| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / កង្ខាវិតរណី-អភិនវ-ដីកា • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
២. ទុតិយបារាជិកវណ្ណនា
2. Dutiyapārājikavaṇṇanā
ឯត្ថាតិ ឯតេសុ ទ្វីសុ។ ឯកកុដិកាទិភេទោ សព្ពោបិ គាមោតិ វេទិតព្ពោតិ សម្ពន្ធោ។ តត្ថ ឯកកុដិកាទិភេទោតិ យស្មិំ គាមេ ឯកា ឯវ កុដិ ឯកំ គេហំ សេយ្យថាបិ មលយជនបទេ, អយំ ឯកកុដិកោ គាមោ នាម។ អាទិសទ្ទេន ‘‘ទ្វិកុដិកោបិ គាមោ, តិកុដិកោបិ គាមោ, ចតុក្កុដិកោបិ គាមោ’’តិ (បារា. ៩២) វុត្តប្បភេទំ សង្គណ្ហាតិ។ អភិនវនិវិដ្ឋោ ឯកកុដិកាទិគាមោ បន យាវ មនុស្សា បវិសិត្វា វាសំ ន កប្បេន្តិ, តាវ គាមសង្ខំ ន គច្ឆតិ។ កិំភូតោតិ អាហ ‘‘បរិក្ខិត្តោ វា’’តិអាទិ។ តត្ថ បរិក្ខិត្តោ នាម ឥដ្ឋកបាការំ អាទិំ កត្វា អន្តមសោ កណ្ដកសាខាហិបិ បរិក្ខិត្តោ។ តព្ពិបរីតោ អបរិក្ខិត្តោ។ អមនុស្សោ នាម យោ សព្ពសោ វា មនុស្សានំ អភាវេន យក្ខបរិគ្គហភូតោ, យតោ វា មនុស្សា កេនចិ ករណីយេន បុនបិ អាគន្តុកាមា ឯវ អបក្កន្តា, យតោ បន និរបេក្ខា ហុត្វា បក្កមន្តិ, សោ គាមសង្ខំ ន គច្ឆតិ។ ន កេវលំ ឯកកុដិកាទិភេទោវាតិ អាហ ‘‘អន្តមសោ’’តិអាទិ។ យោ កោចិ សត្ថោបីតិ ជង្ឃសត្ថសកដសត្ថាទីសុ យោ កោចិ សត្ថោបិ។ ឥមស្មិំ សិក្ខាបទេ និគមនគរានិ វិយ គាមគ្គហណេនេវ គាមូបចារោបិ សង្គហិតោតិ អាហ ‘‘ឋបេត្វា គាមញ្ច គាមូបចារញ្ចា’’តិ។ អញ្ញថា បន មាតិកាយ អនវសេសតោ អវហារដ្ឋានបរិគ្គហោ កតោ នាម ន ហោតិ, ន ច ពុទ្ធា សាវសេសំ បារាជិកំ បញ្ញាបេន្តិ។
Etthāti etesu dvīsu. Ekakuṭikādibhedo sabbopi gāmoti veditabboti sambandho. Tattha ekakuṭikādibhedoti yasmiṃ gāme ekā eva kuṭi ekaṃ gehaṃ seyyathāpi malayajanapade, ayaṃ ekakuṭiko gāmo nāma. Ādisaddena ‘‘dvikuṭikopi gāmo, tikuṭikopi gāmo, catukkuṭikopi gāmo’’ti (pārā. 92) vuttappabhedaṃ saṅgaṇhāti. Abhinavaniviṭṭho ekakuṭikādigāmo pana yāva manussā pavisitvā vāsaṃ na kappenti, tāva gāmasaṅkhaṃ na gacchati. Kiṃbhūtoti āha ‘‘parikkhitto vā’’tiādi. Tattha parikkhitto nāma iṭṭhakapākāraṃ ādiṃ katvā antamaso kaṇṭakasākhāhipi parikkhitto. Tabbiparīto aparikkhitto. Amanusso nāma yo sabbaso vā manussānaṃ abhāvena yakkhapariggahabhūto, yato vā manussā kenaci karaṇīyena punapi āgantukāmā eva apakkantā, yato pana nirapekkhā hutvā pakkamanti, so gāmasaṅkhaṃ na gacchati. Na kevalaṃ ekakuṭikādibhedovāti āha ‘‘antamaso’’tiādi. Yo koci satthopīti jaṅghasatthasakaṭasatthādīsu yo koci satthopi. Imasmiṃ sikkhāpade nigamanagarāni viya gāmaggahaṇeneva gāmūpacāropi saṅgahitoti āha ‘‘ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañcā’’ti. Aññathā pana mātikāya anavasesato avahāraṭṭhānapariggaho kato nāma na hoti, na ca buddhā sāvasesaṃ pārājikaṃ paññāpenti.
តត្ថាតិ តេសុ គាមគាមូបចារេសុ។ ទ្វារេតិ និព្ពកោសស្ស ឧទកបតនដ្ឋានតោ អព្ភន្តរេ។ អន្តោគេហេតិ បមុខស្ស អព្ភន្តរេ។ កតបរិក្ខេបោតិ បាការវតិអាទីហិ កតបរិក្ខេបោ។ សុប្បបតនាទិបរិច្ឆេទោ បនេត្ថ អបរិក្ខិត្តឃរំ សន្ធាយ វុត្តោ។ ន កេវលំ ឃរស្ស បុរតោ, អថ ខោ សមន្តតោ តត្តកោវ បរិច្ឆេទោ ឃរូបចារោ នាមាតិ គហេតព្ពំ។ ‘‘បុរតោ’’តិអាទិកំ បន លោកិយេហិ តថាករណតោ វុត្តំ។ ថាមមជ្ឈិមស្សាតិ មជ្ឈិមថាមស្ស, នេវ អប្បថាមស្ស, ន មហាថាមស្សាតិ វុត្តំ ហោតិ។ ‘‘យថា តរុណមនុស្សា’’តិអាទិនា យថា មាតុគាមោ កាកេ ឧឌ្ឌាបេន្តោ ឧជុកមេវ ហត្ថំ ឧក្ខិបិត្វា លេឌ្ឌុំ ខិបតិ, យថា ច ឧទកុក្ខេបេ ឧទកំ ខិបន្តិ, ឯវំ ខិត្តស្ស លេឌ្ឌុស្ស បតិតដ្ឋានំ បដិក្ខិបតិ។ បវត្តិត្វាតិ លុឋិត្វា, បរិវត្តិត្វាតិ វុត្តំ ហោតិ។ តស្ស សចេ ទ្វេ ឥន្ទខីលា ហោន្តីតិ (បារា. អដ្ឋ. ១.៩២) តស្ស បរិក្ខិត្តស្ស គាមស្ស សចេ អនុរាធបុរស្សេវ ទ្វេ ឧម្មារា ហោន្តិ។ យស្ស បន ឯកោ, តស្ស គាមទ្វារពាហានំ វេមជ្ឈេ ឋិតស្ស លេឌ្ឌុបាតព្ភន្តរំ គាមូបចារោ នាម។ យត្រ បន ឥន្ទខីលោ នត្ថិ, តត្រ គាមទ្វារពាហានំ វេមជ្ឈំ។ យត្រ ទ្វារពាហាបិ នត្ថិ, តត្ថ ឧភោសុ បស្សេសុ វតិយា វា បាការស្ស វា កោដិវេមជ្ឈំវ ឥន្ទខីលដ្ឋានិយត្តា ឥន្ទខីលោតិ គហេតព្ពំ។ យោ បន គាមោ បុព្ពេ មហា ហុត្វា បច្ឆា កុលេសុ នដ្ឋេសុ អប្បកោ ហោតិ, សោ ឃរូបចារតោ លេឌ្ឌុបាតេនេវ បរិច្ឆិន្ទិតព្ពោ។ បុរិមបរិច្ឆេទោ បនស្ស បរិក្ខិត្តស្សាបិ អបរិក្ខិត្តស្សាបិ អប្បមាណមេវាតិ។ ននុ ចេតំ អបរិក្ខិត្តស្ស ឧបចារទស្សនំ បទភាជនេន វិរុទ្ធមិវ ទិស្សតិ។ តត្ថ ហិ ‘‘គាមូបចារោ នាម បរិក្ខិត្តស្ស គាមស្ស ឥន្ទខីលេ ឋិតស្ស មជ្ឈិមស្ស បុរិសស្ស លេឌ្ឌុបាតោ’’តិ (បារា. ៩២) វត្វា ‘‘អបរិក្ខិត្តស្ស គាមស្ស ឃរូបចារេ ឋិតស្ស មជ្ឈិមស្ស បុរិសស្ស លេឌ្ឌុបាតោ’’តិ (បារា. ៩២) ឯត្តកមេវ វុត្តំ, ន បន តំ លេឌ្ឌុបាតំ គាមសង្ខេបំ កត្វា តតោ បរំ គាមូបចារោតិ វុត្តោតិ អាហ ‘‘បទភាជនេបិ ហិ ឥមិនាវ នយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ’’តិ។
