Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / కఙ్ఖావితరణీ-అభినవ-టీకా • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
౨. దుతియపారాజికవణ్ణనా
2. Dutiyapārājikavaṇṇanā
ఏత్థాతి ఏతేసు ద్వీసు. ఏకకుటికాదిభేదో సబ్బోపి గామోతి వేదితబ్బోతి సమ్బన్ధో. తత్థ ఏకకుటికాదిభేదోతి యస్మిం గామే ఏకా ఏవ కుటి ఏకం గేహం సేయ్యథాపి మలయజనపదే, అయం ఏకకుటికో గామో నామ. ఆదిసద్దేన ‘‘ద్వికుటికోపి గామో, తికుటికోపి గామో, చతుక్కుటికోపి గామో’’తి (పారా॰ ౯౨) వుత్తప్పభేదం సఙ్గణ్హాతి. అభినవనివిట్ఠో ఏకకుటికాదిగామో పన యావ మనుస్సా పవిసిత్వా వాసం న కప్పేన్తి, తావ గామసఙ్ఖం న గచ్ఛతి. కింభూతోతి ఆహ ‘‘పరిక్ఖిత్తో వా’’తిఆది. తత్థ పరిక్ఖిత్తో నామ ఇట్ఠకపాకారం ఆదిం కత్వా అన్తమసో కణ్టకసాఖాహిపి పరిక్ఖిత్తో. తబ్బిపరీతో అపరిక్ఖిత్తో. అమనుస్సో నామ యో సబ్బసో వా మనుస్సానం అభావేన యక్ఖపరిగ్గహభూతో, యతో వా మనుస్సా కేనచి కరణీయేన పునపి ఆగన్తుకామా ఏవ అపక్కన్తా, యతో పన నిరపేక్ఖా హుత్వా పక్కమన్తి, సో గామసఙ్ఖం న గచ్ఛతి. న కేవలం ఏకకుటికాదిభేదోవాతి ఆహ ‘‘అన్తమసో’’తిఆది. యో కోచి సత్థోపీతి జఙ్ఘసత్థసకటసత్థాదీసు యో కోచి సత్థోపి. ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే నిగమనగరాని వియ గామగ్గహణేనేవ గామూపచారోపి సఙ్గహితోతి ఆహ ‘‘ఠపేత్వా గామఞ్చ గామూపచారఞ్చా’’తి. అఞ్ఞథా పన మాతికాయ అనవసేసతో అవహారట్ఠానపరిగ్గహో కతో నామ న హోతి, న చ బుద్ధా సావసేసం పారాజికం పఞ్ఞాపేన్తి.
Etthāti etesu dvīsu. Ekakuṭikādibhedo sabbopi gāmoti veditabboti sambandho. Tattha ekakuṭikādibhedoti yasmiṃ gāme ekā eva kuṭi ekaṃ gehaṃ seyyathāpi malayajanapade, ayaṃ ekakuṭiko gāmo nāma. Ādisaddena ‘‘dvikuṭikopi gāmo, tikuṭikopi gāmo, catukkuṭikopi gāmo’’ti (pārā. 92) vuttappabhedaṃ saṅgaṇhāti. Abhinavaniviṭṭho ekakuṭikādigāmo pana yāva manussā pavisitvā vāsaṃ na kappenti, tāva gāmasaṅkhaṃ na gacchati. Kiṃbhūtoti āha ‘‘parikkhitto vā’’tiādi. Tattha parikkhitto nāma iṭṭhakapākāraṃ ādiṃ katvā antamaso kaṇṭakasākhāhipi parikkhitto. Tabbiparīto aparikkhitto. Amanusso nāma yo sabbaso vā manussānaṃ abhāvena yakkhapariggahabhūto, yato vā manussā kenaci karaṇīyena punapi āgantukāmā eva apakkantā, yato pana nirapekkhā hutvā pakkamanti, so gāmasaṅkhaṃ na gacchati. Na kevalaṃ ekakuṭikādibhedovāti āha ‘‘antamaso’’tiādi. Yo koci satthopīti jaṅghasatthasakaṭasatthādīsu yo koci satthopi. Imasmiṃ sikkhāpade nigamanagarāni viya gāmaggahaṇeneva gāmūpacāropi saṅgahitoti āha ‘‘ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañcā’’ti. Aññathā pana mātikāya anavasesato avahāraṭṭhānapariggaho kato nāma na hoti, na ca buddhā sāvasesaṃ pārājikaṃ paññāpenti.
తత్థాతి తేసు గామగామూపచారేసు. ద్వారేతి నిబ్బకోసస్స ఉదకపతనట్ఠానతో అబ్భన్తరే. అన్తోగేహేతి పముఖస్స అబ్భన్తరే. కతపరిక్ఖేపోతి పాకారవతిఆదీహి కతపరిక్ఖేపో. సుప్పపతనాదిపరిచ్ఛేదో పనేత్థ అపరిక్ఖిత్తఘరం సన్ధాయ వుత్తో. న కేవలం ఘరస్స పురతో, అథ ఖో సమన్తతో తత్తకోవ పరిచ్ఛేదో ఘరూపచారో నామాతి గహేతబ్బం. ‘‘పురతో’’తిఆదికం పన లోకియేహి తథాకరణతో వుత్తం. థామమజ్ఝిమస్సాతి మజ్ఝిమథామస్స, నేవ అప్పథామస్స, న మహాథామస్సాతి వుత్తం హోతి. ‘‘యథా తరుణమనుస్సా’’తిఆదినా యథా మాతుగామో కాకే ఉడ్డాపేన్తో ఉజుకమేవ హత్థం ఉక్ఖిపిత్వా లేడ్డుం ఖిపతి, యథా చ ఉదకుక్ఖేపే ఉదకం ఖిపన్తి, ఏవం ఖిత్తస్స లేడ్డుస్స పతితట్ఠానం పటిక్ఖిపతి. పవత్తిత్వాతి లుఠిత్వా, పరివత్తిత్వాతి వుత్తం హోతి. తస్స సచే ద్వే ఇన్దఖీలా హోన్తీతి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౯౨) తస్స పరిక్ఖిత్తస్స గామస్స సచే అనురాధపురస్సేవ ద్వే ఉమ్మారా హోన్తి. యస్స పన ఏకో, తస్స గామద్వారబాహానం వేమజ్ఝే ఠితస్స లేడ్డుపాతబ్భన్తరం గామూపచారో నామ. యత్ర పన ఇన్దఖీలో నత్థి, తత్ర గామద్వారబాహానం వేమజ్ఝం. యత్ర ద్వారబాహాపి నత్థి, తత్థ ఉభోసు పస్సేసు వతియా వా పాకారస్స వా కోటివేమజ్ఝంవ ఇన్దఖీలట్ఠానియత్తా ఇన్దఖీలోతి గహేతబ్బం. యో పన గామో పుబ్బే మహా హుత్వా పచ్ఛా కులేసు నట్ఠేసు అప్పకో హోతి, సో ఘరూపచారతో లేడ్డుపాతేనేవ పరిచ్ఛిన్దితబ్బో. పురిమపరిచ్ఛేదో పనస్స పరిక్ఖిత్తస్సాపి అపరిక్ఖిత్తస్సాపి అప్పమాణమేవాతి. నను చేతం అపరిక్ఖిత్తస్స ఉపచారదస్సనం పదభాజనేన విరుద్ధమివ దిస్సతి. తత్థ హి ‘‘గామూపచారో నామ పరిక్ఖిత్తస్స గామస్స ఇన్దఖీలే ఠితస్స మజ్ఝిమస్స పురిసస్స లేడ్డుపాతో’’తి (పారా॰ ౯౨) వత్వా ‘‘అపరిక్ఖిత్తస్స గామస్స ఘరూపచారే ఠితస్స మజ్ఝిమస్స పురిసస్స లేడ్డుపాతో’’తి (పారా॰ ౯౨) ఏత్తకమేవ వుత్తం, న పన తం లేడ్డుపాతం గామసఙ్ఖేపం కత్వా తతో పరం గామూపచారోతి వుత్తోతి ఆహ ‘‘పదభాజనేపి హి ఇమినావ నయేన అత్థో వేదితబ్బో’’తి.
Tatthāti tesu gāmagāmūpacāresu. Dvāreti nibbakosassa udakapatanaṭṭhānato abbhantare. Antogeheti pamukhassa abbhantare. Kataparikkhepoti pākāravatiādīhi kataparikkhepo. Suppapatanādiparicchedo panettha aparikkhittagharaṃ sandhāya vutto. Na kevalaṃ gharassa purato, atha kho samantato tattakova paricchedo gharūpacāro nāmāti gahetabbaṃ. ‘‘Purato’’tiādikaṃ pana lokiyehi tathākaraṇato vuttaṃ. Thāmamajjhimassāti majjhimathāmassa, neva appathāmassa, na mahāthāmassāti vuttaṃ hoti. ‘‘Yathā taruṇamanussā’’tiādinā yathā mātugāmo kāke uḍḍāpento ujukameva hatthaṃ ukkhipitvā leḍḍuṃ khipati, yathā ca udakukkhepe udakaṃ khipanti, evaṃ khittassa leḍḍussa patitaṭṭhānaṃ paṭikkhipati. Pavattitvāti luṭhitvā, parivattitvāti vuttaṃ hoti. Tassa sace dve indakhīlā hontīti (pārā. aṭṭha. 1.92) tassa parikkhittassa gāmassa sace anurādhapurasseva dve ummārā honti. Yassa pana eko, tassa gāmadvārabāhānaṃ vemajjhe ṭhitassa leḍḍupātabbhantaraṃ gāmūpacāro nāma. Yatra pana indakhīlo natthi, tatra gāmadvārabāhānaṃ vemajjhaṃ. Yatra dvārabāhāpi natthi, tattha ubhosu passesu vatiyā vā pākārassa vā koṭivemajjhaṃva indakhīlaṭṭhāniyattā indakhīloti gahetabbaṃ. Yo pana gāmo pubbe mahā hutvā pacchā kulesu naṭṭhesu appako hoti, so gharūpacārato leḍḍupāteneva paricchinditabbo. Purimaparicchedo panassa parikkhittassāpi aparikkhittassāpi appamāṇamevāti. Nanu cetaṃ aparikkhittassa upacāradassanaṃ padabhājanena viruddhamiva dissati. Tattha hi ‘‘gāmūpacāro nāma parikkhittassa gāmassa indakhīle ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupāto’’ti (pārā. 92) vatvā ‘‘aparikkhittassa gāmassa gharūpacāre ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupāto’’ti (pārā. 92) ettakameva vuttaṃ, na pana taṃ leḍḍupātaṃ gāmasaṅkhepaṃ katvā tato paraṃ gāmūpacāroti vuttoti āha ‘‘padabhājanepi hi imināva nayena attho veditabbo’’ti.
అయమేత్థ అధిప్పాయో – ఇధ గామో నామ దువిధో హోతి పరిక్ఖిత్తో చ అపరిక్ఖిత్తో చ (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౯౨). తత్ర పరిక్ఖిత్తస్స పరిక్ఖేపోయేవ పరిచ్ఛేదో. తస్మా తస్స విసుం పరిచ్ఛేదం అవత్వా ‘‘గామూపచారో నామ పరిక్ఖిత్తస్స గామస్స ఇన్దఖీలే ఠితస్స మజ్ఝిమస్స పురిసస్స లేడ్డుపాతో’’తి పాళియం వుత్తం. అపరిక్ఖిత్తస్స పన గామస్స గామపరిచ్ఛేదో వత్తబ్బో. తస్మా తస్స గామస్స గామపరిచ్ఛేదదస్సనత్థం ‘‘అపరిక్ఖిత్తస్స గామస్స ఘరూపచారే ఠితస్స మజ్ఝిమస్స పురిసస్స లేడ్డుపాతో’’తి (పారా॰ ౯౨) వుత్తం. గామపరిచ్ఛేదే చ దస్సితే గామూపచారలక్ఖణం పుబ్బే వుత్తనయేనేవ సక్కా ఞాతున్తి పున ‘‘తత్థ ఠితస్స మజ్ఝిమస్స పురిసస్స లేడ్డుపాతో’’తి న వుత్తం, అత్థో పన తత్థాపి అయమేవ యథావుత్తోతి. యో పన ఘరూపచారే ఠితస్స లేడ్డుపాతంయేవ ‘‘గామూపచారో’’తి వదతి, తస్స ఘరూపచారో ‘‘గామో’’తి ఆపజ్జతి. తతో ఘరం ఘరూపచారో, గామో గామూపచారోతి ఏస విభాగో సఙ్కరీయతి. అసంకరతో చేత్థ వినిచ్ఛయో వేదితబ్బో. తస్మా పాళిఞ్చ అట్ఠకథఞ్చ సంసన్దిత్వా వుత్తనయేనేవేత్థ గామో, గామూపచారో చ వేదితబ్బోతి.
Ayamettha adhippāyo – idha gāmo nāma duvidho hoti parikkhitto ca aparikkhitto ca (pārā. aṭṭha. 1.92). Tatra parikkhittassa parikkhepoyeva paricchedo. Tasmā tassa visuṃ paricchedaṃ avatvā ‘‘gāmūpacāro nāma parikkhittassa gāmassa indakhīle ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupāto’’ti pāḷiyaṃ vuttaṃ. Aparikkhittassa pana gāmassa gāmaparicchedo vattabbo. Tasmā tassa gāmassa gāmaparicchedadassanatthaṃ ‘‘aparikkhittassa gāmassa gharūpacāre ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupāto’’ti (pārā. 92) vuttaṃ. Gāmaparicchede ca dassite gāmūpacāralakkhaṇaṃ pubbe vuttanayeneva sakkā ñātunti puna ‘‘tattha ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupāto’’ti na vuttaṃ, attho pana tatthāpi ayameva yathāvuttoti. Yo pana gharūpacāre ṭhitassa leḍḍupātaṃyeva ‘‘gāmūpacāro’’ti vadati, tassa gharūpacāro ‘‘gāmo’’ti āpajjati. Tato gharaṃ gharūpacāro, gāmo gāmūpacāroti esa vibhāgo saṅkarīyati. Asaṃkarato cettha vinicchayo veditabbo. Tasmā pāḷiñca aṭṭhakathañca saṃsanditvā vuttanayenevettha gāmo, gāmūpacāro ca veditabboti.
