति मञ्ञमानो अत्तनो पत्तं देति, वुत्तनयेनेव उभिन्नम्पि दुक्कटं।
Aparo ‘‘pattaṃ coressāmī’’ti tatheva niddāyamānaṃ theraṃ vandi. ‘‘Ko aya’’nti ca vutte ‘ahaṃ, bhante, gilānabhikkhu, ekaṃ tāva me pattaṃ detha, gāmadvāraṃ gantvā bhesajjaṃ āharissāmī’’ti. Thero ‘‘idha gilāno natthi, coro ayaṃ bhavissatī’’ti sallakkhetvā ‘‘imaṃ haratū’’ti attano veribhikkhussa pattaṃ nīharitvā adāsi, dvinnampi uddhāreyeva pārājikaṃ. ‘‘Veribhikkhussa patto’’ti saññāya aññassa pattaṃ uddharantepi eseva nayo. Sace pana ‘‘verissāya’’nti saññāya corasseva pattaṃ uddharitvā deti, vuttanayeneva therassa pārājikaṃ, corassa dukkaṭaṃ. Atha ‘‘verissāya’’nti maññamāno attano pattaṃ deti, vuttanayeneva ubhinnampi dukkaṭaṃ.
एको महाथेरो उपट्ठाकं दहरभिक्खुं ‘‘पत्तचीवरं गण्ह, असुकं नाम गामं गन्त्वा पिण्डाय चरिस्सामा’’ति आह। दहरो गहेत्वा थेरस्स पच्छतो पच्छतो गच्छन्तो थेय्यचित्तं उप्पादेत्वा सचे सीसे भारं खन्धे करोति, पाराजिकं नत्थि। कस्मा? आणत्तिया गहितत्ता। सचे पन मग्गतो ओक्कम्म अटविं पविसति, पदवारेन कारेतब्बो। अथ निवत्तित्वा विहाराभिमुखो पलायित्वा विहारं पविसित्वा गच्छति, उपचारातिक्कमे पाराजिकं। अथापि महाथेरस्स निवासनपरिवत्तनट्ठानतो गामाभिमुखो पलायति, गामूपचारातिक्कमे पाराजिकं। यदि पन उभोपि पिण्डाय चरित्वा भुञ्जित्वा वा गहेत्वा वा निक्खमन्ति, थेरो च पुनपि तं वदति – ‘‘पत्तचीवरं गण्ह, विहारं गमिस्सामा’’ति। तत्र चे सो पुरिमनयेनेव थेय्यचित्तेन सीसे भारं खन्धे करोति, रक्खति ताव। अटविं पविसति, पदवारेन कारेतब्बो। निवत्तित्वा गामाभिमुखो एव पलायति, गामूपचारातिक्कमे पाराजिकं। पुरतो विहाराभिमुखो पलायित्वा विहारे अट्ठत्वा अनिसीदित्वा अवूपसन्तेनेव थेय्यचित्तेन गच्छति, उपचारातिक्कमे पाराजिकं। यो पन अनाणत्तो गण्हाति, तस्स सीसे भारं खन्धे करणादीसुपि पाराजिकं। सेसं पुरिमसदिसमेव।
Eko mahāthero upaṭṭhākaṃ daharabhikkhuṃ ‘‘pattacīvaraṃ gaṇha, asukaṃ nāma gāmaṃ gantvā piṇḍāya carissāmā’’ti āha. Daharo gahetvā therassa pacchato pacchato gacchanto theyyacittaṃ uppādetvā sace sīse bhāraṃ khandhe karoti, pārājikaṃ natthi. Kasmā? Āṇattiyā gahitattā. Sace pana maggato okkamma aṭaviṃ pavisati, padavārena kāretabbo. Atha nivattitvā vihārābhimukho palāyitvā vihāraṃ pavisitvā gacchati, upacārātikkame pārājikaṃ. Athāpi mahātherassa nivāsanaparivattanaṭṭhānato gāmābhimukho palāyati, gāmūpacārātikkame pārājikaṃ. Yadi pana ubhopi piṇḍāya caritvā bhuñjitvā vā gahetvā vā nikkhamanti, thero ca punapi taṃ vadati – ‘‘pattacīvaraṃ gaṇha, vihāraṃ gamissāmā’’ti. Tatra ce so purimanayeneva theyyacittena sīse bhāraṃ khandhe karoti, rakkhati tāva. Aṭaviṃ pavisati, padavārena kāretabbo. Nivattitvā gāmābhimukho eva palāyati, gāmūpacārātikkame pārājikaṃ. Purato vihārābhimukho palāyitvā vihāre aṭṭhatvā anisīditvā avūpasanteneva theyyacittena gacchati, upacārātikkame pārājikaṃ. Yo pana anāṇatto gaṇhāti, tassa sīse bhāraṃ khandhe karaṇādīsupi pārājikaṃ. Sesaṃ purimasadisameva.
यो पन ‘‘असुकं नाम विहारं गन्त्वा चीवरं धोवित्वा रजित्वा वा एही’’ति वुत्तो ‘‘साधू’’ति गहेत्वा गच्छति, तस्सपि अन्तरामग्गे थेय्यचित्तं उप्पादेत्वा सीसे भारं खन्धे करणादीसु पाराजिकं नत्थि। मग्गा ओक्कमने पदवारेन कारेतब्बो। तं विहारं गन्त्वा तत्थेव वसन्तो थेय्यचित्तेन परिभुञ्जन्तो जीरापेति, चोरा वा तस्स तं हरन्ति, अवहारो नत्थि, भण्डदेय्यं पन होति। ततो निक्खमित्वा आगच्छतोपि एसेव नयो।
Yo pana ‘‘asukaṃ nāma vihāraṃ gantvā cīvaraṃ dhovitvā rajitvā vā ehī’’ti vutto ‘‘sādhū’’ti gahetvā gacchati, tassapi antarāmagge theyyacittaṃ uppādetvā sīse bhāraṃ khandhe karaṇādīsu pārājikaṃ natthi. Maggā okkamane padavārena kāretabbo. Taṃ vihāraṃ gantvā tattheva vasanto theyyacittena paribhuñjanto jīrāpeti, corā vā tassa taṃ haranti, avahāro natthi, bhaṇḍadeyyaṃ pana hoti. Tato nikkhamitvā āgacchatopi eseva nayo.
यो पन अनाणत्तो थेरेन निमित्ते वा कते सयमेव वा किलिट्ठं सल्लक्खेत्वा ‘‘देथ, भन्ते, चीवरं; असुकं नाम गामं गन्त्वा रजित्वा आहरिस्सामी’’ति गहेत्वा गच्छति; तस्स अन्तरामग्गे थेय्यचित्तं उप्पादेत्वा सीसे भारं खन्धे करणादीसु पाराजिकं। कस्मा? अनाणत्तिया गहितत्ता। मग्गा ओक्कमतोपि पटिनिवत्तित्वा तमेव विहारं आगन्त्वा विहारसीमं अतिक्कमतोपि वुत्तनयेनेव पाराजिकं। तत्थ गन्त्वा रजित्वा पच्चागच्छतोपि थेय्यचित्ते उप्पन्ने एसेव नयो। सचे पन यत्थ गतो, तत्थ वा अन्तरामग्गे विहारे वा तमेव विहारं पच्चागन्त्वा तस्स एकपस्से वा उपचारसीमं अनतिक्कमित्वा वसन्तो थेय्यचित्तेन परिभुञ्जन्तो जीरापेति, चोरा वा तस्स तं हरन्ति, यथा वा तथा वा नस्सति, भण्डदेय्यं। उपचारसीमं अतिक्कमतो पन पाराजिकं।
Yo pana anāṇatto therena nimitte vā kate sayameva vā kiliṭṭhaṃ sallakkhetvā ‘‘detha, bhante, cīvaraṃ; asukaṃ nāma gāmaṃ gantvā rajitvā āharissāmī’’ti gahetvā gacchati; tassa antarāmagge theyyacittaṃ uppādetvā sīse bhāraṃ khandhe karaṇādīsu pārājikaṃ. Kasmā? Anāṇattiyā gahitattā. Maggā okkamatopi paṭinivattitvā tameva vihāraṃ āgantvā vihārasīmaṃ atikkamatopi vuttanayeneva pārājikaṃ. Tattha gantvā rajitvā paccāgacchatopi theyyacitte uppanne eseva nayo. Sace pana yattha gato, tattha vā antarāmagge vihāre vā tameva vihāraṃ paccāgantvā tassa ekapasse vā upacārasīmaṃ anatikkamitvā vasanto theyyacittena paribhuñjanto jīrāpeti, corā vā tassa taṃ haranti, yathā vā tathā vā nassati, bhaṇḍadeyyaṃ. Upacārasīmaṃ atikkamato pana pārājikaṃ.
यो पन थेरेन निमित्ते कयिरमाने ‘‘देथ, भन्ते, अहं रजित्वा आहरिस्सामी’’ति वत्वा ‘‘कत्थ गन्त्वा, भन्ते, रजामी’’ति पुच्छति। थेरो च नं ‘‘यत्थ इच्छसि, तत्थ गन्त्वा रजाही’’ति वदति, अयं ‘‘विस्सट्ठदूतो’’ नाम। थेय्यचित्तेन पलायन्तोपि न अवहारेन कारेतब्बो। थेय्यचित्तेन पन पलायतोपि परिभोगेन वा अञ्ञथा वा नासयतोपि भण्डदेय्यमेव होति। भिक्खु भिक्खुस्स हत्थे किञ्चि परिक्खारं पहिणति – ‘‘असुकविहारे असुकभिक्खुस्स देही’’ति, तस्स थेय्यचित्ते उप्पन्ने सब्बट्ठानेसु ‘‘असुकं नाम विहारं गन्त्वा चीवरं धोवित्वा रजित्वा वा एही’’ति एत्थ वुत्तसदिसो विनिच्छयो।
Yo pana therena nimitte kayiramāne ‘‘detha, bhante, ahaṃ rajitvā āharissāmī’’ti vatvā ‘‘kattha gantvā, bhante, rajāmī’’ti pucchati. Thero ca naṃ ‘‘yattha icchasi, tattha gantvā rajāhī’’ti vadati, ayaṃ ‘‘vissaṭṭhadūto’’ nāma. Theyyacittena palāyantopi na avahārena kāretabbo. Theyyacittena pana palāyatopi paribhogena vā aññathā vā nāsayatopi bhaṇḍadeyyameva hoti. Bhikkhu bhikkhussa hatthe kiñci parikkhāraṃ pahiṇati – ‘‘asukavihāre asukabhikkhussa dehī’’ti, tassa theyyacitte uppanne sabbaṭṭhānesu ‘‘asukaṃ nāma vihāraṃ gantvā cīvaraṃ dhovitvā rajitvā vā ehī’’ti ettha vuttasadiso vinicchayo.
अपरो भिक्खुं पहिणितुकामो निमित्तं करोति – ‘‘को नु खो गहेत्वा गमिस्सती’’ति, तत्र चे एको – ‘‘देथ, भन्ते, अहं गहेत्वा गमिस्सामी’’ति गहेत्वा गच्छति, तस्स थेय्यचित्ते उप्पन्ने सब्बट्ठानेसु ‘‘देथ, भन्ते, चीवरं, असुकं नाम गामं गन्त्वा रजित्वा आहरिस्सामी’’ति एत्थ वुत्तसदिसो विनिच्छयो। थेरेन चीवरत्थाय वत्थं लभित्वा उपट्ठाककुले ठपितं होति। अथस्स अन्तेवासिको वत्थं हरितुकामो तत्र गन्त्वा ‘‘तं किर वत्थं देथा’’ति थेरेन पेसितो विय वदति; तस्स वचनं सद्दहित्वा उपासकेन ठपितं उपासिका वा, उपासिकाय ठपितं उपासको वा अञ्ञो वा, कोचि नीहरित्वा देति, उद्धारेयेवस्स पाराजिकं। सचे पन थेरस्स उपट्ठाकेहि ‘‘इमं थेरस्स दस्सामा’’ति अत्तनो वत्थं ठपितं होति। अथस्स अन्तेवासिको तं हरितुकामो तत्थ गन्त्वा ‘‘थेरस्स किर वत्थं दातुकामत्थ, तं देथा’’ति वदति। ते चस्स सद्दहित्वा ‘‘मयं, भन्ते, भोजेत्वा दस्सामाति ठपयिम्ह, हन्द गण्हाही’’ति देन्ति। सामिकेहि दिन्नत्ता पाराजिकं नत्थि, असुद्धचित्तेन पन गहितत्ता दुक्कटं, भण्डदेय्यञ्च होति।
Aparo bhikkhuṃ pahiṇitukāmo nimittaṃ karoti – ‘‘ko nu kho gahetvā gamissatī’’ti, tatra ce eko – ‘‘detha, bhante, ahaṃ gahetvā gamissāmī’’ti gahetvā gacchati, tassa theyyacitte uppanne sabbaṭṭhānesu ‘‘detha, bhante, cīvaraṃ, asukaṃ nāma gāmaṃ gantvā rajitvā āharissāmī’’ti ettha vuttasadiso vinicchayo. Therena cīvaratthāya vatthaṃ labhitvā upaṭṭhākakule ṭhapitaṃ hoti. Athassa antevāsiko vatthaṃ haritukāmo tatra gantvā ‘‘taṃ kira vatthaṃ dethā’’ti therena pesito viya vadati; tassa vacanaṃ saddahitvā upāsakena ṭhapitaṃ upāsikā vā, upāsikāya ṭhapitaṃ upāsako vā añño vā, koci nīharitvā deti, uddhāreyevassa pārājikaṃ. Sace pana therassa upaṭṭhākehi ‘‘imaṃ therassa dassāmā’’ti attano vatthaṃ ṭhapitaṃ hoti. Athassa antevāsiko taṃ haritukāmo tattha gantvā ‘‘therassa kira vatthaṃ dātukāmattha, taṃ dethā’’ti vadati. Te cassa saddahitvā ‘‘mayaṃ, bhante, bhojetvā dassāmāti ṭhapayimha, handa gaṇhāhī’’ti denti. Sāmikehi dinnattā pārājikaṃ natthi, asuddhacittena pana gahitattā dukkaṭaṃ, bhaṇḍadeyyañca hoti.
भिक्खु भिक्खुस्स वत्वा गामं गच्छति, ‘‘इत्थन्नामो मम वस्सावासिकं दस्सति, तं गहेत्वा ठपेय्यासी’’ति। ‘‘साधू’’ति सो भिक्खु तेन दिन्नं महग्घसाटकं अत्तना लद्धेन अप्पग्घसाटकेन सद्धिं ठपेत्वा तेन आगतेन अत्तनो महग्घसाटकस्स लद्धभावं ञत्वा वा अञत्वा वा ‘‘देहि मे वस्सावासिक’’न्ति वुत्तो ‘‘तव थूलसाटको लद्धो, मय्हं पन साटको महग्घो, द्वेपि असुकस्मिं नाम ओकासे ठपिता, पविसित्वा गण्हाही’’ति वदति। तेन पविसित्वा थूलसाटके गहिते इतरस्स इतरं गण्हतो उद्धारे पाराजिकं। अथापि तस्स साटके अत्तनो नामं अत्तनो च साटके तस्स नामं लिखित्वा ‘‘गच्छ नामं वाचेत्वा गण्हाही’’ति वदति, तत्रापि एसेव नयो। यो पन अत्तना च तेन च लद्धसाटके एकतो ठपेत्वा तं एवं वदति – ‘‘तया च मया च लद्धसाटका द्वेपि अन्तोगब्भे ठपिता, गच्छ यं इच्छसि, तं विचिनित्वा गण्हाही’’ति। सो च लज्जाय आवासिकेन लद्धं थूलसाटकमेव गण्हेय्य, तत्रावासिकस्स विचिनित्वा गहितावसेसं इतरं गण्हतो अनापत्ति। आगन्तुको भिक्खु आवासिकानं चीवरकम्मं करोन्तानं समीपे पत्तचीवरं ठपेत्वा ‘‘एते सङ्गोपेस्सन्ती’’ति मञ्ञमानो न्हायितुं वा अञ्ञत्र वा गच्छति। सचे नं आवासिका सङ्गोपेन्ति, इच्चेतं कुसलं। नो चे, नट्ठे गीवा न होति। सचेपि सो ‘‘इदं, भन्ते, ठपेथा’’ति वत्वा गच्छति, इतरे च सकिच्चप्पसुतत्ता न जानन्ति, एसेव नयो। अथापि ते ‘‘इदं, भन्ते, ठपेथा’’ति वुत्ता ‘‘मयं ब्यावटा’’ति पटिक्खिपन्ति, इतरो च ‘‘अवस्सं ठपेस्सन्ती’’ति अनादियित्वा गच्छति, एसेव नयो। सचे पन तेन याचिता वा अयाचिता वा ‘‘मयं ठपेस्साम, त्वं गच्छा’’ति वदन्ति; तं सङ्गोपितब्बं। नो चे सङ्गोपेन्ति, नट्ठे गीवा। कस्मा? सम्पटिच्छितत्ता।
Bhikkhu bhikkhussa vatvā gāmaṃ gacchati, ‘‘itthannāmo mama vassāvāsikaṃ dassati, taṃ gahetvā ṭhapeyyāsī’’ti. ‘‘Sādhū’’ti so bhikkhu tena dinnaṃ mahagghasāṭakaṃ attanā laddhena appagghasāṭakena saddhiṃ ṭhapetvā tena āgatena attano mahagghasāṭakassa laddhabhāvaṃ ñatvā vā añatvā vā ‘‘dehi me vassāvāsika’’nti vutto ‘‘tava thūlasāṭako laddho, mayhaṃ pana sāṭako mahaggho, dvepi asukasmiṃ nāma okāse ṭhapitā, pavisitvā gaṇhāhī’’ti vadati. Tena pavisitvā thūlasāṭake gahite itarassa itaraṃ gaṇhato uddhāre pārājikaṃ. Athāpi tassa sāṭake attano nāmaṃ attano ca sāṭake tassa nāmaṃ likhitvā ‘‘gaccha nāmaṃ vācetvā gaṇhāhī’’ti vadati, tatrāpi eseva nayo. Yo pana attanā ca tena ca laddhasāṭake ekato ṭhapetvā taṃ evaṃ vadati – ‘‘tayā ca mayā ca laddhasāṭakā dvepi antogabbhe ṭhapitā, gaccha yaṃ icchasi, taṃ vicinitvā gaṇhāhī’’ti. So ca lajjāya āvāsikena laddhaṃ thūlasāṭakameva gaṇheyya, tatrāvāsikassa vicinitvā gahitāvasesaṃ itaraṃ gaṇhato anāpatti. Āgantuko bhikkhu āvāsikānaṃ cīvarakammaṃ karontānaṃ samīpe pattacīvaraṃ ṭhapetvā ‘‘ete saṅgopessantī’’ti maññamāno nhāyituṃ vā aññatra vā gacchati. Sace naṃ āvāsikā saṅgopenti, iccetaṃ kusalaṃ. No ce, naṭṭhe gīvā na hoti. Sacepi so ‘‘idaṃ, bhante, ṭhapethā’’ti vatvā gacchati, itare ca sakiccappasutattā na jānanti, eseva nayo. Athāpi te ‘‘idaṃ, bhante, ṭhapethā’’ti vuttā ‘‘mayaṃ byāvaṭā’’ti paṭikkhipanti, itaro ca ‘‘avassaṃ ṭhapessantī’’ti anādiyitvā gacchati, eseva nayo. Sace pana tena yācitā vā ayācitā vā ‘‘mayaṃ ṭhapessāma, tvaṃ gacchā’’ti vadanti; taṃ saṅgopitabbaṃ. No ce saṅgopenti, naṭṭhe gīvā. Kasmā? Sampaṭicchitattā.
यो भिक्खु भण्डागारिको हुत्वा पच्चूससमये एव भिक्खूनं पत्तचीवरानि हेट्ठापासादं ओरोपेत्वा द्वारं अपिदहित्वा तेसम्पि अनारोचेत्वाव दूरे भिक्खाचारं गच्छति; तानि चे चोरा हरन्ति, तस्सेव गीवा। यो पन भिक्खूहि ‘‘ओरोपेथ, भन्ते, पत्तचीवरानि; कालो सलाकग्गहणस्सा’’ति वुत्तो ‘‘समागतत्था’’ति पुच्छित्वा ‘‘आम, समागतम्हा’’ति वुत्ते पत्तचीवरानि नीहरित्वा निक्खिपित्वा भण्डागारद्वारं बन्धित्वा ‘‘तुम्हे पत्तचीवरानि गहेत्वा हेट्ठापासादद्वारं पटिजग्गित्वा गच्छेय्याथा’’ति वत्वा गच्छति। तत्र चेको अलसजातिको भिक्खु भिक्खूसु गतेसु पच्छा अक्खीनि पुञ्छन्तो उट्ठहित्वा उदकट्ठानं मुखधोवनत्थं गच्छति, तं खणं दिस्वा चोरा तस्स पत्तचीवरं हरन्ति, सुहटं। भण्डागारिकस्स गीवा न होति।
Yo bhikkhu bhaṇḍāgāriko hutvā paccūsasamaye eva bhikkhūnaṃ pattacīvarāni heṭṭhāpāsādaṃ oropetvā dvāraṃ apidahitvā tesampi anārocetvāva dūre bhikkhācāraṃ gacchati; tāni ce corā haranti, tasseva gīvā. Yo pana bhikkhūhi ‘‘oropetha, bhante, pattacīvarāni; kālo salākaggahaṇassā’’ti vutto ‘‘samāgatatthā’’ti pucchitvā ‘‘āma, samāgatamhā’’ti vutte pattacīvarāni nīharitvā nikkhipitvā bhaṇḍāgāradvāraṃ bandhitvā ‘‘tumhe pattacīvarāni gahetvā heṭṭhāpāsādadvāraṃ paṭijaggitvā gaccheyyāthā’’ti vatvā gacchati. Tatra ceko alasajātiko bhikkhu bhikkhūsu gatesu pacchā akkhīni puñchanto uṭṭhahitvā udakaṭṭhānaṃ mukhadhovanatthaṃ gacchati, taṃ khaṇaṃ disvā corā tassa pattacīvaraṃ haranti, suhaṭaṃ. Bhaṇḍāgārikassa gīvā na hoti.
सचेपि कोचि भण्डागारिकस्स अनारोचेत्वाव भण्डागारे अत्तनो परिक्खारं ठपेति, तस्मिम्पि नट्ठे भण्डागारिकस्स गीवा न होति। सचे पन भण्डागारिको तं दिस्वा ‘‘अट्ठाने ठपित’’न्ति गहेत्वा ठपेति, नट्ठे तस्स गीवा। सचेपि ठपितभिक्खुना ‘‘मया, भन्ते, ईदिसो नाम परिक्खारो ठपितो, उपधारेय्याथा’’ति वुत्तो ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छति, दुन्निक्खित्तं वा मञ्ञमानो अञ्ञस्मिं ठाने ठपेति, तस्सेव गीवा। ‘‘नाहं जानामी’’ति पटिक्खिपन्तस्स पन नत्थि गीवा। योपि तस्स पस्सन्तस्सेव ठपेति, भण्डागारिकञ्च न सम्पटिच्छापेति , नट्ठं सुनट्ठमेव। सचे तं भण्डागारिको अञ्ञत्र ठपेति, नट्ठे गीवा। सचे भण्डागारं सुगुत्तं, सब्बो सङ्घस्स च चेतियस्स च परिक्खारो तत्थेव ठपीयति, भण्डागारिको च बालो अब्यत्तो द्वारं विवरित्वा धम्मकथं वा सोतुं, अञ्ञं वा किञ्चि कातुं कत्थचि गच्छति, तं खणं दिस्वा यत्तकं चोरा हरन्ति, सब्बं तस्स गीवा। भण्डागारतो निक्खमित्वा बहि चङ्कमन्तस्स वा द्वारं विवरित्वा सरीरं उतुं गाहापेन्तस्स वा तत्थेव समणधम्मानुयोगेन निसिन्नस्स वा तत्थेव निसीदित्वा केनचि कम्मेन ब्यावटस्स वा उच्चारपस्सावपीळितस्सापि ततो तत्थेव उपचारे विज्जमाने बहि गच्छतो वा अञ्ञेन वा केनचि आकारेन पमत्तस्स सतो द्वारं विवरित्वा वा विवटमेव पविसित्वा वा सन्धिं छिन्दित्वा वा यत्तकं तस्स पमादपच्चया चोरा हरन्ति, सब्बं तस्सेव गीवा। उण्हसमये पन वातपानं विवरित्वा निपज्जितुं वट्टतीति वदन्ति। उच्चारपीळितस्स पन तस्मिं उपचारे असति अञ्ञत्थ गच्छन्तस्स गिलानपक्खे ठितत्ता अविसयो; तस्मा गीवा न होति।
Sacepi koci bhaṇḍāgārikassa anārocetvāva bhaṇḍāgāre attano parikkhāraṃ ṭhapeti, tasmimpi naṭṭhe bhaṇḍāgārikassa gīvā na hoti. Sace pana bhaṇḍāgāriko taṃ disvā ‘‘aṭṭhāne ṭhapita’’nti gahetvā ṭhapeti, naṭṭhe tassa gīvā. Sacepi ṭhapitabhikkhunā ‘‘mayā, bhante, īdiso nāma parikkhāro ṭhapito, upadhāreyyāthā’’ti vutto ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchati, dunnikkhittaṃ vā maññamāno aññasmiṃ ṭhāne ṭhapeti, tasseva gīvā. ‘‘Nāhaṃ jānāmī’’ti paṭikkhipantassa pana natthi gīvā. Yopi tassa passantasseva ṭhapeti, bhaṇḍāgārikañca na sampaṭicchāpeti , naṭṭhaṃ sunaṭṭhameva. Sace taṃ bhaṇḍāgāriko aññatra ṭhapeti, naṭṭhe gīvā. Sace bhaṇḍāgāraṃ suguttaṃ, sabbo saṅghassa ca cetiyassa ca parikkhāro tattheva ṭhapīyati, bhaṇḍāgāriko ca bālo abyatto dvāraṃ vivaritvā dhammakathaṃ vā sotuṃ, aññaṃ vā kiñci kātuṃ katthaci gacchati, taṃ khaṇaṃ disvā yattakaṃ corā haranti, sabbaṃ tassa gīvā. Bhaṇḍāgārato nikkhamitvā bahi caṅkamantassa vā dvāraṃ vivaritvā sarīraṃ utuṃ gāhāpentassa vā tattheva samaṇadhammānuyogena nisinnassa vā tattheva nisīditvā kenaci kammena byāvaṭassa vā uccārapassāvapīḷitassāpi tato tattheva upacāre vijjamāne bahi gacchato vā aññena vā kenaci ākārena pamattassa sato dvāraṃ vivaritvā vā vivaṭameva pavisitvā vā sandhiṃ chinditvā vā yattakaṃ tassa pamādapaccayā corā haranti, sabbaṃ tasseva gīvā. Uṇhasamaye pana vātapānaṃ vivaritvā nipajjituṃ vaṭṭatīti vadanti. Uccārapīḷitassa pana tasmiṃ upacāre asati aññattha gacchantassa gilānapakkhe ṭhitattā avisayo; tasmā gīvā na hoti.
यो पन अन्तो उण्हपीळितो द्वारं सुगुत्तं कत्वा बहि निक्खमति, चोरा च नं गहेत्वा ‘‘द्वारं विवरा’’ति वदन्ति, याव ततियं न विवरितब्बं। यदि पन ते चोरा ‘‘सचे न विवरसि, तञ्च मारेस्साम, द्वारञ्च भिन्दित्वा परिक्खारं हरिस्सामा’’ति फरसुआदीनि उक्खिपन्ति। ‘‘मयि च मते सङ्घस्स च सेनासने विनट्ठे गुणो नत्थी’’ति विवरितुं वट्टति। इधापि अविसयत्ता गीवा नत्थीति वदन्ति। सचे कोचि आगन्तुको कुञ्चिकं वा देति, द्वारं वा विवरति, यत्तकं चोरा हरन्ति, सब्बं तस्स गीवा। सङ्घेन भण्डागारगुत्तत्थाय सूचियन्तकञ्च कुञ्चिकमुद्दिका च योजेत्वा दिन्ना होति, भण्डागारिको घटिकमत्तं दत्वा निपज्जति, चोरा विवरित्वा परिक्खारं हरन्ति, तस्सेव गीवा। सूचियन्तकञ्च कुञ्चिकमुद्दिकञ्च योजेत्वा निपन्नं पनेतं सचे चोरा आगन्त्वा ‘‘विवरा’’ति वदन्ति, तत्थ पुरिमनयेनेव पटिपज्जितब्बं। एवं गुत्तं कत्वा निपन्ने पन सचे भित्तिं वा छदनं वा भिन्दित्वा उमङ्गेन वा पविसित्वा हरन्ति, न तस्स गीवा। सचे भण्डागारे अञ्ञेपि थेरा वसन्ति, विवटे द्वारे अत्तनो अत्तनो परिक्खारं गहेत्वा गच्छन्ति, भण्डागारिको तेसु गतेसु द्वारं न जग्गति, सचे तत्थ किञ्चि अवहरीयति, भण्डागारिकस्स इस्सरताय भण्डागारिकस्सेव गीवा। थेरेहि पन सहायेहि भवितब्बं। अयं तत्थ सामीचि।
Yo pana anto uṇhapīḷito dvāraṃ suguttaṃ katvā bahi nikkhamati, corā ca naṃ gahetvā ‘‘dvāraṃ vivarā’’ti vadanti, yāva tatiyaṃ na vivaritabbaṃ. Yadi pana te corā ‘‘sace na vivarasi, tañca māressāma, dvārañca bhinditvā parikkhāraṃ harissāmā’’ti pharasuādīni ukkhipanti. ‘‘Mayi ca mate saṅghassa ca senāsane vinaṭṭhe guṇo natthī’’ti vivarituṃ vaṭṭati. Idhāpi avisayattā gīvā natthīti vadanti. Sace koci āgantuko kuñcikaṃ vā deti, dvāraṃ vā vivarati, yattakaṃ corā haranti, sabbaṃ tassa gīvā. Saṅghena bhaṇḍāgāraguttatthāya sūciyantakañca kuñcikamuddikā ca yojetvā dinnā hoti, bhaṇḍāgāriko ghaṭikamattaṃ datvā nipajjati, corā vivaritvā parikkhāraṃ haranti, tasseva gīvā. Sūciyantakañca kuñcikamuddikañca yojetvā nipannaṃ panetaṃ sace corā āgantvā ‘‘vivarā’’ti vadanti, tattha purimanayeneva paṭipajjitabbaṃ. Evaṃ guttaṃ katvā nipanne pana sace bhittiṃ vā chadanaṃ vā bhinditvā umaṅgena vā pavisitvā haranti, na tassa gīvā. Sace bhaṇḍāgāre aññepi therā vasanti, vivaṭe dvāre attano attano parikkhāraṃ gahetvā gacchanti, bhaṇḍāgāriko tesu gatesu dvāraṃ na jaggati, sace tattha kiñci avaharīyati, bhaṇḍāgārikassa issaratāya bhaṇḍāgārikasseva gīvā. Therehi pana sahāyehi bhavitabbaṃ. Ayaṃ tattha sāmīci.