Tatthāti tesu gāmagāmūpacāresu. Dvāreti nibbakosassa udakapatanaṭṭhānato abbhantare. Antogeheti pamukhassa abbhantare. Kataparikkhepoti pākāravatiādīhi kataparikkhepo. Suppapatanādiparicchedo panettha aparikkhittagharaṃ sandhāya vutto. Na kevalaṃ gharassa purato, atha kho samantato tattakova paricchedo gharūpacāro nāmāti gahetabbaṃ. ‘‘Purato’’tiādikaṃ pana lokiyehi tathākaraṇato vuttaṃ. Thāmamajjhimassāti majjhimathāmassa, neva appathāmassa, na mahāthāmassāti vuttaṃ hoti. ‘‘Yathā taruṇamanussā’’tiādinā yathā mātugāmo kāke uḍḍāpento ujukameva hatthaṃ ukkhipitvā leḍḍuṃ khipati, yathā ca udakukkhepe udakaṃ khipanti, evaṃ khittassa leḍḍussa patitaṭṭhānaṃ paṭikkhipati. Pavattitvāti luṭhitvā, parivattitvāti vuttaṃ hoti. Tassa sace dve indakhīlā hontīti (pārā. aṭṭha. 1.92) tassa parikkhittassa gāmassa sace anurādhapurasseva dve ummārā honti. Yassa pana eko, tassa gāmadvārabāhānaṃ vemajjhe ṭhitassa leḍḍupātabbhantaraṃ gāmūpacāro nāma. Yatra pana indakhīlo natthi, tatra gāmadvārabāhānaṃ vemajjhaṃ. Yatra dvārabāhāpi natthi, tattha ubhosu passesu vatiyā vā pākārassa vā koṭivemajjhaṃva indakhīlaṭṭhāniyattā indakhīloti gahetabbaṃ. Yo pana gāmo pubbe mahā hutvā pacchā kulesu naṭṭhesu appako hoti, so gharūpacārato leḍḍupāteneva paricchinditabbo. Purimaparicchedo panassa parikkhittassāpi aparikkhittassāpi appamāṇamevāti. Nanu cetaṃ aparikkhittassa upacāradassanaṃ padabhājanena viruddhamiva dissati. Tattha hi ‘‘gāmūpacāro nāma parikkhittassa gāmassa indakhīle ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupāto’’ti (pārā. 92) vatvā ‘‘aparikkhittassa gāmassa gharūpacāre ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupāto’’ti (pārā. 92) ettakameva vuttaṃ, na pana taṃ leḍḍupātaṃ gāmasaṅkhepaṃ katvā tato paraṃ gāmūpacāroti vuttoti āha ‘‘padabhājanepi hi imināva nayena attho veditabbo’’ti.
អយមេត្ថ អធិប្បាយោ – ឥធ គាមោ នាម ទុវិធោ ហោតិ បរិក្ខិត្តោ ច អបរិក្ខិត្តោ ច (បារា. អដ្ឋ. ១.៩២)។ តត្រ បរិក្ខិត្តស្ស បរិក្ខេបោយេវ បរិច្ឆេទោ។ តស្មា តស្ស វិសុំ បរិច្ឆេទំ អវត្វា ‘‘គាមូបចារោ នាម បរិក្ខិត្តស្ស គាមស្ស ឥន្ទខីលេ ឋិតស្ស មជ្ឈិមស្ស បុរិសស្ស លេឌ្ឌុបាតោ’’តិ បាឡិយំ វុត្តំ។ អបរិក្ខិត្តស្ស បន គាមស្ស គាមបរិច្ឆេទោ វត្តព្ពោ។ តស្មា តស្ស គាមស្ស គាមបរិច្ឆេទទស្សនត្ថំ ‘‘អបរិក្ខិត្តស្ស គាមស្ស ឃរូបចារេ ឋិតស្ស មជ្ឈិមស្ស បុរិសស្ស លេឌ្ឌុបាតោ’’តិ (បារា. ៩២) វុត្តំ។ គាមបរិច្ឆេទេ ច ទស្សិតេ គាមូបចារលក្ខណំ បុព្ពេ វុត្តនយេនេវ សក្កា ញាតុន្តិ បុន ‘‘តត្ថ ឋិតស្ស មជ្ឈិមស្ស បុរិសស្ស លេឌ្ឌុបាតោ’’តិ ន វុត្តំ, អត្ថោ បន តត្ថាបិ អយមេវ យថាវុត្តោតិ។ យោ បន ឃរូបចារេ ឋិតស្ស លេឌ្ឌុបាតំយេវ ‘‘គាមូបចារោ’’តិ វទតិ, តស្ស ឃរូបចារោ ‘‘គាមោ’’តិ អាបជ្ជតិ។ តតោ ឃរំ ឃរូបចារោ, គាមោ គាមូបចារោតិ ឯស វិភាគោ សង្ករីយតិ។ អសំករតោ ចេត្ថ វិនិច្ឆយោ វេទិតព្ពោ។ តស្មា បាឡិញ្ច អដ្ឋកថញ្ច សំសន្ទិត្វា វុត្តនយេនេវេត្ថ គាមោ, គាមូបចារោ ច វេទិតព្ពោតិ។
Ayamettha adhippāyo – idha gāmo nāma duvidho hoti parikkhitto ca aparikkhitto ca (pārā. aṭṭha. 1.92). Tatra parikkhittassa parikkhepoyeva paricchedo. Tasmā tassa visuṃ paricchedaṃ avatvā ‘‘gāmūpacāro nāma parikkhittassa gāmassa indakhīle ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupāto’’ti pāḷiyaṃ vuttaṃ. Aparikkhittassa pana gāmassa gāmaparicchedo vattabbo. Tasmā tassa gāmassa gāmaparicchedadassanatthaṃ ‘‘aparikkhittassa gāmassa gharūpacāre ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupāto’’ti (pārā. 92) vuttaṃ. Gāmaparicchede ca dassite gāmūpacāralakkhaṇaṃ pubbe vuttanayeneva sakkā ñātunti puna ‘‘tattha ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupāto’’ti na vuttaṃ, attho pana tatthāpi ayameva yathāvuttoti. Yo pana gharūpacāre ṭhitassa leḍḍupātaṃyeva ‘‘gāmūpacāro’’ti vadati, tassa gharūpacāro ‘‘gāmo’’ti āpajjati. Tato gharaṃ gharūpacāro, gāmo gāmūpacāroti esa vibhāgo saṅkarīyati. Asaṃkarato cettha vinicchayo veditabbo. Tasmā pāḷiñca aṭṭhakathañca saṃsanditvā vuttanayenevettha gāmo, gāmūpacāro ca veditabboti.