తత్థాతి తేసు ద్వీసు ఉపచారేసు. య్వాయం ఉపచారో దస్సితోతి సమ్బన్ధో. వికాలే గామప్పవేసనాదీసూతి ఏత్థ ఆదిసద్దేన అసంకచ్చికాగామప్పవేసనం (పాచి॰ ౧౨౨౫) సఙ్గణ్హాతి. యో పన పరిక్ఖిత్తస్స గామస్స ఉపచారో వుత్తో, సో న కత్థచి వినయపిటకే ఉపయోగం గతో. కేవలం అపరిక్ఖిత్తస్స పరిక్ఖేపోకాసతో అపరో ఏకో లేడ్డుపాతో గామూపచారో నామాతి ఞాపనత్థం వుత్తో. ఏవం వుత్తే హి ఞాయతి ‘‘పరిక్ఖిత్తస్సాపి చే గామస్స ఏకో లేడ్డుపాతో కప్పియభూమి సమానో ఉపచారోతి వుత్తో, పగేవ అపరిక్ఖిత్తస్స పరిక్ఖేపోకాసతో ఏకో’’తి. ఇమేసం పరిచ్ఛేదదస్సనత్థన్తి ఇమేసం గామారఞ్ఞానం పరిచ్ఛేదదస్సనత్థం వుత్తా అట్ఠకథాయం. పారాజికవత్థున్తి పాదగ్ఘనకం. అవహరన్తస్సాతి గణ్హన్తస్స.
Tatthāti tesu dvīsu upacāresu. Yvāyaṃ upacāro dassitoti sambandho. Vikāle gāmappavesanādīsūti ettha ādisaddena asaṃkaccikāgāmappavesanaṃ (pāci. 1225) saṅgaṇhāti. Yo pana parikkhittassa gāmassa upacāro vutto, so na katthaci vinayapiṭake upayogaṃ gato. Kevalaṃ aparikkhittassa parikkhepokāsato aparo eko leḍḍupāto gāmūpacāro nāmāti ñāpanatthaṃ vutto. Evaṃ vutte hi ñāyati ‘‘parikkhittassāpi ce gāmassa eko leḍḍupāto kappiyabhūmi samāno upacāroti vutto, pageva aparikkhittassa parikkhepokāsato eko’’ti. Imesaṃ paricchedadassanatthanti imesaṃ gāmāraññānaṃ paricchedadassanatthaṃ vuttā aṭṭhakathāyaṃ. Pārājikavatthunti pādagghanakaṃ. Avaharantassāti gaṇhantassa.
అదిన్నన్తి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౯౨) దన్తపోనసిక్ఖాపదే అత్తనో సన్తకమ్పి అప్పటిగ్గహితకం కప్పియం అజ్ఝోహరణీయం వుచ్చతి, ఇధ పన యం కిఞ్చి పరపరిగ్గహితం ససామికం భణ్డం, తదేతం తేహి సామికేహి కాయేన వా వాచాయ వా న దిన్నన్తి అదిన్నం. అవహారప్పహోనకమేవ పన దస్సేతుం ‘‘అఞ్ఞస్స మనుస్సజాతికస్స సన్తక’’న్తి వుత్తం. సఙ్ఖాసద్దస్సేవ త-కారేన వడ్ఢేత్వా వుత్తత్తా ‘‘సఙ్ఖా సఙ్ఖాతన్తి అత్థతో ఏక’’న్తి వుత్తం. తత్థ అత్థతో ఏకన్తి పదత్థతో ఏకం, అనత్థన్తరన్తి వుత్తం హోతి. కోట్ఠాసస్సేతం నామం భాగతో సఙ్ఖాయతి ఉపట్ఠాతీతి కత్వా. పపఞ్చసఙ్ఖాతి సత్తానం సంసారే పపఞ్చేన్తి చిరాయన్తీతి పపఞ్చా, తణ్హామానదిట్ఠియో, యస్స వా ఉప్పన్నా, తం ‘‘రత్తో’’తి వా ‘‘మత్తో’’తి వా ‘‘మిచ్ఛాదిట్ఠినివిట్ఠో’’తి వా పపఞ్చేన్తి బ్యఞ్జేన్తీతి పపఞ్చా, సఙ్ఖా వుచ్చతి కోట్ఠాసో, పపఞ్చావ సఙ్ఖా పపఞ్చసఙ్ఖా, పపఞ్చకోట్ఠాసాతి అత్థో, తణ్హామానదిట్ఠియోతి వుత్తం హోతి. థేయ్యచిత్తసఙ్ఖాతోతి ‘‘థేయ్యచిత్తో’’తి కథితో. ఏకో చిత్తకోట్ఠాసోతి విస్సాసతావకాలికాదిగ్గాహవసప్పవత్తఅథేయ్యచిత్తకోట్ఠాసతో అఞ్ఞో చిత్తకోట్ఠాసో. థేయ్యసఙ్ఖాతేనాతి థేయ్యభూతచిత్తకోట్ఠాసేన. యది ఏవం అథ కస్మా ఏతస్స విభఙ్గే ‘‘థేయ్యచిత్తో అవహరణచిత్తో’’తి (పారా॰ ౯౨) వుత్తన్తి ఆహ ‘‘యో చా’’తిఆది. బ్యఞ్జనం అనాదియిత్వాతి బ్యఞ్జనే ఆదరం అకత్వాతి అత్థో, సద్దత్థమనపేక్ఖిత్వాతి వుత్తం హోతి. అత్థమేవాతి భావత్థమేవ.
Adinnanti (pārā. aṭṭha. 92) dantaponasikkhāpade attano santakampi appaṭiggahitakaṃ kappiyaṃ ajjhoharaṇīyaṃ vuccati, idha pana yaṃ kiñci parapariggahitaṃ sasāmikaṃ bhaṇḍaṃ, tadetaṃ tehi sāmikehi kāyena vā vācāya vā na dinnanti adinnaṃ. Avahārappahonakameva pana dassetuṃ ‘‘aññassa manussajātikassa santaka’’nti vuttaṃ. Saṅkhāsaddasseva ta-kārena vaḍḍhetvā vuttattā ‘‘saṅkhā saṅkhātanti atthato eka’’nti vuttaṃ. Tattha atthato ekanti padatthato ekaṃ, anatthantaranti vuttaṃ hoti. Koṭṭhāsassetaṃ nāmaṃ bhāgato saṅkhāyati upaṭṭhātīti katvā. Papañcasaṅkhāti sattānaṃ saṃsāre papañcenti cirāyantīti papañcā, taṇhāmānadiṭṭhiyo, yassa vā uppannā, taṃ ‘‘ratto’’ti vā ‘‘matto’’ti vā ‘‘micchādiṭṭhiniviṭṭho’’ti vā papañcenti byañjentīti papañcā, saṅkhā vuccati koṭṭhāso, papañcāva saṅkhā papañcasaṅkhā, papañcakoṭṭhāsāti attho, taṇhāmānadiṭṭhiyoti vuttaṃ hoti. Theyyacittasaṅkhātoti ‘‘theyyacitto’’ti kathito. Eko cittakoṭṭhāsoti vissāsatāvakālikādiggāhavasappavattaatheyyacittakoṭṭhāsato añño cittakoṭṭhāso. Theyyasaṅkhātenāti theyyabhūtacittakoṭṭhāsena. Yadi evaṃ atha kasmā etassa vibhaṅge ‘‘theyyacitto avaharaṇacitto’’ti (pārā. 92) vuttanti āha ‘‘yo cā’’tiādi. Byañjanaṃ anādiyitvāti byañjane ādaraṃ akatvāti attho, saddatthamanapekkhitvāti vuttaṃ hoti. Atthamevāti bhāvatthameva.
తే పన అవహారాతి తే పఞ్చవీసతి అవహారా. సవిఞ్ఞాణకావిఞ్ఞాణకవసేన నానావిధో భణ్డో ఏతస్స పఞ్చకస్సాతి నానాభణ్డం, పఞ్చన్నం అవహారానం సమూహో పఞ్చకం, పఞ్చపరిమాణమస్సాతి వా పఞ్చకం, నానాభణ్డమేవ పఞ్చకం నానాభణ్డపఞ్చకం. సవిఞ్ఞాణకవసేన ఏకో భణ్డో ఏతస్సాతి ఏకభణ్డం. సేసం వుత్తనయమేవ. సాహత్థికోవ పఞ్చకం సాహత్థికపఞ్చకం. ఆదిపదవసేన చేతం నామం కుసలాదిత్తికస్స కుసలత్తికవోహారో వియ. తస్మా సాహత్థికాదిపఞ్చకన్తి అత్థతో దట్ఠబ్బం. ఏస నయో సేసేసు పఞ్చకద్వయేసు. ఏతస్సేవాతి ‘‘ఆదియేయ్యా’’తి ఏతస్సేవ మాతికాపదస్స. ఇమేసం పదానం వసేనాతి ఇమేసం పఞ్చన్నం పదానం వసేన. ఏత్థ చ పఠమపదం అభియోగవసేన వుత్తం, దుతియపదం అఞ్ఞేసం భణ్డం హరన్తస్స గచ్ఛతో వసేన, తతియపదం ఉపనిక్ఖిత్తభణ్డవసేన, చతుత్థం సవిఞ్ఞాణకవసేన, పఞ్చమం థలే నిక్ఖిత్తాదివసేన వుత్తన్తి వేదితబ్బం.
Te pana avahārāti te pañcavīsati avahārā. Saviññāṇakāviññāṇakavasena nānāvidho bhaṇḍo etassa pañcakassāti nānābhaṇḍaṃ, pañcannaṃ avahārānaṃ samūho pañcakaṃ, pañcaparimāṇamassāti vā pañcakaṃ, nānābhaṇḍameva pañcakaṃ nānābhaṇḍapañcakaṃ. Saviññāṇakavasena eko bhaṇḍo etassāti ekabhaṇḍaṃ. Sesaṃ vuttanayameva. Sāhatthikova pañcakaṃ sāhatthikapañcakaṃ. Ādipadavasena cetaṃ nāmaṃ kusalādittikassa kusalattikavohāro viya. Tasmā sāhatthikādipañcakanti atthato daṭṭhabbaṃ. Esa nayo sesesu pañcakadvayesu. Etassevāti ‘‘ādiyeyyā’’ti etasseva mātikāpadassa. Imesaṃ padānaṃ vasenāti imesaṃ pañcannaṃ padānaṃ vasena. Ettha ca paṭhamapadaṃ abhiyogavasena vuttaṃ, dutiyapadaṃ aññesaṃ bhaṇḍaṃ harantassa gacchato vasena, tatiyapadaṃ upanikkhittabhaṇḍavasena, catutthaṃ saviññāṇakavasena, pañcamaṃ thale nikkhittādivasena vuttanti veditabbaṃ.
ఇదాని నేసం అత్థయోజనం దస్సేతుం ‘‘తత్థా’’తిఆదిమాహ. తత్థ తత్థాతి తేసు ద్వీసు పఞ్చకేసు. ఇతరన్తి ఏకభణ్డపఞ్చకం. ఆరామన్తి పుప్ఫారామఫలారామం. అభియుఞ్జతీతి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౧౦౨) పరసన్తకం ‘‘మమ సన్తకోవ అయ’’న్తి ముసా భణిత్వా అభియుఞ్జతి చోదేతి, అట్టం కరోతీతి అత్థో. సమ్పజానముసావాదేపి అదిన్నాదానస్స పుబ్బపయోగత్తా దుక్కటన్తి ఆహ ‘‘ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి, దుక్కటసఙ్ఖాతా ఆపత్తి భవేయ్యాతి అత్థో. అథ వా దుక్కటసఞ్ఞితస్స వీతిక్కమస్స ఆపజ్జనన్తి అత్థో. ఏస నయో ‘‘ఆపత్తి థుల్లచ్చయస్సా’’తిఆదీసు. సామికస్స విమతిం ఉప్పాదేతీతి వినిచ్ఛయకుసలతాయ, బలవనిస్సితాదిభావేన వా ఆరామసామికస్స సంసయం జనేతి. కథం? తఞ్హి తథా వినిచ్ఛయప్పసుతం దిస్వా సామికో చిన్తేతి ‘‘సక్ఖిస్సామి ను ఖో అహం ఇమం ఆరామం అత్తనో కాతుం, న సక్ఖిస్సామి ను ఖో’’తి. ఏవం తస్స విమతి ఉప్పజ్జమానా తేన ఉప్పాదితా హోతి. ధురం నిక్ఖిపతీతి యదా పన సామికో ‘‘అయం థద్ధో కక్ఖళో జీవితబ్రహ్మచరియన్తరాయమ్పి మే కరేయ్య, అలం దాని మయ్హం ఇమినా ఆరామేనా’’తి ధురం నిక్ఖిపతి, ఉస్సాహం ఠపేతి, అత్తనో సన్తకకరణే నిరుస్సాహో హోతీతి అత్థో. ఆపత్తి పారాజికస్స సచే సయమ్పి కతధురనిక్ఖేపో చాతి అధిప్పాయో. అథ పన సామికేన ధురే నిక్ఖిత్తేపి అభియుఞ్జకో ధురం అనిక్ఖిపిత్వావ ‘‘ఇమం సుట్ఠు పీళేత్వా మమ ఆణాపవత్తిం దస్సేత్వా కిఙ్కారప్పటిస్సావిభావే ఠపేత్వా దస్సామీ’’తి దాతబ్బభావే సఉస్సాహో, రక్ఖతి తావ. అథాపి అభియుఞ్జకో అచ్ఛిన్దిత్వా ‘‘న దాని ఇమం ఇమస్స దస్సామీ’’తి ధురం నిక్ఖిపతి, సామికో పన ధురం న నిక్ఖిపతి, పక్ఖం పరియేసతి, కాలం ఆగమేతి, ‘‘లజ్జిపరిసం తావ లభామి, పచ్ఛా జానిస్సామీ’’తి గహణేయేవ సఉస్సాహో హోతి, రక్ఖతియేవ. యదా పన ‘‘సోపి న దస్సామీ’’తి, ‘‘సామికోపి న లచ్ఛామీ’’తి ఏవం ఉభో ధురం నిక్ఖిపన్తి, తదా అభియుఞ్జకస్స పారాజికం.