यदि भण्डागारिको ‘‘तुम्हे बहि ठत्वाव तुम्हाकं परिक्खारं गण्हथ, मा पविसित्था’’ति वदति, तेसञ्च एको लोलमहाथेरो सामणेरेहि चेव उपट्ठाकेहि च सद्धिं भण्डागारं पविसित्वा निसीदति चेव निपज्जति च, यत्तकं भण्डं नस्सति, सब्बं तस्स गीवा। भण्डागारिकेन पन अवसेसत्थेरेहि च सहायेहि भवितब्बं। अथ भण्डागारिकोव लोलसामणेरे च उपट्ठाके च गहेत्वा भण्डागारे निसीदति चेव निपज्जति च, यं तत्थ नस्सति, सब्बं तस्सेव गीवा। तस्मा भण्डागारिकेनेव तत्थ वसितब्बं। अवसेसेहि अप्पेव रुक्खमूले वसितब्बं, न च भण्डागारेति।
Yadi bhaṇḍāgāriko ‘‘tumhe bahi ṭhatvāva tumhākaṃ parikkhāraṃ gaṇhatha, mā pavisitthā’’ti vadati, tesañca eko lolamahāthero sāmaṇerehi ceva upaṭṭhākehi ca saddhiṃ bhaṇḍāgāraṃ pavisitvā nisīdati ceva nipajjati ca, yattakaṃ bhaṇḍaṃ nassati, sabbaṃ tassa gīvā. Bhaṇḍāgārikena pana avasesattherehi ca sahāyehi bhavitabbaṃ. Atha bhaṇḍāgārikova lolasāmaṇere ca upaṭṭhāke ca gahetvā bhaṇḍāgāre nisīdati ceva nipajjati ca, yaṃ tattha nassati, sabbaṃ tasseva gīvā. Tasmā bhaṇḍāgārikeneva tattha vasitabbaṃ. Avasesehi appeva rukkhamūle vasitabbaṃ, na ca bhaṇḍāgāreti.
ये पन अत्तनो अत्तनो सभागभिक्खूनं वसनगब्भेसु परिक्खारं ठपेन्ति, परिक्खारे नट्ठे येहि ठपितो, तेसंयेव गीवा। इतरेहि पन सहायेहि भवितब्बं। यदि पन सङ्घो भण्डागारिकस्स विहारेयेव यागुभत्तं दापेति, सो च भिक्खाचारत्थाय गामं गच्छति, नट्ठं तस्सेव गीवा। भिक्खाचारं पविसन्तेहि अतिरेकचीवररक्खणत्थाय ठपितविहारवारिकस्सापि यागुभत्तं वा निवापं वा लभमानस्सेव भिक्खाचारं गच्छतो यं तत्थ नस्सति, सब्बं गीवा। न केवलञ्च एत्तकमेव, भण्डागारिकस्स विय यं तस्स पमादप्पच्चया नस्सति, सब्बं गीवा।
Ye pana attano attano sabhāgabhikkhūnaṃ vasanagabbhesu parikkhāraṃ ṭhapenti, parikkhāre naṭṭhe yehi ṭhapito, tesaṃyeva gīvā. Itarehi pana sahāyehi bhavitabbaṃ. Yadi pana saṅgho bhaṇḍāgārikassa vihāreyeva yāgubhattaṃ dāpeti, so ca bhikkhācāratthāya gāmaṃ gacchati, naṭṭhaṃ tasseva gīvā. Bhikkhācāraṃ pavisantehi atirekacīvararakkhaṇatthāya ṭhapitavihāravārikassāpi yāgubhattaṃ vā nivāpaṃ vā labhamānasseva bhikkhācāraṃ gacchato yaṃ tattha nassati, sabbaṃ gīvā. Na kevalañca ettakameva, bhaṇḍāgārikassa viya yaṃ tassa pamādappaccayā nassati, sabbaṃ gīvā.
सचे विहारो महा होति, अञ्ञं पदेसं रक्खितुं गच्छन्तस्स अञ्ञस्मिं पदेसे निक्खित्तं हरन्ति, अविसयत्ता गीवा न होति। ईदिसे पन विहारे वेमज्झे सब्बेसं ओसरणट्ठाने परिक्खारे ठपेत्वा निसीदितब्बं। विहारवारिका वा द्वे तयो ठपेतब्बा। सचे तेसं अप्पमत्तानं इतो चितो च रक्खतंयेव किञ्चि नस्सति, गीवा न होति। विहारवारिके बन्धित्वा हरितभण्डम्पि चोरानं पटिपथं गतेसु अञ्ञेन मग्गेन हरितभण्डम्पि न तेसं गीवा। सचे विहारवारिकानं विहारे दातब्बं यागुभत्तं वा निवापो वा न होति, तेहि पत्तब्बलाभतो अतिरेका द्वे तिस्सो यागुसलाका, तेसं पहोनकभत्तसलाका च ठपेतुं वट्टति। निबद्धं कत्वा पन न ठपेतब्बा, मनुस्सा हि विप्पटिसारिनो होन्ति, ‘‘विहारवारिकायेव अम्हाकं भत्तं भुञ्जन्ती’’ति। तस्मा परिवत्तेत्वा ठपेतब्बा। सचे तेसं सभागा सलाकभत्तानि आहरित्वा देन्ति, इच्चेतं कुसलं; नो चे देन्ति, वारं गाहापेत्वा नीहरापेतब्बानि। सचे विहारवारिको द्वे तिस्सो यागुसलाका, चत्तारि पञ्च सलाकभत्तानि च लभमानोव भिक्खाचारं गच्छति, भण्डागारिकस्स विय सब्बं नट्ठं गीवा होति। सचे सङ्घस्स विहारपालानं दातब्बं भत्तं वा निवापो वा नत्थि, भिक्खू विहारवारं गहेत्वा अत्तनो अत्तनो निस्सितके जग्गेन्ति, सम्पत्तवारं अग्गहेतुं न लभन्ति, यथा अञ्ञे भिक्खू करोन्ति, तथेव कातब्बं। भिक्खूहि पन असहायकस्स वा अत्तदुतियस्स वा यस्स सभागो भिक्खु भत्तं आनेत्वा दाता नत्थि, एवरूपस्स वारो न पापेतब्बो।
Sace vihāro mahā hoti, aññaṃ padesaṃ rakkhituṃ gacchantassa aññasmiṃ padese nikkhittaṃ haranti, avisayattā gīvā na hoti. Īdise pana vihāre vemajjhe sabbesaṃ osaraṇaṭṭhāne parikkhāre ṭhapetvā nisīditabbaṃ. Vihāravārikā vā dve tayo ṭhapetabbā. Sace tesaṃ appamattānaṃ ito cito ca rakkhataṃyeva kiñci nassati, gīvā na hoti. Vihāravārike bandhitvā haritabhaṇḍampi corānaṃ paṭipathaṃ gatesu aññena maggena haritabhaṇḍampi na tesaṃ gīvā. Sace vihāravārikānaṃ vihāre dātabbaṃ yāgubhattaṃ vā nivāpo vā na hoti, tehi pattabbalābhato atirekā dve tisso yāgusalākā, tesaṃ pahonakabhattasalākā ca ṭhapetuṃ vaṭṭati. Nibaddhaṃ katvā pana na ṭhapetabbā, manussā hi vippaṭisārino honti, ‘‘vihāravārikāyeva amhākaṃ bhattaṃ bhuñjantī’’ti. Tasmā parivattetvā ṭhapetabbā. Sace tesaṃ sabhāgā salākabhattāni āharitvā denti, iccetaṃ kusalaṃ; no ce denti, vāraṃ gāhāpetvā nīharāpetabbāni. Sace vihāravāriko dve tisso yāgusalākā, cattāri pañca salākabhattāni ca labhamānova bhikkhācāraṃ gacchati, bhaṇḍāgārikassa viya sabbaṃ naṭṭhaṃ gīvā hoti. Sace saṅghassa vihārapālānaṃ dātabbaṃ bhattaṃ vā nivāpo vā natthi, bhikkhū vihāravāraṃ gahetvā attano attano nissitake jaggenti, sampattavāraṃ aggahetuṃ na labhanti, yathā aññe bhikkhū karonti, tatheva kātabbaṃ. Bhikkhūhi pana asahāyakassa vā attadutiyassa vā yassa sabhāgo bhikkhu bhattaṃ ānetvā dātā natthi, evarūpassa vāro na pāpetabbo.
यम्पि पाकवत्तत्थाय विहारे ठपेन्ति, तं गहेत्वा उपजीवन्तेन ठातब्बं। यो तं न उपजीवति , सो वारं न गाहापेतब्बो। फलाफलत्थायपि विहारे भिक्खुं ठपेन्ति, जग्गित्वा गोपेत्वा फलवारेन भाजेत्वा खादन्ति। यो तानि खादति, तेन ठातब्बं। अनुपजीवन्तो न गाहापेतब्बो। सेनासनमञ्चपीठपच्चत्थरणरक्खणत्थायपि ठपेन्ति, आवासे वसन्तेन ठातब्बं। अब्भोकासिको पन रुक्खमूलिको वा न गाहापेतब्बो।
Yampi pākavattatthāya vihāre ṭhapenti, taṃ gahetvā upajīvantena ṭhātabbaṃ. Yo taṃ na upajīvati , so vāraṃ na gāhāpetabbo. Phalāphalatthāyapi vihāre bhikkhuṃ ṭhapenti, jaggitvā gopetvā phalavārena bhājetvā khādanti. Yo tāni khādati, tena ṭhātabbaṃ. Anupajīvanto na gāhāpetabbo. Senāsanamañcapīṭhapaccattharaṇarakkhaṇatthāyapi ṭhapenti, āvāse vasantena ṭhātabbaṃ. Abbhokāsiko pana rukkhamūliko vā na gāhāpetabbo.
एको नवको होति, बहुस्सुतो पन बहूनं धम्मं वाचेति, परिपुच्छं देति, पाळिं वण्णेति, धम्मकथं कथेति, सङ्घस्स भारं नित्थरति, अयं लाभं परिभुञ्जन्तोपि आवासे वसन्तोपि वारं न गाहेतब्बो। ‘‘पुरिसविसेसो नाम ञातब्बो’’ति वदन्ति।
Eko navako hoti, bahussuto pana bahūnaṃ dhammaṃ vāceti, paripucchaṃ deti, pāḷiṃ vaṇṇeti, dhammakathaṃ katheti, saṅghassa bhāraṃ nittharati, ayaṃ lābhaṃ paribhuñjantopi āvāse vasantopi vāraṃ na gāhetabbo. ‘‘Purisaviseso nāma ñātabbo’’ti vadanti.
उपोसथागारपटिमाघरजग्गकस्स पन दिगुणं यागुभत्तं देवसिकं तण्डुलनाळि संवच्छरे तिचीवरं, दसवीसग्घनकं कप्पियभण्डञ्च दातब्बं। सचे पन तस्स तं लभमानस्सेव पमादेन तत्थ किञ्चि नस्सति, सब्बं गीवा। बन्धित्वा बलक्कारेन अच्छिन्नं पन न गीवा। तत्थ चेतियस्स वा सङ्घस्स वा सन्तकेन चेतियस्स सन्तकं रक्खापेतुं वट्टति। चेतियस्स सन्तकेन सङ्घस्स सन्तकं रक्खापेतुं न वट्टति। यं पन चेतियस्स सन्तकेन सद्धिं सङ्घस्स सन्तकं ठपितं होति, तं चेतियसन्तके रक्खापिते रक्खितमेव होतीति एवं वट्टति। पक्खवारेन उपोसथागारादीनि रक्खतोपि पमादवसेन नट्ठं गीवायेवाति।
Uposathāgārapaṭimāgharajaggakassa pana diguṇaṃ yāgubhattaṃ devasikaṃ taṇḍulanāḷi saṃvacchare ticīvaraṃ, dasavīsagghanakaṃ kappiyabhaṇḍañca dātabbaṃ. Sace pana tassa taṃ labhamānasseva pamādena tattha kiñci nassati, sabbaṃ gīvā. Bandhitvā balakkārena acchinnaṃ pana na gīvā. Tattha cetiyassa vā saṅghassa vā santakena cetiyassa santakaṃ rakkhāpetuṃ vaṭṭati. Cetiyassa santakena saṅghassa santakaṃ rakkhāpetuṃ na vaṭṭati. Yaṃ pana cetiyassa santakena saddhiṃ saṅghassa santakaṃ ṭhapitaṃ hoti, taṃ cetiyasantake rakkhāpite rakkhitameva hotīti evaṃ vaṭṭati. Pakkhavārena uposathāgārādīni rakkhatopi pamādavasena naṭṭhaṃ gīvāyevāti.
उपनिधिकथा निट्ठिता।
Upanidhikathā niṭṭhitā.
सुङ्कघातकथा
Suṅkaghātakathā
११३. सुङ्कं ततो हनन्तीति सुङ्कघातं; सुङ्कट्ठानस्सेतं अधिवचनं। तञ्हि यस्मा ततो सुङ्कारहं भण्डं सुङ्कं अदत्वा नीहरन्ता रञ्ञो सुङ्कं हनन्ति विनासेन्ति, तस्मा सुङ्कघातन्ति वुत्तं। तत्र पविसित्वाति तत्र पब्बतखण्डादीसु रञ्ञा परिच्छेदं कत्वा ठपिते सुङ्कट्ठाने पविसित्वा। राजग्गं भण्डन्ति राजारहं भण्डं; यतो रञ्ञो पञ्चमासकं वा अतिरेकपञ्चमासकं वा अग्घनकं सुङ्कं दातब्बं होति, तं भण्डन्ति अत्थो। राजकन्तिपि पाठो, अयमेवत्थो। थेय्यचित्तोति ‘‘इतो रञ्ञो सुङ्कं न दस्सामी’’ति थेय्यचित्तं उप्पादेत्वा तं भण्डं आमसति, दुक्कटं। ठपितट्ठानतो गहेत्वा थविकाय वा पक्खिपति, पटिच्छन्नट्ठाने वा ऊरुना सद्धिं बन्धति, थुल्लच्चयं। सुङ्कट्ठानेन परिच्छिन्नत्ता ठानाचावनं न होति। सुङ्कट्ठानपरिच्छेदं दुतियं पादं अतिक्कामेति, पाराजिकं।
113. Suṅkaṃ tato hanantīti suṅkaghātaṃ; suṅkaṭṭhānassetaṃ adhivacanaṃ. Tañhi yasmā tato suṅkārahaṃ bhaṇḍaṃ suṅkaṃ adatvā nīharantā rañño suṅkaṃ hananti vināsenti, tasmā suṅkaghātanti vuttaṃ. Tatra pavisitvāti tatra pabbatakhaṇḍādīsu raññā paricchedaṃ katvā ṭhapite suṅkaṭṭhāne pavisitvā. Rājaggaṃ bhaṇḍanti rājārahaṃ bhaṇḍaṃ; yato rañño pañcamāsakaṃ vā atirekapañcamāsakaṃ vā agghanakaṃ suṅkaṃ dātabbaṃ hoti, taṃ bhaṇḍanti attho. Rājakantipi pāṭho, ayamevattho. Theyyacittoti ‘‘ito rañño suṅkaṃ na dassāmī’’ti theyyacittaṃ uppādetvā taṃ bhaṇḍaṃ āmasati, dukkaṭaṃ. Ṭhapitaṭṭhānato gahetvā thavikāya vā pakkhipati, paṭicchannaṭṭhāne vā ūrunā saddhiṃ bandhati, thullaccayaṃ. Suṅkaṭṭhānena paricchinnattā ṭhānācāvanaṃ na hoti. Suṅkaṭṭhānaparicchedaṃ dutiyaṃ pādaṃ atikkāmeti, pārājikaṃ.
बहिसुङ्कघातं पातेतीति राजपुरिसानं अञ्ञविहितभावं पस्सित्वा अन्तो ठितोव बहि पतनत्थाय खिपति। तञ्चे अवस्सं पतनकं, हत्थतो मुत्तमत्ते पाराजिकं। तञ्चे रुक्खे वा खाणुम्हि वा पटिहतं बलववातवेगुक्खित्तं वा हुत्वा पुन अन्तोयेव पतति, रक्खति। पुन गण्हित्वा खिपति, पुब्बे वुत्तनयेनेव पाराजिकं। भूमियं पतित्वा वट्टन्तं पुन अन्तो पविसति, पाराजिकमेव। कुरुन्दीसङ्खेपट्ठकथासु पन ‘‘सचे बहि पतितं ठत्वा वट्टन्तं पविसति, पाराजिकं। सचे अतिट्ठमानंयेव वट्टित्वा पविसति रक्खती’’ति वुत्तं।
Bahisuṅkaghātaṃ pātetīti rājapurisānaṃ aññavihitabhāvaṃ passitvā anto ṭhitova bahi patanatthāya khipati. Tañce avassaṃ patanakaṃ, hatthato muttamatte pārājikaṃ. Tañce rukkhe vā khāṇumhi vā paṭihataṃ balavavātavegukkhittaṃ vā hutvā puna antoyeva patati, rakkhati. Puna gaṇhitvā khipati, pubbe vuttanayeneva pārājikaṃ. Bhūmiyaṃ patitvā vaṭṭantaṃ puna anto pavisati, pārājikameva. Kurundīsaṅkhepaṭṭhakathāsu pana ‘‘sace bahi patitaṃ ṭhatvā vaṭṭantaṃ pavisati, pārājikaṃ. Sace atiṭṭhamānaṃyeva vaṭṭitvā pavisati rakkhatī’’ti vuttaṃ.
अन्तो ठत्वा हत्थेन वा पादेन वा यट्ठिया वा वट्टेति, अञ्ञेन वा वट्टापेति, सचे अट्ठत्वा वट्टमानं गतं, पाराजिकं। अन्तो ठत्वा बहि गच्छन्तं रक्खति, ‘‘वट्टित्वा गमिस्सती’’ति वा ‘‘अञ्ञो नं वट्टेस्सती’’ति वा अन्तो ठपितं पच्छा सयं वा वट्टमानं अञ्ञेन वा वट्टितं बहि गच्छति, रक्खतियेव। सुद्धचित्तेन ठपिते पन तथा गच्छन्ते वत्तब्बमेव नत्थि। द्वे पुटके एकाबद्धे कत्वा सुङ्कट्ठानसीमन्तरे ठपेति, किञ्चापि बहिपुटके सुङ्कं पादं अग्घति, तेन सद्धिं एकाबद्धताय पन अन्तो पुटको रक्खति। सचे पन परिवत्तेत्वा अब्भन्तरिमं बहि ठपेति, पाराजिकं। काजेपि एकबद्धं कत्वा ठपिते एसेव नयो। सचे पन अबन्धित्वा काजकोटियं ठपितमत्तमेव होति, पाराजिकं।
Anto ṭhatvā hatthena vā pādena vā yaṭṭhiyā vā vaṭṭeti, aññena vā vaṭṭāpeti, sace aṭṭhatvā vaṭṭamānaṃ gataṃ, pārājikaṃ. Anto ṭhatvā bahi gacchantaṃ rakkhati, ‘‘vaṭṭitvā gamissatī’’ti vā ‘‘añño naṃ vaṭṭessatī’’ti vā anto ṭhapitaṃ pacchā sayaṃ vā vaṭṭamānaṃ aññena vā vaṭṭitaṃ bahi gacchati, rakkhatiyeva. Suddhacittena ṭhapite pana tathā gacchante vattabbameva natthi. Dve puṭake ekābaddhe katvā suṅkaṭṭhānasīmantare ṭhapeti, kiñcāpi bahipuṭake suṅkaṃ pādaṃ agghati, tena saddhiṃ ekābaddhatāya pana anto puṭako rakkhati. Sace pana parivattetvā abbhantarimaṃ bahi ṭhapeti, pārājikaṃ. Kājepi ekabaddhaṃ katvā ṭhapite eseva nayo. Sace pana abandhitvā kājakoṭiyaṃ ṭhapitamattameva hoti, pārājikaṃ.
गच्छन्ते याने वा अस्सपिट्ठिआदीसु वा ठपेति ‘‘बहि नीहरिस्सती’’ति नीहटेपि अवहारो नत्थि, भण्डदेय्यम्पि न होति। कस्मा? ‘‘अत्र पविट्ठस्स सुङ्कं गण्हन्तू’’ति वुत्तत्ता इदञ्च सुङ्कट्ठानस्स बहि ठितं, न च तेन नीतं, तस्मा नेव भण्डदेय्यं न पाराजिकं।
Gacchante yāne vā assapiṭṭhiādīsu vā ṭhapeti ‘‘bahi nīharissatī’’ti nīhaṭepi avahāro natthi, bhaṇḍadeyyampi na hoti. Kasmā? ‘‘Atra paviṭṭhassa suṅkaṃ gaṇhantū’’ti vuttattā idañca suṅkaṭṭhānassa bahi ṭhitaṃ, na ca tena nītaṃ, tasmā neva bhaṇḍadeyyaṃ na pārājikaṃ.
ठितयानादीसु ठपिते विना तस्स पयोगं गतेसु थेय्यचित्तेपि सति नेवत्थि अवहारो। यदि पन ठपेत्वा यानादीनि पाजेन्तो अतिक्कामेति , हत्थिसुत्तादीसु वा कतपरिचयत्ता पुरतो ठत्वा ‘‘एहि, रे’’ति पक्कोसति, सीमातिक्कमे पाराजिकं। एळकलोमसिक्खापदे इमस्मिं ठाने अञ्ञं हरापेति, अनापत्ति, इध पाराजिकं। तत्र अञ्ञस्स याने वा भण्डे वा अजानन्तस्स पक्खिपित्वा तियोजनं अतिक्कामेति, निस्सग्गियानि होन्तीति पाचित्तियं। इध अनापत्ति।
Ṭhitayānādīsu ṭhapite vinā tassa payogaṃ gatesu theyyacittepi sati nevatthi avahāro. Yadi pana ṭhapetvā yānādīni pājento atikkāmeti , hatthisuttādīsu vā kataparicayattā purato ṭhatvā ‘‘ehi, re’’ti pakkosati, sīmātikkame pārājikaṃ. Eḷakalomasikkhāpade imasmiṃ ṭhāne aññaṃ harāpeti, anāpatti, idha pārājikaṃ. Tatra aññassa yāne vā bhaṇḍe vā ajānantassa pakkhipitvā tiyojanaṃ atikkāmeti, nissaggiyāni hontīti pācittiyaṃ. Idha anāpatti.
सुङ्कट्ठाने सुङ्कं दत्वाव गन्तुं वट्टति। एको आभोगं कत्वा गच्छति ‘‘सचे ‘सुङ्कं देही’ति वक्खन्ति, दस्सामि; नो चे वक्खन्ति, गमिस्सामी’’ति। तं दिस्वा एको सुङ्किको ‘‘एसो भिक्खु गच्छति, गण्हथ नं सुङ्क’’न्ति वदति, अपरो ‘‘कुतो पब्बजितस्स सुङ्कं, गच्छतू’’ति वदति, लद्धकप्पं होति, गन्तब्बं। ‘‘भिक्खूनं सुङ्कं अदत्वा गन्तुं न वट्टति, गण्ह उपासका’’ति वुत्ते पन ‘‘भिक्खुस्स सुङ्कं गण्हन्तेहि पत्तचीवरं गहेतब्बं भविस्सति, किं तेन, गच्छतू’’ति वुत्तेपि लद्धकप्पमेव। सचेपि सुङ्किका निद्दायन्ति वा, जूतं वा कीळन्ति, यत्थ कत्थचि वा गता, अयञ्च ‘‘कुहिं सुङ्किका’’ति पक्कोसित्वापि न पस्सति, लद्धकप्पमेव। सचेपि सुङ्कट्ठानं पत्वा अञ्ञविहितो, किञ्चि चिन्तेन्तो वा सज्झायन्तो वा मनसिकारं अनुयुञ्जन्तो वा चोरहत्थिसीहब्यग्घादीहि सहसा वुट्ठाय समनुबद्धो वा, महामेघं उट्ठितं दिस्वा पुरतो सालं पविसितुकामो वा हुत्वा तं ठानं अतिक्कमति, लद्धकप्पमेव।
Suṅkaṭṭhāne suṅkaṃ datvāva gantuṃ vaṭṭati. Eko ābhogaṃ katvā gacchati ‘‘sace ‘suṅkaṃ dehī’ti vakkhanti, dassāmi; no ce vakkhanti, gamissāmī’’ti. Taṃ disvā eko suṅkiko ‘‘eso bhikkhu gacchati, gaṇhatha naṃ suṅka’’nti vadati, aparo ‘‘kuto pabbajitassa suṅkaṃ, gacchatū’’ti vadati, laddhakappaṃ hoti, gantabbaṃ. ‘‘Bhikkhūnaṃ suṅkaṃ adatvā gantuṃ na vaṭṭati, gaṇha upāsakā’’ti vutte pana ‘‘bhikkhussa suṅkaṃ gaṇhantehi pattacīvaraṃ gahetabbaṃ bhavissati, kiṃ tena, gacchatū’’ti vuttepi laddhakappameva. Sacepi suṅkikā niddāyanti vā, jūtaṃ vā kīḷanti, yattha katthaci vā gatā, ayañca ‘‘kuhiṃ suṅkikā’’ti pakkositvāpi na passati, laddhakappameva. Sacepi suṅkaṭṭhānaṃ patvā aññavihito, kiñci cintento vā sajjhāyanto vā manasikāraṃ anuyuñjanto vā corahatthisīhabyagghādīhi sahasā vuṭṭhāya samanubaddho vā, mahāmeghaṃ uṭṭhitaṃ disvā purato sālaṃ pavisitukāmo vā hutvā taṃ ṭhānaṃ atikkamati, laddhakappameva.
सुङ्कं परिहरतीति एत्थ उपचारं ओक्कमित्वा किञ्चापि परिहरति, अवहारोयेवाति
Suṅkaṃpariharatīti ettha upacāraṃ okkamitvā kiñcāpi pariharati, avahāroyevāti
कुरुन्दट्ठकथायं वुत्तं। महाअट्ठकथायंपन ‘‘‘परिहरन्तं राजपुरिसा विहेठेन्ती’ति केवलं आदीनवं दस्सेत्वा उपचारं ओक्कमित्वा परिहरतो दुक्कटं, अनोक्कमित्वा परिहरतो अनापत्ती’’ति वुत्तं। इदं पाळिया समेति। एत्थ द्वीहि लेड्डुपातेहि उपचारो परिच्छिन्दितब्बोति।
Kurundaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Mahāaṭṭhakathāyaṃpana ‘‘‘pariharantaṃ rājapurisā viheṭhentī’ti kevalaṃ ādīnavaṃ dassetvā upacāraṃ okkamitvā pariharato dukkaṭaṃ, anokkamitvā pariharato anāpattī’’ti vuttaṃ. Idaṃ pāḷiyā sameti. Ettha dvīhi leḍḍupātehi upacāro paricchinditabboti.
सुङ्कघातकथा निट्ठिता।
Suṅkaghātakathā niṭṭhitā.
पाणकथा
Pāṇakathā
११४. इतो परस्मिं एकंसेन अवहारप्पहोनकपाणं दस्सेन्तो ‘‘मनुस्सपाणो’’ति आह। तम्पि भुजिस्सं हरन्तस्स अवहारो नत्थि। योपि भुजिस्सो मातरा वा पितरा वा आठपितो होति, अत्तना वा अत्तनो उपरि कत्वा पञ्ञासं वा सट्ठिं वा अग्गहेसि, तम्पि हरन्तस्स अवहारो नत्थि; धनं पन गतट्ठाने वड्ढति। अन्तोजातक-धनक्कीत-करमरानीतप्पभेदं पन दासंयेव हरन्तस्स अवहारो होति। तमेव हि सन्धाय इदं वुत्तं – ‘‘पाणो नाम मनुस्सपाणो वुच्चती’’ति। एत्थ च गेहदासिया कुच्छिम्हि दासस्स जातो अन्तोजातको, धनेन कीतो धनक्कीतो, परदेसतो पहरित्वा आनेत्वा दासब्यं उपगमितो करमरानीतोति वेदितब्बो। एवरूपं पाणं ‘‘हरिस्सामी’’ति आमसति, दुक्कटं। हत्थे वा पादे वा गहेत्वा उक्खिपन्तो फन्दापेति, थुल्लच्चयं। उक्खिपित्वा पलायितुकामो केसग्गमत्तम्पि ठितट्ठानतो अतिक्कामेति, पाराजिकं। केसेसु वा हत्थेसु वा गहेत्वा कड्ढति, पदवारेन कारेतब्बो।
114. Ito parasmiṃ ekaṃsena avahārappahonakapāṇaṃ dassento ‘‘manussapāṇo’’ti āha. Tampi bhujissaṃ harantassa avahāro natthi. Yopi bhujisso mātarā vā pitarā vā āṭhapito hoti, attanā vā attano upari katvā paññāsaṃ vā saṭṭhiṃ vā aggahesi, tampi harantassa avahāro natthi; dhanaṃ pana gataṭṭhāne vaḍḍhati. Antojātaka-dhanakkīta-karamarānītappabhedaṃ pana dāsaṃyeva harantassa avahāro hoti. Tameva hi sandhāya idaṃ vuttaṃ – ‘‘pāṇo nāma manussapāṇo vuccatī’’ti. Ettha ca gehadāsiyā kucchimhi dāsassa jāto antojātako, dhanena kīto dhanakkīto, paradesato paharitvā ānetvā dāsabyaṃ upagamito karamarānītoti veditabbo. Evarūpaṃ pāṇaṃ ‘‘harissāmī’’ti āmasati, dukkaṭaṃ. Hatthe vā pāde vā gahetvā ukkhipanto phandāpeti, thullaccayaṃ. Ukkhipitvā palāyitukāmo kesaggamattampi ṭhitaṭṭhānato atikkāmeti, pārājikaṃ. Kesesu vā hatthesu vā gahetvā kaḍḍhati, padavārena kāretabbo.