តត្ថាតិ តេសុ ទ្វីសុ ឧបចារេសុ។ យ្វាយំ ឧបចារោ ទស្សិតោតិ សម្ពន្ធោ។ វិកាលេ គាមប្បវេសនាទីសូតិ ឯត្ថ អាទិសទ្ទេន អសំកច្ចិកាគាមប្បវេសនំ (បាចិ. ១២២៥) សង្គណ្ហាតិ។ យោ បន បរិក្ខិត្តស្ស គាមស្ស ឧបចារោ វុត្តោ, សោ ន កត្ថចិ វិនយបិដកេ ឧបយោគំ គតោ។ កេវលំ អបរិក្ខិត្តស្ស បរិក្ខេបោកាសតោ អបរោ ឯកោ លេឌ្ឌុបាតោ គាមូបចារោ នាមាតិ ញាបនត្ថំ វុត្តោ។ ឯវំ វុត្តេ ហិ ញាយតិ ‘‘បរិក្ខិត្តស្សាបិ ចេ គាមស្ស ឯកោ លេឌ្ឌុបាតោ កប្បិយភូមិ សមានោ ឧបចារោតិ វុត្តោ, បគេវ អបរិក្ខិត្តស្ស បរិក្ខេបោកាសតោ ឯកោ’’តិ។ ឥមេសំ បរិច្ឆេទទស្សនត្ថន្តិ ឥមេសំ គាមារញ្ញានំ បរិច្ឆេទទស្សនត្ថំ វុត្តា អដ្ឋកថាយំ។ បារាជិកវត្ថុន្តិ បាទគ្ឃនកំ។ អវហរន្តស្សាតិ គណ្ហន្តស្ស។
Tatthāti tesu dvīsu upacāresu. Yvāyaṃ upacāro dassitoti sambandho. Vikāle gāmappavesanādīsūti ettha ādisaddena asaṃkaccikāgāmappavesanaṃ (pāci. 1225) saṅgaṇhāti. Yo pana parikkhittassa gāmassa upacāro vutto, so na katthaci vinayapiṭake upayogaṃ gato. Kevalaṃ aparikkhittassa parikkhepokāsato aparo eko leḍḍupāto gāmūpacāro nāmāti ñāpanatthaṃ vutto. Evaṃ vutte hi ñāyati ‘‘parikkhittassāpi ce gāmassa eko leḍḍupāto kappiyabhūmi samāno upacāroti vutto, pageva aparikkhittassa parikkhepokāsato eko’’ti. Imesaṃ paricchedadassanatthanti imesaṃ gāmāraññānaṃ paricchedadassanatthaṃ vuttā aṭṭhakathāyaṃ. Pārājikavatthunti pādagghanakaṃ. Avaharantassāti gaṇhantassa.
អទិន្នន្តិ (បារា. អដ្ឋ. ៩២) ទន្តបោនសិក្ខាបទេ អត្តនោ សន្តកម្បិ អប្បដិគ្គហិតកំ កប្បិយំ អជ្ឈោហរណីយំ វុច្ចតិ, ឥធ បន យំ កិញ្ចិ បរបរិគ្គហិតំ សសាមិកំ ភណ្ឌំ, តទេតំ តេហិ សាមិកេហិ កាយេន វា វាចាយ វា ន ទិន្នន្តិ អទិន្នំ។ អវហារប្បហោនកមេវ បន ទស្សេតុំ ‘‘អញ្ញស្ស មនុស្សជាតិកស្ស សន្តក’’ន្តិ វុត្តំ។ សង្ខាសទ្ទស្សេវ ត-ការេន វឌ្ឍេត្វា វុត្តត្តា ‘‘សង្ខា សង្ខាតន្តិ អត្ថតោ ឯក’’ន្តិ វុត្តំ។ តត្ថ អត្ថតោ ឯកន្តិ បទត្ថតោ ឯកំ, អនត្ថន្តរន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ កោដ្ឋាសស្សេតំ នាមំ ភាគតោ សង្ខាយតិ ឧបដ្ឋាតីតិ កត្វា។ បបញ្ចសង្ខាតិ សត្តានំ សំសារេ បបញ្ចេន្តិ ចិរាយន្តីតិ បបញ្ចា, តណ្ហាមានទិដ្ឋិយោ, យស្ស វា ឧប្បន្នា, តំ ‘‘រត្តោ’’តិ វា ‘‘មត្តោ’’តិ វា ‘‘មិច្ឆាទិដ្ឋិនិវិដ្ឋោ’’តិ វា បបញ្ចេន្តិ ព្យញ្ជេន្តីតិ បបញ្ចា, សង្ខា វុច្ចតិ កោដ្ឋាសោ, បបញ្ចាវ សង្ខា បបញ្ចសង្ខា, បបញ្ចកោដ្ឋាសាតិ អត្ថោ, តណ្ហាមានទិដ្ឋិយោតិ វុត្តំ ហោតិ។ ថេយ្យចិត្តសង្ខាតោតិ ‘‘ថេយ្យចិត្តោ’’តិ កថិតោ។ ឯកោ ចិត្តកោដ្ឋាសោតិ វិស្សាសតាវកាលិកាទិគ្គាហវសប្បវត្តអថេយ្យចិត្តកោដ្ឋាសតោ អញ្ញោ ចិត្តកោដ្ឋាសោ។ ថេយ្យសង្ខាតេនាតិ ថេយ្យភូតចិត្តកោដ្ឋាសេន។ យទិ ឯវំ អថ កស្មា ឯតស្ស វិភង្គេ ‘‘ថេយ្យចិត្តោ អវហរណចិត្តោ’’តិ (បារា. ៩២) វុត្តន្តិ អាហ ‘‘យោ ចា’’តិអាទិ។ ព្យញ្ជនំ អនាទិយិត្វាតិ ព្យញ្ជនេ អាទរំ អកត្វាតិ អត្ថោ, សទ្ទត្ថមនបេក្ខិត្វាតិ វុត្តំ ហោតិ។ អត្ថមេវាតិ ភាវត្ថមេវ។
Adinnanti (pārā. aṭṭha. 92) dantaponasikkhāpade attano santakampi appaṭiggahitakaṃ kappiyaṃ ajjhoharaṇīyaṃ vuccati, idha pana yaṃ kiñci parapariggahitaṃ sasāmikaṃ bhaṇḍaṃ, tadetaṃ tehi sāmikehi kāyena vā vācāya vā na dinnanti adinnaṃ. Avahārappahonakameva pana dassetuṃ ‘‘aññassa manussajātikassa santaka’’nti vuttaṃ. Saṅkhāsaddasseva ta-kārena vaḍḍhetvā vuttattā ‘‘saṅkhā saṅkhātanti atthato eka’’nti vuttaṃ. Tattha atthato ekanti padatthato ekaṃ, anatthantaranti vuttaṃ hoti. Koṭṭhāsassetaṃ nāmaṃ bhāgato saṅkhāyati upaṭṭhātīti katvā. Papañcasaṅkhāti sattānaṃ saṃsāre papañcenti cirāyantīti papañcā, taṇhāmānadiṭṭhiyo, yassa vā uppannā, taṃ ‘‘ratto’’ti vā ‘‘matto’’ti vā ‘‘micchādiṭṭhiniviṭṭho’’ti vā papañcenti byañjentīti papañcā, saṅkhā vuccati koṭṭhāso, papañcāva saṅkhā papañcasaṅkhā, papañcakoṭṭhāsāti attho, taṇhāmānadiṭṭhiyoti vuttaṃ hoti. Theyyacittasaṅkhātoti ‘‘theyyacitto’’ti kathito. Eko cittakoṭṭhāsoti vissāsatāvakālikādiggāhavasappavattaatheyyacittakoṭṭhāsato añño cittakoṭṭhāso. Theyyasaṅkhātenāti theyyabhūtacittakoṭṭhāsena. Yadi evaṃ atha kasmā etassa vibhaṅge ‘‘theyyacitto avaharaṇacitto’’ti (pārā. 92) vuttanti āha ‘‘yo cā’’tiādi. Byañjanaṃ anādiyitvāti byañjane ādaraṃ akatvāti attho, saddatthamanapekkhitvāti vuttaṃ hoti. Atthamevāti bhāvatthameva.