Idāni nesaṃ atthayojanaṃ dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādimāha. Tattha tatthāti tesu dvīsu pañcakesu. Itaranti ekabhaṇḍapañcakaṃ. Ārāmanti pupphārāmaphalārāmaṃ. Abhiyuñjatīti (pārā. aṭṭha. 1.102) parasantakaṃ ‘‘mama santakova aya’’nti musā bhaṇitvā abhiyuñjati codeti, aṭṭaṃ karotīti attho. Sampajānamusāvādepi adinnādānassa pubbapayogattā dukkaṭanti āha ‘‘āpattidukkaṭassā’’ti, dukkaṭasaṅkhātā āpatti bhaveyyāti attho. Atha vā dukkaṭasaññitassa vītikkamassa āpajjananti attho. Esa nayo ‘‘āpatti thullaccayassā’’tiādīsu. Sāmikassa vimatiṃ uppādetīti vinicchayakusalatāya, balavanissitādibhāvena vā ārāmasāmikassa saṃsayaṃ janeti. Kathaṃ? Tañhi tathā vinicchayappasutaṃ disvā sāmiko cinteti ‘‘sakkhissāmi nu kho ahaṃ imaṃ ārāmaṃ attano kātuṃ, na sakkhissāmi nu kho’’ti. Evaṃ tassa vimati uppajjamānā tena uppāditā hoti. Dhuraṃ nikkhipatīti yadā pana sāmiko ‘‘ayaṃ thaddho kakkhaḷo jīvitabrahmacariyantarāyampi me kareyya, alaṃ dāni mayhaṃ iminā ārāmenā’’ti dhuraṃ nikkhipati, ussāhaṃ ṭhapeti, attano santakakaraṇe nirussāho hotīti attho. Āpatti pārājikassa sace sayampi katadhuranikkhepo cāti adhippāyo. Atha pana sāmikena dhure nikkhittepi abhiyuñjako dhuraṃ anikkhipitvāva ‘‘imaṃ suṭṭhu pīḷetvā mama āṇāpavattiṃ dassetvā kiṅkārappaṭissāvibhāve ṭhapetvā dassāmī’’ti dātabbabhāve saussāho, rakkhati tāva. Athāpi abhiyuñjako acchinditvā ‘‘na dāni imaṃ imassa dassāmī’’ti dhuraṃ nikkhipati, sāmiko pana dhuraṃ na nikkhipati, pakkhaṃ pariyesati, kālaṃ āgameti, ‘‘lajjiparisaṃ tāva labhāmi, pacchā jānissāmī’’ti gahaṇeyeva saussāho hoti, rakkhatiyeva. Yadā pana ‘‘sopi na dassāmī’’ti, ‘‘sāmikopi na lacchāmī’’ti evaṃ ubho dhuraṃ nikkhipanti, tadā abhiyuñjakassa pārājikaṃ.
అఞ్ఞస్స భణ్డం హరన్తోతి వేతనేన వా మిత్తభావేన వా అఞ్ఞస్స భణ్డం హరన్తో. సీసే భారన్తి సీసే ఠితభారం. సీసస్స తావ పురిమగలే గలవాటకో, పిట్ఠిగలే కేసఞ్చి కేసన్తే ఆవట్టో హోతి, గలస్సేవ ఉభోసు పస్సేసు కేసఞ్చి కేసా ఓరుయ్హ జాయన్తి, యే ‘‘కణ్ణచూళికా’’తి వుచ్చన్తి, తేసం అధోభాగో చాతి అయం హేట్ఠిమకో పరిచ్ఛేదో, తతో ఉపరి సీసం, ఏత్థన్తరే ఠితభారన్తి వుత్తం హోతి. ఖన్ధం ఓరోపేతీతి ఉభోసు పస్సేసు కణ్ణచూళికాహి పట్ఠాయ హేట్ఠా, కప్పరేహి పట్ఠాయ ఉపరి, పిట్ఠిగలావట్టతో చ గలవాటకతో చ పట్ఠాయ హేట్ఠా, పిట్ఠివేమజ్ఝావట్టతో చ ఉరపరిచ్ఛేదమజ్ఝే, హదయావాటకతో చ పట్ఠాయ ఉపరి ఖన్ధో, తం ఓరోపేతి.
Aññassa bhaṇḍaṃ harantoti vetanena vā mittabhāvena vā aññassa bhaṇḍaṃ haranto. Sīse bhāranti sīse ṭhitabhāraṃ. Sīsassa tāva purimagale galavāṭako, piṭṭhigale kesañci kesante āvaṭṭo hoti, galasseva ubhosu passesu kesañci kesā oruyha jāyanti, ye ‘‘kaṇṇacūḷikā’’ti vuccanti, tesaṃ adhobhāgo cāti ayaṃ heṭṭhimako paricchedo, tato upari sīsaṃ, etthantare ṭhitabhāranti vuttaṃ hoti. Khandhaṃ oropetīti ubhosu passesu kaṇṇacūḷikāhi paṭṭhāya heṭṭhā, kapparehi paṭṭhāya upari, piṭṭhigalāvaṭṭato ca galavāṭakato ca paṭṭhāya heṭṭhā, piṭṭhivemajjhāvaṭṭato ca uraparicchedamajjhe, hadayāvāṭakato ca paṭṭhāya upari khandho, taṃ oropeti.
అయం పనేత్థ వినిచ్ఛయో – యో భిక్ఖు ‘‘ఇదం గహేత్వా ఏత్థ యాహీ’’తి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౧౦౧) సామికేహి అనాణత్తో సయమేవ ‘‘మయ్హం ఇదం నామ దేథ, అహం వో భణ్డం వహామీ’’తి తేసం భణ్డం సీసేన ఆదాయ గచ్ఛన్తో థేయ్యచిత్తేన తం భణ్డం ఆమసతి, దుక్కటం. యథావుత్తసీసపరిచ్ఛేదం అనతిక్కమన్తోవ ఇతో చితో చ ఘంసన్తో సారేతిపి పచ్చాసారేతిపి, థుల్లచ్చయం. ఖన్ధం ఓరోపితమత్తే కిఞ్చాపి సామికానం ‘‘వహతూ’’తి చిత్తం అత్థి, తేహి పన అనాణత్తత్తా పారాజికం. ఖన్ధం పన అనోరోపేత్వాపి సీసతో కేసగ్గమత్తమ్పి చావేన్తస్స పారాజికం. యమకభారస్స పన ఏకో భాగో సీసే పతిట్ఠాతి, ఏకో పిట్ఠియం, తత్థ ద్విన్నం ఠానానం వసేన వినిచ్ఛయో వేదితబ్బో. అయం పన సుద్ధసీసభారస్సేవ వసేన వుత్తో. యో చాయం సీసభారే వుత్తో, ఖన్ధభారాదీసుపి అయమేవ వినిచ్ఛయో వేదితబ్బో.
Ayaṃ panettha vinicchayo – yo bhikkhu ‘‘idaṃ gahetvā ettha yāhī’’ti (pārā. aṭṭha. 1.101) sāmikehi anāṇatto sayameva ‘‘mayhaṃ idaṃ nāma detha, ahaṃ vo bhaṇḍaṃ vahāmī’’ti tesaṃ bhaṇḍaṃ sīsena ādāya gacchanto theyyacittena taṃ bhaṇḍaṃ āmasati, dukkaṭaṃ. Yathāvuttasīsaparicchedaṃ anatikkamantova ito cito ca ghaṃsanto sāretipi paccāsāretipi, thullaccayaṃ. Khandhaṃ oropitamatte kiñcāpi sāmikānaṃ ‘‘vahatū’’ti cittaṃ atthi, tehi pana anāṇattattā pārājikaṃ. Khandhaṃ pana anoropetvāpi sīsato kesaggamattampi cāventassa pārājikaṃ. Yamakabhārassa pana eko bhāgo sīse patiṭṭhāti, eko piṭṭhiyaṃ, tattha dvinnaṃ ṭhānānaṃ vasena vinicchayo veditabbo. Ayaṃ pana suddhasīsabhārasseva vasena vutto. Yo cāyaṃ sīsabhāre vutto, khandhabhārādīsupi ayameva vinicchayo veditabbo.
ఉపనిక్ఖిత్తం భణ్డన్తి సఙ్గోపనత్థాయ అత్తనో హత్థే పరేహి ఠపితభణ్డం. అహం న గణ్హామీతి సమ్బన్ధో. అతీతత్థే చేతం వత్తమానవచనం, నాహం గహేసిన్తి అత్థో. దుక్కటం (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౧౧౧) సమ్పజానముసావాదేపి అదిన్నాదానస్స పుబ్బపయోగత్తా. ‘‘కిం తుమ్హే భణథ, నేవిదం మయ్హం అనురూపం, న తుమ్హాక’’న్తిఆదీని వదన్తస్సాపి దుక్కటమేవ. సామికస్స విమతిం ఉప్పాదేతీతి ‘‘రహో మయా ఏతస్స హత్థే ఠపితం, న అఞ్ఞో కోచి జానాతి, దస్సతి ను ఖో మే, నో’’తి సామికస్స విమతిం ఉప్పాదేతి. ధురం నిక్ఖిపతీతి తస్స ఫరుసాదిభావం దిస్వా ఉస్సాహం ఠపేతి. తత్ర సచాయం భిక్ఖు ‘‘కిలమేత్వా నం దస్సామీ’’తి దానే సఉస్సాహో, రక్ఖతి తావ. సచే సో దానే నిరుస్సాహో, భణ్డసామికో పన గహణే సఉస్సాహో, రక్ఖతేవ. యది పన సో తస్మిం దానే నిరుస్సాహో, భణ్డసామికోపి ‘‘న మయ్హం దస్సతీ’’తి ధురం నిక్ఖిపతి, ఏవం ఉభిన్నం ధురనిక్ఖేపేన భిక్ఖునో పారాజికం. యదిపి ముఖేన ‘‘దస్సామీ’’తి వదతి, చిత్తేన పన అదాతుకామో, ఏవమ్పి సామికస్స ధురనిక్ఖేపేన భిక్ఖునో పారాజికం.
Upanikkhittaṃ bhaṇḍanti saṅgopanatthāya attano hatthe parehi ṭhapitabhaṇḍaṃ. Ahaṃ na gaṇhāmīti sambandho. Atītatthe cetaṃ vattamānavacanaṃ, nāhaṃ gahesinti attho. Dukkaṭaṃ (pārā. aṭṭha. 1.111) sampajānamusāvādepi adinnādānassa pubbapayogattā. ‘‘Kiṃ tumhe bhaṇatha, nevidaṃ mayhaṃ anurūpaṃ, na tumhāka’’ntiādīni vadantassāpi dukkaṭameva. Sāmikassa vimatiṃ uppādetīti ‘‘raho mayā etassa hatthe ṭhapitaṃ, na añño koci jānāti, dassati nu kho me, no’’ti sāmikassa vimatiṃ uppādeti. Dhuraṃ nikkhipatīti tassa pharusādibhāvaṃ disvā ussāhaṃ ṭhapeti. Tatra sacāyaṃ bhikkhu ‘‘kilametvā naṃ dassāmī’’ti dāne saussāho, rakkhati tāva. Sace so dāne nirussāho, bhaṇḍasāmiko pana gahaṇe saussāho, rakkhateva. Yadi pana so tasmiṃ dāne nirussāho, bhaṇḍasāmikopi ‘‘na mayhaṃ dassatī’’ti dhuraṃ nikkhipati, evaṃ ubhinnaṃ dhuranikkhepena bhikkhuno pārājikaṃ. Yadipi mukhena ‘‘dassāmī’’ti vadati, cittena pana adātukāmo, evampi sāmikassa dhuranikkhepena bhikkhuno pārājikaṃ.
సహభణ్డహారకం నేస్సామీతి ‘‘సహభణ్డహారకం భణ్డం నేస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా. పఠమం పాదం అతిక్కామేతీతి భణ్డహారకం తజ్జేత్వా తస్స గమనపథం వారేత్వా అత్తనా రుచితమగ్గం ఏకపాదం అతిక్కామేతి. థలట్ఠన్తి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౯౫) థలే నిక్ఖిత్తం, భూమితలే వా పాసాణపబ్బతతలాదీసు వా యత్థ కత్థచి పటిచ్ఛన్నే వా అప్పటిచ్ఛన్నే వా ఠపితన్తి అత్థో. ఫన్దాపేతి, థుల్లచ్చయన్తి యో ఫన్దాపేతి , తస్స పయోగే పయోగే థుల్లచ్చయం, ఆమసనే దుక్కటం, ఫన్దాపనే థుల్లచ్చయఞ్చ విసుం విసుం థేయ్యచిత్తేన ఆమసనఫన్దాపనపయోగే కరోన్తస్సేవ హోతి. ‘‘ఏకపయోగేన గణ్హన్తస్స పన ఉద్ధారే పారాజికమేవ, న దుక్కటథుల్లచ్చయానీ’’తి వదన్తి. ఠానాతి ఠితట్ఠానతో. సచే తం థలట్ఠం రాసికతం హోతి, అన్తోకుమ్భియం భాజనగతకరణముట్ఠిచ్ఛేదనవినిచ్ఛయేన వినిచ్ఛినితబ్బం. సచే ఏకాబద్ధం సిలేసనియ్యాసాది, పక్కమధుఫాణితవినిచ్ఛయేన వినిచ్ఛినితబ్బం. సచే గరుకం హోతి భారబద్ధం లోహపిణ్డితేలమధుఘటాది వా, కుమ్భియం ఠానాచావనవినిచ్ఛయేన వినిచ్ఛినితబ్బం. సఙ్ఖలికాబద్ధస్స చ ఠానభేదో సల్లక్ఖేతబ్బో. పత్థరిత్వా ఠపితం పన పావారత్థరణకటసారకాదిం ఉజుకం గహేత్వా ఆకడ్ఢతి, పారిమన్తే ఓరిమన్తేన ఫుట్ఠోకాసం అతిక్కన్తే పారాజికం. తథేవ గహేత్వా పరతో పేల్లతి, పారిమన్తే ఫుట్ఠోకాసం ఓరిమన్తే అతిక్కన్తే పారాజికం. వామతో వా దక్ఖిణతో వా అపనామేన్తస్స వామన్తేన వా దక్ఖిణన్తేన వా ఫుట్ఠోకాసం దక్ఖిణన్తే వా వామన్తే వా అతిక్కన్తే పారాజికం. వేఠేత్వా ఉద్ధరతి, కేసగ్గమత్తం ఆకాసగతం కరోన్తస్స పారాజికం.