पदसा नेस्सामीति तज्जेन्तो वा पहरन्तो वा ‘‘इतो गच्छाही’’ति वदति, तेन वुत्तदिसाभागं गच्छन्तस्स दुतियपदवारेन पाराजिकं। येपि तेन सद्धिं एकच्छन्दा होन्ति, सब्बेसं एकक्खणे पाराजिकं। भिक्खु दासं दिस्वा सुखदुक्खं पुच्छित्वा वा अपुच्छित्वा वा ‘‘गच्छ, पलायित्वा सुखं जीवा’’ति वदति, सो चे पलायति, दुतियपदवारे पाराजिकं। तं अत्तनो समीपं आगतं अञ्ञो ‘‘पलाया’’ति वदति, सचे भिक्खुसतं पटिपाटिया अत्तनो समीपमागतं वदति, सब्बेसं पाराजिकं। यो पन वेगसा पलायन्तंयेव ‘‘पलाय, याव तं सामिका न गण्हन्ती’’ति भणति, अनापत्ति पाराजिकस्स। सचे पन सणिकं गच्छन्तं भणति, सो च तस्स वचनेन सीघं गच्छति, पाराजिकं। पलायित्वा अञ्ञं गामं वा देसं वा गतं दिस्वा ततोपि पलापेन्तस्स पाराजिकमेव।
Padasānessāmīti tajjento vā paharanto vā ‘‘ito gacchāhī’’ti vadati, tena vuttadisābhāgaṃ gacchantassa dutiyapadavārena pārājikaṃ. Yepi tena saddhiṃ ekacchandā honti, sabbesaṃ ekakkhaṇe pārājikaṃ. Bhikkhu dāsaṃ disvā sukhadukkhaṃ pucchitvā vā apucchitvā vā ‘‘gaccha, palāyitvā sukhaṃ jīvā’’ti vadati, so ce palāyati, dutiyapadavāre pārājikaṃ. Taṃ attano samīpaṃ āgataṃ añño ‘‘palāyā’’ti vadati, sace bhikkhusataṃ paṭipāṭiyā attano samīpamāgataṃ vadati, sabbesaṃ pārājikaṃ. Yo pana vegasā palāyantaṃyeva ‘‘palāya, yāva taṃ sāmikā na gaṇhantī’’ti bhaṇati, anāpatti pārājikassa. Sace pana saṇikaṃ gacchantaṃ bhaṇati, so ca tassa vacanena sīghaṃ gacchati, pārājikaṃ. Palāyitvā aññaṃ gāmaṃ vā desaṃ vā gataṃ disvā tatopi palāpentassa pārājikameva.
अदिन्नादानं नाम परियायेन मुच्चति। यो हि एवं वदति – ‘‘त्वं इध किं करोसि,
Adinnādānaṃ nāma pariyāyena muccati. Yo hi evaṃ vadati – ‘‘tvaṃ idha kiṃ karosi,
किं ते पलायितुं न वट्टतीति वा, किं कत्थचि गन्त्वा सुखं जीवितुं न वट्टतीति वा, दासदासियो पलायित्वा अमुकं नाम पदेसं गन्त्वा सुखं जीवन्ती’’ति वा, सो च तस्स वचनं सुत्वा पलायति, अवहारो नत्थि। योपि ‘‘मयं अमुकं नाम पदेसं गच्छाम, तत्रागता सुखं जीवन्ति, अम्हेहि च सद्धिं गच्छन्तानं अन्तरामग्गेपि पाथेय्यादीहि किलमथो नत्थी’’ति वत्वा सुखं अत्तना सद्धिं आगच्छन्तं गहेत्वा गच्छति मग्गगमनवसेन, न थेय्यचित्तेन; नेवत्थि अवहारो। अन्तरामग्गे च चोरेसु उट्ठितेसु ‘‘अरे! चोरा उट्ठिता, वेगेन पलाय, एहि याही’’ति वदन्तस्सापि चोरन्तराय मोचनत्थाय वुत्तत्ता अवहारं न वदन्तीति।
Kiṃ te palāyituṃ na vaṭṭatīti vā, kiṃ katthaci gantvā sukhaṃ jīvituṃ na vaṭṭatīti vā, dāsadāsiyo palāyitvā amukaṃ nāma padesaṃ gantvā sukhaṃ jīvantī’’ti vā, so ca tassa vacanaṃ sutvā palāyati, avahāro natthi. Yopi ‘‘mayaṃ amukaṃ nāma padesaṃ gacchāma, tatrāgatā sukhaṃ jīvanti, amhehi ca saddhiṃ gacchantānaṃ antarāmaggepi pātheyyādīhi kilamatho natthī’’ti vatvā sukhaṃ attanā saddhiṃ āgacchantaṃ gahetvā gacchati maggagamanavasena, na theyyacittena; nevatthi avahāro. Antarāmagge ca coresu uṭṭhitesu ‘‘are! Corā uṭṭhitā, vegena palāya, ehi yāhī’’ti vadantassāpi corantarāya mocanatthāya vuttattā avahāraṃ na vadantīti.
पाणकथा निट्ठिता।
Pāṇakathā niṭṭhitā.
अपदकथा
Apadakathā
अपदेसु अहि नाम सस्सामिको अहितुण्डिकादीहि गहितसप्पो; यं कीळापेन्ता
Apadesu ahi nāma sassāmiko ahituṇḍikādīhi gahitasappo; yaṃ kīḷāpentā
अड्ढम्पि पादम्पि कहापणम्पि लभन्ति, मुञ्चन्तापि हिरञ्ञं वा सुवण्णं वा गहेत्वाव मुञ्चन्ति। ते कस्सचि भिक्खुनो निसिन्नोकासं गन्त्वा सप्पकरण्डं ठपेत्वा निद्दायन्ति वा, कत्थचि वा गच्छन्ति, तत्र चे सो भिक्खु थेय्यचित्तेन तं करण्डं आमसति, दुक्कटं। फन्दापेति, थुल्लच्चयं। ठाना चावेति, पाराजिकं। सचे पन करण्डकं उग्घाटेत्वा सप्पं गीवाय गण्हाति, दुक्कटं। उद्धरति, थुल्लच्चयं। उजुकं कत्वा उद्धरन्तस्स करण्डतलतो सप्पस्स नङ्गुट्ठे केसग्गमत्ते मुत्ते पाराजिकं। घंसित्वा कड्ढन्तस्स नङ्गुट्ठे मुखवट्टितो मुत्तमत्ते पाराजिकं । करण्डमुखं ईसकं विवरित्वा पहारं वा दत्वा ‘‘एहि, रे’’ति नामेन पक्कोसित्वा निक्खामेति, पाराजिकं । तथेव विवरित्वा मण्डूकसद्दं वा मूसिकसद्दं वा लाजाविकिरणं वा कत्वा नामेन पक्कोसति, अच्छरं वा पहरति, एवं निक्खन्तेपि पाराजिकं। मुखं अविवरित्वापि एवं कते छातो सप्पो सीसेन करण्डपुटं आहच्च ओकासं कत्वा पलायति, पाराजिकमेव। सचे पन मुखे विवरिते सयमेव सप्पो निक्खमित्वा पलायति, भण्डदेय्यं। अथापि मुखं विवरित्वा वा अविवरित्वा वा केवलं मण्डूकमूसिकसद्दं लाजाविकिरणमेव च करोति, न नामं गहेत्वा पक्कोसति, न अच्छरं वा पहरति, सप्पो च छातत्ता ‘‘मण्डूकादीनि खादिस्सामी’’ति निक्खमित्वा पलायति, भण्डदेय्यमेव। मच्छो केवलं इध अपदग्गहणेन आगतो। यं पनेत्थ वत्तब्बं, तं उदकट्ठे वुत्तमेवाति।
Aḍḍhampi pādampi kahāpaṇampi labhanti, muñcantāpi hiraññaṃ vā suvaṇṇaṃ vā gahetvāva muñcanti. Te kassaci bhikkhuno nisinnokāsaṃ gantvā sappakaraṇḍaṃ ṭhapetvā niddāyanti vā, katthaci vā gacchanti, tatra ce so bhikkhu theyyacittena taṃ karaṇḍaṃ āmasati, dukkaṭaṃ. Phandāpeti, thullaccayaṃ. Ṭhānā cāveti, pārājikaṃ. Sace pana karaṇḍakaṃ ugghāṭetvā sappaṃ gīvāya gaṇhāti, dukkaṭaṃ. Uddharati, thullaccayaṃ. Ujukaṃ katvā uddharantassa karaṇḍatalato sappassa naṅguṭṭhe kesaggamatte mutte pārājikaṃ. Ghaṃsitvā kaḍḍhantassa naṅguṭṭhe mukhavaṭṭito muttamatte pārājikaṃ . Karaṇḍamukhaṃ īsakaṃ vivaritvā pahāraṃ vā datvā ‘‘ehi, re’’ti nāmena pakkositvā nikkhāmeti, pārājikaṃ . Tatheva vivaritvā maṇḍūkasaddaṃ vā mūsikasaddaṃ vā lājāvikiraṇaṃ vā katvā nāmena pakkosati, accharaṃ vā paharati, evaṃ nikkhantepi pārājikaṃ. Mukhaṃ avivaritvāpi evaṃ kate chāto sappo sīsena karaṇḍapuṭaṃ āhacca okāsaṃ katvā palāyati, pārājikameva. Sace pana mukhe vivarite sayameva sappo nikkhamitvā palāyati, bhaṇḍadeyyaṃ. Athāpi mukhaṃ vivaritvā vā avivaritvā vā kevalaṃ maṇḍūkamūsikasaddaṃ lājāvikiraṇameva ca karoti, na nāmaṃ gahetvā pakkosati, na accharaṃ vā paharati, sappo ca chātattā ‘‘maṇḍūkādīni khādissāmī’’ti nikkhamitvā palāyati, bhaṇḍadeyyameva. Maccho kevalaṃ idha apadaggahaṇena āgato. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ udakaṭṭhe vuttamevāti.
अपदकथा निट्ठिता।
Apadakathā niṭṭhitā.
द्विपदकथा
Dvipadakathā
११५. द्विपदेसु – ये अवहरितुं सक्का, ते दस्सेन्तो ‘‘मनुस्सा पक्खजाता’’ति आह। देवता पन अवहरितुं न सक्का। पक्खा जाता एतेसन्ति पक्खजाता। ते लोमपक्खा चम्मपक्खा अट्ठिपक्खाति तिविधा। तत्थ मोरकुक्कुटादयो लोमपक्खा, वग्गुलिआदयो चम्मपक्खा, भमरादयो अट्ठिपक्खाति वेदितब्बा। ते सब्बेपि मनुस्सा च पक्खजाता च केवलं इध द्विपदग्गहणेन आगता। यं पनेत्थ वत्तब्बं, तं आकासट्ठे च पाणे च वुत्तनयमेवाति।
115. Dvipadesu – ye avaharituṃ sakkā, te dassento ‘‘manussā pakkhajātā’’ti āha. Devatā pana avaharituṃ na sakkā. Pakkhā jātā etesanti pakkhajātā. Te lomapakkhā cammapakkhā aṭṭhipakkhāti tividhā. Tattha morakukkuṭādayo lomapakkhā, vagguliādayo cammapakkhā, bhamarādayo aṭṭhipakkhāti veditabbā. Te sabbepi manussā ca pakkhajātā ca kevalaṃ idha dvipadaggahaṇena āgatā. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ ākāsaṭṭhe ca pāṇe ca vuttanayamevāti.
द्विपदकथा निट्ठिता।
Dvipadakathā niṭṭhitā.
चतुप्पदकथा
Catuppadakathā
११६. चतुप्पदेसु – पसुकाति पाळियं आगतावसेसा सब्बा चतुप्पदजातीति वेदितब्बा। हत्थिआदयो पाकटायेव। तत्थ थेय्यचित्तेन हत्थिं आमसन्तस्स दुक्कटं, फन्दापेन्तस्स थुल्लच्चयं। यो पन महाबलो बलमदेन तरुणं भिङ्कच्छापं नाभिमूले सीसेन उच्चारेत्वा गण्हन्तो चत्तारो पादे, सोण्डं च भूमितो केसग्गमत्तम्पि मोचेति, पाराजिकं। हत्थी पन कोचि हत्थिसालायं बन्धित्वा ठपितो होति, कोचि अबद्धोव तिट्ठति, कोचि अन्तोवत्थुम्हि तिट्ठति, कोचि राजङ्गणे तिट्ठति, तत्थ हत्थिसालायं गीवाय बन्धित्वा ठपितस्स गीवाबन्धनञ्च चत्तारो च पादाति पञ्च ठानानि होन्ति। गीवाय च एकस्मिञ्च पादे अयसङ्खलिकाय बद्धस्स छ ठानानि। गीवाय च द्वीसु च पादेसु बद्धस्स सत्त ठानानि। तेसं वसेन फन्दापनठानाचावनानि वेदितब्बानि। अबद्धस्स सकला हत्थिसाला ठानं। ततो अतिक्कमने, पाराजिकं। अन्तोवत्थुम्हि ठितस्स सकलं अन्तोवत्थुमेव ठानं। तस्स वत्थुद्वारातिक्कमने पाराजिकं। राजङ्गणे ठितस्स सकलनगरं ठानं। तस्स नगरद्वारातिक्कमने पाराजिकं। बहिनगरे ठितस्स ठितट्ठानमेव ठानं। तं हरन्तो पदवारेन कारेतब्बो। निपन्नस्स एकमेव ठानं। तं थेय्यचित्तेन उट्ठापेन्तस्स उट्ठितमत्ते पाराजिकं। अस्सेपि अयमेव विनिच्छयो। सचे पन सो चतूसु पादेसु बद्धो होति, अट्ठ ठानानि वेदितब्बानि। एस नयो ओट्ठेपि।
116. Catuppadesu – pasukāti pāḷiyaṃ āgatāvasesā sabbā catuppadajātīti veditabbā. Hatthiādayo pākaṭāyeva. Tattha theyyacittena hatthiṃ āmasantassa dukkaṭaṃ, phandāpentassa thullaccayaṃ. Yo pana mahābalo balamadena taruṇaṃ bhiṅkacchāpaṃ nābhimūle sīsena uccāretvā gaṇhanto cattāro pāde, soṇḍaṃ ca bhūmito kesaggamattampi moceti, pārājikaṃ. Hatthī pana koci hatthisālāyaṃ bandhitvā ṭhapito hoti, koci abaddhova tiṭṭhati, koci antovatthumhi tiṭṭhati, koci rājaṅgaṇe tiṭṭhati, tattha hatthisālāyaṃ gīvāya bandhitvā ṭhapitassa gīvābandhanañca cattāro ca pādāti pañca ṭhānāni honti. Gīvāya ca ekasmiñca pāde ayasaṅkhalikāya baddhassa cha ṭhānāni. Gīvāya ca dvīsu ca pādesu baddhassa satta ṭhānāni. Tesaṃ vasena phandāpanaṭhānācāvanāni veditabbāni. Abaddhassa sakalā hatthisālā ṭhānaṃ. Tato atikkamane, pārājikaṃ. Antovatthumhi ṭhitassa sakalaṃ antovatthumeva ṭhānaṃ. Tassa vatthudvārātikkamane pārājikaṃ. Rājaṅgaṇe ṭhitassa sakalanagaraṃ ṭhānaṃ. Tassa nagaradvārātikkamane pārājikaṃ. Bahinagare ṭhitassa ṭhitaṭṭhānameva ṭhānaṃ. Taṃ haranto padavārena kāretabbo. Nipannassa ekameva ṭhānaṃ. Taṃ theyyacittena uṭṭhāpentassa uṭṭhitamatte pārājikaṃ. Assepi ayameva vinicchayo. Sace pana so catūsu pādesu baddho hoti, aṭṭha ṭhānāni veditabbāni. Esa nayo oṭṭhepi.
गोणोपि कोचि गेहे बन्धित्वा ठपितो होति। कोचि अबद्धोव तिट्ठति, कोचि पन वजे बन्धित्वा ठपितो होति, कोचि अबद्धोव तिट्ठति। तत्थ गेहे बन्धित्वा ठपितस्स चत्तारो पादा, बन्धनञ्चाति पञ्च ठानानि; अबद्धस्स सकलं गेहं। वजेपि बद्धस्स पञ्च ठानानि। अबद्धस्स सकलो वजो। तं वजद्वारं अतिक्कामेति, पाराजिकं। वजं भिन्दित्वा हरन्तो खण्डद्वारं अतिक्कामेति, पाराजिकं। द्वारं वा विवरित्वा वजं वा भिन्दित्वा बहि ठितो नामेन पक्कोसित्वा निक्खामेति, पाराजिकं। साखाभङ्गं दस्सेत्वा पक्कोसन्तस्सापि एसेव नयो। द्वारं अविवरित्वा वजं अभिन्दित्वा साखाभङ्गं चालेत्वा पक्कोसति, गोणो छातताय वजं लङ्घेत्वा निक्खमति, पाराजिकमेव। सचे पन द्वारे विवरिते वजे वा भिन्ने सयमेव निक्खमति, भण्डदेय्यं। द्वारं विवरित्वा वा अविवरित्वा वा वजम्पि भिन्दित्वा वा अभिन्दित्वा वा केवलं साखाभङ्गं चालेति, न पक्कोसति, गोणो छातताय पदसा वा लङ्घेत्वा वा निक्खमति, भण्डदेय्यमेव। एको मज्झे गामे बद्धो ठितो, एको निपन्नो। ठितगोणस्स पञ्च ठानानि होन्ति, निपन्नस्स द्वे ठानानि; तेसं वसेन फन्दापनठानाचावनानि वेदितब्बानि।
Goṇopi koci gehe bandhitvā ṭhapito hoti. Koci abaddhova tiṭṭhati, koci pana vaje bandhitvā ṭhapito hoti, koci abaddhova tiṭṭhati. Tattha gehe bandhitvā ṭhapitassa cattāro pādā, bandhanañcāti pañca ṭhānāni; abaddhassa sakalaṃ gehaṃ. Vajepi baddhassa pañca ṭhānāni. Abaddhassa sakalo vajo. Taṃ vajadvāraṃ atikkāmeti, pārājikaṃ. Vajaṃ bhinditvā haranto khaṇḍadvāraṃ atikkāmeti, pārājikaṃ. Dvāraṃ vā vivaritvā vajaṃ vā bhinditvā bahi ṭhito nāmena pakkositvā nikkhāmeti, pārājikaṃ. Sākhābhaṅgaṃ dassetvā pakkosantassāpi eseva nayo. Dvāraṃ avivaritvā vajaṃ abhinditvā sākhābhaṅgaṃ cāletvā pakkosati, goṇo chātatāya vajaṃ laṅghetvā nikkhamati, pārājikameva. Sace pana dvāre vivarite vaje vā bhinne sayameva nikkhamati, bhaṇḍadeyyaṃ. Dvāraṃ vivaritvā vā avivaritvā vā vajampi bhinditvā vā abhinditvā vā kevalaṃ sākhābhaṅgaṃ cāleti, na pakkosati, goṇo chātatāya padasā vā laṅghetvā vā nikkhamati, bhaṇḍadeyyameva. Eko majjhe gāme baddho ṭhito, eko nipanno. Ṭhitagoṇassa pañca ṭhānāni honti, nipannassa dve ṭhānāni; tesaṃ vasena phandāpanaṭhānācāvanāni veditabbāni.
यो पन निपन्नं अनुट्ठापेत्वा तत्थेव घातेति, भण्डदेय्यं। सुपरिक्खित्ते पन द्वारयुत्ते गामे ठितगोणस्स सकलगामो ठानं। अपरिक्खित्ते ठितस्स वा चरन्तस्स वा पादेहि अक्कन्तट्ठानमेव ठानं गद्रभपसुकासुपि अयमेव विनिच्छयोति।
Yo pana nipannaṃ anuṭṭhāpetvā tattheva ghāteti, bhaṇḍadeyyaṃ. Suparikkhitte pana dvārayutte gāme ṭhitagoṇassa sakalagāmo ṭhānaṃ. Aparikkhitte ṭhitassa vā carantassa vā pādehi akkantaṭṭhānameva ṭhānaṃ gadrabhapasukāsupi ayameva vinicchayoti.
चतुप्पदकथा निट्ठिता।
Catuppadakathā niṭṭhitā.
बहुप्पदकथा
Bahuppadakathā
११७. बहुप्पदेसु – सचे एकाय सतपदिया वत्थु पूरति, तं पदसा नेन्तस्स नवनवुति थुल्लच्चयानि, एकं पाराजिकं। सेसं वुत्तनयमेवाति।
117. Bahuppadesu – sace ekāya satapadiyā vatthu pūrati, taṃ padasā nentassa navanavuti thullaccayāni, ekaṃ pārājikaṃ. Sesaṃ vuttanayamevāti.
बहुप्पदकथा निट्ठिता।
Bahuppadakathā niṭṭhitā.
ओचरककथा
Ocarakakathā
११८. ओचरतीति ओचरको, तत्थ तत्थ अन्तो अनुपविसतीति वुत्तं होति। ओचरित्वाति सल्लक्खेत्वा, उपधारेत्वाति अत्थो। आचिक्खतीति परकुलेसु वा विहारादीसु वा दुट्ठपितं असंविहितारक्खं भण्डं अञ्ञस्स चोरकम्मं कातुं पटिबलस्स आरोचेति। आपत्ति उभिन्नं पाराजिकस्साति अवस्सं हारिये भण्डे ओचरकस्स आणत्तिक्खणे इतरस्स ठानाचावनेति एवं आपत्ति उभिन्नं पाराजिकस्स। यो पन ‘‘पुरिसो गेहे नत्थि, भण्डं असुकस्मिं नाम पदेसे ठपितं असंविहितारक्खं, द्वारं असंवुतं, गतमत्तेनेव सक्का हरितुं, नत्थि नाम कोचि पुरिसकारूपजीवी, यो तं गन्त्वा हरेय्या’’तिआदिना नयेन परियायकथं करोति, तञ्च सुत्वा अञ्ञो ‘‘अहं दानि हरिस्सामी’’ति गन्त्वा हरति, तस्स ठानाचावने पाराजिकं, इतरस्स पन अनापत्ति। परियायेन हि अदिन्नादानतो मुच्चतीति।
118. Ocaratīti ocarako, tattha tattha anto anupavisatīti vuttaṃ hoti. Ocaritvāti sallakkhetvā, upadhāretvāti attho. Ācikkhatīti parakulesu vā vihārādīsu vā duṭṭhapitaṃ asaṃvihitārakkhaṃ bhaṇḍaṃ aññassa corakammaṃ kātuṃ paṭibalassa āroceti. Āpatti ubhinnaṃ pārājikassāti avassaṃ hāriye bhaṇḍe ocarakassa āṇattikkhaṇe itarassa ṭhānācāvaneti evaṃ āpatti ubhinnaṃ pārājikassa. Yo pana ‘‘puriso gehe natthi, bhaṇḍaṃ asukasmiṃ nāma padese ṭhapitaṃ asaṃvihitārakkhaṃ, dvāraṃ asaṃvutaṃ, gatamatteneva sakkā harituṃ, natthi nāma koci purisakārūpajīvī, yo taṃ gantvā hareyyā’’tiādinā nayena pariyāyakathaṃ karoti, tañca sutvā añño ‘‘ahaṃ dāni harissāmī’’ti gantvā harati, tassa ṭhānācāvane pārājikaṃ, itarassa pana anāpatti. Pariyāyena hi adinnādānato muccatīti.
ओचरककथा निट्ठिता।
Ocarakakathā niṭṭhitā.
ओणिरक्खकथा
Oṇirakkhakathā
ओणिं रक्खतीति ओणिरक्खो। यो परेन अत्तनो वसनट्ठाने आभतं भण्डं ‘‘इदं
Oṇiṃ rakkhatīti oṇirakkho. Yo parena attano vasanaṭṭhāne ābhataṃ bhaṇḍaṃ ‘‘idaṃ
ताव, भन्ते, मुहुत्तं ओलोकेथ, याव अहं इदं नाम किच्चं कत्वा आगच्छामी’’ति वुत्तो रक्खति, तस्सेतं अधिवचनं। तेनेवाह – ‘‘ओणिरक्खो नाम आहटं भण्डं गोपेन्तो’’ति। तत्थ ओणिरक्खो येभुय्येन बन्धित्वा लग्गेत्वा ठपितभण्डं अमोचेत्वाव हेट्ठा पसिब्बकं वा पुटकं वा छिन्दित्वा किञ्चिमत्तं गहेत्वा सिब्बनादिं पुन पाकतिकं करोति, ‘‘एवं गण्हिस्सामी’’ति आमसनादीनि करोन्तस्स अनुरुपा आपत्तियो वेदितब्बाति।
Tāva, bhante, muhuttaṃ oloketha, yāva ahaṃ idaṃ nāma kiccaṃ katvā āgacchāmī’’ti vutto rakkhati, tassetaṃ adhivacanaṃ. Tenevāha – ‘‘oṇirakkho nāma āhaṭaṃ bhaṇḍaṃ gopento’’ti. Tattha oṇirakkho yebhuyyena bandhitvā laggetvā ṭhapitabhaṇḍaṃ amocetvāva heṭṭhā pasibbakaṃ vā puṭakaṃ vā chinditvā kiñcimattaṃ gahetvā sibbanādiṃ puna pākatikaṃ karoti, ‘‘evaṃ gaṇhissāmī’’ti āmasanādīni karontassa anurupā āpattiyo veditabbāti.
ओणिरक्खकथा निट्ठिता।
Oṇirakkhakathā niṭṭhitā.
संविदावहारकथा
Saṃvidāvahārakathā
संविधाय अवहारो संविदावहारो; अञ्ञमञ्ञसञ्ञत्तिया कतावहारोति वुत्तं होति। संविदहित्वाति एकच्छन्दताय एकज्झासयताय सम्मन्तयित्वाति अत्थो। तत्रायं विनिच्छयो – सम्बहुला भिक्खू ‘‘असुकं नाम गेहं गन्त्वा, छदनं वा भिन्दित्वा, सन्धिं वा छिन्दित्वा भण्डं हरिस्सामा’’ति संविदहित्वा गच्छन्ति। तेसु एको भण्डं अवहरति। तस्सुद्धारे सब्बेसं पाराजिकं। परिवारेपि चेतं वुत्तं –
Saṃvidhāya avahāro saṃvidāvahāro; aññamaññasaññattiyā katāvahāroti vuttaṃ hoti. Saṃvidahitvāti ekacchandatāya ekajjhāsayatāya sammantayitvāti attho. Tatrāyaṃ vinicchayo – sambahulā bhikkhū ‘‘asukaṃ nāma gehaṃ gantvā, chadanaṃ vā bhinditvā, sandhiṃ vā chinditvā bhaṇḍaṃ harissāmā’’ti saṃvidahitvā gacchanti. Tesu eko bhaṇḍaṃ avaharati. Tassuddhāre sabbesaṃ pārājikaṃ. Parivārepi cetaṃ vuttaṃ –
‘‘चतुरो जना संविधाय, गरुभण्डं अवाहरुं।
‘‘Caturo janā saṃvidhāya, garubhaṇḍaṃ avāharuṃ;
तयो पाराजिका, एको न पाराजिको।
Tayo pārājikā, eko na pārājiko;
पञ्हा मेसा कुसलेहि चिन्तिता’’ति॥ (परि॰ ४७९)।
Pañhā mesā kusalehi cintitā’’ti. (pari. 479);
तस्सायं अत्थो – चत्तारो जना आचरियन्तेवासिका छमासकं गरुभण्डं आहरितुकामा जाता। तत्थ आचरियो ‘‘त्वं एकं मासकं हर, त्वं एकं, त्वं एकं, अहं तयो हरिस्सामी’’ति आह। अन्तेवासिकेसु पन पठमो ‘‘तुम्हे, भन्ते, तयो हरथ, त्वं एकं हर, त्वं एकं, अहं एकं हरिस्सामी’’ति आह। इतरेपि द्वे एवमेव आहंसु। तत्थ अन्तेवासिकेसु एकमेकस्स एकेको मासको साहत्थिको होति, तेन नेसं दुक्कटापत्तियो; पञ्च आणत्तिका, तेहि तिण्णम्पि पाराजिकं। आचरियस्स पन तयो साहत्थिका, तेहिस्स थुल्लच्चयं। तयो आणत्तिका, तेहिपि थुल्लच्चयमेव। इमस्मिञ्हि अदिन्नादानसिक्खापदे साहत्थिकं वा आणत्तिकस्स, आणत्तिकं वा साहत्थिकस्स अङ्गं न होति। साहत्थिकं पन साहत्थिकेनेव कारेतब्बं, आणत्तिकं आणत्तिकेनेव। तेन वुत्तं – ‘‘चतुरो जना संविधाय…पे॰… पञ्हा मेसा कुसलेहि चिन्तिता’’ति।
Tassāyaṃ attho – cattāro janā ācariyantevāsikā chamāsakaṃ garubhaṇḍaṃ āharitukāmā jātā. Tattha ācariyo ‘‘tvaṃ ekaṃ māsakaṃ hara, tvaṃ ekaṃ, tvaṃ ekaṃ, ahaṃ tayo harissāmī’’ti āha. Antevāsikesu pana paṭhamo ‘‘tumhe, bhante, tayo haratha, tvaṃ ekaṃ hara, tvaṃ ekaṃ, ahaṃ ekaṃ harissāmī’’ti āha. Itarepi dve evameva āhaṃsu. Tattha antevāsikesu ekamekassa ekeko māsako sāhatthiko hoti, tena nesaṃ dukkaṭāpattiyo; pañca āṇattikā, tehi tiṇṇampi pārājikaṃ. Ācariyassa pana tayo sāhatthikā, tehissa thullaccayaṃ. Tayo āṇattikā, tehipi thullaccayameva. Imasmiñhi adinnādānasikkhāpade sāhatthikaṃ vā āṇattikassa, āṇattikaṃ vā sāhatthikassa aṅgaṃ na hoti. Sāhatthikaṃ pana sāhatthikeneva kāretabbaṃ, āṇattikaṃ āṇattikeneva. Tena vuttaṃ – ‘‘caturo janā saṃvidhāya…pe… pañhā mesā kusalehi cintitā’’ti.