តេ បន អវហារាតិ តេ បញ្ចវីសតិ អវហារា។ សវិញ្ញាណកាវិញ្ញាណកវសេន នានាវិធោ ភណ្ឌោ ឯតស្ស បញ្ចកស្សាតិ នានាភណ្ឌំ, បញ្ចន្នំ អវហារានំ សមូហោ បញ្ចកំ, បញ្ចបរិមាណមស្សាតិ វា បញ្ចកំ, នានាភណ្ឌមេវ បញ្ចកំ នានាភណ្ឌបញ្ចកំ។ សវិញ្ញាណកវសេន ឯកោ ភណ្ឌោ ឯតស្សាតិ ឯកភណ្ឌំ។ សេសំ វុត្តនយមេវ។ សាហត្ថិកោវ បញ្ចកំ សាហត្ថិកបញ្ចកំ។ អាទិបទវសេន ចេតំ នាមំ កុសលាទិត្តិកស្ស កុសលត្តិកវោហារោ វិយ។ តស្មា សាហត្ថិកាទិបញ្ចកន្តិ អត្ថតោ ទដ្ឋព្ពំ។ ឯស នយោ សេសេសុ បញ្ចកទ្វយេសុ។ ឯតស្សេវាតិ ‘‘អាទិយេយ្យា’’តិ ឯតស្សេវ មាតិកាបទស្ស។ ឥមេសំ បទានំ វសេនាតិ ឥមេសំ បញ្ចន្នំ បទានំ វសេន។ ឯត្ថ ច បឋមបទំ អភិយោគវសេន វុត្តំ, ទុតិយបទំ អញ្ញេសំ ភណ្ឌំ ហរន្តស្ស គច្ឆតោ វសេន, តតិយបទំ ឧបនិក្ខិត្តភណ្ឌវសេន, ចតុត្ថំ សវិញ្ញាណកវសេន, បញ្ចមំ ថលេ និក្ខិត្តាទិវសេន វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។
Te pana avahārāti te pañcavīsati avahārā. Saviññāṇakāviññāṇakavasena nānāvidho bhaṇḍo etassa pañcakassāti nānābhaṇḍaṃ, pañcannaṃ avahārānaṃ samūho pañcakaṃ, pañcaparimāṇamassāti vā pañcakaṃ, nānābhaṇḍameva pañcakaṃ nānābhaṇḍapañcakaṃ. Saviññāṇakavasena eko bhaṇḍo etassāti ekabhaṇḍaṃ. Sesaṃ vuttanayameva. Sāhatthikova pañcakaṃ sāhatthikapañcakaṃ. Ādipadavasena cetaṃ nāmaṃ kusalādittikassa kusalattikavohāro viya. Tasmā sāhatthikādipañcakanti atthato daṭṭhabbaṃ. Esa nayo sesesu pañcakadvayesu. Etassevāti ‘‘ādiyeyyā’’ti etasseva mātikāpadassa. Imesaṃ padānaṃ vasenāti imesaṃ pañcannaṃ padānaṃ vasena. Ettha ca paṭhamapadaṃ abhiyogavasena vuttaṃ, dutiyapadaṃ aññesaṃ bhaṇḍaṃ harantassa gacchato vasena, tatiyapadaṃ upanikkhittabhaṇḍavasena, catutthaṃ saviññāṇakavasena, pañcamaṃ thale nikkhittādivasena vuttanti veditabbaṃ.
ឥទានិ នេសំ អត្ថយោជនំ ទស្សេតុំ ‘‘តត្ថា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ តត្ថាតិ តេសុ ទ្វីសុ បញ្ចកេសុ។ ឥតរន្តិ ឯកភណ្ឌបញ្ចកំ។ អារាមន្តិ បុប្ផារាមផលារាមំ។ អភិយុញ្ជតីតិ (បារា. អដ្ឋ. ១.១០២) បរសន្តកំ ‘‘មម សន្តកោវ អយ’’ន្តិ មុសា ភណិត្វា អភិយុញ្ជតិ ចោទេតិ, អដ្ដំ ករោតីតិ អត្ថោ។ សម្បជានមុសាវាទេបិ អទិន្នាទានស្ស បុព្ពបយោគត្តា ទុក្កដន្តិ អាហ ‘‘អាបត្តិ ទុក្កដស្សា’’តិ, ទុក្កដសង្ខាតា អាបត្តិ ភវេយ្យាតិ អត្ថោ។ អថ វា ទុក្កដសញ្ញិតស្ស វីតិក្កមស្ស អាបជ្ជនន្តិ អត្ថោ។ ឯស នយោ ‘‘អាបត្តិ ថុល្លច្ចយស្សា’’តិអាទីសុ។ សាមិកស្ស វិមតិំ ឧប្បាទេតីតិ វិនិច្ឆយកុសលតាយ, ពលវនិស្សិតាទិភាវេន វា អារាមសាមិកស្ស សំសយំ ជនេតិ។ កថំ? តញ្ហិ តថា វិនិច្ឆយប្បសុតំ ទិស្វា សាមិកោ ចិន្តេតិ ‘‘សក្ខិស្សាមិ នុ ខោ អហំ ឥមំ អារាមំ អត្តនោ កាតុំ, ន សក្ខិស្សាមិ នុ ខោ’’តិ។ ឯវំ តស្ស វិមតិ ឧប្បជ្ជមានា តេន ឧប្បាទិតា ហោតិ។ ធុរំ និក្ខិបតីតិ យទា បន សាមិកោ ‘‘អយំ ថទ្ធោ កក្ខឡោ ជីវិតព្រហ្មចរិយន្តរាយម្បិ មេ ករេយ្យ, អលំ ទានិ មយ្ហំ ឥមិនា អារាមេនា’’តិ ធុរំ និក្ខិបតិ, ឧស្សាហំ ឋបេតិ, អត្តនោ សន្តកករណេ និរុស្សាហោ ហោតីតិ អត្ថោ។ អាបត្តិ បារាជិកស្ស សចេ សយម្បិ កតធុរនិក្ខេបោ ចាតិ អធិប្បាយោ។ អថ បន សាមិកេន ធុរេ និក្ខិត្តេបិ អភិយុញ្ជកោ ធុរំ អនិក្ខិបិត្វាវ ‘‘ឥមំ សុដ្ឋុ បីឡេត្វា មម អាណាបវត្តិំ ទស្សេត្វា កិង្ការប្បដិស្សាវិភាវេ ឋបេត្វា ទស្សាមី’’តិ ទាតព្ពភាវេ សឧស្សាហោ, រក្ខតិ តាវ។ អថាបិ អភិយុញ្ជកោ អច្ឆិន្ទិត្វា ‘‘ន ទានិ ឥមំ ឥមស្ស ទស្សាមី’’តិ ធុរំ និក្ខិបតិ, សាមិកោ បន ធុរំ ន និក្ខិបតិ, បក្ខំ បរិយេសតិ, កាលំ អាគមេតិ, ‘‘លជ្ជិបរិសំ តាវ លភាមិ, បច្ឆា ជានិស្សាមី’’តិ គហណេយេវ សឧស្សាហោ ហោតិ, រក្ខតិយេវ។ យទា បន ‘‘សោបិ ន ទស្សាមី’’តិ, ‘‘សាមិកោបិ ន លច្ឆាមី’’តិ ឯវំ ឧភោ ធុរំ និក្ខិបន្តិ, តទា អភិយុញ្ជកស្ស បារាជិកំ។
Idāni nesaṃ atthayojanaṃ dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādimāha. Tattha tatthāti tesu dvīsu pañcakesu. Itaranti ekabhaṇḍapañcakaṃ. Ārāmanti pupphārāmaphalārāmaṃ. Abhiyuñjatīti (pārā. aṭṭha. 1.102) parasantakaṃ ‘‘mama santakova aya’’nti musā bhaṇitvā abhiyuñjati codeti, aṭṭaṃ karotīti attho. Sampajānamusāvādepi adinnādānassa pubbapayogattā dukkaṭanti āha ‘‘āpattidukkaṭassā’’ti, dukkaṭasaṅkhātā āpatti bhaveyyāti attho. Atha vā dukkaṭasaññitassa vītikkamassa āpajjananti attho. Esa nayo ‘‘āpatti thullaccayassā’’tiādīsu. Sāmikassa vimatiṃ uppādetīti vinicchayakusalatāya, balavanissitādibhāvena vā ārāmasāmikassa saṃsayaṃ janeti. Kathaṃ? Tañhi tathā vinicchayappasutaṃ disvā sāmiko cinteti ‘‘sakkhissāmi nu kho ahaṃ imaṃ ārāmaṃ attano kātuṃ, na sakkhissāmi nu kho’’ti. Evaṃ tassa vimati uppajjamānā tena uppāditā hoti. Dhuraṃ nikkhipatīti yadā pana sāmiko ‘‘ayaṃ thaddho kakkhaḷo jīvitabrahmacariyantarāyampi me kareyya, alaṃ dāni mayhaṃ iminā ārāmenā’’ti dhuraṃ nikkhipati, ussāhaṃ ṭhapeti, attano santakakaraṇe nirussāho hotīti attho. Āpatti pārājikassa sace sayampi katadhuranikkhepo cāti adhippāyo. Atha pana sāmikena dhure nikkhittepi abhiyuñjako dhuraṃ anikkhipitvāva ‘‘imaṃ suṭṭhu pīḷetvā mama āṇāpavattiṃ dassetvā kiṅkārappaṭissāvibhāve ṭhapetvā dassāmī’’ti dātabbabhāve saussāho, rakkhati tāva. Athāpi abhiyuñjako acchinditvā ‘‘na dāni imaṃ imassa dassāmī’’ti dhuraṃ nikkhipati, sāmiko pana dhuraṃ na nikkhipati, pakkhaṃ pariyesati, kālaṃ āgameti, ‘‘lajjiparisaṃ tāva labhāmi, pacchā jānissāmī’’ti gahaṇeyeva saussāho hoti, rakkhatiyeva. Yadā pana ‘‘sopi na dassāmī’’ti, ‘‘sāmikopi na lacchāmī’’ti evaṃ ubho dhuraṃ nikkhipanti, tadā abhiyuñjakassa pārājikaṃ.