Sahabhaṇḍahārakaṃnessāmīti ‘‘sahabhaṇḍahārakaṃ bhaṇḍaṃ nessāmī’’ti cintetvā. Paṭhamaṃ pādaṃ atikkāmetīti bhaṇḍahārakaṃ tajjetvā tassa gamanapathaṃ vāretvā attanā rucitamaggaṃ ekapādaṃ atikkāmeti. Thalaṭṭhanti (pārā. aṭṭha. 1.95) thale nikkhittaṃ, bhūmitale vā pāsāṇapabbatatalādīsu vā yattha katthaci paṭicchanne vā appaṭicchanne vā ṭhapitanti attho. Phandāpeti, thullaccayanti yo phandāpeti , tassa payoge payoge thullaccayaṃ, āmasane dukkaṭaṃ, phandāpane thullaccayañca visuṃ visuṃ theyyacittena āmasanaphandāpanapayoge karontasseva hoti. ‘‘Ekapayogena gaṇhantassa pana uddhāre pārājikameva, na dukkaṭathullaccayānī’’ti vadanti. Ṭhānāti ṭhitaṭṭhānato. Sace taṃ thalaṭṭhaṃ rāsikataṃ hoti, antokumbhiyaṃ bhājanagatakaraṇamuṭṭhicchedanavinicchayena vinicchinitabbaṃ. Sace ekābaddhaṃ silesaniyyāsādi, pakkamadhuphāṇitavinicchayena vinicchinitabbaṃ. Sace garukaṃ hoti bhārabaddhaṃ lohapiṇḍitelamadhughaṭādi vā, kumbhiyaṃ ṭhānācāvanavinicchayena vinicchinitabbaṃ. Saṅkhalikābaddhassa ca ṭhānabhedo sallakkhetabbo. Pattharitvā ṭhapitaṃ pana pāvārattharaṇakaṭasārakādiṃ ujukaṃ gahetvā ākaḍḍhati, pārimante orimantena phuṭṭhokāsaṃ atikkante pārājikaṃ. Tatheva gahetvā parato pellati, pārimante phuṭṭhokāsaṃ orimante atikkante pārājikaṃ. Vāmato vā dakkhiṇato vā apanāmentassa vāmantena vā dakkhiṇantena vā phuṭṭhokāsaṃ dakkhiṇante vā vāmante vā atikkante pārājikaṃ. Veṭhetvā uddharati, kesaggamattaṃ ākāsagataṃ karontassa pārājikaṃ.
సకో హత్థో సహత్థో, తేన నిబ్బత్తో, తస్స వా సమ్బన్ధీతి సాహత్థికో, అవహారో. ఆణాపనం ఆణత్తి, తాయ ఆణత్తియా నిబ్బత్తో అవహారో ఆణత్తికో. నిస్సజ్జనం నిస్సగ్గో, సుఙ్కఘాతట్ఠానే, పరికప్పితోకాసే చ ఠత్వా భణ్డస్స బహి నిపాతనం, నిస్సగ్గోవ నిస్సగ్గియో. కిరియాసిద్ధితో పురేతరమేవ పారాజికాపత్తిసఙ్ఖాతం అత్థం సాధేతీతి అత్థసాధకో. ధురస్స ఆలయసఙ్ఖాతస్స భారస్స నిక్ఖిపనం పరిచ్చజనం నిరుస్సాహభావాపజ్జనం ధురనిక్ఖేపో. ఇదాని బ్యఞ్జనే ఆదరం అకత్వా తేసం అత్థమత్తమేవ దస్సేన్తో ‘‘తత్థ సాహత్థికో నామా’’తిఆదిమాహ. సహత్థాతి సహత్థేన. కరణత్థే హి ఇదం నిస్సక్కవచనం. ‘‘అసుకస్స భణ్డం అవహరా’’తి అఞ్ఞం ఆణాపేతీతి ఏత్థాపి ఆణత్తిక్ఖణే ఏవ ఆపత్తి దట్ఠబ్బా. యది ఏవం ఇమస్స, అత్థసాధకస్స చ కో విసేసోతి? తం ఖణం ఏవ గహణే నియుఞ్జనం ఆణత్తికపయోగో, కాలన్తరేన గహణత్థం నియోగో అత్థసాధకోతి (సారత్థ॰ టీ॰ ౨.౯౨; వి॰ వి॰ టీ॰ ౧.౯౨) అయమేతేసం విసేసోతి. తేనేవాహ ‘‘అసుకస్స భణ్డం యదా సక్కోసి, తదా తం అవహరాతి ఆణాపేతీ’’తి.
Sako hattho sahattho, tena nibbatto, tassa vā sambandhīti sāhatthiko, avahāro. Āṇāpanaṃ āṇatti, tāya āṇattiyā nibbatto avahāro āṇattiko. Nissajjanaṃ nissaggo, suṅkaghātaṭṭhāne, parikappitokāse ca ṭhatvā bhaṇḍassa bahi nipātanaṃ, nissaggova nissaggiyo. Kiriyāsiddhito puretarameva pārājikāpattisaṅkhātaṃ atthaṃ sādhetīti atthasādhako. Dhurassa ālayasaṅkhātassa bhārassa nikkhipanaṃ pariccajanaṃ nirussāhabhāvāpajjanaṃ dhuranikkhepo. Idāni byañjane ādaraṃ akatvā tesaṃ atthamattameva dassento ‘‘tattha sāhatthiko nāmā’’tiādimāha. Sahatthāti sahatthena. Karaṇatthe hi idaṃ nissakkavacanaṃ. ‘‘Asukassa bhaṇḍaṃ avaharā’’ti aññaṃ āṇāpetīti etthāpi āṇattikkhaṇe eva āpatti daṭṭhabbā. Yadi evaṃ imassa, atthasādhakassa ca ko visesoti? Taṃ khaṇaṃ eva gahaṇe niyuñjanaṃ āṇattikapayogo, kālantarena gahaṇatthaṃ niyogo atthasādhakoti (sārattha. ṭī. 2.92; vi. vi. ṭī. 1.92) ayametesaṃ visesoti. Tenevāha ‘‘asukassa bhaṇḍaṃ yadā sakkosi, tadā taṃ avaharāti āṇāpetī’’ti.
సుఙ్కఘాతపరికప్పితోకాసానన్తి సుఙ్కఘాతఞ్చ పరికప్పితోకాసో చ సుఙ్కఘాతపరికప్పితోకాసా, తేసం. తత్థ సుఙ్కఘాతన్తి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౧౧౩) రుక్ఖపబ్బతాదిసఞ్ఞాణేన నియమితస్స సుఙ్కట్ఠానస్సేతం అధివచనం. తఞ్హి యస్మా తతో రాజదేయ్యభాగం సుఙ్కం అదత్వా నీహరన్తా రఞ్ఞో సుఙ్కం హనన్తి వినాసేన్తి, తస్మా ‘‘సుఙ్కఘాత’’న్తి వుత్తం.
Suṅkaghātaparikappitokāsānanti suṅkaghātañca parikappitokāso ca suṅkaghātaparikappitokāsā, tesaṃ. Tattha suṅkaghātanti (pārā. aṭṭha. 1.113) rukkhapabbatādisaññāṇena niyamitassa suṅkaṭṭhānassetaṃ adhivacanaṃ. Tañhi yasmā tato rājadeyyabhāgaṃ suṅkaṃ adatvā nīharantā rañño suṅkaṃ hananti vināsenti, tasmā ‘‘suṅkaghāta’’nti vuttaṃ.
కోచి పరపరివేణాదీని పవిట్ఠో కిఞ్చి లోభనేయ్యభణ్డం దిస్వా ద్వారప్పముఖాదివసేన యం ఠానం ‘‘సచే మం ఏత్థన్తరే పస్సిస్సన్తి, దట్ఠుకామతాయ గహేత్వా విచరన్తో వియ దస్సామి, నో చే పస్సిస్సన్తి, హరిస్సామీ’’తి పరికప్పేతి, అయం పరికప్పితోకాసో. ఆణత్తిక్ఖణేయేవ పారాజికన్తి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౧౨౧) అత్థసాధకచేతనాక్ఖణేయేవ పారాజికం. సచేపి అవహారకో సట్ఠివస్సాతిక్కమేనపి తం భణ్డం అవహరతి, ఆణాపకో చ అన్తరాయేవ కాలం కరోతి, హీనాయ వా ఆవత్తతి, అస్సమణోవ హుత్వా కాలం వా కరిస్సతి, హీనాయ వా ఆవత్తిస్సతి, అవహారకస్స పన అవహారక్ఖణేయేవ పారాజికం. పాదగ్ఘనకతేలన్తి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౯౪) ఏత్థ పాదో నామ కహాపణస్స చతుత్థో భాగో, తం అగ్ఘతీతి పాదగ్ఘనకం, పాదగ్ఘనకఞ్చ తం తేలఞ్చాతి పాదగ్ఘనకతేలం. ఉపాహనా ఆది యేసం వత్థూనం తాని ఉపాహనాదీని. ఆదిసద్దేన దుకూలసాటకచమ్మక్ఖణ్డాదీనం గహణం. పక్ఖిపతీతి థేయ్యచిత్తేన పక్ఖిపతి. తేనాహ ‘‘హత్థతో ముత్తమత్తేయేవ పారాజిక’’న్తి సచే పన అత్తనోపి కుమ్భియం అఞ్ఞో సప్పిం వా తేలం వా ఆకిరతి, తత్ర చాయం థేయ్యచిత్తేన తేలపివనకం భణ్డం పక్ఖిపతి, వుత్తనయేనేవ పారాజికం.
Koci parapariveṇādīni paviṭṭho kiñci lobhaneyyabhaṇḍaṃ disvā dvārappamukhādivasena yaṃ ṭhānaṃ ‘‘sace maṃ etthantare passissanti, daṭṭhukāmatāya gahetvā vicaranto viya dassāmi, no ce passissanti, harissāmī’’ti parikappeti, ayaṃ parikappitokāso. Āṇattikkhaṇeyeva pārājikanti (pārā. aṭṭha. 1.121) atthasādhakacetanākkhaṇeyeva pārājikaṃ. Sacepi avahārako saṭṭhivassātikkamenapi taṃ bhaṇḍaṃ avaharati, āṇāpako ca antarāyeva kālaṃ karoti, hīnāya vā āvattati, assamaṇova hutvā kālaṃ vā karissati, hīnāya vā āvattissati, avahārakassa pana avahārakkhaṇeyeva pārājikaṃ. Pādagghanakatelanti (pārā. aṭṭha. 1.94) ettha pādo nāma kahāpaṇassa catuttho bhāgo, taṃ agghatīti pādagghanakaṃ, pādagghanakañca taṃ telañcāti pādagghanakatelaṃ. Upāhanā ādi yesaṃ vatthūnaṃ tāni upāhanādīni. Ādisaddena dukūlasāṭakacammakkhaṇḍādīnaṃ gahaṇaṃ. Pakkhipatīti theyyacittena pakkhipati. Tenāha ‘‘hatthato muttamatteyeva pārājika’’nti sace pana attanopi kumbhiyaṃ añño sappiṃ vā telaṃ vā ākirati, tatra cāyaṃ theyyacittena telapivanakaṃ bhaṇḍaṃ pakkhipati, vuttanayeneva pārājikaṃ.
కాయేన వా వాచాయ వా పయుఞ్జనం ఆణాపనం పయోగో, ఆణత్తస్స భణ్డగ్గహణతో పుబ్బత్తా పుబ్బో, ఇతి పుబ్బో చ సో పయోగో చాతి పుబ్బపయోగో. పయోగేన సహ వత్తమానో అవహారో సహపయోగో. సమం ఏకీ హుత్వా విదహిత్వా మన్తేత్వా అవహరణం సంవిధావహారో, అఞ్ఞమఞ్ఞం సఞ్ఞుప్పత్తియా కతావహారోతి వుత్తం హోతి. పుబ్బణ్హాదికాలపరిచ్ఛేదేన సఞ్జాననం సఙ్కేతో, తస్స కమ్మం సఙ్కేతకమ్మం. నిమిత్తస్స కమ్మం నిమిత్తకమ్మం, సఞ్ఞుప్పాదనత్థం కస్సచి నిమిత్తస్స కరణన్తి అత్థో. తత్థాతి యథావుత్తేసు పుబ్బపయోగాదీసు పఞ్చసు. ఖిలాదీని సఙ్కామేత్వా ఖేత్తాదిగ్గహణవసేనాతి ఖిలం, రజ్జుం, వతిం, మరియాదం వా పాకారం వా సఙ్కామేత్వా ఖేత్తగ్గహణవసేన, ఖిలం, రజ్జుం, వతిం, మరియాదం వా పాకారం వా సఙ్కామేత్వా వత్థుగ్గహణవసేన. సచే పన ద్వీహి ఖిలేహి గహేతబ్బం హోతి, పఠమే ఖిలే థుల్లచ్చయం, దుతియే పారాజికం (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౧౦౪). సచే తీహి గహేతబ్బం హోతి, పఠమే దుక్కటం, దుతియే థుల్లచ్చయం, తతియే పారాజికం. ఏవం బహుకేసుపి అవసానే ద్వే ఠపేత్వా పురిమేహి దుక్కటం, అవసానే ద్విన్నం ఏకేన థుల్లచ్చయం , ఇతరేన పారాజికం. రజ్జుపసారణాదీసుపి ఏసేవ నయో. యం పన సమన్తపాసాదికాయం ‘‘తఞ్చ ఖో సామికానం ధురనిక్ఖేపేనా’’తి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౧౦౪) వుత్తం, తం ‘‘ఖేత్తం అభియుఞ్జతి, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తిఆది (పారా॰ ౧౦౪) -అధికారే వుత్తత్తా అభియోగవసేన గహణం సన్ధాయాతి దట్ఠబ్బం. సంవిదహిత్వాతి ఏతస్సేవ వేవచనం. సంమన్తయిత్వాతి ఏకచ్ఛన్దతాయ ఏకజ్ఝాసయతాయ భణిత్వాతి అత్థో. ఇమస్మిం అవహారే అసమ్మోహత్థం ‘‘ఏవం సంవిదహిత్వా గతేసు హీ’’తిఆదిమాహ. సఞ్జాననకమ్మన్తి పుబ్బణ్హాదికాలపరిచ్ఛేదవసేన సఞ్ఞాణకరణం. తేనాహ ‘‘సచే హీ’’తిఆది.