अपिच संविदावहारे असम्मोहत्थं ‘‘एकभण्डं एकट्ठानं, एकभण्डं नानाठानं; नानाभण्डं एकट्ठानं, नानाभण्डं नानाठान’’न्ति इदम्पि चतुक्कं अत्थतो सल्लक्खेतब्बं। तत्थ एकभण्डं एकट्ठानन्ति एककुलस्स आपणफलके पञ्चमासकं भण्डं दुट्ठपितं दिस्वा सम्बहुला भिक्खू एकं आणापेन्ति ‘‘गच्छेतं आहरा’’ति, तस्सुद्धारे सब्बेसं पाराजिकं। एकभण्डं नानाठानन्ति एककुलस्स पञ्चसु आपणफलकेसु एकेकमासकं दुट्ठपितं दिस्वा सम्बहुला एकं आणापेन्ति ‘‘गच्छेते आहरा’’ति, पञ्चमस्स मासकस्स उद्धारे सब्बेसं पाराजिकं। नानाभण्डं एकट्ठानन्ति बहूनं सन्तकं पञ्चमासकं वा अतिरेकपञ्चमासकं वा अग्घनकं भण्डं एकस्मिं ठाने दुट्ठपितं दिस्वा सम्बहुला एकं आणापेन्ति ‘‘गच्छेतं आहरा’’ति, तस्सुद्धारे सब्बेसं पाराजिकं। नानाभण्डं नानाठानन्ति पञ्चन्नं कुलानं पञ्चसु आपणफलकेसु एकेकमासकं दुट्ठपितं दिस्वा सम्बहुला एकं आणापेन्ति ‘‘गच्छेते आहरा’’ति, पञ्चमस्स मासकस्स उद्धारे सब्बेसं पाराजिकन्ति।
Apica saṃvidāvahāre asammohatthaṃ ‘‘ekabhaṇḍaṃ ekaṭṭhānaṃ, ekabhaṇḍaṃ nānāṭhānaṃ; nānābhaṇḍaṃ ekaṭṭhānaṃ, nānābhaṇḍaṃ nānāṭhāna’’nti idampi catukkaṃ atthato sallakkhetabbaṃ. Tattha ekabhaṇḍaṃ ekaṭṭhānanti ekakulassa āpaṇaphalake pañcamāsakaṃ bhaṇḍaṃ duṭṭhapitaṃ disvā sambahulā bhikkhū ekaṃ āṇāpenti ‘‘gacchetaṃ āharā’’ti, tassuddhāre sabbesaṃ pārājikaṃ. Ekabhaṇḍaṃ nānāṭhānanti ekakulassa pañcasu āpaṇaphalakesu ekekamāsakaṃ duṭṭhapitaṃ disvā sambahulā ekaṃ āṇāpenti ‘‘gacchete āharā’’ti, pañcamassa māsakassa uddhāre sabbesaṃ pārājikaṃ. Nānābhaṇḍaṃ ekaṭṭhānanti bahūnaṃ santakaṃ pañcamāsakaṃ vā atirekapañcamāsakaṃ vā agghanakaṃ bhaṇḍaṃ ekasmiṃ ṭhāne duṭṭhapitaṃ disvā sambahulā ekaṃ āṇāpenti ‘‘gacchetaṃ āharā’’ti, tassuddhāre sabbesaṃ pārājikaṃ. Nānābhaṇḍaṃ nānāṭhānanti pañcannaṃ kulānaṃ pañcasu āpaṇaphalakesu ekekamāsakaṃ duṭṭhapitaṃ disvā sambahulā ekaṃ āṇāpenti ‘‘gacchete āharā’’ti, pañcamassa māsakassa uddhāre sabbesaṃ pārājikanti.
संविदावहारकथा निट्ठिता।
Saṃvidāvahārakathā niṭṭhitā.
सङ्केतकम्मकथा
Saṅketakammakathā
११९. सङ्केतकम्मन्ति सञ्जाननकम्मं; कालपरिच्छेदवसेन सञ्ञाणकरणन्ति अत्थो। एत्थ च ‘‘पुरेभत्तं अवहरा’’ति वुत्ते अज्ज वा पुरेभत्तं अवहरतु, स्वे वा, अनागते वा संवच्छरे, नत्थि विसङ्केतो; उभिन्नम्पि ओचरके वुत्तनयेनेव पाराजिकं। सचे पन ‘‘अज्ज पुरेभत्तं अवहरा’’ति वुत्ते स्वे पुरेभत्तं अवहरति, ‘‘अज्जा’’ति नियामितं तं सङ्केतं अतिक्कम्म पच्छा अवहटं होति। सचे ‘‘स्वे पुरेभत्तं अवहरा’’ति वुत्ते अज्ज पुरेभत्तं अवहरति , ‘‘स्वे’’ति नियामितं तं सङ्केतं अप्पत्वा पुरे अवहटं होति; एवं अवहरन्तस्स अवहारकस्सेव पाराजिकं, मूलट्ठस्स अनापत्ति। ‘‘स्वे पुरेभत्त’’न्ति वुत्ते तदहेव वा स्वे पच्छाभत्तं वा हरन्तोपि तं सङ्केतं पुरे च पच्छा च हरतीति वेदितब्बो। एस नयो पच्छाभत्तरत्तिन्दिवेसुपि। पुरिमयाम-मज्झिमयाम-पच्छिमयाम-काळजुण्ह-मास-उतु-संवच्छरादिवसेनापि चेत्थ सङ्केतविसङ्केतता वेदितब्बा। ‘‘पुरेभत्तं हरा’’ति वुत्ते ‘‘पुरेभत्तमेव हरिस्सामी’’ति वायमन्तस्स पच्छाभत्तं होति; एत्थ कथन्ति? महासुमत्थेरो ताव आह – ‘‘पुरेभत्तपयोगोव एसो, तस्मा मूलट्ठो न मुच्चती’’ति। महापदुमत्थेरो पनाह – ‘‘कालपरिच्छेदं अतिक्कन्तत्ता विसङ्केतं, तस्मा मूलट्ठो मुच्चती’’ति।
119.Saṅketakammanti sañjānanakammaṃ; kālaparicchedavasena saññāṇakaraṇanti attho. Ettha ca ‘‘purebhattaṃ avaharā’’ti vutte ajja vā purebhattaṃ avaharatu, sve vā, anāgate vā saṃvacchare, natthi visaṅketo; ubhinnampi ocarake vuttanayeneva pārājikaṃ. Sace pana ‘‘ajja purebhattaṃ avaharā’’ti vutte sve purebhattaṃ avaharati, ‘‘ajjā’’ti niyāmitaṃ taṃ saṅketaṃ atikkamma pacchā avahaṭaṃ hoti. Sace ‘‘sve purebhattaṃ avaharā’’ti vutte ajja purebhattaṃ avaharati , ‘‘sve’’ti niyāmitaṃ taṃ saṅketaṃ appatvā pure avahaṭaṃ hoti; evaṃ avaharantassa avahārakasseva pārājikaṃ, mūlaṭṭhassa anāpatti. ‘‘Sve purebhatta’’nti vutte tadaheva vā sve pacchābhattaṃ vā harantopi taṃ saṅketaṃ pure ca pacchā ca haratīti veditabbo. Esa nayo pacchābhattarattindivesupi. Purimayāma-majjhimayāma-pacchimayāma-kāḷajuṇha-māsa-utu-saṃvaccharādivasenāpi cettha saṅketavisaṅketatā veditabbā. ‘‘Purebhattaṃ harā’’ti vutte ‘‘purebhattameva harissāmī’’ti vāyamantassa pacchābhattaṃ hoti; ettha kathanti? Mahāsumatthero tāva āha – ‘‘purebhattapayogova eso, tasmā mūlaṭṭho na muccatī’’ti. Mahāpadumatthero panāha – ‘‘kālaparicchedaṃ atikkantattā visaṅketaṃ, tasmā mūlaṭṭho muccatī’’ti.
सङ्केतकम्मकथा निट्ठिता।
Saṅketakammakathā niṭṭhitā.
निमित्तकम्मकथा
Nimittakammakathā
१२०. निमित्तकम्मन्ति सञ्ञुप्पादनत्थं कस्सचि निमित्तस्स करणं, तं ‘‘अक्खिं वा निखणिस्सामी’’तिआदिना नयेन तिधा वुत्तं। अञ्ञम्पि पनेत्थ हत्थलङ्घन-पाणिप्पहारअङ्गुलिफोटन-गीवुन्नामन-उक्कासनादिअनेकप्पकारं सङ्गहेतब्बं। सेसमेत्थ सङ्केतकम्मे वुत्तनयमेवाति।
120.Nimittakammanti saññuppādanatthaṃ kassaci nimittassa karaṇaṃ, taṃ ‘‘akkhiṃ vā nikhaṇissāmī’’tiādinā nayena tidhā vuttaṃ. Aññampi panettha hatthalaṅghana-pāṇippahāraaṅguliphoṭana-gīvunnāmana-ukkāsanādianekappakāraṃ saṅgahetabbaṃ. Sesamettha saṅketakamme vuttanayamevāti.
निमित्तकम्मकथा निट्ठिता।
Nimittakammakathā niṭṭhitā.
आणत्तिकथा
Āṇattikathā
१२१. इदानि एतेस्वेव सङ्केतकम्मनिमित्तकम्मेसु असम्मोहत्थं ‘‘भिक्खु भिक्खुं आणापेती’’तिआदिमाह। तत्थ सो तं मञ्ञमानो तन्ति सो अवहारको यं आणापकेन निमित्तसञ्ञं कत्वा वुत्तं, तं एतन्ति मञ्ञमानो तमेव अवहरति, उभिन्नं पाराजिकं। सो तं मञ्ञमानो अञ्ञन्ति यं अवहराति वुत्तं, तं एतन्ति मञ्ञमानो अञ्ञं तस्मिंयेव ठाने ठपितं अवहरति, मूलट्ठस्स अनापत्ति। अञ्ञं मञ्ञमानो तन्ति आणापकेन निमित्तसञ्ञं कत्वा वुत्तभण्डं अप्पग्घं, इदं अञ्ञं तस्सेव समीपे ठपितं सारभण्डन्ति एवं अञ्ञं मञ्ञमानो तमेव अवहरति, उभिन्नम्पि पाराजिकं। अञ्ञं मञ्ञमानो अञ्ञन्ति पुरिमनयेनेव इदं अञ्ञं तस्सेव समीपे ठपितं सारभण्डन्ति मञ्ञति, तञ्चे अञ्ञमेव होति, तस्सेव पाराजिकं।
121. Idāni etesveva saṅketakammanimittakammesu asammohatthaṃ ‘‘bhikkhu bhikkhuṃ āṇāpetī’’tiādimāha. Tattha so taṃ maññamāno tanti so avahārako yaṃ āṇāpakena nimittasaññaṃ katvā vuttaṃ, taṃ etanti maññamāno tameva avaharati, ubhinnaṃ pārājikaṃ. So taṃ maññamāno aññanti yaṃ avaharāti vuttaṃ, taṃ etanti maññamāno aññaṃ tasmiṃyeva ṭhāne ṭhapitaṃ avaharati, mūlaṭṭhassa anāpatti. Aññaṃ maññamāno tanti āṇāpakena nimittasaññaṃ katvā vuttabhaṇḍaṃ appagghaṃ, idaṃ aññaṃ tasseva samīpe ṭhapitaṃ sārabhaṇḍanti evaṃ aññaṃ maññamāno tameva avaharati, ubhinnampi pārājikaṃ. Aññaṃ maññamāno aññanti purimanayeneva idaṃ aññaṃ tasseva samīpe ṭhapitaṃ sārabhaṇḍanti maññati, tañce aññameva hoti, tasseva pārājikaṃ.
इत्थन्नामस्स पावदातिआदीसु एको आचरियो तयो बुद्धरक्खित-धम्मरक्खित-सङ्घरक्खितनामका अन्तेवासिका दट्ठब्बा। तत्थ भिक्खु भिक्खुं आणापेतीति आचरियो किञ्चि भण्डं कत्थचि सल्लक्खेत्वा तस्स हरणत्थाय बुद्धरक्खितं आणापेति। इत्थन्नामस्स पावदाति गच्छ त्वं, बुद्धरक्खित, एतमत्थं धम्मरक्खितस्स पावद। इत्थन्नामो इत्थन्नामस्स पावदतूति धम्मरक्खितोपि सङ्घरक्खितस्स पावदतु। इत्थन्नामो इत्थन्नामं भण्डं अवहरतूति एवं तया आणत्तेन धम्मरक्खितेन आणत्तो सङ्घरक्खितो इत्थन्नामं भण्डं अवहरतु, सो हि अम्हेसु वीरजातिको पटिबलो इमस्मिं कम्मेति। आपत्ति दुक्कटस्साति एवं आणापेन्तस्स आचरियस्स ताव दुक्कटं। सचे पन सा आणत्ति यथाधिप्पायं गच्छति, यं परतो थुल्लच्चयं वुत्तं, आणत्तिक्खणे तदेव होति। अथ तं भण्डं अवस्सं हारियं होति, यं परतो ‘‘सब्बेसं आपत्ति पाराजिकस्सा’’ति वुत्तं, ततो इमस्स तङ्खणेयेव पाराजिकं होतीति अयं युत्ति सब्बत्थ वेदितब्बा।
Itthannāmassa pāvadātiādīsu eko ācariyo tayo buddharakkhita-dhammarakkhita-saṅgharakkhitanāmakā antevāsikā daṭṭhabbā. Tattha bhikkhu bhikkhuṃ āṇāpetīti ācariyo kiñci bhaṇḍaṃ katthaci sallakkhetvā tassa haraṇatthāya buddharakkhitaṃ āṇāpeti. Itthannāmassa pāvadāti gaccha tvaṃ, buddharakkhita, etamatthaṃ dhammarakkhitassa pāvada. Itthannāmo itthannāmassa pāvadatūti dhammarakkhitopi saṅgharakkhitassa pāvadatu. Itthannāmo itthannāmaṃ bhaṇḍaṃ avaharatūti evaṃ tayā āṇattena dhammarakkhitena āṇatto saṅgharakkhito itthannāmaṃ bhaṇḍaṃ avaharatu, so hi amhesu vīrajātiko paṭibalo imasmiṃ kammeti. Āpatti dukkaṭassāti evaṃ āṇāpentassa ācariyassa tāva dukkaṭaṃ. Sace pana sā āṇatti yathādhippāyaṃ gacchati, yaṃ parato thullaccayaṃ vuttaṃ, āṇattikkhaṇe tadeva hoti. Atha taṃ bhaṇḍaṃ avassaṃ hāriyaṃ hoti, yaṃ parato ‘‘sabbesaṃ āpatti pārājikassā’’ti vuttaṃ, tato imassa taṅkhaṇeyeva pārājikaṃ hotīti ayaṃ yutti sabbattha veditabbā.
सो इतरस्स आरोचेतीति बुद्धरक्खितो धम्मरक्खितस्स, धम्मरक्खितो च सङ्घरक्खितस्स ‘‘अम्हाकं आचरियो एवं वदति – ‘इत्थन्नामं किर भण्डं अवहर, त्वं किर अम्हेसु च वीरपुरिसो’’’ति आरोचेति, एवं तेसम्पि दुक्कटं। अवहारको पटिग्गण्हातीति ‘‘साधु हरिस्सामी’’ति सङ्घरक्खितो सम्पटिच्छति। मूलट्ठस्स आपत्ति थुल्लच्चयस्साति सङ्घरक्खितेन पटिग्गहितमत्ते आचरियस्स थुल्लच्चयं, महाजनो हि तेन पापे नियोजितोति। सो तं भण्डन्ति सो चे सङ्घरक्खितो तं भण्डं अवहरति, सब्बेसं चतुन्नम्पि जनानं पाराजिकं। न केवलञ्च चतुन्नं, एतेन उपायेन विसङ्केतं अकत्वा परम्पराय आणापेन्तं समणसतं समणसहस्सं वा होतु, सब्बेसं पाराजिकमेव।
So itarassa ārocetīti buddharakkhito dhammarakkhitassa, dhammarakkhito ca saṅgharakkhitassa ‘‘amhākaṃ ācariyo evaṃ vadati – ‘itthannāmaṃ kira bhaṇḍaṃ avahara, tvaṃ kira amhesu ca vīrapuriso’’’ti āroceti, evaṃ tesampi dukkaṭaṃ. Avahārako paṭiggaṇhātīti ‘‘sādhu harissāmī’’ti saṅgharakkhito sampaṭicchati. Mūlaṭṭhassa āpatti thullaccayassāti saṅgharakkhitena paṭiggahitamatte ācariyassa thullaccayaṃ, mahājano hi tena pāpe niyojitoti. So taṃ bhaṇḍanti so ce saṅgharakkhito taṃ bhaṇḍaṃ avaharati, sabbesaṃ catunnampi janānaṃ pārājikaṃ. Na kevalañca catunnaṃ, etena upāyena visaṅketaṃ akatvā paramparāya āṇāpentaṃ samaṇasataṃ samaṇasahassaṃ vā hotu, sabbesaṃ pārājikameva.
दुतियवारे – सो अञ्ञं आणापेतीति सो आचरियेन आणत्तो बुद्धरक्खितो धम्मरक्खितं अदिस्वा वा अवत्तुकामो वा हुत्वा सङ्घरक्खितमेव उपसङ्कमित्वा ‘‘अम्हाकं आचरियो एवमाह – ‘इत्थन्नामं किर भण्डं अवहरा’’’ति आणापेति। आपत्ति दुक्कटस्साति आणत्तिया ताव बुद्धरक्खितस्स दुक्कटं। पटिग्गण्हाति, आपत्ति दुक्कटस्साति सङ्घरक्खितेन सम्पटिच्छिते मूलट्ठस्सेव दुक्कटन्ति वेदितब्बं। सचे पन सो तं भण्डं अवहरति, आणापकस्स च बुद्धरक्खितस्स, अवहारकस्स च सङ्घरक्खितस्साति उभिन्नम्पि पाराजिकं। मूलट्ठस्स पन आचरियस्स विसङ्केतत्ता पाराजिकेन अनापत्ति। धम्मरक्खितस्स अजाननताय सब्बेन सब्बं अनापत्ति। बुद्धरक्खितो पन द्विन्नं सोत्थिभावं कत्वा अत्तना नट्ठो।
Dutiyavāre – so aññaṃ āṇāpetīti so ācariyena āṇatto buddharakkhito dhammarakkhitaṃ adisvā vā avattukāmo vā hutvā saṅgharakkhitameva upasaṅkamitvā ‘‘amhākaṃ ācariyo evamāha – ‘itthannāmaṃ kira bhaṇḍaṃ avaharā’’’ti āṇāpeti. Āpatti dukkaṭassāti āṇattiyā tāva buddharakkhitassa dukkaṭaṃ. Paṭiggaṇhāti, āpatti dukkaṭassāti saṅgharakkhitena sampaṭicchite mūlaṭṭhasseva dukkaṭanti veditabbaṃ. Sace pana so taṃ bhaṇḍaṃ avaharati, āṇāpakassa ca buddharakkhitassa, avahārakassa ca saṅgharakkhitassāti ubhinnampi pārājikaṃ. Mūlaṭṭhassa pana ācariyassa visaṅketattā pārājikena anāpatti. Dhammarakkhitassa ajānanatāya sabbena sabbaṃ anāpatti. Buddharakkhito pana dvinnaṃ sotthibhāvaṃ katvā attanā naṭṭho.
इतो परेसु चतूसु आणत्तिवारेसु पठमे ताव सो गन्त्वा पुन पच्चागच्छतीति भण्डट्ठानं गन्त्वा अन्तो च बहि च आरक्खं दिस्वा अवहरितुं असक्कोन्तो आगच्छति। यदा सक्कोसि, तदाति किं अज्जेव अवहटं होति? गच्छ यदा सक्कोसि तदा नं अवहराति। आपत्ति दुक्कटस्साति एवं पुन आणत्तियापि दुक्कटमेव होति। सचे पन तं भण्डं अवस्सं हारियं होति, अत्थसाधकचेतना नाम मग्गानन्तरफलसदिसा, तस्मा अयं आणत्तिक्खणेयेव पाराजिको। सचेपि अवहारको सट्ठिवस्सातिक्कमेन तं भण्डं अवहरति, आणापको च अन्तरायेव कालं वा करोति, हीनाय वा आवत्तति; अस्समणोव हुत्वा कालं वा करिस्सति, हीनाय वा आवत्तिस्सति, अवहारकस्स पन अवहारक्खणेयेव पाराजिकं।
Ito paresu catūsu āṇattivāresu paṭhame tāva so gantvā puna paccāgacchatīti bhaṇḍaṭṭhānaṃ gantvā anto ca bahi ca ārakkhaṃ disvā avaharituṃ asakkonto āgacchati. Yadā sakkosi, tadāti kiṃ ajjeva avahaṭaṃ hoti? Gaccha yadā sakkosi tadā naṃ avaharāti. Āpatti dukkaṭassāti evaṃ puna āṇattiyāpi dukkaṭameva hoti. Sace pana taṃ bhaṇḍaṃ avassaṃ hāriyaṃ hoti, atthasādhakacetanā nāma maggānantaraphalasadisā, tasmā ayaṃ āṇattikkhaṇeyeva pārājiko. Sacepi avahārako saṭṭhivassātikkamena taṃ bhaṇḍaṃ avaharati, āṇāpako ca antarāyeva kālaṃ vā karoti, hīnāya vā āvattati; assamaṇova hutvā kālaṃ vā karissati, hīnāya vā āvattissati, avahārakassa pana avahārakkhaṇeyeva pārājikaṃ.
दुतियवारे – यस्मा तं सणिकं वा भणन्तो तस्स वा बधिरताय ‘‘मा अवहरी’’ति
Dutiyavāre – yasmā taṃ saṇikaṃ vā bhaṇanto tassa vā badhiratāya ‘‘mā avaharī’’ti
एतं वचनं न सावेति, तस्मा मूलट्ठो न मुत्तो। ततियवारे – पन सावितत्ता मुत्तो। चतुत्थवारे – तेन च सावितत्ता, इतरेन च ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा ओरतत्ता उभोपि मुत्ताति।
Etaṃ vacanaṃ na sāveti, tasmā mūlaṭṭho na mutto. Tatiyavāre – pana sāvitattā mutto. Catutthavāre – tena ca sāvitattā, itarena ca ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā oratattā ubhopi muttāti.
आणत्तिकथा निट्ठिता।
Āṇattikathā niṭṭhitā.
आपत्तिभेदं
Āpattibhedaṃ
१२२. इदानि तत्थ तत्थ ठाना चावनवसेन वुत्तस्स अदिन्नादानस्स अङ्गं वत्थुभेदेन च आपत्तिभेदं दस्सेन्तो ‘‘पञ्चहि आकारेही’’तिआदिमाह। तत्थ पञ्चहि आकारेहीति पञ्चहि कारणेहि; पञ्चहि अङ्गेहीति वुत्तं होति। तत्रायं सङ्खेपत्थो – अदिन्नं आदियन्तस्स ‘‘परपरिग्गहितञ्च होती’’तिआदिना नयेन वुत्तेहि पञ्चहाकारेहि पाराजिकं होति, न ततो ऊनेहीति। तत्रिमे पञ्च आकारा – परपरिग्गहितं, परपरिग्गहितसञ्ञिता , परिक्खारस्स गरुकभावो, थेय्यचित्तं, ठानाचावनन्ति। इतो परेहि पन द्वीहि वारेहि लहुके परिक्खारे वत्थुभेदेन थुल्लच्चयञ्च दुक्कटञ्च दस्सितं।
122. Idāni tattha tattha ṭhānā cāvanavasena vuttassa adinnādānassa aṅgaṃ vatthubhedena ca āpattibhedaṃ dassento ‘‘pañcahi ākārehī’’tiādimāha. Tattha pañcahi ākārehīti pañcahi kāraṇehi; pañcahi aṅgehīti vuttaṃ hoti. Tatrāyaṃ saṅkhepattho – adinnaṃ ādiyantassa ‘‘parapariggahitañca hotī’’tiādinā nayena vuttehi pañcahākārehi pārājikaṃ hoti, na tato ūnehīti. Tatrime pañca ākārā – parapariggahitaṃ, parapariggahitasaññitā , parikkhārassa garukabhāvo, theyyacittaṃ, ṭhānācāvananti. Ito parehi pana dvīhi vārehi lahuke parikkhāre vatthubhedena thullaccayañca dukkaṭañca dassitaṃ.
१२५. ‘‘छहाकारेही’’तिआदिना नयेन वुत्तवारत्तये पन न सकसञ्ञिता, न विस्सासग्गाहिता, न तावकालिकता, परिक्खारस्स गरुकभावो, थेय्यचित्तं, ठानाचावनन्ति एवं छ आकारा वेदितब्बा। वत्थुभेदेन पनेत्थापि पठमवारे पाराजिकं। दुतियततियेसु थुल्लच्चयदुक्कटानि वुत्तानि। ततो परेसु पन तीसु वारेसु विज्जमानेपि वत्थुभेदे वत्थुस्स परेहि अपरिग्गहितत्ता दुक्कटमेव वुत्तं। तत्र यदेतं ‘‘न च परपरिग्गहित’’न्ति वुत्तं, तं अनज्झावुत्थकं वा होतु छड्डितं छिन्नमूलकं अस्सामिकवत्थु, अत्तनो सन्तकं वा, उभयम्पि ‘‘न च परपरिग्गहित’’न्त्वेव सङ्ख्यं गच्छति। यस्मा पनेत्थ परपरिग्गहितसञ्ञा च अत्थि, थेय्यचित्तेन च गहितं, तस्मा अनापत्ति न वुत्ताति।
125.‘‘Chahākārehī’’tiādinā nayena vuttavārattaye pana na sakasaññitā, na vissāsaggāhitā, na tāvakālikatā, parikkhārassa garukabhāvo, theyyacittaṃ, ṭhānācāvananti evaṃ cha ākārā veditabbā. Vatthubhedena panetthāpi paṭhamavāre pārājikaṃ. Dutiyatatiyesu thullaccayadukkaṭāni vuttāni. Tato paresu pana tīsu vāresu vijjamānepi vatthubhede vatthussa parehi apariggahitattā dukkaṭameva vuttaṃ. Tatra yadetaṃ ‘‘na ca parapariggahita’’nti vuttaṃ, taṃ anajjhāvutthakaṃ vā hotu chaḍḍitaṃ chinnamūlakaṃ assāmikavatthu, attano santakaṃ vā, ubhayampi ‘‘na ca parapariggahita’’ntveva saṅkhyaṃ gacchati. Yasmā panettha parapariggahitasaññā ca atthi, theyyacittena ca gahitaṃ, tasmā anāpatti na vuttāti.
आपत्तिभेदं निट्ठितं।
Āpattibhedaṃ niṭṭhitaṃ.
अनापत्तिभेदं
Anāpattibhedaṃ
१३१. एवं वत्थुवसेन च चित्तवसेन च आपत्तिभेदं दस्सेत्वा इदानि अनापत्तिभेदं दस्सेन्तो ‘‘अनापत्ति ससञ्ञिस्सा’’तिआदिमाह। तत्थ ससञ्ञिस्साति सकसञ्ञिस्स, ‘‘मय्हं सन्तकं इदं भण्ड’’न्ति एवं ससञ्ञिस्स परभण्डम्पि गण्हतो गहणे अनापत्ति, गहितं पन पुन दातब्बं। सचे सामिकेहि ‘‘देही’’ति वुत्तो न देति, तेसं धुरनिक्खेपे पाराजिकं।
131. Evaṃ vatthuvasena ca cittavasena ca āpattibhedaṃ dassetvā idāni anāpattibhedaṃ dassento ‘‘anāpatti sasaññissā’’tiādimāha. Tattha sasaññissāti sakasaññissa, ‘‘mayhaṃ santakaṃ idaṃ bhaṇḍa’’nti evaṃ sasaññissa parabhaṇḍampi gaṇhato gahaṇe anāpatti, gahitaṃ pana puna dātabbaṃ. Sace sāmikehi ‘‘dehī’’ti vutto na deti, tesaṃ dhuranikkhepe pārājikaṃ.
विस्सासग्गाहेति विस्सासग्गहणेपि अनापत्ति। विस्सासग्गाहलक्खणं पन इमिना सुत्तेन जानितब्बं – ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि समन्नागतस्स विस्सासं गहेतुं – सन्दिट्ठो च होति, सम्भत्तो च, आलपितो च, जीवति च, गहिते च अत्तमनो’’ति (महाव॰ ३५६)। तत्थ सन्दिट्ठोति दिट्ठमत्तकमित्तो, सम्भत्तोति दळ्हमित्तो, आलपितोति ‘‘मम सन्तकं यं इच्छसि, तं गण्हेय्यासि, आपुच्छित्वा गहणे कारणं नत्थी’’ति वुत्तो। जीवतीति अनुट्ठानसेय्याय सयितोपि याव जीवितिन्द्रियुपच्छेदं न पापुणाति। गहिते च अत्तमनोति गहिते तुट्ठचित्तो होति, एवरूपस्स सन्तकं ‘‘गहिते मे अत्तमनो भविस्सती’’ति जानन्तेन गहेतुं वट्टति। अनवसेसपरियादानवसेन चेतानि पञ्चङ्गानि वुत्तानि। विस्सासग्गाहो पन तीहि अङ्गेहि रुहति – सन्दिट्ठो, जीवति, गहिते अत्तमनो; सम्भत्तो, जीवति, गहिते अत्तमनो; आलपितो, जीवति, गहिते अत्तमनोति।
Vissāsaggāheti vissāsaggahaṇepi anāpatti. Vissāsaggāhalakkhaṇaṃ pana iminā suttena jānitabbaṃ – ‘‘anujānāmi, bhikkhave, pañcahaṅgehi samannāgatassa vissāsaṃ gahetuṃ – sandiṭṭho ca hoti, sambhatto ca, ālapito ca, jīvati ca, gahite ca attamano’’ti (mahāva. 356). Tattha sandiṭṭhoti diṭṭhamattakamitto, sambhattoti daḷhamitto, ālapitoti ‘‘mama santakaṃ yaṃ icchasi, taṃ gaṇheyyāsi, āpucchitvā gahaṇe kāraṇaṃ natthī’’ti vutto. Jīvatīti anuṭṭhānaseyyāya sayitopi yāva jīvitindriyupacchedaṃ na pāpuṇāti. Gahite ca attamanoti gahite tuṭṭhacitto hoti, evarūpassa santakaṃ ‘‘gahite me attamano bhavissatī’’ti jānantena gahetuṃ vaṭṭati. Anavasesapariyādānavasena cetāni pañcaṅgāni vuttāni. Vissāsaggāho pana tīhi aṅgehi ruhati – sandiṭṭho, jīvati, gahite attamano; sambhatto, jīvati, gahite attamano; ālapito, jīvati, gahite attamanoti.