អញ្ញស្ស ភណ្ឌំ ហរន្តោតិ វេតនេន វា មិត្តភាវេន វា អញ្ញស្ស ភណ្ឌំ ហរន្តោ។ សីសេ ភារន្តិ សីសេ ឋិតភារំ។ សីសស្ស តាវ បុរិមគលេ គលវាដកោ, បិដ្ឋិគលេ កេសញ្ចិ កេសន្តេ អាវដ្ដោ ហោតិ, គលស្សេវ ឧភោសុ បស្សេសុ កេសញ្ចិ កេសា ឱរុយ្ហ ជាយន្តិ, យេ ‘‘កណ្ណចូឡិកា’’តិ វុច្ចន្តិ, តេសំ អធោភាគោ ចាតិ អយំ ហេដ្ឋិមកោ បរិច្ឆេទោ, តតោ ឧបរិ សីសំ, ឯត្ថន្តរេ ឋិតភារន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ ខន្ធំ ឱរោបេតីតិ ឧភោសុ បស្សេសុ កណ្ណចូឡិកាហិ បដ្ឋាយ ហេដ្ឋា, កប្បរេហិ បដ្ឋាយ ឧបរិ, បិដ្ឋិគលាវដ្ដតោ ច គលវាដកតោ ច បដ្ឋាយ ហេដ្ឋា, បិដ្ឋិវេមជ្ឈាវដ្ដតោ ច ឧរបរិច្ឆេទមជ្ឈេ, ហទយាវាដកតោ ច បដ្ឋាយ ឧបរិ ខន្ធោ, តំ ឱរោបេតិ។
Aññassa bhaṇḍaṃ harantoti vetanena vā mittabhāvena vā aññassa bhaṇḍaṃ haranto. Sīse bhāranti sīse ṭhitabhāraṃ. Sīsassa tāva purimagale galavāṭako, piṭṭhigale kesañci kesante āvaṭṭo hoti, galasseva ubhosu passesu kesañci kesā oruyha jāyanti, ye ‘‘kaṇṇacūḷikā’’ti vuccanti, tesaṃ adhobhāgo cāti ayaṃ heṭṭhimako paricchedo, tato upari sīsaṃ, etthantare ṭhitabhāranti vuttaṃ hoti. Khandhaṃ oropetīti ubhosu passesu kaṇṇacūḷikāhi paṭṭhāya heṭṭhā, kapparehi paṭṭhāya upari, piṭṭhigalāvaṭṭato ca galavāṭakato ca paṭṭhāya heṭṭhā, piṭṭhivemajjhāvaṭṭato ca uraparicchedamajjhe, hadayāvāṭakato ca paṭṭhāya upari khandho, taṃ oropeti.
អយំ បនេត្ថ វិនិច្ឆយោ – យោ ភិក្ខុ ‘‘ឥទំ គហេត្វា ឯត្ថ យាហី’’តិ (បារា. អដ្ឋ. ១.១០១) សាមិកេហិ អនាណត្តោ សយមេវ ‘‘មយ្ហំ ឥទំ នាម ទេថ, អហំ វោ ភណ្ឌំ វហាមី’’តិ តេសំ ភណ្ឌំ សីសេន អាទាយ គច្ឆន្តោ ថេយ្យចិត្តេន តំ ភណ្ឌំ អាមសតិ, ទុក្កដំ។ យថាវុត្តសីសបរិច្ឆេទំ អនតិក្កមន្តោវ ឥតោ ចិតោ ច ឃំសន្តោ សារេតិបិ បច្ចាសារេតិបិ, ថុល្លច្ចយំ។ ខន្ធំ ឱរោបិតមត្តេ កិញ្ចាបិ សាមិកានំ ‘‘វហតូ’’តិ ចិត្តំ អត្ថិ, តេហិ បន អនាណត្តត្តា បារាជិកំ។ ខន្ធំ បន អនោរោបេត្វាបិ សីសតោ កេសគ្គមត្តម្បិ ចាវេន្តស្ស បារាជិកំ។ យមកភារស្ស បន ឯកោ ភាគោ សីសេ បតិដ្ឋាតិ, ឯកោ បិដ្ឋិយំ, តត្ថ ទ្វិន្នំ ឋានានំ វសេន វិនិច្ឆយោ វេទិតព្ពោ។ អយំ បន សុទ្ធសីសភារស្សេវ វសេន វុត្តោ។ យោ ចាយំ សីសភារេ វុត្តោ, ខន្ធភារាទីសុបិ អយមេវ វិនិច្ឆយោ វេទិតព្ពោ។
Ayaṃ panettha vinicchayo – yo bhikkhu ‘‘idaṃ gahetvā ettha yāhī’’ti (pārā. aṭṭha. 1.101) sāmikehi anāṇatto sayameva ‘‘mayhaṃ idaṃ nāma detha, ahaṃ vo bhaṇḍaṃ vahāmī’’ti tesaṃ bhaṇḍaṃ sīsena ādāya gacchanto theyyacittena taṃ bhaṇḍaṃ āmasati, dukkaṭaṃ. Yathāvuttasīsaparicchedaṃ anatikkamantova ito cito ca ghaṃsanto sāretipi paccāsāretipi, thullaccayaṃ. Khandhaṃ oropitamatte kiñcāpi sāmikānaṃ ‘‘vahatū’’ti cittaṃ atthi, tehi pana anāṇattattā pārājikaṃ. Khandhaṃ pana anoropetvāpi sīsato kesaggamattampi cāventassa pārājikaṃ. Yamakabhārassa pana eko bhāgo sīse patiṭṭhāti, eko piṭṭhiyaṃ, tattha dvinnaṃ ṭhānānaṃ vasena vinicchayo veditabbo. Ayaṃ pana suddhasīsabhārasseva vasena vutto. Yo cāyaṃ sīsabhāre vutto, khandhabhārādīsupi ayameva vinicchayo veditabbo.