Kāyena vā vācāya vā payuñjanaṃ āṇāpanaṃ payogo, āṇattassa bhaṇḍaggahaṇato pubbattā pubbo, iti pubbo ca so payogo cāti pubbapayogo. Payogena saha vattamāno avahāro sahapayogo. Samaṃ ekī hutvā vidahitvā mantetvā avaharaṇaṃ saṃvidhāvahāro, aññamaññaṃ saññuppattiyā katāvahāroti vuttaṃ hoti. Pubbaṇhādikālaparicchedena sañjānanaṃ saṅketo, tassa kammaṃ saṅketakammaṃ. Nimittassa kammaṃ nimittakammaṃ, saññuppādanatthaṃ kassaci nimittassa karaṇanti attho. Tatthāti yathāvuttesu pubbapayogādīsu pañcasu. Khilādīni saṅkāmetvā khettādiggahaṇavasenāti khilaṃ, rajjuṃ, vatiṃ, mariyādaṃ vā pākāraṃ vā saṅkāmetvā khettaggahaṇavasena, khilaṃ, rajjuṃ, vatiṃ, mariyādaṃ vā pākāraṃ vā saṅkāmetvā vatthuggahaṇavasena. Sace pana dvīhi khilehi gahetabbaṃ hoti, paṭhame khile thullaccayaṃ, dutiye pārājikaṃ (pārā. aṭṭha. 1.104). Sace tīhi gahetabbaṃ hoti, paṭhame dukkaṭaṃ, dutiye thullaccayaṃ, tatiye pārājikaṃ. Evaṃ bahukesupi avasāne dve ṭhapetvā purimehi dukkaṭaṃ, avasāne dvinnaṃ ekena thullaccayaṃ , itarena pārājikaṃ. Rajjupasāraṇādīsupi eseva nayo. Yaṃ pana samantapāsādikāyaṃ ‘‘tañca kho sāmikānaṃ dhuranikkhepenā’’ti (pārā. aṭṭha. 1.104) vuttaṃ, taṃ ‘‘khettaṃ abhiyuñjati, āpatti dukkaṭassā’’tiādi (pārā. 104) -adhikāre vuttattā abhiyogavasena gahaṇaṃ sandhāyāti daṭṭhabbaṃ. Saṃvidahitvāti etasseva vevacanaṃ. Saṃmantayitvāti ekacchandatāya ekajjhāsayatāya bhaṇitvāti attho. Imasmiṃ avahāre asammohatthaṃ ‘‘evaṃ saṃvidahitvā gatesu hī’’tiādimāha. Sañjānanakammanti pubbaṇhādikālaparicchedavasena saññāṇakaraṇaṃ. Tenāha ‘‘sace hī’’tiādi.
ఏత్థ చ ‘‘పురేభత్తం అవహరా’’తి వుత్తే (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౧౧౯) అజ్జ వా పురేభత్తం అవహరతు, స్వే వా, అనాగతే వా సంవచ్ఛరే, నత్థి విసఙ్కేతో, ఉభిన్నమ్పి పారాజికం. సచే పన ‘‘అజ్జ పురేభత్తం అవహరా’’తి వుత్తే స్వే అవహరతి. ‘‘అజ్జా’’తి నియమితం సఙ్కేతం అతిక్కమ్మ పచ్ఛా అవహటం హోతి. సచే ‘‘స్వే పురేభత్తం అవహరా’’తి వుత్తే అజ్జ పురేభత్తం అవహరతి, ‘‘స్వే’’తి నియమితం తం సఙ్కేతం అపత్వా పురే అవహటం హోతి, ఏవం అవహరన్తస్స అవహారకస్సేవ పారాజికం, మూలట్ఠస్స అనాపత్తి. ‘‘స్వేవ పురేభత్త’’న్తి వుత్తే తదహేవ వా, స్వే పచ్ఛాభత్తం వా అవహరన్తోపి తంసఙ్కేతతో పురే చ పచ్ఛా చ అవహరతి. యో పన ఏవంఅకత్వా యథాపరిచ్ఛిన్నకాలమేవ అవహరతి, అయం సఙ్కేతతో అపురే అపచ్ఛా తం అవహరతీతి వేదితబ్బో. ఏస నయో పచ్ఛాభత్తరత్తిన్దివేసుపి, పురిమయామమజ్ఝిమయామపచ్ఛిమయామకాళజుణ్హమాసఉతుసంవచ్ఛరాదివసేనాపి ఏత్థ సఙ్కేతవిసఙ్కేతతా వేదితబ్బా. పరభణ్డావహారసఞ్ఞుప్పాదస్స హేతుత్తా అక్ఖినిఖణాదీనేవ నిమిత్తన్తి అక్ఖినిఖణాదినిమిత్తం, తస్స కరణం అక్ఖినిఖణాదినిమిత్తకరణం. ఆదిసద్దేన భముకుక్ఖేపసీసకమ్పనహత్థలఙ్ఘనపాణిప్పహారఅఙ్గులిఫోటనగీవున్నామనఉక్కాసనాదిఅనేకప్పకారం సఙ్గణ్హాతి. సేసమేత్థ సఙ్కేతకమ్మే వుత్తనయమేవ.
Ettha ca ‘‘purebhattaṃ avaharā’’ti vutte (pārā. aṭṭha. 1.119) ajja vā purebhattaṃ avaharatu, sve vā, anāgate vā saṃvacchare, natthi visaṅketo, ubhinnampi pārājikaṃ. Sace pana ‘‘ajja purebhattaṃ avaharā’’ti vutte sve avaharati. ‘‘Ajjā’’ti niyamitaṃ saṅketaṃ atikkamma pacchā avahaṭaṃ hoti. Sace ‘‘sve purebhattaṃ avaharā’’ti vutte ajja purebhattaṃ avaharati, ‘‘sve’’ti niyamitaṃ taṃ saṅketaṃ apatvā pure avahaṭaṃ hoti, evaṃ avaharantassa avahārakasseva pārājikaṃ, mūlaṭṭhassa anāpatti. ‘‘Sveva purebhatta’’nti vutte tadaheva vā, sve pacchābhattaṃ vā avaharantopi taṃsaṅketato pure ca pacchā ca avaharati. Yo pana evaṃakatvā yathāparicchinnakālameva avaharati, ayaṃ saṅketato apure apacchā taṃ avaharatīti veditabbo. Esa nayo pacchābhattarattindivesupi, purimayāmamajjhimayāmapacchimayāmakāḷajuṇhamāsautusaṃvaccharādivasenāpi ettha saṅketavisaṅketatā veditabbā. Parabhaṇḍāvahārasaññuppādassa hetuttā akkhinikhaṇādīneva nimittanti akkhinikhaṇādinimittaṃ, tassa karaṇaṃ akkhinikhaṇādinimittakaraṇaṃ. Ādisaddena bhamukukkhepasīsakampanahatthalaṅghanapāṇippahāraaṅguliphoṭanagīvunnāmanaukkāsanādianekappakāraṃ saṅgaṇhāti. Sesamettha saṅketakamme vuttanayameva.
థేనో వుచ్చతి చోరో, తస్స భావో థేయ్యం, తేన అవహరణం థేయ్యావహారో. పసయ్హ అభిభవిత్వా అవహరణం పసయ్హావహారో. వత్థసుత్తాదికం పరిచ్ఛిజ్జ కప్పనం పరికప్పో, తేన అవహరణం పరికప్పావహారో. తిణపణ్ణాదీహి పటిచ్ఛన్నస్స అవహారో పటిచ్ఛన్నావహారో. కుసేన అవహారో కుసావహారో. కూటమానకూటకహాపణాదీహీతి ఏత్థ కూటమానం (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౧౦; మ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౨౯౩; పు॰ ప॰ అట్ఠ॰ ౧౭౯) నామ హదయభేదసిఖాభేదరజ్జుభేదవసేన తివిధం మానకూటం. తత్థ హదయన్తి నాళిఆదిమానభాజనానం అబ్భన్తరం, తస్స భేదో ఛిద్దకరణం హదయభేదో, సో సప్పితేలాదిమిననకాలే లబ్భతి. తాని హి గణ్హన్తో హేట్ఠాఛిద్దేన మానేన ‘‘సణికం ఆసిఞ్చా’’తి వత్వా అన్తోభాజనే బహుం పగ్ఘరాపేత్వా గణ్హాతి, దదన్తో చ ఛిద్దం పిధాయ సీఘం పూరేత్వా దేతి.
Theno vuccati coro, tassa bhāvo theyyaṃ, tena avaharaṇaṃ theyyāvahāro. Pasayha abhibhavitvā avaharaṇaṃ pasayhāvahāro. Vatthasuttādikaṃ paricchijja kappanaṃ parikappo, tena avaharaṇaṃ parikappāvahāro. Tiṇapaṇṇādīhi paṭicchannassa avahāro paṭicchannāvahāro. Kusena avahāro kusāvahāro. Kūṭamānakūṭakahāpaṇādīhīti ettha kūṭamānaṃ (dī. ni. aṭṭha. 1.10; ma. ni. aṭṭha. 1.293; pu. pa. aṭṭha. 179) nāma hadayabhedasikhābhedarajjubhedavasena tividhaṃ mānakūṭaṃ. Tattha hadayanti nāḷiādimānabhājanānaṃ abbhantaraṃ, tassa bhedo chiddakaraṇaṃ hadayabhedo, so sappitelādiminanakāle labbhati. Tāni hi gaṇhanto heṭṭhāchiddena mānena ‘‘saṇikaṃ āsiñcā’’ti vatvā antobhājane bahuṃ paggharāpetvā gaṇhāti, dadanto ca chiddaṃ pidhāya sīghaṃ pūretvā deti.
సిఖాభేదో పన తిలతణ్డులాదిమిననకాలే లబ్భతి. తాని హి గణ్హన్తో సణికం సిఖం ఉస్సాపేత్వా గణ్హాతి, దదన్తో వేగేన పూరేత్వా సిఖం ఛిన్దన్తో దేతి.
Sikhābhedo pana tilataṇḍulādiminanakāle labbhati. Tāni hi gaṇhanto saṇikaṃ sikhaṃ ussāpetvā gaṇhāti, dadanto vegena pūretvā sikhaṃ chindanto deti.
రజ్జుభేదో ఖేత్తవత్థుమిననకాలే లబ్భతి. ఖేత్తాదిం మినన్తా హి అమహన్తమ్పి మహన్తం కత్వా మినన్తి, మహన్తమ్పి అమహన్తం.
Rajjubhedo khettavatthuminanakāle labbhati. Khettādiṃ minantā hi amahantampi mahantaṃ katvā minanti, mahantampi amahantaṃ.
తమ్బకంసాదిమయో కూటో కహాపణో కూటకహాపణో. ఆదిసద్దేన తులాకూటకంసకూటవఞ్చనాదిం సఙ్గణ్హాతి. తత్థ తులాకూటం రూపకూటం, అఙ్గకూటం, గహణకూటం, పటిచ్ఛన్నకూటన్తి చతుబ్బిధం హోతి. తత్థ రూపకూటం నామ ద్వే తులా సమరూపా కత్వా గణ్హన్తో మహతియా గణ్హాతి, దదన్తో ఖుద్దికాయ దేతి. అఙ్గకూటం నామ గణ్హన్తో పచ్ఛాభాగే హత్థేన తులం అక్కమతి, దదన్తో పుబ్బభాగే అక్కమతి. గహణకూటం నామ గణ్హన్తో మూలే రజ్జుం గణ్హాతి, దదన్తో అగ్గే. పటిచ్ఛన్నకూటం నామ తులం సుసిరం కత్వా అన్తో అయచుణ్ణం పక్ఖిపిత్వా గణ్హన్తో తం పచ్ఛాభాగే కరోతి, దదన్తో అగ్గభాగే.
Tambakaṃsādimayo kūṭo kahāpaṇo kūṭakahāpaṇo. Ādisaddena tulākūṭakaṃsakūṭavañcanādiṃ saṅgaṇhāti. Tattha tulākūṭaṃ rūpakūṭaṃ, aṅgakūṭaṃ, gahaṇakūṭaṃ, paṭicchannakūṭanti catubbidhaṃ hoti. Tattha rūpakūṭaṃ nāma dve tulā samarūpā katvā gaṇhanto mahatiyā gaṇhāti, dadanto khuddikāya deti. Aṅgakūṭaṃ nāma gaṇhanto pacchābhāge hatthena tulaṃ akkamati, dadanto pubbabhāge akkamati. Gahaṇakūṭaṃ nāma gaṇhanto mūle rajjuṃ gaṇhāti, dadanto agge. Paṭicchannakūṭaṃ nāma tulaṃ susiraṃ katvā anto ayacuṇṇaṃ pakkhipitvā gaṇhanto taṃ pacchābhāge karoti, dadanto aggabhāge.
కంసో వుచ్చతి సువణ్ణపాతి, తాయ వఞ్చనం కంసకూటం. కథం? ఏకం సువణ్ణపాతిం కత్వా అఞ్ఞా ద్వే తిస్సో లోహపాతియో సువణ్ణవణ్ణా కరోన్తి. తతో జనపదం గన్త్వా కిఞ్చిదేవ అడ్ఢం కులం పవిసిత్వా ‘‘సువణ్ణభాజనాని కిణాథా’’తి వత్వా అగ్ఘే పుచ్ఛితే సమగ్ఘతరం దాతుకామా హోన్తి . తతో తేహి ‘‘కథం ఇమేసం సువణ్ణభావో జానితబ్బో’’తి వుత్తే ‘‘వీమంసిత్వా గణ్హథా’’తి సువణ్ణపాతిం పాసాణే ఘంసిత్వా సబ్బా పాతియో దత్వా గచ్ఛతి.
Kaṃso vuccati suvaṇṇapāti, tāya vañcanaṃ kaṃsakūṭaṃ. Kathaṃ? Ekaṃ suvaṇṇapātiṃ katvā aññā dve tisso lohapātiyo suvaṇṇavaṇṇā karonti. Tato janapadaṃ gantvā kiñcideva aḍḍhaṃ kulaṃ pavisitvā ‘‘suvaṇṇabhājanāni kiṇāthā’’ti vatvā agghe pucchite samagghataraṃ dātukāmā honti . Tato tehi ‘‘kathaṃ imesaṃ suvaṇṇabhāvo jānitabbo’’ti vutte ‘‘vīmaṃsitvā gaṇhathā’’ti suvaṇṇapātiṃ pāsāṇe ghaṃsitvā sabbā pātiyo datvā gacchati.
వఞ్చనం నామ తేహి తేహి ఉపాయేహి పరేసం వఞ్చనం. తత్రిదమేకం వత్థు – ఏకో కిర లుద్దకో మిగఞ్చ మిగపోతకఞ్చ గహేత్వా ఆగచ్ఛతి, తమేకో ధుత్తో ‘‘కిం భో మిగో అగ్ఘతి, కిం మిగపోతకో’’తి ఆహ. ‘‘మిగో ద్వే కహాపణే, మిగపోతకో ఏక’’న్తి వుత్తే ఏకం కహాపణం దత్వా మిగపోతకం గహేత్వా థోకం గన్త్వా నివత్తేన్తో ‘‘న మే భో మిగపోతకేన అత్థో, మిగం మే దేహీ’’తి ఆహ. ‘‘తేన హి ద్వే కహాపణే దేహీ’’తి ఆహ. సో ఆహ ‘‘నను భో మయా పఠమం ఏకో కహాపణో దిన్నో’’తి. ఆమ దిన్నో, ఇమం మిగపోతకం గణ్హ, ఏవం సో చ కహాపణో , అయఞ్చ కహాపణగ్ఘనకో మిగపోతకోతి ద్వే కహాపణా భవిస్సన్తీతి. సో ‘‘కారణం వదతీ’’తి సల్లక్ఖేత్వా మిగపోతకం గహేత్వా మిగం అదాసీతి.