यो पन न जीवति, न च गहिते अत्तमनो होति; तस्स सन्तकं विस्सासग्गाहेन गहितम्पि पुन दातब्बं। ददमानेन च मतकधनं ताव ये तस्स धने इस्सरा गहट्ठा वा पब्बजिता वा, तेसं दातब्बं। अनत्तमनस्स सन्तकं तस्सेव दातब्बं। यो पन पठमंयेव ‘‘सुट्ठु कतं तया मम सन्तकं गण्हन्तेना’’ति वचीभेदेन वा चित्तुप्पादमत्तेन वा अनुमोदित्वा पच्छा केनचि कारणेन कुपितो, पच्चाहरापेतुं न लभति। योपि अदातुकामो चित्तेन पन अधिवासेति, न किञ्चि वदति, सोपि पुन पच्चाहरापेतुं न लभति। यो पन ‘‘मया तुम्हाकं सन्तकं गहितं वा परिभुत्तं वा’’ति वुत्ते ‘‘गहितं वा होतु परिभुत्तं वा, मया पन तं केनचिदेव करणीयेन ठपितं, पाकतिकं कातुं वट्टती’’ति वदति। अयं पच्चाहरापेतुं लभति।
Yo pana na jīvati, na ca gahite attamano hoti; tassa santakaṃ vissāsaggāhena gahitampi puna dātabbaṃ. Dadamānena ca matakadhanaṃ tāva ye tassa dhane issarā gahaṭṭhā vā pabbajitā vā, tesaṃ dātabbaṃ. Anattamanassa santakaṃ tasseva dātabbaṃ. Yo pana paṭhamaṃyeva ‘‘suṭṭhu kataṃ tayā mama santakaṃ gaṇhantenā’’ti vacībhedena vā cittuppādamattena vā anumoditvā pacchā kenaci kāraṇena kupito, paccāharāpetuṃ na labhati. Yopi adātukāmo cittena pana adhivāseti, na kiñci vadati, sopi puna paccāharāpetuṃ na labhati. Yo pana ‘‘mayā tumhākaṃ santakaṃ gahitaṃ vā paribhuttaṃ vā’’ti vutte ‘‘gahitaṃ vā hotu paribhuttaṃ vā, mayā pana taṃ kenacideva karaṇīyena ṭhapitaṃ, pākatikaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti vadati. Ayaṃ paccāharāpetuṃ labhati.
तावकालिकेति ‘‘पटिदस्सामि पटिकरिस्सामी’’ति एवं गण्हन्तस्स तावकालिकेपि गहणे अनापत्ति। गहितं पन सचे भण्डसामिको पुग्गलो वा गणो वा ‘‘तुय्हेवेतं होतू’’ति अनुजानाति, इच्चेतं कुसलं। नो चे अनुजानाति, आहरापेन्ते दातब्बं। सङ्घसन्तकं पन पटिदातुमेव वट्टति।
Tāvakāliketi ‘‘paṭidassāmi paṭikarissāmī’’ti evaṃ gaṇhantassa tāvakālikepi gahaṇe anāpatti. Gahitaṃ pana sace bhaṇḍasāmiko puggalo vā gaṇo vā ‘‘tuyhevetaṃ hotū’’ti anujānāti, iccetaṃ kusalaṃ. No ce anujānāti, āharāpente dātabbaṃ. Saṅghasantakaṃ pana paṭidātumeva vaṭṭati.
पेतपरिग्गहेति एत्थ पन पेत्तिविसये उपपन्नापि कालं कत्वा तस्मिंयेव अत्तभावे निब्बत्तापि चातुमहाराजिकादयो देवापि सब्बे ‘‘पेता’’ त्वेव सङ्ख्यं गता, तेसं परिग्गहे अनापत्ति। सचेपि हि सक्को देवराजा आपणं पसारेत्वा निसिन्नो होति, दिब्बचक्खुको च भिक्खु तं ञत्वा अत्तनो चीवरत्थाय सतसहस्सग्घनकम्पि साटकं तस्स ‘‘मा गण्ह, मा गण्हा’’ति वदन्तस्सापि गहेत्वा गच्छति, वट्टति। देवता पन उद्दिस्स बलिकम्मं करोन्तेहि रुक्खादीसु लग्गितसाटके वत्तब्बमेव नत्थि।
Petapariggaheti ettha pana pettivisaye upapannāpi kālaṃ katvā tasmiṃyeva attabhāve nibbattāpi cātumahārājikādayo devāpi sabbe ‘‘petā’’ tveva saṅkhyaṃ gatā, tesaṃ pariggahe anāpatti. Sacepi hi sakko devarājā āpaṇaṃ pasāretvā nisinno hoti, dibbacakkhuko ca bhikkhu taṃ ñatvā attano cīvaratthāya satasahassagghanakampi sāṭakaṃ tassa ‘‘mā gaṇha, mā gaṇhā’’ti vadantassāpi gahetvā gacchati, vaṭṭati. Devatā pana uddissa balikammaṃ karontehi rukkhādīsu laggitasāṭake vattabbameva natthi.
तिरच्छानगतपरिग्गहेति तिरच्छानगतानम्पि परिग्गहे अनापत्ति। सचेपि हि नागराजा वा सुपण्णमाणवको वा मनुस्सरूपेन आपणं पसारेति, ततो चस्स सन्तकं कोचि भिक्खु पुरिमनयेनेव गहेत्वा गच्छति, वट्टति। सीहो वा ब्यग्घो वा मिगमहिंसादयो वधित्वा खादन्तो जिघच्छापीळितो आदितोव न वारेतब्बो। अनत्थम्पि हि करेय्य। यदि पन थोके खायिते वारेतुं सक्कोति, वारेत्वा गहेतुं वट्टति। सेनादयोपि आमिसं गहेत्वा गच्छन्ते पातापेत्वा गण्हितुं वट्टति।
Tiracchānagatapariggaheti tiracchānagatānampi pariggahe anāpatti. Sacepi hi nāgarājā vā supaṇṇamāṇavako vā manussarūpena āpaṇaṃ pasāreti, tato cassa santakaṃ koci bhikkhu purimanayeneva gahetvā gacchati, vaṭṭati. Sīho vā byaggho vā migamahiṃsādayo vadhitvā khādanto jighacchāpīḷito āditova na vāretabbo. Anatthampi hi kareyya. Yadi pana thoke khāyite vāretuṃ sakkoti, vāretvā gahetuṃ vaṭṭati. Senādayopi āmisaṃ gahetvā gacchante pātāpetvā gaṇhituṃ vaṭṭati.
पंसुकूलसञ्ञिस्साति अस्सामिकं ‘‘इदं पंसुकूल’’न्ति एवंसञ्ञिस्सापि गहणे अनापत्ति। सचे पन तं सस्सामिकं होति, आहरापेन्ते दातब्बं । उम्मत्तकस्साति पुब्बे वुत्तप्पकारस्स उम्मत्तकस्सापि अनापत्ति। आदिकम्मिकस्साति इध धनियो आदिकम्मिको, तस्स अनापत्ति। अवसेसानं पन रजकभण्डिकादिचोरानं छब्बग्गियादीनं आपत्तियेवाति।
Paṃsukūlasaññissāti assāmikaṃ ‘‘idaṃ paṃsukūla’’nti evaṃsaññissāpi gahaṇe anāpatti. Sace pana taṃ sassāmikaṃ hoti, āharāpente dātabbaṃ . Ummattakassāti pubbe vuttappakārassa ummattakassāpi anāpatti. Ādikammikassāti idha dhaniyo ādikammiko, tassa anāpatti. Avasesānaṃ pana rajakabhaṇḍikādicorānaṃ chabbaggiyādīnaṃ āpattiyevāti.
अनापत्तिभेदं निट्ठितं।
Anāpattibhedaṃ niṭṭhitaṃ.
पदभाजनीयवण्णना निट्ठिता।
Padabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
पकिण्णककथा
Pakiṇṇakakathā
समुट्ठानञ्च किरिया, अथो सञ्ञा सचित्तकं।
Samuṭṭhānañca kiriyā, atho saññā sacittakaṃ;
लोकवज्जञ्च कम्मञ्च, कुसलं वेदनाय चाति॥
Lokavajjañca kammañca, kusalaṃ vedanāya cāti.
इमस्मिं पन पकिण्णके इदं सिक्खापदं तिसमुट्ठानं – साहत्थिकं कायतो च चित्ततो च समुट्ठाति, आणत्तिकं वाचतो च चित्ततो च समुट्ठाति, साहत्थिकाणत्तिकं कायतो च वाचतो च चित्ततो च समुट्ठाति। किरियासमुट्ठानञ्च, करोन्तोयेव हि एतं आपज्जति न अकरोन्तो। ‘‘अदिन्नं आदियामी’’ति सञ्ञाय अभावेन मुच्चनतो सञ्ञाविमोक्खं, सचित्तकं , लोकवज्जं, कायकम्मं, वचीकम्मं, अकुसलचित्तं, तुट्ठो वा भीतो वा मज्झत्तो वा तं आपज्जतीति तिवेदनन्ति सब्बं पठमसिक्खापदे वुत्तनयेनेव वेदितब्बं।
Imasmiṃ pana pakiṇṇake idaṃ sikkhāpadaṃ tisamuṭṭhānaṃ – sāhatthikaṃ kāyato ca cittato ca samuṭṭhāti, āṇattikaṃ vācato ca cittato ca samuṭṭhāti, sāhatthikāṇattikaṃ kāyato ca vācato ca cittato ca samuṭṭhāti. Kiriyāsamuṭṭhānañca, karontoyeva hi etaṃ āpajjati na akaronto. ‘‘Adinnaṃ ādiyāmī’’ti saññāya abhāvena muccanato saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ , lokavajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, tuṭṭho vā bhīto vā majjhatto vā taṃ āpajjatīti tivedananti sabbaṃ paṭhamasikkhāpade vuttanayeneva veditabbaṃ.
पकिण्णककथा निट्ठिता।
Pakiṇṇakakathā niṭṭhitā.
विनीतवत्थुवण्णना
Vinītavatthuvaṇṇanā
१३२. विनीतवत्थुकथासु छब्बग्गियवत्थु अनुपञ्ञत्तियं वुत्तमेव।
132. Vinītavatthukathāsu chabbaggiyavatthu anupaññattiyaṃ vuttameva.
दुतियवत्थुम्हि – चित्तं नाम पुथुज्जनानं रागादिवसेन पकतिं विजहित्वा धावति सन्धावति विधावति। सचे भगवा कायवचीद्वारभेदं विनापि चित्तुप्पादमत्तेन आपत्तिं पञ्ञपेय्य, को सक्कुणेय्य अनापत्तिकं अत्तानं कातुं! तेनाह – ‘‘अनापत्ति भिक्खु चित्तुप्पादे’’ति। चित्तवसिकेन पन न भवितब्बं, पटिसङ्खानबलेन चित्तं निवारेतब्बमेवाति।
Dutiyavatthumhi – cittaṃ nāma puthujjanānaṃ rāgādivasena pakatiṃ vijahitvā dhāvati sandhāvati vidhāvati. Sace bhagavā kāyavacīdvārabhedaṃ vināpi cittuppādamattena āpattiṃ paññapeyya, ko sakkuṇeyya anāpattikaṃ attānaṃ kātuṃ! Tenāha – ‘‘anāpatti bhikkhu cittuppāde’’ti. Cittavasikena pana na bhavitabbaṃ, paṭisaṅkhānabalena cittaṃ nivāretabbamevāti.
१३३-४. आमसन-फन्दापन-ठानाचावनवत्थूनि उत्तानत्थानेव। ततो परानि च थेय्यचित्तो भूमितो अग्गहेसीति वत्थुपरियोसानानि।
133-4. Āmasana-phandāpana-ṭhānācāvanavatthūni uttānatthāneva. Tato parāni ca theyyacitto bhūmito aggahesīti vatthupariyosānāni.
१३५. निरुत्तिपथवत्थुस्मिं १.३२९ आदियीति गण्हि, ‘‘चोरोसि त्व’’न्ति परामसि। इतरो पन ‘‘केन अवहट’’न्ति वुत्ते ‘‘मया अवहट’’न्ति पुच्छासभागेन पटिञ्ञं अदासि। यदि हि इतरेन ‘‘केन गहितं, केन अपनीतं, केन ठपित’’न्ति वुत्तं अभविस्स, अथ अयम्पि ‘‘मया गहितं, अपनीतं, ठपित’’न्ति वा वदेय्य। मुखं नाम भुञ्जनत्थाय च कथनत्थाय च कतं, थेय्यचित्तं पन विना अवहारो नत्थि। तेनाह भगवा – ‘‘अनापत्ति भिक्खु निरुत्तिपथे’’ति। वोहारवचनमत्ते अनापत्तीति अत्थो। ततो परं वेठनवत्थु परियोसानं सब्बं उत्तानत्थमेव।
135. Niruttipathavatthusmiṃ 1.329 ādiyīti gaṇhi, ‘‘corosi tva’’nti parāmasi. Itaro pana ‘‘kena avahaṭa’’nti vutte ‘‘mayā avahaṭa’’nti pucchāsabhāgena paṭiññaṃ adāsi. Yadi hi itarena ‘‘kena gahitaṃ, kena apanītaṃ, kena ṭhapita’’nti vuttaṃ abhavissa, atha ayampi ‘‘mayā gahitaṃ, apanītaṃ, ṭhapita’’nti vā vadeyya. Mukhaṃ nāma bhuñjanatthāya ca kathanatthāya ca kataṃ, theyyacittaṃ pana vinā avahāro natthi. Tenāha bhagavā – ‘‘anāpatti bhikkhu niruttipathe’’ti. Vohāravacanamatte anāpattīti attho. Tato paraṃ veṭhanavatthu pariyosānaṃ sabbaṃ uttānatthameva.
१३७. अभिन्नसरीरवत्थुस्मिं अधिवत्थोति साटकतण्हाय तस्मिंयेव सरीरे निब्बत्तो। अनादियन्तोति तस्स वचनं अगण्हन्तो, आदरं वा अकरोन्तो। तं सरीरं उट्ठहित्वाति पेतो अत्तनो आनुभावेन तं सरीरं उट्ठापेसि। तेन वुत्तं – ‘‘तं सरीरं उट्ठहित्वा’’ति। द्वारं थकेसीति भिक्खुस्स सुसानसमीपेयेव विहारो, तस्मा भीरुकजातिको भिक्खु खिप्पमेव तत्थ पविसित्वा द्वारं थकेसि। तत्थेव परिपतीति द्वारे थकिते पेतो साटके निरालयो हुत्वा तं सरीरं पहाय यथाकम्मं गतो, तस्मा तं सरीरं तत्थेव परिपति, पतितन्ति वुत्तं होति।
137. Abhinnasarīravatthusmiṃ adhivatthoti sāṭakataṇhāya tasmiṃyeva sarīre nibbatto. Anādiyantoti tassa vacanaṃ agaṇhanto, ādaraṃ vā akaronto. Taṃ sarīraṃ uṭṭhahitvāti peto attano ānubhāvena taṃ sarīraṃ uṭṭhāpesi. Tena vuttaṃ – ‘‘taṃ sarīraṃ uṭṭhahitvā’’ti. Dvāraṃ thakesīti bhikkhussa susānasamīpeyeva vihāro, tasmā bhīrukajātiko bhikkhu khippameva tattha pavisitvā dvāraṃ thakesi. Tattheva paripatīti dvāre thakite peto sāṭake nirālayo hutvā taṃ sarīraṃ pahāya yathākammaṃ gato, tasmā taṃ sarīraṃ tattheva paripati, patitanti vuttaṃ hoti.
अभिन्ने सरीरेति अब्भुण्हे अल्लसरीरे पंसुकूलं न गहेतब्बं, गण्हन्तस्स एवरूपा उपद्दवा होन्ति, दुक्कटञ्च आपज्जति। भिन्ने पन गहेतुं वट्टति। कित्तावता पन भिन्नं होति? काक-कुलल-सोण-सिङ्गालादीहि मुखतुण्डकेन वा दाठाय वा ईसकं फालितमत्तेनापि। यस्स पन पततो घंसनेन छविमत्तं छिन्नं होति, चम्मं अच्छिन्नं, एतं अभिन्नमेव; चम्मे पन छिन्ने भिन्नं। यस्सापि सजीवकालेयेव पभिन्ना गण्डकुट्ठपिळका वा वणो वा होति, इदम्पि भिन्नं। ततियदिवसतो पभुति उद्धुमातकादिभावेन कुणपभावं उपगतम्पि भिन्नमेव। सब्बेन सब्बं पन अभिन्नेपि सुसानगोपकेहि वा अञ्ञेहि वा मनुस्सेहि गाहापेतुं वट्टति। नो चे अञ्ञं लभति, सत्थकेन वा केनचि वा वणं कत्वा गहेतब्बं। विसभागसरीरे पन सतिं उपट्ठपेत्वा समणसञ्ञं उप्पादेत्वा सीसे वा हत्थपादपिट्ठियं वा वणं कत्वा गहेतुं वट्टति।
Abhinne sarīreti abbhuṇhe allasarīre paṃsukūlaṃ na gahetabbaṃ, gaṇhantassa evarūpā upaddavā honti, dukkaṭañca āpajjati. Bhinne pana gahetuṃ vaṭṭati. Kittāvatā pana bhinnaṃ hoti? Kāka-kulala-soṇa-siṅgālādīhi mukhatuṇḍakena vā dāṭhāya vā īsakaṃ phālitamattenāpi. Yassa pana patato ghaṃsanena chavimattaṃ chinnaṃ hoti, cammaṃ acchinnaṃ, etaṃ abhinnameva; camme pana chinne bhinnaṃ. Yassāpi sajīvakāleyeva pabhinnā gaṇḍakuṭṭhapiḷakā vā vaṇo vā hoti, idampi bhinnaṃ. Tatiyadivasato pabhuti uddhumātakādibhāvena kuṇapabhāvaṃ upagatampi bhinnameva. Sabbena sabbaṃ pana abhinnepi susānagopakehi vā aññehi vā manussehi gāhāpetuṃ vaṭṭati. No ce aññaṃ labhati, satthakena vā kenaci vā vaṇaṃ katvā gahetabbaṃ. Visabhāgasarīre pana satiṃ upaṭṭhapetvā samaṇasaññaṃ uppādetvā sīse vā hatthapādapiṭṭhiyaṃ vā vaṇaṃ katvā gahetuṃ vaṭṭati.
कुससङ्कामनवत्थुकथा
Kusasaṅkāmanavatthukathā
१३८. तदनन्तरे वत्थुस्मिं कुसं सङ्कामेत्वा चीवरं अग्गहेसीति पुब्बे ‘‘आदियेय्या’’ति इमस्स पदस्स अत्थवण्णनायं नाममत्तेन दस्सितेसु थेय्यावहार-पसय्हावहार-परिकप्पावहारपअच्छन्नावहार-कुसावहारेसु कुसावहारेन अवहरीति अत्थो।
138. Tadanantare vatthusmiṃ kusaṃ saṅkāmetvā cīvaraṃ aggahesīti pubbe ‘‘ādiyeyyā’’ti imassa padassa atthavaṇṇanāyaṃ nāmamattena dassitesu theyyāvahāra-pasayhāvahāra-parikappāvahārapaacchannāvahāra-kusāvahāresu kusāvahārena avaharīti attho.
इमेसं पन अवहारानं एवं नानत्तं वेदितब्बं – यो हि कोचि सस्सामिकं भण्डं रत्तिभागे वा दिवसभागे वा सन्धिच्छेदादीनि कत्वा अदिस्समानो अवहरति, कूटमानकूटकहापणादीहि वा वञ्चेत्वा गण्हाति, तस्सेवं गण्हतो अवहारो ‘‘थेय्यावहारो’’ति वेदितब्बो।
Imesaṃ pana avahārānaṃ evaṃ nānattaṃ veditabbaṃ – yo hi koci sassāmikaṃ bhaṇḍaṃ rattibhāge vā divasabhāge vā sandhicchedādīni katvā adissamāno avaharati, kūṭamānakūṭakahāpaṇādīhi vā vañcetvā gaṇhāti, tassevaṃ gaṇhato avahāro ‘‘theyyāvahāro’’ti veditabbo.
यो पन परे पसय्ह बलसा अभिभुय्य, अथ वा पन सन्तज्जेत्वा भयं दस्सेत्वा तेसं सन्तकं गण्हाति, पन्थघात-गामघातादीनि करोन्ता दामरिकचोरा विय कोधवसेन परघरविलोपं करोन्ता अत्तनो पत्तबलितो च अधिकं बलक्कारेन गण्हन्ता राज-राजमहामत्तादयो विय; तस्सेवं गण्हतो अवहारो ‘‘पसय्हावहारो’’ति वेदितब्बो।
Yo pana pare pasayha balasā abhibhuyya, atha vā pana santajjetvā bhayaṃ dassetvā tesaṃ santakaṃ gaṇhāti, panthaghāta-gāmaghātādīni karontā dāmarikacorā viya kodhavasena paragharavilopaṃ karontā attano pattabalito ca adhikaṃ balakkārena gaṇhantā rāja-rājamahāmattādayo viya; tassevaṃ gaṇhato avahāro ‘‘pasayhāvahāro’’ti veditabbo.
परिकप्पेत्वा गण्हतो पन अवहारो ‘‘परिकप्पावहारो’’ति वुच्चति, सो भण्डपरिकप्प-ओकासपरिकप्पवसेन दुविधो । तत्रायं भण्डपरिकप्पो – इधेकच्चो साटकत्थिको अन्तोगब्भं पविसित्वा ‘‘सचे साटको भविस्सति, गण्हिस्सामि; सचे सुत्तं, न गण्हिस्सामी’’ति परिकप्पेत्वा अन्धकारे पसिब्बकं गण्हाति, साटको चे तत्र होति, उद्धारेयेव पाराजिकं। सुत्तं चे होति, रक्खति। बहि नीहरित्वा मुञ्चित्वा ‘‘सुत्त’’न्ति ञत्वा पुन आहरित्वा यथाठाने ठपेति, रक्खतियेव। ‘‘सुत्त’’न्ति ञत्वापि ‘‘यं लद्धं, तं गहेतब्ब’’न्ति गच्छति, पदवारेन कारेतब्बो। भूमियं ठपेत्वा गण्हाति, उद्धारे पाराजिकं। ‘‘चोरो, चोरो’’ति सामिकेहि परियुट्ठितो छड्डेत्वा पलायति, रक्खति। सामिका तं दिस्वा गण्हन्ति, इच्चेतं कुसलं। अञ्ञो चे कोचि गण्हाति, भण्डदेय्यं। अथ निवत्तेसु सामिकेसु सयमेव तं दिस्वा ‘‘पगेवेतं मया नीहटं, मम दानि सन्तक’’न्ति गण्हाति, रक्खति; भण्डदेय्यं पन होति। ‘‘सचे सुत्तं भविस्सति, गण्हिस्सामि; सचे साटको, न गण्हिस्सामि। सचे सप्पि भविस्सति, गण्हिस्सामि; सचे तेलं, न गण्हिस्सामी’’तिआदिना नयेन परिकप्पेत्वा गण्हन्तस्सापि एसेव नयो।
Parikappetvā gaṇhato pana avahāro ‘‘parikappāvahāro’’ti vuccati, so bhaṇḍaparikappa-okāsaparikappavasena duvidho . Tatrāyaṃ bhaṇḍaparikappo – idhekacco sāṭakatthiko antogabbhaṃ pavisitvā ‘‘sace sāṭako bhavissati, gaṇhissāmi; sace suttaṃ, na gaṇhissāmī’’ti parikappetvā andhakāre pasibbakaṃ gaṇhāti, sāṭako ce tatra hoti, uddhāreyeva pārājikaṃ. Suttaṃ ce hoti, rakkhati. Bahi nīharitvā muñcitvā ‘‘sutta’’nti ñatvā puna āharitvā yathāṭhāne ṭhapeti, rakkhatiyeva. ‘‘Sutta’’nti ñatvāpi ‘‘yaṃ laddhaṃ, taṃ gahetabba’’nti gacchati, padavārena kāretabbo. Bhūmiyaṃ ṭhapetvā gaṇhāti, uddhāre pārājikaṃ. ‘‘Coro, coro’’ti sāmikehi pariyuṭṭhito chaḍḍetvā palāyati, rakkhati. Sāmikā taṃ disvā gaṇhanti, iccetaṃ kusalaṃ. Añño ce koci gaṇhāti, bhaṇḍadeyyaṃ. Atha nivattesu sāmikesu sayameva taṃ disvā ‘‘pagevetaṃ mayā nīhaṭaṃ, mama dāni santaka’’nti gaṇhāti, rakkhati; bhaṇḍadeyyaṃ pana hoti. ‘‘Sace suttaṃ bhavissati, gaṇhissāmi; sace sāṭako, na gaṇhissāmi. Sace sappi bhavissati, gaṇhissāmi; sace telaṃ, na gaṇhissāmī’’tiādinā nayena parikappetvā gaṇhantassāpi eseva nayo.
महापच्चरियादीसु पन ‘‘साटकत्थिकोपि साटकपसिब्बकमेव गहेत्वा निक्खन्तो बहि ठत्वा मुञ्चित्वा ‘साटको अय’न्ति दिस्वा गच्छन्तो पदुद्धारेनेव कारेतब्बो’’ति वुत्तं। एत्थ पन ‘‘सचे साटको भविस्सति, गण्हिस्सामी’’ति परिकप्पितत्ता परिकप्पो दिस्सति, दिस्वा हटत्ता परिकप्पावहारो न दिस्सति। महाअट्ठकथायं पन यं परिकप्पितं तं अदिट्ठं परिकप्पितभावे ठितंयेव उद्धरन्तस्स अवहारो वुत्तो, तस्मा तत्थ परिकप्पावहारो दिस्सति। ‘‘तं मञ्ञमानो तं अवहरी’’ति पाळिया च समेतीति। तत्थ य्वायं ‘‘सचे साटको भविस्सति, गण्हिस्सामी’’तिआदिना नयेन पवत्तो परिकप्पो, अयं ‘‘भण्डपरिकप्पो’’ नाम।
Mahāpaccariyādīsu pana ‘‘sāṭakatthikopi sāṭakapasibbakameva gahetvā nikkhanto bahi ṭhatvā muñcitvā ‘sāṭako aya’nti disvā gacchanto paduddhāreneva kāretabbo’’ti vuttaṃ. Ettha pana ‘‘sace sāṭako bhavissati, gaṇhissāmī’’ti parikappitattā parikappo dissati, disvā haṭattā parikappāvahāro na dissati. Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana yaṃ parikappitaṃ taṃ adiṭṭhaṃ parikappitabhāve ṭhitaṃyeva uddharantassa avahāro vutto, tasmā tattha parikappāvahāro dissati. ‘‘Taṃ maññamāno taṃ avaharī’’ti pāḷiyā ca sametīti. Tattha yvāyaṃ ‘‘sace sāṭako bhavissati, gaṇhissāmī’’tiādinā nayena pavatto parikappo, ayaṃ ‘‘bhaṇḍaparikappo’’ nāma.
ओकासपरिकप्पो पन एवं वेदितब्बो – इधेकच्चो लोलभिक्खु परपरिवेणं वा कुलघरं वा अरञ्ञे कम्मन्तसालं वा पविसित्वा तत्थ कथासल्लापेन निसिन्नो किञ्चि लोभनेय्यं परिक्खारं ओलोकेति, ओलोकेन्तो च पन दिस्वा द्वारपमुखहेट्ठापासादपरिवेणद्वारकोट्ठकरुक्खमूलादिवसेन परिच्छेदं कत्वा ‘‘सचे मं एत्थन्तरे पस्सिस्सन्ति, दट्ठुकामताय गहेत्वा विचरन्तो विय एतेसंयेव दस्सामि; नो चे पस्सिस्सन्ति, हरिस्सामी’’ति परिकप्पेति। तस्स तं आदाय परिकप्पितपरिच्छेदं अतिक्कन्तमत्ते पाराजिकं। सचे उपचारसीमं परिकप्पेति, तदभिमुखोव गच्छन्तो कम्मट्ठानादीनि मनसि करोन्तो वा अञ्ञविहितो वा असतिया उपचारसीमं अतिक्कमति, भण्डदेय्यं। अथापिस्स तं ठानं पत्तस्स चोरो वा हत्थी वा वाळमिगो वा महामेघो वा वुट्ठहति, सो च तम्हा उपद्दवा मुच्चितुकम्यताय सहसा तं ठानं अतिक्कमति, भण्डदेय्यमेव। केचि पनेत्थ ‘‘यस्मा मूलेव थेय्यचित्तेन गहितं, तस्मा न रक्खति, अवहारोयेवा’’ति वदन्ति। अयं ताव महाअट्ठकथानयो। महापच्चरियं पन ‘‘सचेपि सो अन्तोपरिच्छेदे हत्थिं वा अस्सं वा अभिरुहित्वा तं नेव पाजेति, न पाजापेति; परिच्छेदे अतिक्कन्तेपि पाराजिकं नत्थि, भण्डदेय्यमेवा’’ति वुत्तं। तत्र य्वायं ‘‘सचे मं एत्थन्तरे पस्सिस्सन्ति, दट्ठुकामताय गहेत्वा विचरन्तो विय एतेसंयेव दस्सामी’’ति पवत्तो परिकप्पो, अयं ‘‘ओकासपरिकप्पो’’ नाम।
Okāsaparikappo pana evaṃ veditabbo – idhekacco lolabhikkhu parapariveṇaṃ vā kulagharaṃ vā araññe kammantasālaṃ vā pavisitvā tattha kathāsallāpena nisinno kiñci lobhaneyyaṃ parikkhāraṃ oloketi, olokento ca pana disvā dvārapamukhaheṭṭhāpāsādapariveṇadvārakoṭṭhakarukkhamūlādivasena paricchedaṃ katvā ‘‘sace maṃ etthantare passissanti, daṭṭhukāmatāya gahetvā vicaranto viya etesaṃyeva dassāmi; no ce passissanti, harissāmī’’ti parikappeti. Tassa taṃ ādāya parikappitaparicchedaṃ atikkantamatte pārājikaṃ. Sace upacārasīmaṃ parikappeti, tadabhimukhova gacchanto kammaṭṭhānādīni manasi karonto vā aññavihito vā asatiyā upacārasīmaṃ atikkamati, bhaṇḍadeyyaṃ. Athāpissa taṃ ṭhānaṃ pattassa coro vā hatthī vā vāḷamigo vā mahāmegho vā vuṭṭhahati, so ca tamhā upaddavā muccitukamyatāya sahasā taṃ ṭhānaṃ atikkamati, bhaṇḍadeyyameva. Keci panettha ‘‘yasmā mūleva theyyacittena gahitaṃ, tasmā na rakkhati, avahāroyevā’’ti vadanti. Ayaṃ tāva mahāaṭṭhakathānayo. Mahāpaccariyaṃ pana ‘‘sacepi so antoparicchede hatthiṃ vā assaṃ vā abhiruhitvā taṃ neva pājeti, na pājāpeti; paricchede atikkantepi pārājikaṃ natthi, bhaṇḍadeyyamevā’’ti vuttaṃ. Tatra yvāyaṃ ‘‘sace maṃ etthantare passissanti, daṭṭhukāmatāya gahetvā vicaranto viya etesaṃyeva dassāmī’’ti pavatto parikappo, ayaṃ ‘‘okāsaparikappo’’ nāma.