ឧបនិក្ខិត្តំ ភណ្ឌន្តិ សង្គោបនត្ថាយ អត្តនោ ហត្ថេ បរេហិ ឋបិតភណ្ឌំ។ អហំ ន គណ្ហាមីតិ សម្ពន្ធោ។ អតីតត្ថេ ចេតំ វត្តមានវចនំ, នាហំ គហេសិន្តិ អត្ថោ។ ទុក្កដំ (បារា. អដ្ឋ. ១.១១១) សម្បជានមុសាវាទេបិ អទិន្នាទានស្ស បុព្ពបយោគត្តា។ ‘‘កិំ តុម្ហេ ភណថ, នេវិទំ មយ្ហំ អនុរូបំ, ន តុម្ហាក’’ន្តិអាទីនិ វទន្តស្សាបិ ទុក្កដមេវ។ សាមិកស្ស វិមតិំ ឧប្បាទេតីតិ ‘‘រហោ មយា ឯតស្ស ហត្ថេ ឋបិតំ, ន អញ្ញោ កោចិ ជានាតិ, ទស្សតិ នុ ខោ មេ, នោ’’តិ សាមិកស្ស វិមតិំ ឧប្បាទេតិ។ ធុរំ និក្ខិបតីតិ តស្ស ផរុសាទិភាវំ ទិស្វា ឧស្សាហំ ឋបេតិ។ តត្រ សចាយំ ភិក្ខុ ‘‘កិលមេត្វា នំ ទស្សាមី’’តិ ទានេ សឧស្សាហោ, រក្ខតិ តាវ។ សចេ សោ ទានេ និរុស្សាហោ, ភណ្ឌសាមិកោ បន គហណេ សឧស្សាហោ, រក្ខតេវ។ យទិ បន សោ តស្មិំ ទានេ និរុស្សាហោ, ភណ្ឌសាមិកោបិ ‘‘ន មយ្ហំ ទស្សតី’’តិ ធុរំ និក្ខិបតិ, ឯវំ ឧភិន្នំ ធុរនិក្ខេបេន ភិក្ខុនោ បារាជិកំ។ យទិបិ មុខេន ‘‘ទស្សាមី’’តិ វទតិ, ចិត្តេន បន អទាតុកាមោ, ឯវម្បិ សាមិកស្ស ធុរនិក្ខេបេន ភិក្ខុនោ បារាជិកំ។
Upanikkhittaṃ bhaṇḍanti saṅgopanatthāya attano hatthe parehi ṭhapitabhaṇḍaṃ. Ahaṃ na gaṇhāmīti sambandho. Atītatthe cetaṃ vattamānavacanaṃ, nāhaṃ gahesinti attho. Dukkaṭaṃ (pārā. aṭṭha. 1.111) sampajānamusāvādepi adinnādānassa pubbapayogattā. ‘‘Kiṃ tumhe bhaṇatha, nevidaṃ mayhaṃ anurūpaṃ, na tumhāka’’ntiādīni vadantassāpi dukkaṭameva. Sāmikassa vimatiṃ uppādetīti ‘‘raho mayā etassa hatthe ṭhapitaṃ, na añño koci jānāti, dassati nu kho me, no’’ti sāmikassa vimatiṃ uppādeti. Dhuraṃ nikkhipatīti tassa pharusādibhāvaṃ disvā ussāhaṃ ṭhapeti. Tatra sacāyaṃ bhikkhu ‘‘kilametvā naṃ dassāmī’’ti dāne saussāho, rakkhati tāva. Sace so dāne nirussāho, bhaṇḍasāmiko pana gahaṇe saussāho, rakkhateva. Yadi pana so tasmiṃ dāne nirussāho, bhaṇḍasāmikopi ‘‘na mayhaṃ dassatī’’ti dhuraṃ nikkhipati, evaṃ ubhinnaṃ dhuranikkhepena bhikkhuno pārājikaṃ. Yadipi mukhena ‘‘dassāmī’’ti vadati, cittena pana adātukāmo, evampi sāmikassa dhuranikkhepena bhikkhuno pārājikaṃ.
សហភណ្ឌហារកំ នេស្សាមីតិ ‘‘សហភណ្ឌហារកំ ភណ្ឌំ នេស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា។ បឋមំ បាទំ អតិក្កាមេតីតិ ភណ្ឌហារកំ តជ្ជេត្វា តស្ស គមនបថំ វារេត្វា អត្តនា រុចិតមគ្គំ ឯកបាទំ អតិក្កាមេតិ។ ថលដ្ឋន្តិ (បារា. អដ្ឋ. ១.៩៥) ថលេ និក្ខិត្តំ, ភូមិតលេ វា បាសាណបព្ពតតលាទីសុ វា យត្ថ កត្ថចិ បដិច្ឆន្នេ វា អប្បដិច្ឆន្នេ វា ឋបិតន្តិ អត្ថោ។ ផន្ទាបេតិ, ថុល្លច្ចយន្តិ យោ ផន្ទាបេតិ , តស្ស បយោគេ បយោគេ ថុល្លច្ចយំ, អាមសនេ ទុក្កដំ, ផន្ទាបនេ ថុល្លច្ចយញ្ច វិសុំ វិសុំ ថេយ្យចិត្តេន អាមសនផន្ទាបនបយោគេ ករោន្តស្សេវ ហោតិ។ ‘‘ឯកបយោគេន គណ្ហន្តស្ស បន ឧទ្ធារេ បារាជិកមេវ, ន ទុក្កដថុល្លច្ចយានី’’តិ វទន្តិ។ ឋានាតិ ឋិតដ្ឋានតោ។ សចេ តំ ថលដ្ឋំ រាសិកតំ ហោតិ, អន្តោកុម្ភិយំ ភាជនគតករណមុដ្ឋិច្ឆេទនវិនិច្ឆយេន វិនិច្ឆិនិតព្ពំ។ សចេ ឯកាពទ្ធំ សិលេសនិយ្យាសាទិ, បក្កមធុផាណិតវិនិច្ឆយេន វិនិច្ឆិនិតព្ពំ។ សចេ គរុកំ ហោតិ ភារពទ្ធំ លោហបិណ្ឌិតេលមធុឃដាទិ វា, កុម្ភិយំ ឋានាចាវនវិនិច្ឆយេន វិនិច្ឆិនិតព្ពំ។ សង្ខលិកាពទ្ធស្ស ច ឋានភេទោ សល្លក្ខេតព្ពោ។ បត្ថរិត្វា ឋបិតំ បន បាវារត្ថរណកដសារកាទិំ ឧជុកំ គហេត្វា អាកឌ្ឍតិ, បារិមន្តេ ឱរិមន្តេន ផុដ្ឋោកាសំ អតិក្កន្តេ បារាជិកំ។ តថេវ គហេត្វា បរតោ បេល្លតិ, បារិមន្តេ ផុដ្ឋោកាសំ ឱរិមន្តេ អតិក្កន្តេ បារាជិកំ។ វាមតោ វា ទក្ខិណតោ វា អបនាមេន្តស្ស វាមន្តេន វា ទក្ខិណន្តេន វា ផុដ្ឋោកាសំ ទក្ខិណន្តេ វា វាមន្តេ វា អតិក្កន្តេ បារាជិកំ។ វេឋេត្វា ឧទ្ធរតិ, កេសគ្គមត្តំ អាកាសគតំ ករោន្តស្ស បារាជិកំ។
Sahabhaṇḍahārakaṃnessāmīti ‘‘sahabhaṇḍahārakaṃ bhaṇḍaṃ nessāmī’’ti cintetvā. Paṭhamaṃ pādaṃ atikkāmetīti bhaṇḍahārakaṃ tajjetvā tassa gamanapathaṃ vāretvā attanā rucitamaggaṃ ekapādaṃ atikkāmeti. Thalaṭṭhanti (pārā. aṭṭha. 1.95) thale nikkhittaṃ, bhūmitale vā pāsāṇapabbatatalādīsu vā yattha katthaci paṭicchanne vā appaṭicchanne vā ṭhapitanti attho. Phandāpeti, thullaccayanti yo phandāpeti , tassa payoge payoge thullaccayaṃ, āmasane dukkaṭaṃ, phandāpane thullaccayañca visuṃ visuṃ theyyacittena āmasanaphandāpanapayoge karontasseva hoti. ‘‘Ekapayogena gaṇhantassa pana uddhāre pārājikameva, na dukkaṭathullaccayānī’’ti vadanti. Ṭhānāti ṭhitaṭṭhānato. Sace taṃ thalaṭṭhaṃ rāsikataṃ hoti, antokumbhiyaṃ bhājanagatakaraṇamuṭṭhicchedanavinicchayena vinicchinitabbaṃ. Sace ekābaddhaṃ silesaniyyāsādi, pakkamadhuphāṇitavinicchayena vinicchinitabbaṃ. Sace garukaṃ hoti bhārabaddhaṃ lohapiṇḍitelamadhughaṭādi vā, kumbhiyaṃ ṭhānācāvanavinicchayena vinicchinitabbaṃ. Saṅkhalikābaddhassa ca ṭhānabhedo sallakkhetabbo. Pattharitvā ṭhapitaṃ pana pāvārattharaṇakaṭasārakādiṃ ujukaṃ gahetvā ākaḍḍhati, pārimante orimantena phuṭṭhokāsaṃ atikkante pārājikaṃ. Tatheva gahetvā parato pellati, pārimante phuṭṭhokāsaṃ orimante atikkante pārājikaṃ. Vāmato vā dakkhiṇato vā apanāmentassa vāmantena vā dakkhiṇantena vā phuṭṭhokāsaṃ dakkhiṇante vā vāmante vā atikkante pārājikaṃ. Veṭhetvā uddharati, kesaggamattaṃ ākāsagataṃ karontassa pārājikaṃ.