Vañcanaṃ nāma tehi tehi upāyehi paresaṃ vañcanaṃ. Tatridamekaṃ vatthu – eko kira luddako migañca migapotakañca gahetvā āgacchati, tameko dhutto ‘‘kiṃ bho migo agghati, kiṃ migapotako’’ti āha. ‘‘Migo dve kahāpaṇe, migapotako eka’’nti vutte ekaṃ kahāpaṇaṃ datvā migapotakaṃ gahetvā thokaṃ gantvā nivattento ‘‘na me bho migapotakena attho, migaṃ me dehī’’ti āha. ‘‘Tena hi dve kahāpaṇe dehī’’ti āha. So āha ‘‘nanu bho mayā paṭhamaṃ eko kahāpaṇo dinno’’ti. Āma dinno, imaṃ migapotakaṃ gaṇha, evaṃ so ca kahāpaṇo , ayañca kahāpaṇagghanako migapotakoti dve kahāpaṇā bhavissantīti. So ‘‘kāraṇaṃ vadatī’’ti sallakkhetvā migapotakaṃ gahetvā migaṃ adāsīti.
పసయ్హాతి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౧౩౮) పరే అభిభుయ్య. గామం ఘాతేన్తీతి గామఘాతకా, గామం పహరన్తా చోరా, తే ఆది యేసం తే గామఘాతకాదయో. ఆదిసద్దేన చేత్థ పన్థఘాతకాదీనం గహణం. ఉద్ధారేయేవ పారాజికన్తి ‘‘సచే సాటకో భవిస్సతి, గణ్హిస్సామీ’’తి పరికప్పస్స పవత్తత్తా, సాటకస్స చ తత్థ సబ్భావతో. పదవారేన కారేతబ్బోతి భూమియం అనిక్ఖిపిత్వావ వీమంసితత్తా వుత్తం. భణ్డదేయ్యన్తి యం పరస్స నట్ఠం, తస్స మూలం వా తదేవ వా భణ్డం దాతబ్బన్తి అత్థో.
Pasayhāti (pārā. aṭṭha. 1.138) pare abhibhuyya. Gāmaṃ ghātentīti gāmaghātakā, gāmaṃ paharantā corā, te ādi yesaṃ te gāmaghātakādayo. Ādisaddena cettha panthaghātakādīnaṃ gahaṇaṃ. Uddhāreyeva pārājikanti ‘‘sace sāṭako bhavissati, gaṇhissāmī’’ti parikappassa pavattattā, sāṭakassa ca tattha sabbhāvato. Padavārena kāretabboti bhūmiyaṃ anikkhipitvāva vīmaṃsitattā vuttaṃ. Bhaṇḍadeyyanti yaṃ parassa naṭṭhaṃ, tassa mūlaṃ vā tadeva vā bhaṇḍaṃ dātabbanti attho.
తస్సాతి యో ఏవం పరికప్పేతి, తస్స. ఇమస్స ‘‘అవహారో హోతీ’’తి ఇమినా సమ్బన్ధో.
Tassāti yo evaṃ parikappeti, tassa. Imassa ‘‘avahāro hotī’’ti iminā sambandho.
పరేసన్తి కీళన్తానం, పవిసన్తానం వా పరేసం మనుస్సానం. ‘‘పచ్ఛా గణ్హిస్సామీ’’తి పంసునా వా పణ్ణేన వా పటిచ్ఛాదేతీతి ‘‘సచే ఇదానేవ ఓనమిత్వా గణ్హిస్సామి, ‘కిం సమణో గణ్హాతీ’తి మం జానిత్వా విహేఠేయ్యుం పచ్ఛా గణ్హిస్సామీ’’తి పంసునా వా పణ్ణేన వా పటిచ్ఛాదేతి. ఉద్ధారో నత్థీతి ఠానాచావనం నత్థీతి అత్థో. సామికాతి అన్తాగామం పవిసితుకామా భణ్డసామికా మనుస్సా. ఉద్ధారేతి ఉద్ధరణే, ఠానాచావనేతి అత్థో . ఠానాచావనఞ్చేత్థ హేట్ఠా వుత్తనయానుసారేన వేదితబ్బం. పవేసేతీతి ఠానాచావనవసేన పవేసేతి, హేట్ఠిమన్తేన ఫుట్ఠోకాసం కేసగ్గమత్తమ్పి ఉపరిమన్తేన అతిక్కామేన్తో పవేసేతీతి అత్థో.
Paresanti kīḷantānaṃ, pavisantānaṃ vā paresaṃ manussānaṃ. ‘‘Pacchā gaṇhissāmī’’ti paṃsunā vā paṇṇena vā paṭicchādetīti ‘‘sace idāneva onamitvā gaṇhissāmi, ‘kiṃ samaṇo gaṇhātī’ti maṃ jānitvā viheṭheyyuṃ pacchā gaṇhissāmī’’ti paṃsunā vā paṇṇena vā paṭicchādeti. Uddhāro natthīti ṭhānācāvanaṃ natthīti attho. Sāmikāti antāgāmaṃ pavisitukāmā bhaṇḍasāmikā manussā. Uddhāreti uddharaṇe, ṭhānācāvaneti attho . Ṭhānācāvanañcettha heṭṭhā vuttanayānusārena veditabbaṃ. Pavesetīti ṭhānācāvanavasena paveseti, heṭṭhimantena phuṭṭhokāsaṃ kesaggamattampi uparimantena atikkāmento pavesetīti attho.
సమగ్ఘతరన్తి అప్పగ్ఘతరం. ఉద్ధటమత్తే అవహారోతి సకభావప్పయోగస్స నిట్ఠాపితత్తా, న అత్థసాధకవసేన. ఉద్ధారే రక్ఖతి అత్తనో కోట్ఠాసే పాతేతుకామతాయ ఉద్ధటత్తా. ఏసేవ నయో పాతనేపి రక్ఖతీతి ఏత్థాపి. ‘‘ఉద్ధారేయేవ రక్ఖతీ’’తి ఇమినావ పాతనే న రక్ఖతీతి అత్థే సిద్ధేపి అత్థసాధకవసేన అత్థం దస్సేతుం ‘‘తం ఉద్ధరిత్వా’’తిఆది వుత్తం. సచే పన ద్వీసుపి కోట్ఠాసేసు పతితదణ్డకే అదస్సనం గమేతి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౧౩౮), తతో అవసేసభిక్ఖూసు గతేసు ఇతరో ‘‘మయ్హం, భన్తే, దణ్డకో న పఞ్ఞాయతీ’’తి, ‘‘మయ్హమ్పి, ఆవుసో, న పఞ్ఞాయతీ’’తి, ‘‘కతమో పన, భన్తే, మయ్హం భాగో’’తి. ‘‘అయం తుయ్హం భాగో’’తి అత్తనో భాగం దస్సేతి. తస్మిం వివదిత్వా వా అవివదిత్వా వా తం గణ్హిత్వా గతే ఇతరో తస్స భాగం ఉద్ధరతి, ఉద్ధారే పారాజికం. సచేపి తేన ‘‘అహం మమ భాగం తుయ్హం న దేమి, త్వం పన అత్తనో భాగం ఞత్వా గణ్హా’’తి వుత్తేపి ‘‘నాయం మమా’’తి జానన్తోపి తస్సేవ భాగం గణ్హాతి, ఉద్ధారే పారాజికం. సచే పన ఇతరో ‘‘అయం తుయ్హం భాగో, అయం మయ్హం భాగోతి కిం ఇమినా వివాదేనా’’తి చిన్తేత్వా ‘‘మయ్హం వా పత్తో హోతు, తుమ్హాకం వా, యో వరభాగో, తం తుమ్హే గణ్హథా’’తి వదతి, దిన్నకం నామ గహితం హోతి, నత్థేత్థ అవహారో. సచే సో వివాదభీరుకో భిక్ఖు ‘‘యం తుయ్హం రుచ్చతి, తం గణ్హా’’తి వుత్తో అత్తనో పత్తం వరభాగం ఠపేత్వా లామకంయేవ గహేత్వా గచ్ఛతి, తతో ఇతరస్స విచినితావసేసం గణ్హన్తస్సాపి అవహారో నత్థేవ. ఏవమిమాని పఞ్చ పఞ్చకాని సమోధానేత్వా ఇమే పఞ్చవీసతి అవహారా వేదితబ్బా. నిట్ఠితో ‘‘ఆదియేయ్యా’’తి ఇమస్స పదస్స వినిచ్ఛయో. తేనాహ ‘‘ఇతి యం వుత్తం…పే॰… యస్సత్థో పకాసితో హోతీ’’తి.
Samagghataranti appagghataraṃ. Uddhaṭamatte avahāroti sakabhāvappayogassa niṭṭhāpitattā, na atthasādhakavasena. Uddhāre rakkhati attano koṭṭhāse pātetukāmatāya uddhaṭattā. Eseva nayo pātanepi rakkhatīti etthāpi. ‘‘Uddhāreyeva rakkhatī’’ti imināva pātane na rakkhatīti atthe siddhepi atthasādhakavasena atthaṃ dassetuṃ ‘‘taṃ uddharitvā’’tiādi vuttaṃ. Sace pana dvīsupi koṭṭhāsesu patitadaṇḍake adassanaṃ gameti (pārā. aṭṭha. 1.138), tato avasesabhikkhūsu gatesu itaro ‘‘mayhaṃ, bhante, daṇḍako na paññāyatī’’ti, ‘‘mayhampi, āvuso, na paññāyatī’’ti, ‘‘katamo pana, bhante, mayhaṃ bhāgo’’ti. ‘‘Ayaṃ tuyhaṃ bhāgo’’ti attano bhāgaṃ dasseti. Tasmiṃ vivaditvā vā avivaditvā vā taṃ gaṇhitvā gate itaro tassa bhāgaṃ uddharati, uddhāre pārājikaṃ. Sacepi tena ‘‘ahaṃ mama bhāgaṃ tuyhaṃ na demi, tvaṃ pana attano bhāgaṃ ñatvā gaṇhā’’ti vuttepi ‘‘nāyaṃ mamā’’ti jānantopi tasseva bhāgaṃ gaṇhāti, uddhāre pārājikaṃ. Sace pana itaro ‘‘ayaṃ tuyhaṃ bhāgo, ayaṃ mayhaṃ bhāgoti kiṃ iminā vivādenā’’ti cintetvā ‘‘mayhaṃ vā patto hotu, tumhākaṃ vā, yo varabhāgo, taṃ tumhe gaṇhathā’’ti vadati, dinnakaṃ nāma gahitaṃ hoti, natthettha avahāro. Sace so vivādabhīruko bhikkhu ‘‘yaṃ tuyhaṃ ruccati, taṃ gaṇhā’’ti vutto attano pattaṃ varabhāgaṃ ṭhapetvā lāmakaṃyeva gahetvā gacchati, tato itarassa vicinitāvasesaṃ gaṇhantassāpi avahāro nattheva. Evamimāni pañca pañcakāni samodhānetvā ime pañcavīsati avahārā veditabbā. Niṭṭhito ‘‘ādiyeyyā’’ti imassa padassa vinicchayo. Tenāha ‘‘iti yaṃ vuttaṃ…pe… yassattho pakāsito hotī’’ti.
రాజానోతి కిఞ్చాపి అవిసేసేన వుత్తం, అపరాధానురూపం పన ఛేజ్జభేజ్జానుసాసకో పమాణభూతోవ ఇధాధిప్పేతోతి ఆహ ‘‘రాజానోతి ఇదం బిమ్బిసారంయేవ సన్ధాయ వుత్త’’న్తి. సో హి ధమ్మికరాజత్తా యథాపవేణియావ కరోతి. అఞ్ఞే పన కాకణికమత్తస్సపి సీసం ఛిన్దేయ్యుం , బహుకస్సాపి న వా కిఞ్చి కరేయ్యుం. తేనాహ ‘‘అఞ్ఞే పనా’’తిఆది. హననం నామ పోథనఞ్చేవ ఛేదనఞ్చాతి ఆహ ‘‘హత్థాదీహి వా’’తిఆది. ఆదిసద్దేన పాదకసావేత్తఅడ్ఢదణ్డకానం గహణం. రజ్జుబన్ధనాదీహీతి ఆదిసద్దేన అన్దుబన్ధనసఙ్ఖలికాబన్ధనఘరబన్ధననగరబన్ధనపురిసగుత్తీనం గహణం. నీహరేయ్యున్తి రట్ఠతో నిక్ఖామేయ్యుం. చోరోసి…పే॰… థేనోసీతి ఏత్థ ‘‘పరిభాసేయ్యు’’న్తి పదం అజ్ఝాహరితబ్బం ఊనత్తా పదప్పయోగస్స. తేనాహ ‘‘ఇమేహి వచనేహి పరిభాసేయ్యు’’న్తి. యథారూపం పన యస్మా పాదతో పట్ఠాయ హోతి, తస్మా ‘‘పాదస్స వా పాదారహస్స వా’’తి ఆహ. పోరాణకస్స కహాపణస్స చతుత్థో భాగో పాదో, పాదం అరహతీతి పాదారహో, తస్స పాదస్స వా పాదారహస్స వా. ఏత్థ చ పాదేన కహాపణస్స చతుత్థభాగం అకప్పియభణ్డమేవ దస్సేతి, పాదారహేన పాదగ్ఘనకం కప్పియభణ్డం. ఏత్తావతా హేట్ఠిమన్తదస్సనేన సబ్బాకారేన దుతియపారాజికప్పహోనకవత్థు దస్సితం హోతీతి దట్ఠబ్బం. పోరాణకస్సాతి (సారత్థ॰ టీ॰ ౨.౮౮; వి॰ వి॰ టీ॰ ౧.౮౮) పోరాణసత్థానురూపం ఉప్పాదితస్స లక్ఖణసమ్పన్నస్స నీలకహాపణసదిసస్స కహాపణస్స. ఏతేన రుద్రదామకాదీని పటిక్ఖిపతి.