एवमिमेसं द्विन्नम्पि परिकप्पानं वसेन परिकप्पेत्वा गण्हतो अवहारो ‘‘परिकप्पावहारो’’ति वेदितब्बो।
Evamimesaṃ dvinnampi parikappānaṃ vasena parikappetvā gaṇhato avahāro ‘‘parikappāvahāro’’ti veditabbo.
पटिच्छादेत्वा पन अवहरणं पटिच्छन्नावहारो। सो एवं वेदितब्बो – यो भिक्खु मनुस्सानं उय्यानादीसु कीळन्तानं वा पविसन्तानं वा ओमुञ्चित्वा ठपितं अलङ्कारभण्डं दिस्वा ‘‘सचे ओनमित्वा गहेस्सामि, ‘किं समणो गण्हाती’ति मं जानित्वा विहेठेय्यु’’न्ति पंसुना वा पण्णेन वा पटिच्छादेति – ‘‘पच्छा गण्हिस्सामी’’ति, तस्स एत्तावता उद्धारो नत्थीति न ताव अवहारो होति। यदा पन ते मनुस्सा अन्तोगामं पविसितुकामा तं भण्डकं विचिनन्तापि अपस्सित्वा ‘‘इदानि अन्धकारो, स्वे जानिस्सामा’’ति सालया एव गता होन्ति। अथस्स तं उद्धरतो उद्धारे पाराजिकं। ‘‘पटिच्छन्नकालेयेव तं मम सन्तक’’न्ति सकसञ्ञाय वा ‘‘गता दानि ते, छड्डितभण्डं इद’’न्ति पंसुकूलसञ्ञाय वा गण्हन्तस्स पन भण्डदेय्यं। तेसु दुतियदिवसे आगन्त्वा विचिनित्वा अदिस्वा धुरनिक्खेपं कत्वा गतेसुपि गहितं भण्डदेय्यमेव। कस्मा? यस्मा तस्स पयोगेन तेहि न दिट्ठं, यो पन तथारूपं भण्डं दिस्वा यथाठाने ठितंयेव अप्पटिच्छादेत्वा थेय्यचित्तो पादेन अक्कमित्वा कद्दमे वा वालिकाय वा पवेसेति, तस्स पवेसितमत्तेयेव पाराजिकं।
Paṭicchādetvā pana avaharaṇaṃ paṭicchannāvahāro. So evaṃ veditabbo – yo bhikkhu manussānaṃ uyyānādīsu kīḷantānaṃ vā pavisantānaṃ vā omuñcitvā ṭhapitaṃ alaṅkārabhaṇḍaṃ disvā ‘‘sace onamitvā gahessāmi, ‘kiṃ samaṇo gaṇhātī’ti maṃ jānitvā viheṭheyyu’’nti paṃsunā vā paṇṇena vā paṭicchādeti – ‘‘pacchā gaṇhissāmī’’ti, tassa ettāvatā uddhāro natthīti na tāva avahāro hoti. Yadā pana te manussā antogāmaṃ pavisitukāmā taṃ bhaṇḍakaṃ vicinantāpi apassitvā ‘‘idāni andhakāro, sve jānissāmā’’ti sālayā eva gatā honti. Athassa taṃ uddharato uddhāre pārājikaṃ. ‘‘Paṭicchannakāleyeva taṃ mama santaka’’nti sakasaññāya vā ‘‘gatā dāni te, chaḍḍitabhaṇḍaṃ ida’’nti paṃsukūlasaññāya vā gaṇhantassa pana bhaṇḍadeyyaṃ. Tesu dutiyadivase āgantvā vicinitvā adisvā dhuranikkhepaṃ katvā gatesupi gahitaṃ bhaṇḍadeyyameva. Kasmā? Yasmā tassa payogena tehi na diṭṭhaṃ, yo pana tathārūpaṃ bhaṇḍaṃ disvā yathāṭhāne ṭhitaṃyeva appaṭicchādetvā theyyacitto pādena akkamitvā kaddame vā vālikāya vā paveseti, tassa pavesitamatteyeva pārājikaṃ.
कुसं सङ्कामेत्वा पन अवहरणं ‘‘कुसावहारो’’ति वुच्चति। सोपि एवं वेदितब्बो – यो भिक्खु कुसं पातेत्वा चीवरे भाजियमाने अत्तनो कोट्ठासस्स समीपे ठितं अप्पग्घतरं वा महग्घतरं वा समसमं वा अग्घेन परस्स कोट्ठासं हरितुकामो अत्तनो कोट्ठासे पतितं कुसदण्डकं परस्स कोट्ठासे पातेतुकामो उद्धरति, रक्खति ताव। परस्स कोट्ठासे पातेति, रक्खतेव। यदा पन तस्मिं पतिते परस्स कोट्ठासतो परस्स कुसदण्डकं उद्धरति, उद्धटमत्ते पाराजिको होति। सचे पठमतरं परकोट्ठासतो कुसदण्डकं उद्धरति अत्तनो कोट्ठासे पातेतुकामताय उद्धारे रक्खति , पातने रक्खति। अत्तनो कोट्ठासतो पन अत्तनो कुसदण्डकं उद्धरति, उद्धारेयेव रक्खति। तं उद्धरित्वा परकोट्ठासे पातेन्तस्स हत्थतो मुत्तमत्ते पाराजिकं।
Kusaṃ saṅkāmetvā pana avaharaṇaṃ ‘‘kusāvahāro’’ti vuccati. Sopi evaṃ veditabbo – yo bhikkhu kusaṃ pātetvā cīvare bhājiyamāne attano koṭṭhāsassa samīpe ṭhitaṃ appagghataraṃ vā mahagghataraṃ vā samasamaṃ vā agghena parassa koṭṭhāsaṃ haritukāmo attano koṭṭhāse patitaṃ kusadaṇḍakaṃ parassa koṭṭhāse pātetukāmo uddharati, rakkhati tāva. Parassa koṭṭhāse pāteti, rakkhateva. Yadā pana tasmiṃ patite parassa koṭṭhāsato parassa kusadaṇḍakaṃ uddharati, uddhaṭamatte pārājiko hoti. Sace paṭhamataraṃ parakoṭṭhāsato kusadaṇḍakaṃ uddharati attano koṭṭhāse pātetukāmatāya uddhāre rakkhati , pātane rakkhati. Attano koṭṭhāsato pana attano kusadaṇḍakaṃ uddharati, uddhāreyeva rakkhati. Taṃ uddharitvā parakoṭṭhāse pātentassa hatthato muttamatte pārājikaṃ.
सचे पन द्वीसुपि कोट्ठासेसु पतितदण्डके अदस्सनं गमेति, ततो अवसेसभिक्खूसु गतेसु इतरो ‘‘‘मय्हं, भन्ते, दण्डको न पञ्ञायती’ति। ‘मय्हम्पि, आवुसो, न पञ्ञायती’ति। ‘कतमो पन, भन्ते, मय्हं भागो’ति? ‘अयं तुय्हं भागो’’’ति अत्तनो भागं दस्सेति, तस्मिं विवदित्वा वा अविवदित्वा वा तं गण्हित्वा गते इतरो तस्स भागं उद्धरति, उद्धारे पाराजिकं। सचेपि तेन ‘‘अहं मम भागं तुय्हं न देमि, त्वं पन अत्तनो भागं ञत्वा गण्हा’’ति वुत्ते ‘‘नायं ममा’’ति जानन्तोपि तस्सेव भागं गण्हाति, उद्धारे पाराजिकं। सचे पन इतरो ‘‘अयं तुय्हं भागो, अयं मय्हं भागोति किं इमिना विवादेना’’ति चिन्तेत्वा ‘‘मय्हं वा पत्तो होतु, तुम्हाकं वा, यो वरभागो तं तुम्हे गण्हथा’’ति वदति, दिन्नकं नाम गहितं होति, नत्थेत्थ अवहारो। सचेपि सो विवादभीरुको भिक्खु ‘‘यं तुय्हं रुच्चति, तं गण्हा’’ति वुत्तो अत्तनो पत्तं वरभागं ठपेत्वा लामकंयेव गहेत्वा गच्छति, ततो इतरस्स विचिनितावसेसं गण्हन्तस्सापि अवहारो नत्थेवाति।
Sace pana dvīsupi koṭṭhāsesu patitadaṇḍake adassanaṃ gameti, tato avasesabhikkhūsu gatesu itaro ‘‘‘mayhaṃ, bhante, daṇḍako na paññāyatī’ti. ‘Mayhampi, āvuso, na paññāyatī’ti. ‘Katamo pana, bhante, mayhaṃ bhāgo’ti? ‘Ayaṃ tuyhaṃ bhāgo’’’ti attano bhāgaṃ dasseti, tasmiṃ vivaditvā vā avivaditvā vā taṃ gaṇhitvā gate itaro tassa bhāgaṃ uddharati, uddhāre pārājikaṃ. Sacepi tena ‘‘ahaṃ mama bhāgaṃ tuyhaṃ na demi, tvaṃ pana attano bhāgaṃ ñatvā gaṇhā’’ti vutte ‘‘nāyaṃ mamā’’ti jānantopi tasseva bhāgaṃ gaṇhāti, uddhāre pārājikaṃ. Sace pana itaro ‘‘ayaṃ tuyhaṃ bhāgo, ayaṃ mayhaṃ bhāgoti kiṃ iminā vivādenā’’ti cintetvā ‘‘mayhaṃ vā patto hotu, tumhākaṃ vā, yo varabhāgo taṃ tumhe gaṇhathā’’ti vadati, dinnakaṃ nāma gahitaṃ hoti, natthettha avahāro. Sacepi so vivādabhīruko bhikkhu ‘‘yaṃ tuyhaṃ ruccati, taṃ gaṇhā’’ti vutto attano pattaṃ varabhāgaṃ ṭhapetvā lāmakaṃyeva gahetvā gacchati, tato itarassa vicinitāvasesaṃ gaṇhantassāpi avahāro natthevāti.
अट्ठकथासुपन वुत्तं – ‘‘इमस्मिं ठाने कुससङ्कामनवसेन चीवरभाजनीयमेव एकं आगतं, चतुन्नम्पि पन पच्चयानं उप्पत्तिञ्च भाजनीयञ्च नीहरित्वा दस्सेतब्ब’’न्ति एवञ्च वत्वा चीवरक्खन्धके‘‘पटिग्गण्हातु मे, भन्ते, भगवा सीवेय्यकं दुस्सयुगं; भिक्खुसङ्घस्स च गहपतिचीवरं अनुजानातू’’ति (महाव॰ ३३७) इदं जीवकवत्थुं आदिं कत्वा उप्पन्नचीवरकथा, सेनासनक्खन्धके ‘‘तेन खो पन समयेन राजगहं दुब्भिक्खं होति, मनुस्सा न सक्कोन्ति सङ्घभत्तं कातुं, इच्छन्ति उद्देसभत्तं निमन्तनं सलाकभत्तं पक्खिकं उपोसथिकं पाटिपदिकं कातु’’न्ति (चूळव॰ ३२५) इदं सुत्तमादिं कत्वा पिण्डपातकथा, सेनासनक्खन्धकेयेव ‘‘तेन खो पन समयेन सत्तरसवग्गिया भिक्खू अञ्ञतरं पच्चन्तिमं महाविहारं पटिसङ्खरोन्ति – ‘इध मयं वस्सं वसिस्सामा’ति। अद्दसंसु खो छब्बग्गिया भिक्खू सत्तरसवग्गिये भिक्खू विहारं पटिसङ्खरोन्ते’’ति (चूळव॰ ३१६) इदं छब्बग्गियवत्थुं आदिं कत्वा आगतसेनासनकथा, तदवसाने च सप्पिआदिभेसज्जकथा वित्थारेन कथिता। मयं पन तं सब्बं आगतागतट्ठानेयेव कथयिस्साम; एवं कथने कारणं पुब्बे वुत्तमेव।
Aṭṭhakathāsupana vuttaṃ – ‘‘imasmiṃ ṭhāne kusasaṅkāmanavasena cīvarabhājanīyameva ekaṃ āgataṃ, catunnampi pana paccayānaṃ uppattiñca bhājanīyañca nīharitvā dassetabba’’nti evañca vatvā cīvarakkhandhake‘‘paṭiggaṇhātu me, bhante, bhagavā sīveyyakaṃ dussayugaṃ; bhikkhusaṅghassa ca gahapaticīvaraṃ anujānātū’’ti (mahāva. 337) idaṃ jīvakavatthuṃ ādiṃ katvā uppannacīvarakathā, senāsanakkhandhake ‘‘tena kho pana samayena rājagahaṃ dubbhikkhaṃ hoti, manussā na sakkonti saṅghabhattaṃ kātuṃ, icchanti uddesabhattaṃ nimantanaṃ salākabhattaṃ pakkhikaṃ uposathikaṃ pāṭipadikaṃ kātu’’nti (cūḷava. 325) idaṃ suttamādiṃ katvā piṇḍapātakathā, senāsanakkhandhakeyeva ‘‘tena kho pana samayena sattarasavaggiyā bhikkhū aññataraṃ paccantimaṃ mahāvihāraṃ paṭisaṅkharonti – ‘idha mayaṃ vassaṃ vasissāmā’ti. Addasaṃsu kho chabbaggiyā bhikkhū sattarasavaggiye bhikkhū vihāraṃ paṭisaṅkharonte’’ti (cūḷava. 316) idaṃ chabbaggiyavatthuṃ ādiṃ katvā āgatasenāsanakathā, tadavasāne ca sappiādibhesajjakathā vitthārena kathitā. Mayaṃ pana taṃ sabbaṃ āgatāgataṭṭhāneyeva kathayissāma; evaṃ kathane kāraṇaṃ pubbe vuttameva.
कुससङ्कामनवत्थुकथा निट्ठिता।
Kusasaṅkāmanavatthukathā niṭṭhitā.
१३९. इतो परं जन्ताघरवत्थु उत्तानत्थमेव।
139. Ito paraṃ jantāgharavatthu uttānatthameva.
१४०. पञ्चसु विघासवत्थूसु ते भिक्खू अनुपसम्पन्नेन कप्पियं कारापेत्वा परिभुञ्जिंसु। विघासं पन गण्हन्तेन खादितावसेसं छड्डितं गहेतब्बं। यदि सक्कोति खादन्ते छड्डापेत्वा गण्हितुं, एतम्पि वट्टति। अत्तगुत्तत्थाय पन परानुद्दयताय च न गहेतब्बं।
140. Pañcasu vighāsavatthūsu te bhikkhū anupasampannena kappiyaṃ kārāpetvā paribhuñjiṃsu. Vighāsaṃ pana gaṇhantena khāditāvasesaṃ chaḍḍitaṃ gahetabbaṃ. Yadi sakkoti khādante chaḍḍāpetvā gaṇhituṃ, etampi vaṭṭati. Attaguttatthāya pana parānuddayatāya ca na gahetabbaṃ.
१४१. ओदनखादनीयपूवउच्छुतिम्बरूसकभाजनीयवत्थूसु अपरस्स भागं देहीति असन्तं पुग्गलं आह। अमूलकं अग्गहेसीति सामिकेसु देन्तेसु एवं अग्गहेसि। अनापत्ति भिक्खु पाराजिकस्साति सामिकेहि दिन्नं अग्गहेसि; तेनस्स अनापत्ति वुत्ता। आपत्ति सम्पजानमुसावादे पाचित्तियस्साति यो पनानेन सम्पजानमुसावादो वुत्तो, तस्मिं पाचित्तियं आह; परतो तेकटुलयागुवत्थुम्हि विय। गहणे पन अयं विनिच्छयो – सङ्घस्स सन्तकं सम्मतेन वा आणत्तेहि वा आरामिकादीहि दिय्यमानं, गिहीनञ्च सन्तकं सामिकेन वा आणत्तेन वा दिय्यमानं ‘‘अपरस्स भागं देही’’ति वत्वा गण्हतो भण्डदेय्यं। अञ्ञेन दिय्यमानं गण्हन्तो भण्डग्घेन कारेतब्बो। असम्मतेन वा अनाणत्तेन वा दिय्यमाने ‘‘अपरम्पि भागं देही’’ति वत्वा वा कूटवस्सानि गणेत्वा वा गण्हन्तो पत्तचतुक्के विय तस्सुद्धारेयेव भण्डग्घेन कारेतब्बो। इतरेहि दिय्यमानं एवं गण्हतो भण्डदेय्यं। सामिकेन पन ‘‘इमस्स देही’’ति दापितं वा सयं दिन्नं वा सुदिन्नन्ति अयमेत्थ सब्बअट्ठकथाविनिच्छयतो सारो।
141. Odanakhādanīyapūvaucchutimbarūsakabhājanīyavatthūsu aparassa bhāgaṃ dehīti asantaṃ puggalaṃ āha. Amūlakaṃ aggahesīti sāmikesu dentesu evaṃ aggahesi. Anāpatti bhikkhu pārājikassāti sāmikehi dinnaṃ aggahesi; tenassa anāpatti vuttā. Āpatti sampajānamusāvāde pācittiyassāti yo panānena sampajānamusāvādo vutto, tasmiṃ pācittiyaṃ āha; parato tekaṭulayāguvatthumhi viya. Gahaṇe pana ayaṃ vinicchayo – saṅghassa santakaṃ sammatena vā āṇattehi vā ārāmikādīhi diyyamānaṃ, gihīnañca santakaṃ sāmikena vā āṇattena vā diyyamānaṃ ‘‘aparassa bhāgaṃ dehī’’ti vatvā gaṇhato bhaṇḍadeyyaṃ. Aññena diyyamānaṃ gaṇhanto bhaṇḍagghena kāretabbo. Asammatena vā anāṇattena vā diyyamāne ‘‘aparampi bhāgaṃ dehī’’ti vatvā vā kūṭavassāni gaṇetvā vā gaṇhanto pattacatukke viya tassuddhāreyeva bhaṇḍagghena kāretabbo. Itarehi diyyamānaṃ evaṃ gaṇhato bhaṇḍadeyyaṃ. Sāmikena pana ‘‘imassa dehī’’ti dāpitaṃ vā sayaṃ dinnaṃ vā sudinnanti ayamettha sabbaaṭṭhakathāvinicchayato sāro.
१४२-३. ओदनियघरादिवत्थूसु – ओदनियघरं नाम विक्कायिकभत्तपचनघरं। सूनघरं नाम विक्कायिकमंसपचनघरं। पूवघरं नाम विक्कायिकखज्जकपचनघरं। सेसमेत्थ, परिक्खारवत्थूसु च पाकटमेव।
142-3. Odaniyagharādivatthūsu – odaniyagharaṃ nāma vikkāyikabhattapacanagharaṃ. Sūnagharaṃ nāma vikkāyikamaṃsapacanagharaṃ. Pūvagharaṃ nāma vikkāyikakhajjakapacanagharaṃ. Sesamettha, parikkhāravatthūsu ca pākaṭameva.
१४४. पीठवत्थुस्मिं – सो भिक्खु परिकप्पेत्वा ‘‘एतं ठानं सम्पत्तं गण्हिस्सामी’’ति सङ्कामेसि। तेनस्स सङ्कामने अवहारो नत्थि। सङ्कामेत्वा पन परिकप्पितोकासतो गहणे पाराजिकं वुत्तं। एवं हरन्तो च यदि पीठके थेय्यचित्तं नत्थि, थविकं अग्घापेत्वा कारेतब्बो। अथ पीठकेपि अत्थि, उभो अग्घापेत्वा कारेतब्बोति। भिसिआदीनि तीणि वत्थूनि पाकटानेव।
144. Pīṭhavatthusmiṃ – so bhikkhu parikappetvā ‘‘etaṃ ṭhānaṃ sampattaṃ gaṇhissāmī’’ti saṅkāmesi. Tenassa saṅkāmane avahāro natthi. Saṅkāmetvā pana parikappitokāsato gahaṇe pārājikaṃ vuttaṃ. Evaṃ haranto ca yadi pīṭhake theyyacittaṃ natthi, thavikaṃ agghāpetvā kāretabbo. Atha pīṭhakepi atthi, ubho agghāpetvā kāretabboti. Bhisiādīni tīṇi vatthūni pākaṭāneva.
१४६. विस्सासग्गाहादीसु तीसु वत्थूसु गहणे अनापत्ति, आहरापेन्तेसु भण्डदेय्यं। पिण्डाय पविट्ठस्स पटिविसो अन्तोउपचारसीमायं ठितस्सेव गहेतुं वट्टति। यदि पन दायका ‘‘बहिउपचारट्ठानम्पि भन्ते, भागं गण्हथ, आगन्त्वा परिभुञ्जिस्सन्ती’’ति वदन्ति, एवं अन्तोगामट्ठानम्पि गहेतुं वट्टति। सेसमेत्थ उत्तानत्थमेव।
146. Vissāsaggāhādīsu tīsu vatthūsu gahaṇe anāpatti, āharāpentesu bhaṇḍadeyyaṃ. Piṇḍāya paviṭṭhassa paṭiviso antoupacārasīmāyaṃ ṭhitasseva gahetuṃ vaṭṭati. Yadi pana dāyakā ‘‘bahiupacāraṭṭhānampi bhante, bhāgaṃ gaṇhatha, āgantvā paribhuñjissantī’’ti vadanti, evaṃ antogāmaṭṭhānampi gahetuṃ vaṭṭati. Sesamettha uttānatthameva.
१४८-९. सत्तसु अम्बचोरकादिवत्थूसु पंसुकूलसञ्ञाय गहणे अनापत्ति, आहरापेन्तेसु भण्डदेय्यं, थेय्यचित्तेन परिभोगे पाराजिकं। तत्रायं विनिच्छयो – सामिकापि सालया, चोरापि सालया, पंसुकूलसञ्ञाय खादन्तस्स भण्डदेय्यं, थेय्यचित्तेन गण्हतो उद्धारेयेव अवहारो, भण्डं अग्घापेत्वा कारेतब्बो। सामिका सालया, चोरा निरालया, एसेव नयो। सामिका निरालया, चोरा सालया; ‘‘पुन गण्हिस्सामा’’ति किस्मिञ्चिदेव गहनट्ठाने खिपित्वा गता, एसेव नयो। उभोपि निरालया, पंसुकूलसञ्ञाय खादतो अनापत्ति, थेय्यचित्तेन दुक्कटं।
148-9. Sattasu ambacorakādivatthūsu paṃsukūlasaññāya gahaṇe anāpatti, āharāpentesu bhaṇḍadeyyaṃ, theyyacittena paribhoge pārājikaṃ. Tatrāyaṃ vinicchayo – sāmikāpi sālayā, corāpi sālayā, paṃsukūlasaññāya khādantassa bhaṇḍadeyyaṃ, theyyacittena gaṇhato uddhāreyeva avahāro, bhaṇḍaṃ agghāpetvā kāretabbo. Sāmikā sālayā, corā nirālayā, eseva nayo. Sāmikā nirālayā, corā sālayā; ‘‘puna gaṇhissāmā’’ti kismiñcideva gahanaṭṭhāne khipitvā gatā, eseva nayo. Ubhopi nirālayā, paṃsukūlasaññāya khādato anāpatti, theyyacittena dukkaṭaṃ.
सङ्घस्स अम्बादीसु पन सङ्घारामे जातं वा होतु, आनेत्वा दिन्नं वा पञ्चमासकं वा अतिरेकपञ्चमासकं वा अग्घनकं अवहरन्तस्स पाराजिकं। पच्चन्ते चोरुपद्दवेन गामेसु वुट्ठहन्तेसु भिक्खूपि विहारे छड्डेत्वा ‘‘पुन आवसन्ते जनपदे आगमिस्सामा’’ति सउस्साहाव गच्छन्ति। भिक्खू तादिसं विहारं पत्वा अम्बपक्कादीनि ‘‘छड्डितकानी’’ति पंसुकूलसञ्ञाय परिभुञ्जन्ति, अनापत्ति; थेय्यचित्तेन परिभुञ्जतो अवहारो होति, भण्डं अग्घापेत्वा कारेतब्बो।
Saṅghassa ambādīsu pana saṅghārāme jātaṃ vā hotu, ānetvā dinnaṃ vā pañcamāsakaṃ vā atirekapañcamāsakaṃ vā agghanakaṃ avaharantassa pārājikaṃ. Paccante corupaddavena gāmesu vuṭṭhahantesu bhikkhūpi vihāre chaḍḍetvā ‘‘puna āvasante janapade āgamissāmā’’ti saussāhāva gacchanti. Bhikkhū tādisaṃ vihāraṃ patvā ambapakkādīni ‘‘chaḍḍitakānī’’ti paṃsukūlasaññāya paribhuñjanti, anāpatti; theyyacittena paribhuñjato avahāro hoti, bhaṇḍaṃ agghāpetvā kāretabbo.
महापच्चरियं पन सङ्खेपट्ठकथायञ्च अविसेसेन वुत्तं – ‘‘छड्डितविहारे पन फलाफलं थेय्यचित्तेन परिभुञ्जतो पाराजिकं। कस्मा? आगतानागतानं सन्तकत्ता’’ति। गणसन्तके पन पुग्गलिके च सउस्साहमत्तमेव पमाणं। सचे पन ततो अम्बपक्कादिं कुलसङ्गहणत्थाय देति, कुलदूसकदुक्कटं। थेय्यचित्तेन देन्तो अग्घेन कारेतब्बो। सङ्घिकेपि एसेव नयो। सेनासनत्थाय नियमितं कुलसङ्गहणत्थाय ददतो दुक्कटं, इस्सरवताय थुल्लच्चयं, थेय्यचित्तेन पाराजिकं। नो चे वत्थु पहोति, अग्घेन कारेतब्बो। बहि उपचारसीमाय निसीदित्वा इस्सरवताय परिभुञ्जतो गीवा। घण्टिं पहरित्वा कालं घोसेत्वा ‘‘मय्हं पापुणाती’’ति खादितं सुखादितं। घण्टिं अपहरित्वा कालमेव घोसेत्वा, घण्टिमेव पहरित्वा कालं अघोसेत्वा, घण्टिम्पि अपहरित्वा कालम्पि अघोसेत्वा अञ्ञेसं नत्थिभावं ञत्वा ‘‘मय्हं पापुणाती’’ति खादितम्पि सुखादितमेव। पुप्फारामवत्थुद्वयं पाकटमेव।
Mahāpaccariyaṃ pana saṅkhepaṭṭhakathāyañca avisesena vuttaṃ – ‘‘chaḍḍitavihāre pana phalāphalaṃ theyyacittena paribhuñjato pārājikaṃ. Kasmā? Āgatānāgatānaṃ santakattā’’ti. Gaṇasantake pana puggalike ca saussāhamattameva pamāṇaṃ. Sace pana tato ambapakkādiṃ kulasaṅgahaṇatthāya deti, kuladūsakadukkaṭaṃ. Theyyacittena dento agghena kāretabbo. Saṅghikepi eseva nayo. Senāsanatthāya niyamitaṃ kulasaṅgahaṇatthāya dadato dukkaṭaṃ, issaravatāya thullaccayaṃ, theyyacittena pārājikaṃ. No ce vatthu pahoti, agghena kāretabbo. Bahi upacārasīmāya nisīditvā issaravatāya paribhuñjato gīvā. Ghaṇṭiṃ paharitvā kālaṃ ghosetvā ‘‘mayhaṃ pāpuṇātī’’ti khāditaṃ sukhāditaṃ. Ghaṇṭiṃ apaharitvā kālameva ghosetvā, ghaṇṭimeva paharitvā kālaṃ aghosetvā, ghaṇṭimpi apaharitvā kālampi aghosetvā aññesaṃ natthibhāvaṃ ñatvā ‘‘mayhaṃ pāpuṇātī’’ti khāditampi sukhāditameva. Pupphārāmavatthudvayaṃ pākaṭameva.
१५०. वुत्तवादकवत्थुत्तये वुत्तो वज्जेमीति तया वुत्तो हुत्वा ‘‘तव वचनेन वदामी’’ति अत्थो। अनापत्ति भिक्खु पाराजिकस्साति सामिकेहि दिन्नत्ता अनापत्ति। न च, भिक्खवे, ‘‘वुत्तो वज्जेमी’’ति वत्तब्बोति ‘‘अहं तया वुत्तो हुत्वा तव वचनेन वदामी’’ति एवं अञ्ञो भिक्खु अञ्ञेन भिक्खुना न वत्तब्बोति अत्थो। परिच्छेदं पन कत्वा ‘‘इत्थन्नामं तव वचनेन गण्हिस्सामी’’ति वत्तुं वट्टति। वुत्तो वज्जेहीति मया वुत्तो हुत्वा मम वचनेन वदेहीति अत्थो। सेसं वुत्तनयमेव। इमेसुपि च द्वीसु वत्थूसु परिच्छेदं कत्वा वत्तुं वट्टति। एत्तावता हि उपारम्भा मुत्तो होतीति।
150. Vuttavādakavatthuttaye vutto vajjemīti tayā vutto hutvā ‘‘tava vacanena vadāmī’’ti attho. Anāpatti bhikkhu pārājikassāti sāmikehi dinnattā anāpatti. Na ca, bhikkhave, ‘‘vutto vajjemī’’ti vattabboti ‘‘ahaṃ tayā vutto hutvā tava vacanena vadāmī’’ti evaṃ añño bhikkhu aññena bhikkhunā na vattabboti attho. Paricchedaṃ pana katvā ‘‘itthannāmaṃ tava vacanena gaṇhissāmī’’ti vattuṃ vaṭṭati. Vutto vajjehīti mayā vutto hutvā mama vacanena vadehīti attho. Sesaṃ vuttanayameva. Imesupi ca dvīsu vatthūsu paricchedaṃ katvā vattuṃ vaṭṭati. Ettāvatā hi upārambhā mutto hotīti.
१५१-२. मणिवत्थुत्तयस्स मज्झिमे वत्थुस्मिं – नाहं अकल्लकोति नाहं गिलानोति अत्थो। सेसं पाकटमेव।
151-2. Maṇivatthuttayassa majjhime vatthusmiṃ – nāhaṃ akallakoti nāhaṃ gilānoti attho. Sesaṃ pākaṭameva.