សកោ ហត្ថោ សហត្ថោ, តេន និព្ពត្តោ, តស្ស វា សម្ពន្ធីតិ សាហត្ថិកោ, អវហារោ។ អាណាបនំ អាណត្តិ, តាយ អាណត្តិយា និព្ពត្តោ អវហារោ អាណត្តិកោ។ និស្សជ្ជនំ និស្សគ្គោ, សុង្កឃាតដ្ឋានេ, បរិកប្បិតោកាសេ ច ឋត្វា ភណ្ឌស្ស ពហិ និបាតនំ, និស្សគ្គោវ និស្សគ្គិយោ។ កិរិយាសិទ្ធិតោ បុរេតរមេវ បារាជិកាបត្តិសង្ខាតំ អត្ថំ សាធេតីតិ អត្ថសាធកោ។ ធុរស្ស អាលយសង្ខាតស្ស ភារស្ស និក្ខិបនំ បរិច្ចជនំ និរុស្សាហភាវាបជ្ជនំ ធុរនិក្ខេបោ។ ឥទានិ ព្យញ្ជនេ អាទរំ អកត្វា តេសំ អត្ថមត្តមេវ ទស្សេន្តោ ‘‘តត្ថ សាហត្ថិកោ នាមា’’តិអាទិមាហ។ សហត្ថាតិ សហត្ថេន។ ករណត្ថេ ហិ ឥទំ និស្សក្កវចនំ។ ‘‘អសុកស្ស ភណ្ឌំ អវហរា’’តិ អញ្ញំ អាណាបេតីតិ ឯត្ថាបិ អាណត្តិក្ខណេ ឯវ អាបត្តិ ទដ្ឋព្ពា។ យទិ ឯវំ ឥមស្ស, អត្ថសាធកស្ស ច កោ វិសេសោតិ? តំ ខណំ ឯវ គហណេ និយុញ្ជនំ អាណត្តិកបយោគោ, កាលន្តរេន គហណត្ថំ និយោគោ អត្ថសាធកោតិ (សារត្ថ. ដី. ២.៩២; វិ. វិ. ដី. ១.៩២) អយមេតេសំ វិសេសោតិ។ តេនេវាហ ‘‘អសុកស្ស ភណ្ឌំ យទា សក្កោសិ, តទា តំ អវហរាតិ អាណាបេតី’’តិ។
Sako hattho sahattho, tena nibbatto, tassa vā sambandhīti sāhatthiko, avahāro. Āṇāpanaṃ āṇatti, tāya āṇattiyā nibbatto avahāro āṇattiko. Nissajjanaṃ nissaggo, suṅkaghātaṭṭhāne, parikappitokāse ca ṭhatvā bhaṇḍassa bahi nipātanaṃ, nissaggova nissaggiyo. Kiriyāsiddhito puretarameva pārājikāpattisaṅkhātaṃ atthaṃ sādhetīti atthasādhako. Dhurassa ālayasaṅkhātassa bhārassa nikkhipanaṃ pariccajanaṃ nirussāhabhāvāpajjanaṃ dhuranikkhepo. Idāni byañjane ādaraṃ akatvā tesaṃ atthamattameva dassento ‘‘tattha sāhatthiko nāmā’’tiādimāha. Sahatthāti sahatthena. Karaṇatthe hi idaṃ nissakkavacanaṃ. ‘‘Asukassa bhaṇḍaṃ avaharā’’ti aññaṃ āṇāpetīti etthāpi āṇattikkhaṇe eva āpatti daṭṭhabbā. Yadi evaṃ imassa, atthasādhakassa ca ko visesoti? Taṃ khaṇaṃ eva gahaṇe niyuñjanaṃ āṇattikapayogo, kālantarena gahaṇatthaṃ niyogo atthasādhakoti (sārattha. ṭī. 2.92; vi. vi. ṭī. 1.92) ayametesaṃ visesoti. Tenevāha ‘‘asukassa bhaṇḍaṃ yadā sakkosi, tadā taṃ avaharāti āṇāpetī’’ti.
សុង្កឃាតបរិកប្បិតោកាសានន្តិ សុង្កឃាតញ្ច បរិកប្បិតោកាសោ ច សុង្កឃាតបរិកប្បិតោកាសា, តេសំ។ តត្ថ សុង្កឃាតន្តិ (បារា. អដ្ឋ. ១.១១៣) រុក្ខបព្ពតាទិសញ្ញាណេន និយមិតស្ស សុង្កដ្ឋានស្សេតំ អធិវចនំ។ តញ្ហិ យស្មា តតោ រាជទេយ្យភាគំ សុង្កំ អទត្វា នីហរន្តា រញ្ញោ សុង្កំ ហនន្តិ វិនាសេន្តិ, តស្មា ‘‘សុង្កឃាត’’ន្តិ វុត្តំ។
Suṅkaghātaparikappitokāsānanti suṅkaghātañca parikappitokāso ca suṅkaghātaparikappitokāsā, tesaṃ. Tattha suṅkaghātanti (pārā. aṭṭha. 1.113) rukkhapabbatādisaññāṇena niyamitassa suṅkaṭṭhānassetaṃ adhivacanaṃ. Tañhi yasmā tato rājadeyyabhāgaṃ suṅkaṃ adatvā nīharantā rañño suṅkaṃ hananti vināsenti, tasmā ‘‘suṅkaghāta’’nti vuttaṃ.