Rājānoti kiñcāpi avisesena vuttaṃ, aparādhānurūpaṃ pana chejjabhejjānusāsako pamāṇabhūtova idhādhippetoti āha ‘‘rājānoti idaṃ bimbisāraṃyeva sandhāya vutta’’nti. So hi dhammikarājattā yathāpaveṇiyāva karoti. Aññe pana kākaṇikamattassapi sīsaṃ chindeyyuṃ , bahukassāpi na vā kiñci kareyyuṃ. Tenāha ‘‘aññe panā’’tiādi. Hananaṃ nāma pothanañceva chedanañcāti āha ‘‘hatthādīhi vā’’tiādi. Ādisaddena pādakasāvettaaḍḍhadaṇḍakānaṃ gahaṇaṃ. Rajjubandhanādīhīti ādisaddena andubandhanasaṅkhalikābandhanagharabandhananagarabandhanapurisaguttīnaṃ gahaṇaṃ. Nīhareyyunti raṭṭhato nikkhāmeyyuṃ. Corosi…pe… thenosīti ettha ‘‘paribhāseyyu’’nti padaṃ ajjhāharitabbaṃ ūnattā padappayogassa. Tenāha ‘‘imehi vacanehi paribhāseyyu’’nti. Yathārūpaṃ pana yasmā pādato paṭṭhāya hoti, tasmā ‘‘pādassa vā pādārahassa vā’’ti āha. Porāṇakassa kahāpaṇassa catuttho bhāgo pādo, pādaṃ arahatīti pādāraho, tassa pādassa vā pādārahassa vā. Ettha ca pādena kahāpaṇassa catutthabhāgaṃ akappiyabhaṇḍameva dasseti, pādārahena pādagghanakaṃ kappiyabhaṇḍaṃ. Ettāvatā heṭṭhimantadassanena sabbākārena dutiyapārājikappahonakavatthu dassitaṃ hotīti daṭṭhabbaṃ. Porāṇakassāti (sārattha. ṭī. 2.88; vi. vi. ṭī. 1.88) porāṇasatthānurūpaṃ uppāditassa lakkhaṇasampannassa nīlakahāpaṇasadisassa kahāpaṇassa. Etena rudradāmakādīni paṭikkhipati.
ఏవం అసాధారణవినిచ్ఛయం దస్సేత్వా ఇదాని సాధారణవినిచ్ఛయం దస్సేతుం ‘‘రాజగహే’’తిఆదిమాహ. రఞ్ఞోతి బిమ్బిసారరఞ్ఞో. మాసకో నామ పోరాణకస్స కహాపణస్స వీసతిమో భాగో. యో లోకే ‘‘మఞ్జేట్ఠీ’’తిపి వుచ్చతి. ఇదాని ఇమస్మిం అదిన్నాదానే వినిచ్ఛయం దస్సేతుం ‘‘సబ్బత్థా’’తిఆది వుత్తం. సబ్బత్థాతి ఊనమాసకాతిరేకమాసకపఞ్చమాసకేసు. పరిహీనాపరిహీనవసేనాతి అగ్ఘస్స పరిహీనాపరిహీనవసేన. అయమేత్థ సఙ్ఖేపో , విత్థారో పన ఏవం వేదితబ్బో – ఇదఞ్హి అదిన్నాదానం వినిచ్ఛినన్తేన ఓతిణ్ణే వత్థుస్మిం సహసా అవినిచ్ఛినిత్వా పఞ్చ ఠానాని ఓలోకేతబ్బాని. యాని సన్ధాయ పోరాణా ఆహు –
Evaṃ asādhāraṇavinicchayaṃ dassetvā idāni sādhāraṇavinicchayaṃ dassetuṃ ‘‘rājagahe’’tiādimāha. Raññoti bimbisārarañño. Māsako nāma porāṇakassa kahāpaṇassa vīsatimo bhāgo. Yo loke ‘‘mañjeṭṭhī’’tipi vuccati. Idāni imasmiṃ adinnādāne vinicchayaṃ dassetuṃ ‘‘sabbatthā’’tiādi vuttaṃ. Sabbatthāti ūnamāsakātirekamāsakapañcamāsakesu. Parihīnāparihīnavasenāti agghassa parihīnāparihīnavasena. Ayamettha saṅkhepo , vitthāro pana evaṃ veditabbo – idañhi adinnādānaṃ vinicchinantena otiṇṇe vatthusmiṃ sahasā avinicchinitvā pañca ṭhānāni oloketabbāni. Yāni sandhāya porāṇā āhu –
‘‘వత్థుం కాలఞ్చ దేసఞ్చ, అగ్ఘం పరిభోగపఞ్చమం;
‘‘Vatthuṃ kālañca desañca, agghaṃ paribhogapañcamaṃ;
తులయిత్వా పఞ్చఠానాని, ధారేయ్యత్థం విచక్ఖణో’’తి. (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౯౨);
Tulayitvā pañcaṭhānāni, dhāreyyatthaṃ vicakkhaṇo’’ti. (pārā. aṭṭha. 1.92);
తత్థ చ వత్థూతి భణ్డం. అవహారకేన హి ‘‘మయా ఇదం నామ అవహట’’న్తి వుత్తేపి ఆపత్తిం అనారోపేత్వావ తం భణ్డం ససామికం వా అసామికం వాతి ఉపపరిక్ఖితబ్బం. ససామికేపి సామికానం సాలయభావో వా నిరాలయభావో వా ఉపపరిక్ఖితబ్బో. సచే తేసం సాలయకాలే అవహటం, భణ్డం అగ్ఘాపేత్వా ఆపత్తి కారేతబ్బా. సచే నిరాలయకాలే, న పారాజికేన కారేతబ్బో. భణ్డసామికేసు పన భణ్డం ఆహరాపేన్తేసు భణ్డం దాతబ్బం. అయమేత్థ సామీచి. ఏవం వత్థు ఓలోకేతబ్బం.
Tattha ca vatthūti bhaṇḍaṃ. Avahārakena hi ‘‘mayā idaṃ nāma avahaṭa’’nti vuttepi āpattiṃ anāropetvāva taṃ bhaṇḍaṃ sasāmikaṃ vā asāmikaṃ vāti upaparikkhitabbaṃ. Sasāmikepi sāmikānaṃ sālayabhāvo vā nirālayabhāvo vā upaparikkhitabbo. Sace tesaṃ sālayakāle avahaṭaṃ, bhaṇḍaṃ agghāpetvā āpatti kāretabbā. Sace nirālayakāle, na pārājikena kāretabbo. Bhaṇḍasāmikesu pana bhaṇḍaṃ āharāpentesu bhaṇḍaṃ dātabbaṃ. Ayamettha sāmīci. Evaṃ vatthu oloketabbaṃ.
కాలోతి అవహారకాలో. తదేవ హి భణ్డం కదాచి సమగ్ఘం హోతి, కదాచి మహగ్ఘం. తస్మా తం భణ్డం యస్మిం కాలే అవహటం, తస్మింయేవ కాలే యో తస్స అగ్ఘో, తేన అగ్ఘేన ఆపత్తి కారేతబ్బా. ఏవం కాలో ఓలోకేతబ్బో.
Kāloti avahārakālo. Tadeva hi bhaṇḍaṃ kadāci samagghaṃ hoti, kadāci mahagghaṃ. Tasmā taṃ bhaṇḍaṃ yasmiṃ kāle avahaṭaṃ, tasmiṃyeva kāle yo tassa aggho, tena agghena āpatti kāretabbā. Evaṃ kālo oloketabbo.
దేసోతి అవహారదేసో. తఞ్హి భణ్డం యస్మిం దేసే అవహటం, తస్మింయేవ దేసే యో తస్స అగ్ఘో, తేన అగ్ఘేన ఆపత్తి కారేతబ్బా. భణ్డుట్ఠానదేసే హి భణ్డం సమగ్ఘం హోతి, అఞ్ఞత్థ మహగ్ఘం. ఏవం దేసో ఓలోకేతబ్బో.
Desoti avahāradeso. Tañhi bhaṇḍaṃ yasmiṃ dese avahaṭaṃ, tasmiṃyeva dese yo tassa aggho, tena agghena āpatti kāretabbā. Bhaṇḍuṭṭhānadese hi bhaṇḍaṃ samagghaṃ hoti, aññattha mahagghaṃ. Evaṃ deso oloketabbo.
అగ్ఘోతి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౯౨) భణ్డగ్ఘో. నవభణ్డస్స హి యో అగ్ఘో, సో పచ్ఛా పరిహాయతి. యథా నవధోతో పత్తో అట్ఠ వా దస వా అగ్ఘతి, సో పచ్ఛా భిన్నో వా ఛిద్దో వా ఆణిగణ్ఠికాహతో వా అప్పగ్ఘో హోతి, తస్మా న సబ్బదా భణ్డం పకతిఅగ్ఘేనేవ కాతబ్బన్తి. ఏవం అగ్ఘో ఓలోకేతబ్బో.
Agghoti (pārā. aṭṭha. 1.92) bhaṇḍaggho. Navabhaṇḍassa hi yo aggho, so pacchā parihāyati. Yathā navadhoto patto aṭṭha vā dasa vā agghati, so pacchā bhinno vā chiddo vā āṇigaṇṭhikāhato vā appaggho hoti, tasmā na sabbadā bhaṇḍaṃ pakatiaggheneva kātabbanti. Evaṃ aggho oloketabbo.
పరిభోగోతి భణ్డస్స పరిభోగో. పరిభోగేనాపి హి వాసిఆదిభణ్డస్స అగ్ఘో పరిహాయతి, తస్మా ఏవం ఉపపరిక్ఖితబ్బం – సచే కోచి కస్సచి పాదగ్ఘనకం వాసిం హరతి, తత్ర వాసిసామికో పుచ్ఛితబ్బో ‘‘తయా అయం వాసి కిత్తకేన కీతా’’తి. ‘‘పాదేన, భన్తే’’తి. ‘‘కిం పన తే కిణిత్వావ ఠపితా, ఉదాహు తం వలఞ్జేసీ’’తి? సచే వదతి ‘‘ఏకదివసం మే దన్తకట్ఠం వా రజనఛల్లి వా పత్తపచనదారు వా ఛిన్నం, ఘంసిత్వా వా నిసితా’’తి. అథస్స పోరాణో అగ్ఘో భట్ఠోతి వేదితబ్బో. యథా చ వాసియా, ఏవం అఞ్జనియా వా అఞ్జనిసలాకాయ వా కుఞ్చికాయ వా పలాలేన వా థుసేహి వా ఇట్ఠకచుణ్ణేన వా ఏకవారం ఘంసిత్వా ధోవనమత్తేనాపి అగ్ఘో భస్సతి. తిపుమణ్డలస్స మకరదన్తచ్ఛేదనేనాపి పరిమద్దనమత్తేనాపి, ఉదకసాటికాయ సకిం నివాసనపారుపనేనాపి, పరిభోగసీసేన అంసే వా సీసే వా ఠపనమత్తేనాపి, తణ్డులాదీనం పప్ఫోటనేనాపి తతో ఏకం వా ద్వే వా అపనయనేనపి, అన్తమసో ఏకం పాసాణసక్ఖరం ఉద్ధరిత్వా ఛడ్డితమత్తేనాపి, సప్పితేలాదీనం భాజనన్తరపరివత్తనేనపి, అన్తమసో తతో మక్ఖికం వా కిపిల్లికం వా ఉద్ధరిత్వా ఛడ్డితమత్తేనపి, గుళపిణ్డకస్స మధురభావజాననత్థం నఖేన విజ్ఝిత్వా అణుమత్తం గహితమత్తేనపి అగ్ఘో భస్సతి. తస్మా యం కిఞ్చి పాదగ్ఘనకం వుత్తనయేనేవ సామికేన పరిభోగేన ఊనం కతం హోతి, న తం అవహారకో భిక్ఖు పారాజికేన కారేతబ్బోతి. ఏవం పరిభోగో ఓలోకేతబ్బో.
Paribhogoti bhaṇḍassa paribhogo. Paribhogenāpi hi vāsiādibhaṇḍassa aggho parihāyati, tasmā evaṃ upaparikkhitabbaṃ – sace koci kassaci pādagghanakaṃ vāsiṃ harati, tatra vāsisāmiko pucchitabbo ‘‘tayā ayaṃ vāsi kittakena kītā’’ti. ‘‘Pādena, bhante’’ti. ‘‘Kiṃ pana te kiṇitvāva ṭhapitā, udāhu taṃ valañjesī’’ti? Sace vadati ‘‘ekadivasaṃ me dantakaṭṭhaṃ vā rajanachalli vā pattapacanadāru vā chinnaṃ, ghaṃsitvā vā nisitā’’ti. Athassa porāṇo aggho bhaṭṭhoti veditabbo. Yathā ca vāsiyā, evaṃ añjaniyā vā añjanisalākāya vā kuñcikāya vā palālena vā thusehi vā iṭṭhakacuṇṇena vā ekavāraṃ ghaṃsitvā dhovanamattenāpi aggho bhassati. Tipumaṇḍalassa makaradantacchedanenāpi parimaddanamattenāpi, udakasāṭikāya sakiṃ nivāsanapārupanenāpi, paribhogasīsena aṃse vā sīse vā ṭhapanamattenāpi, taṇḍulādīnaṃ papphoṭanenāpi tato ekaṃ vā dve vā apanayanenapi, antamaso ekaṃ pāsāṇasakkharaṃ uddharitvā chaḍḍitamattenāpi, sappitelādīnaṃ bhājanantaraparivattanenapi, antamaso tato makkhikaṃ vā kipillikaṃ vā uddharitvā chaḍḍitamattenapi, guḷapiṇḍakassa madhurabhāvajānanatthaṃ nakhena vijjhitvā aṇumattaṃ gahitamattenapi aggho bhassati. Tasmā yaṃ kiñci pādagghanakaṃ vuttanayeneva sāmikena paribhogena ūnaṃ kataṃ hoti, na taṃ avahārako bhikkhu pārājikena kāretabboti. Evaṃ paribhogo oloketabbo.
ఏవం ఇమాని తులయిత్వా పఞ్చ ఠానాని ధారేయ్య అత్థం విచక్ఖణో ఆపత్తిం వా అనాపత్తిం వా గరుకం వా లహుకం వా ఆపత్తిం యథాఠానే ఠపేయ్యాతి.
Evaṃ imāni tulayitvā pañca ṭhānāni dhāreyya atthaṃ vicakkhaṇo āpattiṃ vā anāpattiṃ vā garukaṃ vā lahukaṃ vā āpattiṃ yathāṭhāne ṭhapeyyāti.