१५३. सूकरवत्थुद्वये – किञ्चापि पठमस्स भिक्खुनो छातज्झत्तं दिस्वा कारुञ्ञेन मोचितत्ता अनापत्ति। सामिकेसु पन असम्पटिच्छन्तेसु भण्डदेय्यं, ताव महन्तो वा मतसूकरो आहरित्वा दातब्बो, तदग्घनकं वा भण्डं। सचे पाससामिके कुहिञ्चिपि न पस्सति, पाससामन्ता तदग्घनकं साटकं वा कासावं वा थालकं वा यथा ते आगता पस्सन्ति, ईदिसे ठाने ठपेत्वाव गन्तब्बं, थेय्यचित्तेन पन मोचेन्तस्स पाराजिकमेव। एत्थ च कोचि सूकरो पासं पादेन कड्ढित्वा छिन्नमत्ते पासे ठानाचावनधम्मेन ठानेन ठितो होति चण्डसोते बद्धनावा विय। कोचि अत्तनो धम्मताय ठितो, कोचि निपन्नो, कोचि कूटपासेन बद्धो होति। कूटपासो नाम यस्स अन्ते धनुकं वा अङ्कुसको वा अञ्ञो वा कोचि दण्डको बद्धो होति, यो तत्थ तत्थ रुक्खादीसु लग्गित्वा सूकरस्स गमनं निवारेति। तत्र पासं कड्ढित्वा ठितस्स एकमेव ठानं पासबन्धनं, सो हि पासे मुत्तमत्ते वा छिन्नमत्ते वा पलायति। अत्तनो धम्मताय ठितस्स बन्धनञ्च चत्तारो च पादाति पञ्च ठानानि। निपन्नस्स बन्धनञ्च सयनञ्चाति द्वे ठानानि। कूटपासबद्धस्स यत्थ यत्थ गच्छति, तं तदेव ठानं। तस्मा तं ततो ततो मोचेन्ता दसपि वीसतिपि सतम्पि भिक्खू पाराजिकं आपज्जन्ति। तत्थ तत्थ आगतं दिस्वा एकमेव दासं पलापेन्तो विय।
153. Sūkaravatthudvaye – kiñcāpi paṭhamassa bhikkhuno chātajjhattaṃ disvā kāruññena mocitattā anāpatti. Sāmikesu pana asampaṭicchantesu bhaṇḍadeyyaṃ, tāva mahanto vā matasūkaro āharitvā dātabbo, tadagghanakaṃ vā bhaṇḍaṃ. Sace pāsasāmike kuhiñcipi na passati, pāsasāmantā tadagghanakaṃ sāṭakaṃ vā kāsāvaṃ vā thālakaṃ vā yathā te āgatā passanti, īdise ṭhāne ṭhapetvāva gantabbaṃ, theyyacittena pana mocentassa pārājikameva. Ettha ca koci sūkaro pāsaṃ pādena kaḍḍhitvā chinnamatte pāse ṭhānācāvanadhammena ṭhānena ṭhito hoti caṇḍasote baddhanāvā viya. Koci attano dhammatāya ṭhito, koci nipanno, koci kūṭapāsena baddho hoti. Kūṭapāso nāma yassa ante dhanukaṃ vā aṅkusako vā añño vā koci daṇḍako baddho hoti, yo tattha tattha rukkhādīsu laggitvā sūkarassa gamanaṃ nivāreti. Tatra pāsaṃ kaḍḍhitvā ṭhitassa ekameva ṭhānaṃ pāsabandhanaṃ, so hi pāse muttamatte vā chinnamatte vā palāyati. Attano dhammatāya ṭhitassa bandhanañca cattāro ca pādāti pañca ṭhānāni. Nipannassa bandhanañca sayanañcāti dve ṭhānāni. Kūṭapāsabaddhassa yattha yattha gacchati, taṃ tadeva ṭhānaṃ. Tasmā taṃ tato tato mocentā dasapi vīsatipi satampi bhikkhū pārājikaṃ āpajjanti. Tattha tattha āgataṃ disvā ekameva dāsaṃ palāpento viya.
पुरिमानं पन तिण्णं चतुप्पदकथायं वुत्तनयेन फन्दापनठानाचावनानि वेदितब्बानि। सुनखदट्ठं सूकरं विस्सज्जापेन्तस्सापि कारुञ्ञाधिप्पायेन भण्डदेय्यं, थेय्यचित्तेन पाराजिकं। पासट्ठानं पन सुनखसमीपं वा असम्पत्तं पटिपथं गन्त्वा पठममेव पलापेन्तस्स अवहारो नत्थि। योपि बद्धसूकरस्स घासञ्च पानीयञ्च दत्वा बलं गाहापेत्वा उक्कुट्ठिं करोति – ‘‘उत्रस्तो पलायिस्सती’’ति; सो चे पलायति, पाराजिकं। पासं दुब्बलं कत्वा उक्कुट्ठिसद्देन पलापेन्तस्सापि एसेव नयो।
Purimānaṃ pana tiṇṇaṃ catuppadakathāyaṃ vuttanayena phandāpanaṭhānācāvanāni veditabbāni. Sunakhadaṭṭhaṃ sūkaraṃ vissajjāpentassāpi kāruññādhippāyena bhaṇḍadeyyaṃ, theyyacittena pārājikaṃ. Pāsaṭṭhānaṃ pana sunakhasamīpaṃ vā asampattaṃ paṭipathaṃ gantvā paṭhamameva palāpentassa avahāro natthi. Yopi baddhasūkarassa ghāsañca pānīyañca datvā balaṃ gāhāpetvā ukkuṭṭhiṃ karoti – ‘‘utrasto palāyissatī’’ti; so ce palāyati, pārājikaṃ. Pāsaṃ dubbalaṃ katvā ukkuṭṭhisaddena palāpentassāpi eseva nayo.
यो पन घासञ्च पानीयञ्च दत्वा गच्छति, ‘‘बलं गहेत्वा पलायिस्सती’’ति; सो चे पलायति, भण्डदेय्यं। पासं दुब्बलं कत्वा गच्छन्तस्सापि एसेव नयो। पाससन्तिके सत्थं वा अग्गिं वा ठपेति ‘‘छिन्ने वा दड्ढे वा पलायिस्सती’’ति। सूकरो पासं चालेन्तो छिन्ने वा दड्ढे वा पलायति, भण्डदेय्यमेव। पासं यट्ठिया सह पातेति, पच्छा सूकरो तं मद्दन्तो गच्छति , भण्डदेय्यं। सूकरो अदूहलपासाणेहि अक्कन्तो होति, तं पलापेतुकामस्स अदूहलं कारुञ्ञेन उक्खिपतो भण्डदेय्यं, थेय्यचित्तेन पाराजिकं। सचे उक्खित्तमत्ते अगन्त्वा पच्छा गच्छति, भण्डदेय्यमेव। उक्खिपित्वा ठपितं अदूहलं पातेति, पच्छा सूकरो तं मद्दन्तो गच्छति, भण्डदेय्यं। ओपाते पतितसूकरम्पि कारुञ्ञेन उद्धरतो भण्डदेय्यं, थेय्यचित्तेन पाराजिकं। ओपातं पूरेत्वा नासेति, पच्छा सूकरो तं मद्दन्तो गच्छति, भण्डदेय्यं। सूले विद्धं कारुञ्ञेन उद्धरति, भण्डदेय्यं, थेय्यचित्तेन पाराजिकं। सूलं उद्धरित्वा छड्डेति, भण्डदेय्यं।
Yo pana ghāsañca pānīyañca datvā gacchati, ‘‘balaṃ gahetvā palāyissatī’’ti; so ce palāyati, bhaṇḍadeyyaṃ. Pāsaṃ dubbalaṃ katvā gacchantassāpi eseva nayo. Pāsasantike satthaṃ vā aggiṃ vā ṭhapeti ‘‘chinne vā daḍḍhe vā palāyissatī’’ti. Sūkaro pāsaṃ cālento chinne vā daḍḍhe vā palāyati, bhaṇḍadeyyameva. Pāsaṃ yaṭṭhiyā saha pāteti, pacchā sūkaro taṃ maddanto gacchati , bhaṇḍadeyyaṃ. Sūkaro adūhalapāsāṇehi akkanto hoti, taṃ palāpetukāmassa adūhalaṃ kāruññena ukkhipato bhaṇḍadeyyaṃ, theyyacittena pārājikaṃ. Sace ukkhittamatte agantvā pacchā gacchati, bhaṇḍadeyyameva. Ukkhipitvā ṭhapitaṃ adūhalaṃ pāteti, pacchā sūkaro taṃ maddanto gacchati, bhaṇḍadeyyaṃ. Opāte patitasūkarampi kāruññena uddharato bhaṇḍadeyyaṃ, theyyacittena pārājikaṃ. Opātaṃ pūretvā nāseti, pacchā sūkaro taṃ maddanto gacchati, bhaṇḍadeyyaṃ. Sūle viddhaṃ kāruññena uddharati, bhaṇḍadeyyaṃ, theyyacittena pārājikaṃ. Sūlaṃ uddharitvā chaḍḍeti, bhaṇḍadeyyaṃ.
विहारभूमियं पन पासे वा अदूहलं वा ओड्डेन्ता वारेतब्बा – ‘‘मिगरूपानं पटिसरणट्ठानमेतं, मा इध एवं करोथा’’ति। सचे ‘‘हरापेथ, भन्ते’’ति वदन्ति, हरापेतुं वट्टति। अथ सयं हरन्ति, सुन्दरमेव। अथ नेव हरन्ति, न हरितुं देन्ति, रक्खं याचित्वा हरापेतुं वट्टति। मनुस्सा सस्सरक्खणकाले खेत्तेसु पासे च अदूहलपासाणादीनि च करोन्ति – ‘‘मंसं खादन्ता सस्सानि रक्खिस्सामा’’ति। वीतिवत्ते सस्सकाले तेसु अनालयेसु पक्कन्तेसु तत्थ बद्धं वा पतितं वा मोचेतुं वट्टतीति।
Vihārabhūmiyaṃ pana pāse vā adūhalaṃ vā oḍḍentā vāretabbā – ‘‘migarūpānaṃ paṭisaraṇaṭṭhānametaṃ, mā idha evaṃ karothā’’ti. Sace ‘‘harāpetha, bhante’’ti vadanti, harāpetuṃ vaṭṭati. Atha sayaṃ haranti, sundarameva. Atha neva haranti, na harituṃ denti, rakkhaṃ yācitvā harāpetuṃ vaṭṭati. Manussā sassarakkhaṇakāle khettesu pāse ca adūhalapāsāṇādīni ca karonti – ‘‘maṃsaṃ khādantā sassāni rakkhissāmā’’ti. Vītivatte sassakāle tesu anālayesu pakkantesu tattha baddhaṃ vā patitaṃ vā mocetuṃ vaṭṭatīti.
मिगवत्थुद्वयेपि सूकरवत्थूसु वुत्तसदिसोयेव विनिच्छयो।
Migavatthudvayepi sūkaravatthūsu vuttasadisoyeva vinicchayo.
मच्छवत्थुद्वयेपि एसेव नयो। अयं पन विसेसो – कुमीनमुखं विवरित्वा वा पच्छापुटकं मुञ्चित्वा वा पस्सेन छिद्दं कत्वा वा कुमीनतो मच्छे पोथेत्वा पलापेन्तस्स पाराजिकं। भत्तसित्थानि दस्सेत्वा एवं पलापेन्तस्सापि पाराजिकं। सह कुमीनेन उद्धरतोपि पाराजिकं। केवलं कुमीनमुखं विवरति, पच्छापुटकं मुञ्चति, छिद्दं वा करोति, मच्छा पन अत्तनो धम्मताय पलायन्ति, भण्डदेय्यं। एवं कत्वा भत्तसित्थानि दस्सेति, मच्छा गोचरत्थाय निक्खमित्वा पलायन्ति, भण्डदेय्यमेव। मुखं अविवरित्वा पच्छापुटकं अमुञ्चित्वा पस्सेन छिद्दं अकत्वा केवलं भत्तसित्थानि दस्सेति, मच्छा पन छातज्झत्ता सीसेन पहरित्वा ओकासं कत्वा गोचरत्थाय निक्खमित्वा पलायन्ति, भण्डदेय्यमेव। तुच्छकुमीनस्स मुखं वा विवरति, पच्छापुटकं वा मुञ्चति, छिद्दं वा करोति, आगतागता मच्छा द्वारं पत्ता पुटकछिद्देहि पलायन्ति, भण्डदेय्यमेव। तुच्छकुमीनं गहेत्वा गुम्बे खिपति, भण्डदेय्यमेवाति। याने भण्डं पीठे थविकाय सदिसं।
Macchavatthudvayepi eseva nayo. Ayaṃ pana viseso – kumīnamukhaṃ vivaritvā vā pacchāpuṭakaṃ muñcitvā vā passena chiddaṃ katvā vā kumīnato macche pothetvā palāpentassa pārājikaṃ. Bhattasitthāni dassetvā evaṃ palāpentassāpi pārājikaṃ. Saha kumīnena uddharatopi pārājikaṃ. Kevalaṃ kumīnamukhaṃ vivarati, pacchāpuṭakaṃ muñcati, chiddaṃ vā karoti, macchā pana attano dhammatāya palāyanti, bhaṇḍadeyyaṃ. Evaṃ katvā bhattasitthāni dasseti, macchā gocaratthāya nikkhamitvā palāyanti, bhaṇḍadeyyameva. Mukhaṃ avivaritvā pacchāpuṭakaṃ amuñcitvā passena chiddaṃ akatvā kevalaṃ bhattasitthāni dasseti, macchā pana chātajjhattā sīsena paharitvā okāsaṃ katvā gocaratthāya nikkhamitvā palāyanti, bhaṇḍadeyyameva. Tucchakumīnassa mukhaṃ vā vivarati, pacchāpuṭakaṃ vā muñcati, chiddaṃ vā karoti, āgatāgatā macchā dvāraṃ pattā puṭakachiddehi palāyanti, bhaṇḍadeyyameva. Tucchakumīnaṃ gahetvā gumbe khipati, bhaṇḍadeyyamevāti. Yāne bhaṇḍaṃ pīṭhe thavikāya sadisaṃ.
मंसपेसिवत्थुम्हि – सचे आकासे गण्हाति, गहितट्ठानमेव ठानं। तं छहाकारेहि परिच्छिन्दित्वा ठानाचावनं वेदितब्बं। सेसमेत्थ दारुगोपालकरजकसाटकवत्थूसु च अम्बचोरकादिवत्थूसु वुत्तनयेन विनिच्छिनितब्बं।
Maṃsapesivatthumhi – sace ākāse gaṇhāti, gahitaṭṭhānameva ṭhānaṃ. Taṃ chahākārehi paricchinditvā ṭhānācāvanaṃ veditabbaṃ. Sesamettha dārugopālakarajakasāṭakavatthūsu ca ambacorakādivatthūsu vuttanayena vinicchinitabbaṃ.
१५५. कुम्भिवत्थुस्मिं – यो सप्पितेलादीनि अपादग्घनकानि गहेत्वा ‘‘न पुन एवं करिस्सामी’’ति संवरे ठत्वा दुतियदिवसादीसुपि पुन चित्ते उप्पन्ने एवमेव धुरनिक्खेपं कत्वा परिभुञ्जन्तो सब्बम्पि तं परिभुञ्जति, नेवत्थि पाराजिकं। दुक्कटं वा थुल्लच्चयं वा आपज्जति, भण्डदेय्यं पन होति। अयम्पि भिक्खु एवमेवमकासि। तेन वुत्तं – ‘‘अनापत्ति भिक्खु पाराजिकस्सा’’ति। धुरनिक्खेपं पन अकत्वा ‘‘दिवसे दिवसे परिभुञ्जिस्सामी’’ति थोकं थोकम्पि परिभुञ्जतो यस्मिं दिवसे पादग्घनकं पूरति, तस्मिं पाराजिकं।
155.Kumbhivatthusmiṃ – yo sappitelādīni apādagghanakāni gahetvā ‘‘na puna evaṃ karissāmī’’ti saṃvare ṭhatvā dutiyadivasādīsupi puna citte uppanne evameva dhuranikkhepaṃ katvā paribhuñjanto sabbampi taṃ paribhuñjati, nevatthi pārājikaṃ. Dukkaṭaṃ vā thullaccayaṃ vā āpajjati, bhaṇḍadeyyaṃ pana hoti. Ayampi bhikkhu evamevamakāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘anāpatti bhikkhu pārājikassā’’ti. Dhuranikkhepaṃ pana akatvā ‘‘divase divase paribhuñjissāmī’’ti thokaṃ thokampi paribhuñjato yasmiṃ divase pādagghanakaṃ pūrati, tasmiṃ pārājikaṃ.
संविदावहारवत्थूनि संविदावहारे, मुट्ठिवत्थूनि ओदनियघरादिवत्थूसु द्वे विघासवत्थूनि अम्बचोरकादिवत्थूसु वुत्तविनिच्छयनयेन वेदितब्बानि। द्वे तिणवत्थूनि उत्तानत्थानेव।
Saṃvidāvahāravatthūni saṃvidāvahāre, muṭṭhivatthūni odaniyagharādivatthūsu dve vighāsavatthūni ambacorakādivatthūsu vuttavinicchayanayena veditabbāni. Dve tiṇavatthūni uttānatthāneva.
१५६. अम्बभाजापनादिवत्थूसु ते भिक्खू एकं गामकावासं परिच्छिन्नभिक्खुकं अगमंसु। तत्थ भिक्खू फलाफलं परिभुञ्जमानापि तेसु आगतेसु ‘‘थेरानं फलानि देथा’’ति कप्पियकारके न अवोचुं। अथ ते भिक्खू ‘‘किं सङ्घिकं अम्हाकं न पापुणाती’’ति घण्टिं पहरित्वा भाजापेत्वा तेसम्पि वस्सग्गेन भागं दत्वा अत्तनापि परिभुञ्जिंसु। तेन नेसं भगवा ‘‘अनापत्ति, भिक्खवे, परिभोगत्थाया’’ति आह। तस्मा इदानिपि यत्थ आवासिका आगन्तुकानं न देन्ति, फलवारे च सम्पत्ते अञ्ञेसं अत्थिभावं दिस्वा चोरिकाय अत्तनाव खादन्ति, तत्थ आगन्तुकेहि घण्टिं पहरित्वा भाजेत्वा परिभुञ्जितुं वट्टति।
156.Ambabhājāpanādivatthūsu te bhikkhū ekaṃ gāmakāvāsaṃ paricchinnabhikkhukaṃ agamaṃsu. Tattha bhikkhū phalāphalaṃ paribhuñjamānāpi tesu āgatesu ‘‘therānaṃ phalāni dethā’’ti kappiyakārake na avocuṃ. Atha te bhikkhū ‘‘kiṃ saṅghikaṃ amhākaṃ na pāpuṇātī’’ti ghaṇṭiṃ paharitvā bhājāpetvā tesampi vassaggena bhāgaṃ datvā attanāpi paribhuñjiṃsu. Tena nesaṃ bhagavā ‘‘anāpatti, bhikkhave, paribhogatthāyā’’ti āha. Tasmā idānipi yattha āvāsikā āgantukānaṃ na denti, phalavāre ca sampatte aññesaṃ atthibhāvaṃ disvā corikāya attanāva khādanti, tattha āgantukehi ghaṇṭiṃ paharitvā bhājetvā paribhuñjituṃ vaṭṭati.
यत्थ पन आवासिका रुक्खे रक्खित्वा फलवारे सम्पत्ते भाजेत्वा खादन्ति, चतूसु पच्चयेसु सम्मा उपनेन्ति, अनिस्सरा तत्थ आगन्तुका। येपि रुक्खा चीवरत्थाय नियमेत्वा दिन्ना, तेसुपि आगन्तुका अनिस्सरा। एसेव नयो सेसपच्चयत्थाय नियमेत्वा दिन्नेसुपि।
Yattha pana āvāsikā rukkhe rakkhitvā phalavāre sampatte bhājetvā khādanti, catūsu paccayesu sammā upanenti, anissarā tattha āgantukā. Yepi rukkhā cīvaratthāya niyametvā dinnā, tesupi āgantukā anissarā. Eseva nayo sesapaccayatthāya niyametvā dinnesupi.
ये पन तथा अनियमिता, आवासिका च ते रक्खित्वा गोपेत्वा चोरिकाय परिभुञ्जन्ति, न तेसु आवासिकानं कतिकाय ठातब्बं। ये फलपरिभोगत्थाय दिन्ना, आवासिकापि ने रक्खित्वा गोपेत्वा सम्मा उपनेन्ति, तेसुयेव तेसं कतिकाय ठातब्बं। महापच्चरियं पन वुत्तं – ‘‘चतुन्नं पच्चयानं नियमेत्वा दिन्नं थेय्यचित्तेन परिभुञ्जन्तो भण्डं अग्घापेत्वा कारेतब्बो। परिभोगवसेनेव तं भाजेत्वा परिभुञ्जन्तस्स भण्डदेय्यं। यं पनेत्थ सेनासनत्थाय नियमितं, तं परिभोगवसेनेव भाजेत्वा परिभुञ्जन्तस्स थुल्लच्चयञ्च भण्डदेय्यञ्चा’’ति।
Ye pana tathā aniyamitā, āvāsikā ca te rakkhitvā gopetvā corikāya paribhuñjanti, na tesu āvāsikānaṃ katikāya ṭhātabbaṃ. Ye phalaparibhogatthāya dinnā, āvāsikāpi ne rakkhitvā gopetvā sammā upanenti, tesuyeva tesaṃ katikāya ṭhātabbaṃ. Mahāpaccariyaṃ pana vuttaṃ – ‘‘catunnaṃ paccayānaṃ niyametvā dinnaṃ theyyacittena paribhuñjanto bhaṇḍaṃ agghāpetvā kāretabbo. Paribhogavaseneva taṃ bhājetvā paribhuñjantassa bhaṇḍadeyyaṃ. Yaṃ panettha senāsanatthāya niyamitaṃ, taṃ paribhogavaseneva bhājetvā paribhuñjantassa thullaccayañca bhaṇḍadeyyañcā’’ti.
ओदिस्स चीवरत्थाय दिन्नं चीवरेयेव उपनेतब्बं। सचे दुब्भिक्खं होति, भिक्खू पिण्डपातेन किलमन्ति, चीवरं पन सुलभं, सङ्घसुट्ठुताय अपलोकनकम्मं कत्वा पिण्डपातेपि उपनेतुं वट्टति। सेनासनेन गिलानपच्चयेन वा किलमन्तेसु सङ्घसुट्ठुताय अपलोकनकम्मं कत्वा तदत्थायपि उपनेतुं वट्टति। ओदिस्स पिण्डपातत्थाय गिलानपच्चयत्थाय च दिन्नेपि एसेव नयो। ओदिस्स सेनासनत्थाय दिन्नं पन गरुभण्डं होति, तं रक्खित्वा गोपेत्वा तदत्थमेव उपनेतब्बं। सचे पन दुब्भिक्खं होति, भिक्खू पिण्डपातेन न यापेन्ति। एत्थ राजरोगचोरभयादीहि अञ्ञत्थ गच्छन्तानं विहारा पलुज्जन्ति, तालनाळिकेरादिके विनासेन्ति, सेनासनपच्चयं पन निस्साय यापेतुं सक्का होति। एवरूपे काले सेनासनं विस्सज्जेत्वापि सेनासनजग्गनत्थाय परिभोगो भगवता अनुञ्ञातो। तस्मा एकं वा द्वे वा वरसेनासनानि ठपेत्वा इतरानि लामककोटिया पिण्डपातत्थाय विस्सज्जेतुं वट्टति। मूलवत्थुच्छेदं पन कत्वा न उपनेतब्बं ।
Odissa cīvaratthāya dinnaṃ cīvareyeva upanetabbaṃ. Sace dubbhikkhaṃ hoti, bhikkhū piṇḍapātena kilamanti, cīvaraṃ pana sulabhaṃ, saṅghasuṭṭhutāya apalokanakammaṃ katvā piṇḍapātepi upanetuṃ vaṭṭati. Senāsanena gilānapaccayena vā kilamantesu saṅghasuṭṭhutāya apalokanakammaṃ katvā tadatthāyapi upanetuṃ vaṭṭati. Odissa piṇḍapātatthāya gilānapaccayatthāya ca dinnepi eseva nayo. Odissa senāsanatthāya dinnaṃ pana garubhaṇḍaṃ hoti, taṃ rakkhitvā gopetvā tadatthameva upanetabbaṃ. Sace pana dubbhikkhaṃ hoti, bhikkhū piṇḍapātena na yāpenti. Ettha rājarogacorabhayādīhi aññattha gacchantānaṃ vihārā palujjanti, tālanāḷikerādike vināsenti, senāsanapaccayaṃ pana nissāya yāpetuṃ sakkā hoti. Evarūpe kāle senāsanaṃ vissajjetvāpi senāsanajagganatthāya paribhogo bhagavatā anuññāto. Tasmā ekaṃ vā dve vā varasenāsanāni ṭhapetvā itarāni lāmakakoṭiyā piṇḍapātatthāya vissajjetuṃ vaṭṭati. Mūlavatthucchedaṃ pana katvā na upanetabbaṃ .
यो पन आरामो चतुप्पच्चयत्थाय नियमेत्वा दिन्नो, तत्थ अपलोकनकम्मं न कातब्बं। येन पन पच्चयेन ऊनं, तदत्थं उपनेतुं वट्टति। आरामो जग्गितब्बो, वेतनं दत्वापि जग्गापेतुं वट्टति। ये पन वेतनं लभित्वा आरामेयेव गेहं कत्वा वसन्ता रक्खन्ति, ते चे आगतानं भिक्खूनं नाळिकेरं वा तालपक्कं वा देन्ति, यं तेसं सङ्घेन अनुञ्ञातं होति – ‘‘दिवसे दिवसे एत्तकं नाम खादथा’’ति तदेव ते दातुं लभन्ति; ततो उत्तरि तेसं ददन्तानम्पि गहेतुं न वट्टति।
Yo pana ārāmo catuppaccayatthāya niyametvā dinno, tattha apalokanakammaṃ na kātabbaṃ. Yena pana paccayena ūnaṃ, tadatthaṃ upanetuṃ vaṭṭati. Ārāmo jaggitabbo, vetanaṃ datvāpi jaggāpetuṃ vaṭṭati. Ye pana vetanaṃ labhitvā ārāmeyeva gehaṃ katvā vasantā rakkhanti, te ce āgatānaṃ bhikkhūnaṃ nāḷikeraṃ vā tālapakkaṃ vā denti, yaṃ tesaṃ saṅghena anuññātaṃ hoti – ‘‘divase divase ettakaṃ nāma khādathā’’ti tadeva te dātuṃ labhanti; tato uttari tesaṃ dadantānampi gahetuṃ na vaṭṭati.
यो पन आरामं केणिया गहेत्वा सङ्घस्स चतुप्पच्चयत्थाय कप्पियभण्डमेव देति, अयं बहुकम्पि दातुं लभति। चेतियस्स पदीपत्थाय वा खण्डफुल्लपटिसङ्खरणत्थाय वा दिन्नो आरामोपि पटिजग्गितब्बो; वेतनं दत्वापि जग्गापेतब्बो। वेतनञ्च पनेत्थ चेतियसन्तकम्पि सङ्घसन्तकम्पि दातुं वट्टति। एतम्पि आरामं वेतनेन तत्थेव वसित्वा रक्खन्तानञ्च केणिया गहेत्वा कप्पियभण्डदायकानञ्च तत्थ जातकफलदानं वुत्तनयेनेव वेदितब्बन्ति।
Yo pana ārāmaṃ keṇiyā gahetvā saṅghassa catuppaccayatthāya kappiyabhaṇḍameva deti, ayaṃ bahukampi dātuṃ labhati. Cetiyassa padīpatthāya vā khaṇḍaphullapaṭisaṅkharaṇatthāya vā dinno ārāmopi paṭijaggitabbo; vetanaṃ datvāpi jaggāpetabbo. Vetanañca panettha cetiyasantakampi saṅghasantakampi dātuṃ vaṭṭati. Etampi ārāmaṃ vetanena tattheva vasitvā rakkhantānañca keṇiyā gahetvā kappiyabhaṇḍadāyakānañca tattha jātakaphaladānaṃ vuttanayeneva veditabbanti.
अम्बपालकादिवत्थूसु – अनापत्ति, भिक्खवे, गोपकस्स दानेति एत्थ कतरं पन गोपकदानं वट्टति, कतरं न वट्टतीति? महासुमत्थेरो ताव आह – ‘‘यं गोपकस्स परिच्छिन्दित्वा दिन्नं होति – ‘एत्तकं दिवसे दिवसे गण्हा’ति तदेव वट्टति; ततो उत्तरि न वट्टती’’ति। महापदुमत्थेरो पनाह – ‘‘किं गोपकानं पण्णं आरोपेत्वा निमित्तसञ्ञं वा कत्वा दिन्नं अत्थि, एतेसं हत्थे विस्सट्ठकस्स एते इस्सरा, तस्मा यं ते देन्ति तं बहुकम्पि वट्टती’’ति। कुरुन्दट्ठकथायं पन वुत्तं – ‘‘मनुस्सानं आरामं वा अञ्ञं वा फलाफलं दारका रक्खन्ति, तेहि दिन्नं वट्टति । आहरापेत्वा पन न गहेतब्बं। सङ्घिके पन चेतियसन्तके च केणिया गहेत्वा रक्खन्तस्सेव दानं वट्टति। वेतनेन रक्खन्तस्स अत्तनो भागमत्तं वट्टती’’ति। महापच्चरियं पन ‘‘यं गिहीनं आरामरक्खका भिक्खूनं देन्ति, एतं वट्टति। भिक्खुसङ्घस्स पन आरामगोपका यं अत्तनो भतिया खण्डेत्वा देन्ति, एतं वट्टति। योपि उपड्ढारामं वा केचिदेव रुक्खे वा भतिं लभित्वा रक्खति, तस्सापि अत्तनो पत्तरुक्खतोयेव दातुं वट्टति। केणिया गहेत्वा रक्खन्तस्स पन सब्बम्पि वट्टती’’ति वुत्तं। एतं पन सब्बं ब्यञ्जनतो नानं, अत्थतो एकमेव; तस्मा अधिप्पायं ञत्वा गहेतब्बं।
Ambapālakādivatthūsu – anāpatti, bhikkhave, gopakassa dāneti ettha kataraṃ pana gopakadānaṃ vaṭṭati, kataraṃ na vaṭṭatīti? Mahāsumatthero tāva āha – ‘‘yaṃ gopakassa paricchinditvā dinnaṃ hoti – ‘ettakaṃ divase divase gaṇhā’ti tadeva vaṭṭati; tato uttari na vaṭṭatī’’ti. Mahāpadumatthero panāha – ‘‘kiṃ gopakānaṃ paṇṇaṃ āropetvā nimittasaññaṃ vā katvā dinnaṃ atthi, etesaṃ hatthe vissaṭṭhakassa ete issarā, tasmā yaṃ te denti taṃ bahukampi vaṭṭatī’’ti. Kurundaṭṭhakathāyaṃ pana vuttaṃ – ‘‘manussānaṃ ārāmaṃ vā aññaṃ vā phalāphalaṃ dārakā rakkhanti, tehi dinnaṃ vaṭṭati . Āharāpetvā pana na gahetabbaṃ. Saṅghike pana cetiyasantake ca keṇiyā gahetvā rakkhantasseva dānaṃ vaṭṭati. Vetanena rakkhantassa attano bhāgamattaṃ vaṭṭatī’’ti. Mahāpaccariyaṃ pana ‘‘yaṃ gihīnaṃ ārāmarakkhakā bhikkhūnaṃ denti, etaṃ vaṭṭati. Bhikkhusaṅghassa pana ārāmagopakā yaṃ attano bhatiyā khaṇḍetvā denti, etaṃ vaṭṭati. Yopi upaḍḍhārāmaṃ vā kecideva rukkhe vā bhatiṃ labhitvā rakkhati, tassāpi attano pattarukkhatoyeva dātuṃ vaṭṭati. Keṇiyā gahetvā rakkhantassa pana sabbampi vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Etaṃ pana sabbaṃ byañjanato nānaṃ, atthato ekameva; tasmā adhippāyaṃ ñatvā gahetabbaṃ.