ఏవం తత్థ వినిచ్ఛయం దస్సేత్వా ఇదాని అనాపత్తిం దస్సేన్తో ‘‘సకసఞ్ఞిస్సా’’తిఆదిమాహ. తత్థ సకసఞ్ఞిస్సాతి ‘‘మయ్హం సన్తకం ఇదం భణ్డ’’న్తి ఏవం సకసఞ్ఞిస్స పరభణ్డమ్పి గణ్హతో గహణే అనాపత్తి, గహితం పన పున దాతబ్బం. సచే సామికేహి ‘‘దేహీ’’తి వుత్తో న దేతి, తేసం ధురనిక్ఖేపే పారాజికం. విస్సాసగ్గాహేతి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౧౩౧) విస్సాసగ్గహణేపి అనాపత్తి. విస్సాసగ్గాహలక్ఖణం పన ఇమినా సుత్తేన జానితబ్బం –
Evaṃ tattha vinicchayaṃ dassetvā idāni anāpattiṃ dassento ‘‘sakasaññissā’’tiādimāha. Tattha sakasaññissāti ‘‘mayhaṃ santakaṃ idaṃ bhaṇḍa’’nti evaṃ sakasaññissa parabhaṇḍampi gaṇhato gahaṇe anāpatti, gahitaṃ pana puna dātabbaṃ. Sace sāmikehi ‘‘dehī’’ti vutto na deti, tesaṃ dhuranikkhepe pārājikaṃ. Vissāsaggāheti (pārā. aṭṭha. 1.131) vissāsaggahaṇepi anāpatti. Vissāsaggāhalakkhaṇaṃ pana iminā suttena jānitabbaṃ –
‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పఞ్చహఙ్గేహి సమన్నాగతస్స విస్సాసం గహేతుం, సన్దిట్ఠో చ హోతి, సమ్భత్తో చ ఆలపితో చ జీవతి చ జానాతి చ ‘గహితే మే అత్తమనో’’’తి (మహావ॰ ౩౫౬).
‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pañcahaṅgehi samannāgatassa vissāsaṃ gahetuṃ, sandiṭṭho ca hoti, sambhatto ca ālapito ca jīvati ca jānāti ca ‘gahite me attamano’’’ti (mahāva. 356).
తత్థ సన్దిట్ఠోతి దిట్ఠమత్తకమిత్తో. సమ్భత్తోతి దళ్హమిత్తో. ఆలపితోతి ‘‘మమ సన్తకం యం ఇచ్ఛసి, తం గణ్హేయ్యాసి, ఆపుచ్ఛిత్వా గహణే కారణం నత్థీ’’తి వుత్తో. జీవతీతి అనుట్ఠానసేయ్యాయ సయితోపి యావ జీవితిన్ద్రియుపచ్ఛేదం న పాపుణాతి. గహితే చ అత్తమనోతి గహితే తుట్ఠచిత్తో. ఏవరూపస్స సన్తకం ‘‘గహితే మే అత్తమనో భవిస్సతీ’’తి జానన్తేన గహేతుం వట్టతి. అనవసేసపరియాదానవసేన చేతాని పఞ్చఙ్గాని వుత్తాని. విస్సాసగ్గాహో పన తీహి అఙ్గేహి రుహతి. కథం? సన్దిట్ఠో, జీవతి, గహితే అత్తమనో, సమ్భత్తో, జీవతి, గహితే అత్తమనో, ఆలపితో, జీవతి, గహితే అత్తమనోతి ఏవం.
Tattha sandiṭṭhoti diṭṭhamattakamitto. Sambhattoti daḷhamitto. Ālapitoti ‘‘mama santakaṃ yaṃ icchasi, taṃ gaṇheyyāsi, āpucchitvā gahaṇe kāraṇaṃ natthī’’ti vutto. Jīvatīti anuṭṭhānaseyyāya sayitopi yāva jīvitindriyupacchedaṃ na pāpuṇāti. Gahite ca attamanoti gahite tuṭṭhacitto. Evarūpassa santakaṃ ‘‘gahite me attamano bhavissatī’’ti jānantena gahetuṃ vaṭṭati. Anavasesapariyādānavasena cetāni pañcaṅgāni vuttāni. Vissāsaggāho pana tīhi aṅgehi ruhati. Kathaṃ? Sandiṭṭho, jīvati, gahite attamano, sambhatto, jīvati, gahite attamano, ālapito, jīvati, gahite attamanoti evaṃ.
యో పన జీవతి, న చ గహితే అత్తమనో హోతి, తస్స సన్తకం విస్సాసభావేన గహితమ్పి పున దాతబ్బం. దదన్తేన చ మతకధనం తావ యే తస్స ధనే ఇస్సరా గహట్ఠా వా పబ్బజితా వా, తేసం దాతబ్బం. అనత్తమనస్స సన్తకం తస్సేవ దాతబ్బం. యో పన పఠమంయేవ ‘‘సుట్ఠు కతం తయా మమ సన్తకం గణ్హన్తేనా’’తి వచీభేదేన వా చిత్తుప్పాదమత్తేన వా అనుమోదిత్వా పచ్ఛా కేనచి కారణేన కుపితో, సో పచ్చాహరాపేతుం న లభతి. యో చ అదాతుకామో, చిత్తేన పన అధివాసేతి, న కిఞ్చి వదతి, సోపి పున పచ్చాహరాపేతుం న లభతి. యో పన ‘‘మయా తుమ్హాకం సన్తకం గహిత’’న్తి వా ‘‘పరిభుత్త’’న్తి వా వుత్తో గహితం వా హోతు, పరిభుత్తం వా, ‘‘మయా పన తం కేనచిదేవ కరణీయేన ఠపితం, పాకతికం కాతుం వట్టతీ’’తి వదతి, అయం పచ్చాహరాపేతుం లభతి.
Yo pana jīvati, na ca gahite attamano hoti, tassa santakaṃ vissāsabhāvena gahitampi puna dātabbaṃ. Dadantena ca matakadhanaṃ tāva ye tassa dhane issarā gahaṭṭhā vā pabbajitā vā, tesaṃ dātabbaṃ. Anattamanassa santakaṃ tasseva dātabbaṃ. Yo pana paṭhamaṃyeva ‘‘suṭṭhu kataṃ tayā mama santakaṃ gaṇhantenā’’ti vacībhedena vā cittuppādamattena vā anumoditvā pacchā kenaci kāraṇena kupito, so paccāharāpetuṃ na labhati. Yo ca adātukāmo, cittena pana adhivāseti, na kiñci vadati, sopi puna paccāharāpetuṃ na labhati. Yo pana ‘‘mayā tumhākaṃ santakaṃ gahita’’nti vā ‘‘paribhutta’’nti vā vutto gahitaṃ vā hotu, paribhuttaṃ vā, ‘‘mayā pana taṃ kenacideva karaṇīyena ṭhapitaṃ, pākatikaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti vadati, ayaṃ paccāharāpetuṃ labhati.
తావకాలికేతి ‘‘పటిదస్సామి పటికరిస్సామీ’’తి ఏవం గణ్హన్తస్స తావకాలికేపి గహణే అనాపత్తి. గహితం పన సచే భణ్డసామికో పుగ్గలో వా గణో వా ‘‘తుయ్హేవేతం హోతూ’’తి అనుజానాతి, ఇచ్చేతం కుసలం. నో చే అనుజానాతి, ఆహరాపేన్తే దాతబ్బం. సఙ్ఘసన్తకం పన పటిదాతుమేవ వట్టతి.
Tāvakāliketi ‘‘paṭidassāmi paṭikarissāmī’’ti evaṃ gaṇhantassa tāvakālikepi gahaṇe anāpatti. Gahitaṃ pana sace bhaṇḍasāmiko puggalo vā gaṇo vā ‘‘tuyhevetaṃ hotū’’ti anujānāti, iccetaṃ kusalaṃ. No ce anujānāti, āharāpente dātabbaṃ. Saṅghasantakaṃ pana paṭidātumeva vaṭṭati.
పేతపరిగ్గహేతి ఏత్థ పన పేత్తివిసయే ఉపపన్నాపి, కాలం కత్వా తస్మింయేవ అత్తభావే నిబ్బత్తాపి, చాతుమహారాజికాదయో దేవాపి సబ్బే ‘‘పేతా’’త్వేవ సఙ్ఖ్యం గతా, తేసం పరిగ్గహే అనాపత్తి. దేవతాయ పన ఉద్దిస్స బలికమ్మం కరోన్తేహి రుక్ఖాదీసు లగ్గితసాటకే వత్తబ్బమేవ నత్థి. తఞ్చ ఖో ఆరక్ఖకేహి అపరిగ్గహితే, పరిగ్గహితం పన గహేతుం న వట్టతి (సారత్థ॰ టీ॰ ౨.౧౩౧).
Petapariggaheti ettha pana pettivisaye upapannāpi, kālaṃ katvā tasmiṃyeva attabhāve nibbattāpi, cātumahārājikādayo devāpi sabbe ‘‘petā’’tveva saṅkhyaṃ gatā, tesaṃ pariggahe anāpatti. Devatāya pana uddissa balikammaṃ karontehi rukkhādīsu laggitasāṭake vattabbameva natthi. Tañca kho ārakkhakehi apariggahite, pariggahitaṃ pana gahetuṃ na vaṭṭati (sārattha. ṭī. 2.131).
తిరచ్ఛానగతపరిగ్గహేతి నాగసుపణ్ణాదీనం తిరచ్ఛానగతానం పరిగ్గహే. సచేపి హి దేవో వా నాగసుపణ్ణో వా మనుస్సరూపేన ఆపణం పసారేతి, తతో చస్స సన్తకం కోచి దిబ్బచక్ఖుకో భిక్ఖు తం ఞత్వా గహేత్వా గచ్ఛతి, వట్టతి.
Tiracchānagatapariggaheti nāgasupaṇṇādīnaṃ tiracchānagatānaṃ pariggahe. Sacepi hi devo vā nāgasupaṇṇo vā manussarūpena āpaṇaṃ pasāreti, tato cassa santakaṃ koci dibbacakkhuko bhikkhu taṃ ñatvā gahetvā gacchati, vaṭṭati.
పంసుకూలసఞ్ఞిస్సాతి ‘‘అసామికం ఇదం పంసుకూల’’న్తి ఏవసఞ్ఞిస్సాపి గహణే అనాపత్తి. సచే పన తం ససామికం హోతి, ఆహరాపేన్తే దాతబ్బం. ఉమ్మత్తకాదీని పుబ్బే వుత్తప్పకారానేవ. ఆదికమ్మికో పనేత్థ ధనియో . అవసేసానం పన రజకభణ్డికాదిచోరానం ఛబ్బగ్గియాదీనం ఆపత్తియేవ.
Paṃsukūlasaññissāti ‘‘asāmikaṃ idaṃ paṃsukūla’’nti evasaññissāpi gahaṇe anāpatti. Sace pana taṃ sasāmikaṃ hoti, āharāpente dātabbaṃ. Ummattakādīni pubbe vuttappakārāneva. Ādikammiko panettha dhaniyo . Avasesānaṃ pana rajakabhaṇḍikādicorānaṃ chabbaggiyādīnaṃ āpattiyeva.
సచిత్తకేహి తీహి సముట్ఠానేహి ఇదం సముట్ఠాతీతి ఆహ ‘‘అదిన్నాదానసముట్ఠాన’’న్తి. తథా హి సాహత్థికం కాయచిత్తతో సముట్ఠాతి. ఆణత్తికం వాచాచిత్తతో సముట్ఠాతి. సాహత్తికాణత్తికం కాయవాచాచిత్తతో సముట్ఠాతి, తఞ్చ ఖో ‘‘భారియమిదం, త్వం ఏకపస్సం గణ్హ, అహం ఏకపస్స’’న్తి సంవిధాయ ఉభయేసం పయోగేన ఏకస్స వత్థునో ఠానాచావనే లబ్భతి. ‘‘కాయవచీకమ్మ’’న్తి అవచనం పన కాయవాచానం ఈదిసే ఠానే అఙ్గమత్తత్తా. యాయ పన చేతనాయ సముట్ఠాపితో పయోగో సాహత్థికో వా ఆణత్తికో వా పధానభావేన ఠానాచావనం సాధేతి, తస్సా వసేన ఆపత్తి కారేతబ్బా. అఞ్ఞథా సాహత్థికం వా ఆణత్తికస్స అఙ్గం న హోతి, ఆణత్తికం వా సాహత్థికస్సాతి ఇదం విరుజ్ఝతి. ‘‘అదిన్నం ఆదియామీ’’తి సఞ్ఞాయ అభావేన ముచ్చనతో సఞ్ఞావిమోక్ఖం. కాయేన కతం కమ్మం కాయకమ్మం, కాయద్వారేన కతన్తి అత్థో. వచీకమ్మన్తి ఏత్థాపి ఏసేవ నయో. తుట్ఠో వా భీతో వా మజ్ఝత్తో వా నం ఆపజ్జతీతి తివేదనం. సేసం పఠమసిక్ఖాపదే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం.
Sacittakehi tīhi samuṭṭhānehi idaṃ samuṭṭhātīti āha ‘‘adinnādānasamuṭṭhāna’’nti. Tathā hi sāhatthikaṃ kāyacittato samuṭṭhāti. Āṇattikaṃ vācācittato samuṭṭhāti. Sāhattikāṇattikaṃ kāyavācācittato samuṭṭhāti, tañca kho ‘‘bhāriyamidaṃ, tvaṃ ekapassaṃ gaṇha, ahaṃ ekapassa’’nti saṃvidhāya ubhayesaṃ payogena ekassa vatthuno ṭhānācāvane labbhati. ‘‘Kāyavacīkamma’’nti avacanaṃ pana kāyavācānaṃ īdise ṭhāne aṅgamattattā. Yāya pana cetanāya samuṭṭhāpito payogo sāhatthiko vā āṇattiko vā padhānabhāvena ṭhānācāvanaṃ sādheti, tassā vasena āpatti kāretabbā. Aññathā sāhatthikaṃ vā āṇattikassa aṅgaṃ na hoti, āṇattikaṃ vā sāhatthikassāti idaṃ virujjhati. ‘‘Adinnaṃ ādiyāmī’’ti saññāya abhāvena muccanato saññāvimokkhaṃ. Kāyena kataṃ kammaṃ kāyakammaṃ, kāyadvārena katanti attho. Vacīkammanti etthāpi eseva nayo. Tuṭṭho vā bhīto vā majjhatto vā naṃ āpajjatīti tivedanaṃ. Sesaṃ paṭhamasikkhāpade vuttanayeneva veditabbaṃ.
దుతియపారాజికవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Dutiyapārājikavaṇṇanā niṭṭhitā.