दारुवत्थुम्हि – तावकालिको अहं भगवाति तावकालिकचित्तो अहं भगवाति वत्तुकामेन वुत्तं, तावकालिकचित्तोति ‘‘पुन आहरित्वा दस्सामी’’ति एवंचित्तो अहन्ति वुत्तं होति। भगवा ‘‘तावकालिके अनापत्ती’’ति आह।
Dāruvatthumhi – tāvakāliko ahaṃ bhagavāti tāvakālikacitto ahaṃ bhagavāti vattukāmena vuttaṃ, tāvakālikacittoti ‘‘puna āharitvā dassāmī’’ti evaṃcitto ahanti vuttaṃ hoti. Bhagavā ‘‘tāvakālike anāpattī’’ti āha.
अयं पनेत्थ पाळिमुत्तकविनिच्छयो – सचे सङ्घो सङ्घिकं कम्मं कारेति उपोसथागारं वा भोजनसालं वा, ततो आपुच्छित्वा तावकालिकं हरितब्बं। यो पन सङ्घिको दब्बसम्भारो अगुत्तो देवे वस्सन्ते तेमेति, आतपेन सुक्खति, तं सब्बम्पि आहरित्वा अत्तनो आवासे कातुं वट्टति। सङ्घो आहरापेन्तो अञ्ञेन वा दब्बसम्भारेन मूलेन वा सञ्ञापेतब्बो। न सक्का चे होति सञ्ञापेतुं, ‘‘सङ्घिकेन, भन्ते, कतं सङ्घिकपरिभोगेन वळञ्जथा’’ति वत्तब्बं। सेनासनस्स पन अयमेव भिक्खु इस्सरो। सचेपि पासाणत्थम्भो वा रुक्खत्थम्भो वा कवाटं वा वातपानं वा नप्पहोति, सङ्घिकं तावकालिकं आहरित्वा पाकतिकं कातुं वट्टति। एस नयो अञ्ञेसुपि दब्बसम्भारेसूति।
Ayaṃ panettha pāḷimuttakavinicchayo – sace saṅgho saṅghikaṃ kammaṃ kāreti uposathāgāraṃ vā bhojanasālaṃ vā, tato āpucchitvā tāvakālikaṃ haritabbaṃ. Yo pana saṅghiko dabbasambhāro agutto deve vassante temeti, ātapena sukkhati, taṃ sabbampi āharitvā attano āvāse kātuṃ vaṭṭati. Saṅgho āharāpento aññena vā dabbasambhārena mūlena vā saññāpetabbo. Na sakkā ce hoti saññāpetuṃ, ‘‘saṅghikena, bhante, kataṃ saṅghikaparibhogena vaḷañjathā’’ti vattabbaṃ. Senāsanassa pana ayameva bhikkhu issaro. Sacepi pāsāṇatthambho vā rukkhatthambho vā kavāṭaṃ vā vātapānaṃ vā nappahoti, saṅghikaṃ tāvakālikaṃ āharitvā pākatikaṃ kātuṃ vaṭṭati. Esa nayo aññesupi dabbasambhāresūti.
उदकवत्थुस्मिं – यदा उदकं दुल्लभं होति, योजनतोपि अड्ढयोजनतोपि आहरीयति, एवरूपे परिग्गहितउदके अवहारो। यतोपि आहरिमतो वा पोक्खरणीआदीसु ठिततो वा केवलं यागुभत्तं सम्पादेन्ति, पानीयपरिभोगञ्च करोन्ति, न अञ्ञं महापरिभोगं, तम्पि थेय्यचित्तेन गण्हतो अवहारो। यतो पन एकं वा द्वे वा घटे गहेत्वा आसनं धोवितुं, बोधिरुक्खे सिञ्चितुं उदकपूजं कातुं, रजनं पचितुं लब्भति, तत्थ सङ्घस्स कतिकवसेनेव पटिपज्जितब्बं। अतिरेकं गण्हन्तो, मत्तिकादीनि वा थेय्यचित्तेन पक्खिपन्तो भण्डं अग्घापेत्वा कारेतब्बो।
Udakavatthusmiṃ – yadā udakaṃ dullabhaṃ hoti, yojanatopi aḍḍhayojanatopi āharīyati, evarūpe pariggahitaudake avahāro. Yatopi āharimato vā pokkharaṇīādīsu ṭhitato vā kevalaṃ yāgubhattaṃ sampādenti, pānīyaparibhogañca karonti, na aññaṃ mahāparibhogaṃ, tampi theyyacittena gaṇhato avahāro. Yato pana ekaṃ vā dve vā ghaṭe gahetvā āsanaṃ dhovituṃ, bodhirukkhe siñcituṃ udakapūjaṃ kātuṃ, rajanaṃ pacituṃ labbhati, tattha saṅghassa katikavaseneva paṭipajjitabbaṃ. Atirekaṃ gaṇhanto, mattikādīni vā theyyacittena pakkhipanto bhaṇḍaṃ agghāpetvā kāretabbo.
सचे आवासिका कतिकवत्तं दळ्हं करोन्ति, अञ्ञेसं भण्डकं धोवितुं वा रजितुं वा न देन्ति, अत्तना पन अञ्ञेसं अपस्सन्तानं गहेत्वा सब्बं करोन्ति, तेसं कतिकाय न ठातब्बं। यत्तकं ते धोवन्ति, तत्तकं धोवितब्बं। सचे सङ्घस्स द्वे तिस्सो पोक्खरणियो वा उदकसोण्डियो वा होन्ति, कतिका च कता ‘‘एत्थ न्हायितब्बं, इतो पानीयं गहेतब्बं, इध सब्बपरिभोगो कातब्बो’’ति। कतिकवत्तेनेव सब्बं कातब्बं। यत्थ कतिका नत्थि, तत्थ सब्बपरिभोगो वट्टतीति।
Sace āvāsikā katikavattaṃ daḷhaṃ karonti, aññesaṃ bhaṇḍakaṃ dhovituṃ vā rajituṃ vā na denti, attanā pana aññesaṃ apassantānaṃ gahetvā sabbaṃ karonti, tesaṃ katikāya na ṭhātabbaṃ. Yattakaṃ te dhovanti, tattakaṃ dhovitabbaṃ. Sace saṅghassa dve tisso pokkharaṇiyo vā udakasoṇḍiyo vā honti, katikā ca katā ‘‘ettha nhāyitabbaṃ, ito pānīyaṃ gahetabbaṃ, idha sabbaparibhogo kātabbo’’ti. Katikavatteneva sabbaṃ kātabbaṃ. Yattha katikā natthi, tattha sabbaparibhogo vaṭṭatīti.
मत्तिकावत्थुस्मिं – यत्थ मत्तिका दुल्लभा होति, नानप्पकारा वा वण्णमत्तिका आहरित्वा ठपिता, तत्थ थोकापि पञ्चमासकं अग्घति, तस्मा पाराजिकं। सङ्घिके पन कम्मे चेतियकम्मे च निट्ठिते सङ्घं आपुच्छित्वा वा तावकालिकं वा गहेतुं वट्टति। सुधायपि चित्तकम्मवण्णेसुपि एसेव नयो।
Mattikāvatthusmiṃ – yattha mattikā dullabhā hoti, nānappakārā vā vaṇṇamattikā āharitvā ṭhapitā, tattha thokāpi pañcamāsakaṃ agghati, tasmā pārājikaṃ. Saṅghike pana kamme cetiyakamme ca niṭṭhite saṅghaṃ āpucchitvā vā tāvakālikaṃ vā gahetuṃ vaṭṭati. Sudhāyapi cittakammavaṇṇesupi eseva nayo.
तिणवत्थूसु – झापिततिणे ठानाचावनस्स अभावा दुक्कटं, भण्डदेय्यं पन होति। सङ्घो तिणवत्थुं जग्गित्वा सङ्घिकं आवासं छादेति, पुन कदाचि जग्गितुं न सक्कोति, अथञ्ञो एको भिक्खु वत्तसीसेन जग्गति, सङ्घस्सेवेतं। नो चे जग्गति, सङ्घेनेको भिक्खु वत्तब्बो ‘‘जग्गित्वा देही’’ति। सो चे भागं इच्छति, भागं दत्वापि जग्गापेतब्बं। सचे भागं वड्ढेति, दातब्बमेव। वड्ढेतियेव, ‘‘गच्छ जग्गित्वा सब्बं गहेत्वा अत्तनो सन्तकं सेनासनं छादेही’’ति वत्तब्बो। कस्मा? नट्ठे अत्थो नत्थि। ददन्तेहि पन सवत्थुकं न दातब्बं , गरुभण्डं होति; तिणमत्तं पन दातब्बं। तस्मिं चे जग्गित्वा अत्तनो सेनासनं छादेन्ते पुन सङ्घो जग्गितुं पहोति, ‘‘त्वं मा जग्गि, सङ्घो जग्गिस्सती’’ति वत्तब्बोति।
Tiṇavatthūsu – jhāpitatiṇe ṭhānācāvanassa abhāvā dukkaṭaṃ, bhaṇḍadeyyaṃ pana hoti. Saṅgho tiṇavatthuṃ jaggitvā saṅghikaṃ āvāsaṃ chādeti, puna kadāci jaggituṃ na sakkoti, athañño eko bhikkhu vattasīsena jaggati, saṅghassevetaṃ. No ce jaggati, saṅgheneko bhikkhu vattabbo ‘‘jaggitvā dehī’’ti. So ce bhāgaṃ icchati, bhāgaṃ datvāpi jaggāpetabbaṃ. Sace bhāgaṃ vaḍḍheti, dātabbameva. Vaḍḍhetiyeva, ‘‘gaccha jaggitvā sabbaṃ gahetvā attano santakaṃ senāsanaṃ chādehī’’ti vattabbo. Kasmā? Naṭṭhe attho natthi. Dadantehi pana savatthukaṃ na dātabbaṃ , garubhaṇḍaṃ hoti; tiṇamattaṃ pana dātabbaṃ. Tasmiṃ ce jaggitvā attano senāsanaṃ chādente puna saṅgho jaggituṃ pahoti, ‘‘tvaṃ mā jaggi, saṅgho jaggissatī’’ti vattabboti.
मञ्चादीनि सत्त वत्थूनि पाकटानेव। पाळियं पन अनागतम्पि पासाणत्थम्भं वा रुक्खत्थम्भं वा अञ्ञं वा किञ्चि पादग्घनकं हरन्तस्स पाराजिकमेव। पधानघरादीसु छड्डितपतितानं परिवेणादीनं कुट्टम्पि पाकारम्पि भिन्दित्वा इट्ठकादीनि अवहरन्तस्सापि एसेव नयो। कस्मा? सङ्घिकं नाम कदाचि अज्झावसन्ति, कदाचि न अज्झावसन्ति। पच्चन्ते चोरभयेन जनपदे वुट्ठहन्ते छड्डितविहारादीसु किञ्चि परिक्खारं हरन्तस्सापि एसेव नयो। ये पन ततो तावकालिकं हरन्ति, पुन आवसितेसु च विहारेसु भिक्खू आहरापेन्ति, दातब्बं। सचेपि ततो आहरित्वा सेनासनं कतं होति, तं वा तदग्घनकं वा दातब्बमेव। ‘‘पुन आवसिस्सामा’’ति आलयं अच्छिन्दित्वा वुट्ठितेसु जनपदेसु गणसन्तकं वा पुग्गलिकं वा गहितं होति; ते चे अनुजानन्ति, पटिकम्मेन किच्चं नत्थि। सङ्घिकं पन गरुभण्डं, तस्मा पटिकम्मं कत्तब्बमेव।
Mañcādīni satta vatthūni pākaṭāneva. Pāḷiyaṃ pana anāgatampi pāsāṇatthambhaṃ vā rukkhatthambhaṃ vā aññaṃ vā kiñci pādagghanakaṃ harantassa pārājikameva. Padhānagharādīsu chaḍḍitapatitānaṃ pariveṇādīnaṃ kuṭṭampi pākārampi bhinditvā iṭṭhakādīni avaharantassāpi eseva nayo. Kasmā? Saṅghikaṃ nāma kadāci ajjhāvasanti, kadāci na ajjhāvasanti. Paccante corabhayena janapade vuṭṭhahante chaḍḍitavihārādīsu kiñci parikkhāraṃ harantassāpi eseva nayo. Ye pana tato tāvakālikaṃ haranti, puna āvasitesu ca vihāresu bhikkhū āharāpenti, dātabbaṃ. Sacepi tato āharitvā senāsanaṃ kataṃ hoti, taṃ vā tadagghanakaṃ vā dātabbameva. ‘‘Puna āvasissāmā’’ti ālayaṃ acchinditvā vuṭṭhitesu janapadesu gaṇasantakaṃ vā puggalikaṃ vā gahitaṃ hoti; te ce anujānanti, paṭikammena kiccaṃ natthi. Saṅghikaṃ pana garubhaṇḍaṃ, tasmā paṭikammaṃ kattabbameva.
१५७. विहारपरिभोगवत्थु उत्तानत्थमेव।
157. Vihāraparibhogavatthu uttānatthameva.
अनुजानामि, भिक्खवे, तावकालिकं हरितुन्ति एत्थ यो भिक्खु सङ्घिकं मञ्चं वा पीठं वा तावकालिकं हरित्वा अत्तनो फासुकट्ठाने एकम्पि द्वेपि मासे सङ्घिकपरिभोगेन परिभुञ्जति, आगतागतानं वुड्ढतरानं देति, नप्पटिबाहति , तस्स तस्मिं नट्ठेपि जिण्णेपि चोरावहटेपि गीवा न होति। वसित्वा पन गच्छन्तेन यथाठाने ठपेतब्बं। यो पन पुग्गलिकपरिभोगेन परिभुञ्जति, आगतागतानं वुड्ढतरानं न देति, तस्मिं नट्ठे तस्स गीवा होति। अञ्ञं पन आवासं हरित्वा परिभुञ्जन्तेन सचे तत्थ वुड्ढतरो आगन्त्वा वुट्ठापेति, ‘‘मया इदं असुकावासतो नाम आहटं, गच्छामि, नं पाकतिकं करोमी’’ति वत्तब्बं। सचे सो भिक्खु ‘‘अहं पाकतिकं करिस्सामी’’ति वदति, तस्स भारं कत्वापि गन्तुं वट्टतीति सङ्खेपट्ठकथायं वुत्तं।
Anujānāmi, bhikkhave, tāvakālikaṃ haritunti ettha yo bhikkhu saṅghikaṃ mañcaṃ vā pīṭhaṃ vā tāvakālikaṃ haritvā attano phāsukaṭṭhāne ekampi dvepi māse saṅghikaparibhogena paribhuñjati, āgatāgatānaṃ vuḍḍhatarānaṃ deti, nappaṭibāhati , tassa tasmiṃ naṭṭhepi jiṇṇepi corāvahaṭepi gīvā na hoti. Vasitvā pana gacchantena yathāṭhāne ṭhapetabbaṃ. Yo pana puggalikaparibhogena paribhuñjati, āgatāgatānaṃ vuḍḍhatarānaṃ na deti, tasmiṃ naṭṭhe tassa gīvā hoti. Aññaṃ pana āvāsaṃ haritvā paribhuñjantena sace tattha vuḍḍhataro āgantvā vuṭṭhāpeti, ‘‘mayā idaṃ asukāvāsato nāma āhaṭaṃ, gacchāmi, naṃ pākatikaṃ karomī’’ti vattabbaṃ. Sace so bhikkhu ‘‘ahaṃ pākatikaṃ karissāmī’’ti vadati, tassa bhāraṃ katvāpi gantuṃ vaṭṭatīti saṅkhepaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ.
चम्पावत्थुम्हि – तेकटुलयागूति तिलतण्डुलमुग्गेहि वा तिलतण्डुलमासेहि वा तिलतण्डुलकुलत्थेहि वा तिलतण्डुलेहि सद्धिं यंकिञ्चि एकं अपरण्णं पक्खिपित्वा तीहि कता, एतं किर इमेहि तीहि चतुभागउदकसम्भिन्ने खीरे सप्पिमधुसक्करादीहि योजेत्वा करोन्ति।
Campāvatthumhi – tekaṭulayāgūti tilataṇḍulamuggehi vā tilataṇḍulamāsehi vā tilataṇḍulakulatthehi vā tilataṇḍulehi saddhiṃ yaṃkiñci ekaṃ aparaṇṇaṃ pakkhipitvā tīhi katā, etaṃ kira imehi tīhi catubhāgaudakasambhinne khīre sappimadhusakkarādīhi yojetvā karonti.
राजगहवत्थुम्हि – मधुगोळकोति अतिरसकपूवो वुच्चति; ‘‘मधुसीसक’’न्तिपि वदन्ति। सेसमेत्थ वत्थुद्वयेपि ओदनभाजनीयवत्थुस्मिं वुत्तनयेनेव वेदितब्बं।
Rājagahavatthumhi – madhugoḷakoti atirasakapūvo vuccati; ‘‘madhusīsaka’’ntipi vadanti. Sesamettha vatthudvayepi odanabhājanīyavatthusmiṃ vuttanayeneva veditabbaṃ.
१५८. अज्जुकवत्थुस्मिं – एतदवोचाति गिलानो हुत्वा अवोच। आयस्मा उपालि आयस्मतो अज्जुकस्स पक्खोति न अगतिगमनवसेन पक्खो, अपि च खो अनापत्तिसञ्ञिताय लज्जीअनुग्गहेन विनयानुग्गहेन च थेरो पक्खोति वेदितब्बो। सेसमेत्थ उत्तानमेव।
158. Ajjukavatthusmiṃ – etadavocāti gilāno hutvā avoca. Āyasmā upāli āyasmato ajjukassa pakkhoti na agatigamanavasena pakkho, api ca kho anāpattisaññitāya lajjīanuggahena vinayānuggahena ca thero pakkhoti veditabbo. Sesamettha uttānameva.
१५९. बाराणसीवत्थुस्मिं – चोरेहि उपद्दुतन्ति चोरेहि विलुत्तं। इद्धिया आनेत्वा पासादे ठपेसीति थेरो किर तं कुलं सोकसल्लसमप्पितं आवट्टन्तं विवट्टन्तं दिस्वा तस्स कुलस्स अनुकम्पाय पसादानुरक्खणत्थाय धम्मानुग्गहेन अत्तनो इद्धिया ‘‘तेसंयेव पासादं दारकानं समीपे होतू’’ति अधिट्ठासि। दारका ‘‘अम्हाकं पासादो’’ति सञ्जानित्वा अभिरुहिंसु। ततो थेरो इद्धिं पटिसंहरि, पासादोपि सकट्ठानेयेव अट्ठासि। वोहारवसेन पन वुत्तं ‘‘ते दारके इद्धिया आनेत्वा पासादे ठपेसी’’ति। इद्धिविसयेति ईदिसाय अधिट्ठानिद्धिया अनापत्ति। विकुब्बनिद्धि पन न वट्टति।
159. Bārāṇasīvatthusmiṃ – corehi upaddutanti corehi viluttaṃ. Iddhiyā ānetvā pāsāde ṭhapesīti thero kira taṃ kulaṃ sokasallasamappitaṃ āvaṭṭantaṃ vivaṭṭantaṃ disvā tassa kulassa anukampāya pasādānurakkhaṇatthāya dhammānuggahena attano iddhiyā ‘‘tesaṃyeva pāsādaṃ dārakānaṃ samīpe hotū’’ti adhiṭṭhāsi. Dārakā ‘‘amhākaṃ pāsādo’’ti sañjānitvā abhiruhiṃsu. Tato thero iddhiṃ paṭisaṃhari, pāsādopi sakaṭṭhāneyeva aṭṭhāsi. Vohāravasena pana vuttaṃ ‘‘te dārake iddhiyā ānetvā pāsāde ṭhapesī’’ti. Iddhivisayeti īdisāya adhiṭṭhāniddhiyā anāpatti. Vikubbaniddhi pana na vaṭṭati.
१६०-१. अवसाने वत्थुद्वयं उत्तानत्थमेवाति।
160-1. Avasāne vatthudvayaṃ uttānatthamevāti.
समन्तपासादिकाय विनयसंवण्णनाय
Samantapāsādikāya vinayasaṃvaṇṇanāya
दुतियपाराजिकवण्णना निट्ठिता।
Dutiyapārājikavaṇṇanā niṭṭhitā.
तत्रायं अनुसासनी –
Tatrāyaṃ anusāsanī –
दुतियं अदुतियेन, यं जिनेन पकासितं।
Dutiyaṃ adutiyena, yaṃ jinena pakāsitaṃ;
पराजितकिलेसेन, पाराजिकमिदं इध॥
Parājitakilesena, pārājikamidaṃ idha.
सिक्खापदं समं तेन, अञ्ञं किञ्चि न विज्जति।
Sikkhāpadaṃ samaṃ tena, aññaṃ kiñci na vijjati;
अनेकनयवोकिण्णं, गम्भीरत्थविनिच्छयं॥
Anekanayavokiṇṇaṃ, gambhīratthavinicchayaṃ.
तस्मा वत्थुम्हि ओतिण्णे, भिक्खुना विनयञ्ञुना।
Tasmā vatthumhi otiṇṇe, bhikkhunā vinayaññunā;
विनयानुग्गहेनेत्थ, करोन्तेन विनिच्छयं॥
Vinayānuggahenettha, karontena vinicchayaṃ.
पाळिं अट्ठकथञ्चेव, साधिप्पायमसेसतो।
Pāḷiṃ aṭṭhakathañceva, sādhippāyamasesato;
ओगय्ह अप्पमत्तेन, करणीयो विनिच्छयो॥
Ogayha appamattena, karaṇīyo vinicchayo.
आपत्तिदस्सनुस्साहो, न कत्तब्बो कुदाचनं।
Āpattidassanussāho, na kattabbo kudācanaṃ;
पस्सिस्सामि अनापत्ति-मिति कयिराथ मानसं॥
Passissāmi anāpatti-miti kayirātha mānasaṃ.
पस्सित्वापि च आपत्तिं, अवत्वाव पुनप्पुनं।
Passitvāpi ca āpattiṃ, avatvāva punappunaṃ;
वीमंसित्वाथ विञ्ञूहि, संसन्दित्वा च तं वदे॥
Vīmaṃsitvātha viññūhi, saṃsanditvā ca taṃ vade.
कप्पियेपि च वत्थुस्मिं, चित्तस्स लहुवत्तिनो।
Kappiyepi ca vatthusmiṃ, cittassa lahuvattino;
वसेन सामञ्ञगुणा, चवन्तीध पुथुज्जना॥
Vasena sāmaññaguṇā, cavantīdha puthujjanā.
तस्मा परपरिक्खारं, आसीविसमिवोरगं।
Tasmā paraparikkhāraṃ, āsīvisamivoragaṃ;
अग्गिं विय च सम्पस्सं, नामसेय्य विचक्खणोति॥
Aggiṃ viya ca sampassaṃ, nāmaseyya vicakkhaṇoti.
पाराजिककण्ड-अट्ठकथाय
Pārājikakaṇḍa-aṭṭhakathāya
पठमो भागो निट्ठितो।
Paṭhamo bhāgo niṭṭhito.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / २. दुतियपाराजिकं • 2. Dutiyapārājikaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā
धनियवत्थुवण्णना • Dhaniyavatthuvaṇṇanā
पाळिमुत्तकविनिच्छयवण्णना • Pāḷimuttakavinicchayavaṇṇanā
पदभाजनीयवण्णना • Padabhājanīyavaṇṇanā
पञ्चवीसतिअवहारकथावण्णना • Pañcavīsatiavahārakathāvaṇṇanā
भूमट्ठकथावण्णना • Bhūmaṭṭhakathāvaṇṇanā
आकासट्ठकथावण्णना • Ākāsaṭṭhakathāvaṇṇanā
वेहासट्ठकथावण्णना • Vehāsaṭṭhakathāvaṇṇanā
उदकट्ठकथावण्णना • Udakaṭṭhakathāvaṇṇanā
नावट्ठकथावण्णना • Nāvaṭṭhakathāvaṇṇanā
यानट्ठकथावण्णना • Yānaṭṭhakathāvaṇṇanā
भारट्ठकथावण्णना • Bhāraṭṭhakathāvaṇṇanā
आरामट्ठकथावण्णना • Ārāmaṭṭhakathāvaṇṇanā
विहारट्ठकथावण्णना • Vihāraṭṭhakathāvaṇṇanā
खेत्तट्ठकथावण्णना • Khettaṭṭhakathāvaṇṇanā
वत्थुट्ठकथावण्णना • Vatthuṭṭhakathāvaṇṇanā
गामट्ठकथावण्णना • Gāmaṭṭhakathāvaṇṇanā
अरञ्ञट्ठकथावण्णना • Araññaṭṭhakathāvaṇṇanā
उदककथावण्णना • Udakakathāvaṇṇanā
दन्तपोनकथावण्णना • Dantaponakathāvaṇṇanā
वनप्पतिकथावण्णना • Vanappatikathāvaṇṇanā
हरणककथावण्णना • Haraṇakakathāvaṇṇanā
उपनिधिकथावण्णना • Upanidhikathāvaṇṇanā
सुङ्कघातकथावण्णना • Suṅkaghātakathāvaṇṇanā
पाणकथावण्णना • Pāṇakathāvaṇṇanā
चतुप्पदकथावण्णना • Catuppadakathāvaṇṇanā
सङ्केतकम्मकथावण्णना • Saṅketakammakathāvaṇṇanā
निमित्तकम्मकथावण्णना • Nimittakammakathāvaṇṇanā
आणत्तिकथावण्णना • Āṇattikathāvaṇṇanā
आपत्तिभेदवण्णना • Āpattibhedavaṇṇanā
अनापत्तिभेदवण्णना • Anāpattibhedavaṇṇanā
विनीतवत्थुवण्णना • Vinītavatthuvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā
धनियवत्थुवण्णना • Dhaniyavatthuvaṇṇanā
पाळिमुत्तकविनिच्छयवण्णना • Pāḷimuttakavinicchayavaṇṇanā
पदभाजनीयवण्णना • Padabhājanīyavaṇṇanā
भूमट्ठकथादिवण्णना • Bhūmaṭṭhakathādivaṇṇanā
आपत्तिभेदवण्णना • Āpattibhedavaṇṇanā
अनापत्तिभेदवण्णना • Anāpattibhedavaṇṇanā
विनीतवत्थुवण्णना • Vinītavatthuvaṇṇanā
कुससङ्कामनवत्थुकथावण्णना • Kusasaṅkāmanavatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā
धनियवत्थुवण्णना • Dhaniyavatthuvaṇṇanā
पाळिमुत्तकविनिच्छयवण्णना • Pāḷimuttakavinicchayavaṇṇanā
पदभाजनीयवण्णना • Padabhājanīyavaṇṇanā
पञ्चवीसतिअवहारकथावण्णना • Pañcavīsatiavahārakathāvaṇṇanā
भूमट्ठकथावण्णना • Bhūmaṭṭhakathāvaṇṇanā
आकासट्ठकथावण्णना • Ākāsaṭṭhakathāvaṇṇanā
वेहासट्ठकथावण्णना • Vehāsaṭṭhakathāvaṇṇanā
उदकट्ठकथावण्णना • Udakaṭṭhakathāvaṇṇanā
नावट्ठकथावण्णना • Nāvaṭṭhakathāvaṇṇanā
यानट्ठकथावण्णना • Yānaṭṭhakathāvaṇṇanā
भारट्ठकथावण्णना • Bhāraṭṭhakathāvaṇṇanā
आरामट्ठकथावण्णना • Ārāmaṭṭhakathāvaṇṇanā
विहारट्ठकथावण्णना • Vihāraṭṭhakathāvaṇṇanā
खेत्तट्ठकथावण्णना • Khettaṭṭhakathāvaṇṇanā
वत्थुट्ठकथावण्णना • Vatthuṭṭhakathāvaṇṇanā
अरञ्ञट्ठकथावण्णना • Araññaṭṭhakathāvaṇṇanā
उदककथावण्णना • Udakakathāvaṇṇanā
दन्तपोनकथावण्णना • Dantaponakathāvaṇṇanā
वनप्पतिकथावण्णना • Vanappatikathāvaṇṇanā
हरणककथावण्णना • Haraṇakakathāvaṇṇanā
उपनिधिकथावण्णना • Upanidhikathāvaṇṇanā
सुङ्कघातकथावण्णना • Suṅkaghātakathāvaṇṇanā
पाणकथावण्णना • Pāṇakathāvaṇṇanā
चतुप्पदकथावण्णना • Catuppadakathāvaṇṇanā
ओचरककथावण्णना • Ocarakakathāvaṇṇanā
सङ्केतकम्मकथावण्णना • Saṅketakammakathāvaṇṇanā
निमित्तकम्मकथावण्णना • Nimittakammakathāvaṇṇanā
आणत्तिकथावण्णना • Āṇattikathāvaṇṇanā
आपत्तिभेदवण्णना • Āpattibhedavaṇṇanā
अनापत्तिभेदवण्णना • Anāpattibhedavaṇṇanā
विनीतवत्थुवण्णना • Vinītavatthuvaṇṇanā
कुससङ्कामनवत्थुकथावण्णना • Kusasaṅkāmanavatthukathāvaṇṇanā