កោចិ បរបរិវេណាទីនិ បវិដ្ឋោ កិញ្ចិ លោភនេយ្យភណ្ឌំ ទិស្វា ទ្វារប្បមុខាទិវសេន យំ ឋានំ ‘‘សចេ មំ ឯត្ថន្តរេ បស្សិស្សន្តិ, ទដ្ឋុកាមតាយ គហេត្វា វិចរន្តោ វិយ ទស្សាមិ, នោ ចេ បស្សិស្សន្តិ, ហរិស្សាមី’’តិ បរិកប្បេតិ, អយំ បរិកប្បិតោកាសោ។ អាណត្តិក្ខណេយេវ បារាជិកន្តិ (បារា. អដ្ឋ. ១.១២១) អត្ថសាធកចេតនាក្ខណេយេវ បារាជិកំ។ សចេបិ អវហារកោ សដ្ឋិវស្សាតិក្កមេនបិ តំ ភណ្ឌំ អវហរតិ, អាណាបកោ ច អន្តរាយេវ កាលំ ករោតិ, ហីនាយ វា អាវត្តតិ, អស្សមណោវ ហុត្វា កាលំ វា ករិស្សតិ, ហីនាយ វា អាវត្តិស្សតិ, អវហារកស្ស បន អវហារក្ខណេយេវ បារាជិកំ។ បាទគ្ឃនកតេលន្តិ (បារា. អដ្ឋ. ១.៩៤) ឯត្ថ បាទោ នាម កហាបណស្ស ចតុត្ថោ ភាគោ, តំ អគ្ឃតីតិ បាទគ្ឃនកំ, បាទគ្ឃនកញ្ច តំ តេលញ្ចាតិ បាទគ្ឃនកតេលំ។ ឧបាហនា អាទិ យេសំ វត្ថូនំ តានិ ឧបាហនាទីនិ។ អាទិសទ្ទេន ទុកូលសាដកចម្មក្ខណ្ឌាទីនំ គហណំ។ បក្ខិបតីតិ ថេយ្យចិត្តេន បក្ខិបតិ។ តេនាហ ‘‘ហត្ថតោ មុត្តមត្តេយេវ បារាជិក’’ន្តិ សចេ បន អត្តនោបិ កុម្ភិយំ អញ្ញោ សប្បិំ វា តេលំ វា អាកិរតិ, តត្រ ចាយំ ថេយ្យចិត្តេន តេលបិវនកំ ភណ្ឌំ បក្ខិបតិ, វុត្តនយេនេវ បារាជិកំ។
Koci parapariveṇādīni paviṭṭho kiñci lobhaneyyabhaṇḍaṃ disvā dvārappamukhādivasena yaṃ ṭhānaṃ ‘‘sace maṃ etthantare passissanti, daṭṭhukāmatāya gahetvā vicaranto viya dassāmi, no ce passissanti, harissāmī’’ti parikappeti, ayaṃ parikappitokāso. Āṇattikkhaṇeyeva pārājikanti (pārā. aṭṭha. 1.121) atthasādhakacetanākkhaṇeyeva pārājikaṃ. Sacepi avahārako saṭṭhivassātikkamenapi taṃ bhaṇḍaṃ avaharati, āṇāpako ca antarāyeva kālaṃ karoti, hīnāya vā āvattati, assamaṇova hutvā kālaṃ vā karissati, hīnāya vā āvattissati, avahārakassa pana avahārakkhaṇeyeva pārājikaṃ. Pādagghanakatelanti (pārā. aṭṭha. 1.94) ettha pādo nāma kahāpaṇassa catuttho bhāgo, taṃ agghatīti pādagghanakaṃ, pādagghanakañca taṃ telañcāti pādagghanakatelaṃ. Upāhanā ādi yesaṃ vatthūnaṃ tāni upāhanādīni. Ādisaddena dukūlasāṭakacammakkhaṇḍādīnaṃ gahaṇaṃ. Pakkhipatīti theyyacittena pakkhipati. Tenāha ‘‘hatthato muttamatteyeva pārājika’’nti sace pana attanopi kumbhiyaṃ añño sappiṃ vā telaṃ vā ākirati, tatra cāyaṃ theyyacittena telapivanakaṃ bhaṇḍaṃ pakkhipati, vuttanayeneva pārājikaṃ.
កាយេន វា វាចាយ វា បយុញ្ជនំ អាណាបនំ បយោគោ, អាណត្តស្ស ភណ្ឌគ្គហណតោ បុព្ពត្តា បុព្ពោ, ឥតិ បុព្ពោ ច សោ បយោគោ ចាតិ បុព្ពបយោគោ។ បយោគេន សហ វត្តមានោ អវហារោ សហបយោគោ។ សមំ ឯកី ហុត្វា វិទហិត្វា មន្តេត្វា អវហរណំ សំវិធាវហារោ, អញ្ញមញ្ញំ សញ្ញុប្បត្តិយា កតាវហារោតិ វុត្តំ ហោតិ។ បុព្ពណ្ហាទិកាលបរិច្ឆេទេន សញ្ជាននំ សង្កេតោ, តស្ស កម្មំ សង្កេតកម្មំ។ និមិត្តស្ស កម្មំ និមិត្តកម្មំ, សញ្ញុប្បាទនត្ថំ កស្សចិ និមិត្តស្ស ករណន្តិ អត្ថោ។ តត្ថាតិ យថាវុត្តេសុ បុព្ពបយោគាទីសុ បញ្ចសុ។ ខិលាទីនិ សង្កាមេត្វា ខេត្តាទិគ្គហណវសេនាតិ ខិលំ, រជ្ជុំ, វតិំ, មរិយាទំ វា បាការំ វា សង្កាមេត្វា ខេត្តគ្គហណវសេន, ខិលំ, រជ្ជុំ, វតិំ, មរិយាទំ វា បាការំ វា សង្កាមេត្វា វត្ថុគ្គហណវសេន។ សចេ បន ទ្វីហិ ខិលេហិ គហេតព្ពំ ហោតិ, បឋមេ ខិលេ ថុល្លច្ចយំ, ទុតិយេ បារាជិកំ (បារា. អដ្ឋ. ១.១០៤)។ សចេ តីហិ គហេតព្ពំ ហោតិ, បឋមេ ទុក្កដំ, ទុតិយេ ថុល្លច្ចយំ, តតិយេ បារាជិកំ។ ឯវំ ពហុកេសុបិ អវសានេ ទ្វេ ឋបេត្វា បុរិមេហិ ទុក្កដំ, អវសានេ ទ្វិន្នំ ឯកេន ថុល្លច្ចយំ , ឥតរេន បារាជិកំ។ រជ្ជុបសារណាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ យំ បន សមន្តបាសាទិកាយំ ‘‘តញ្ច ខោ សាមិកានំ ធុរនិក្ខេបេនា’’តិ (បារា. អដ្ឋ. ១.១០៤) វុត្តំ, តំ ‘‘ខេត្តំ អភិយុញ្ជតិ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សា’’តិអាទិ (បារា. ១០៤) -អធិការេ វុត្តត្តា អភិយោគវសេន គហណំ សន្ធាយាតិ ទដ្ឋព្ពំ។ សំវិទហិត្វាតិ ឯតស្សេវ វេវចនំ។ សំមន្តយិត្វាតិ ឯកច្ឆន្ទតាយ ឯកជ្ឈាសយតាយ ភណិត្វាតិ អត្ថោ។ ឥមស្មិំ អវហារេ អសម្មោហត្ថំ ‘‘ឯវំ សំវិទហិត្វា គតេសុ ហី’’តិអាទិមាហ។ សញ្ជាននកម្មន្តិ បុព្ពណ្ហាទិកាលបរិច្ឆេទវសេន សញ្ញាណករណំ។ តេនាហ ‘‘សចេ ហី’’តិអាទិ។
Kāyena vā vācāya vā payuñjanaṃ āṇāpanaṃ payogo, āṇattassa bhaṇḍaggahaṇato pubbattā pubbo, iti pubbo ca so payogo cāti pubbapayogo. Payogena saha vattamāno avahāro sahapayogo. Samaṃ ekī hutvā vidahitvā mantetvā avaharaṇaṃ saṃvidhāvahāro, aññamaññaṃ saññuppattiyā katāvahāroti vuttaṃ hoti. Pubbaṇhādikālaparicchedena sañjānanaṃ saṅketo, tassa kammaṃ saṅketakammaṃ. Nimittassa kammaṃ nimittakammaṃ, saññuppādanatthaṃ kassaci nimittassa karaṇanti attho. Tatthāti yathāvuttesu pubbapayogādīsu pañcasu. Khilādīni saṅkāmetvā khettādiggahaṇavasenāti khilaṃ, rajjuṃ, vatiṃ, mariyādaṃ vā pākāraṃ vā saṅkāmetvā khettaggahaṇavasena, khilaṃ, rajjuṃ, vatiṃ, mariyādaṃ vā pākāraṃ vā saṅkāmetvā vatthuggahaṇavasena. Sace pana dvīhi khilehi gahetabbaṃ hoti, paṭhame khile thullaccayaṃ, dutiye pārājikaṃ (pārā. aṭṭha. 1.104). Sace tīhi gahetabbaṃ hoti, paṭhame dukkaṭaṃ, dutiye thullaccayaṃ, tatiye pārājikaṃ. Evaṃ bahukesupi avasāne dve ṭhapetvā purimehi dukkaṭaṃ, avasāne dvinnaṃ ekena thullaccayaṃ , itarena pārājikaṃ. Rajjupasāraṇādīsupi eseva nayo. Yaṃ pana samantapāsādikāyaṃ ‘‘tañca kho sāmikānaṃ dhuranikkhepenā’’ti (pārā. aṭṭha. 1.104) vuttaṃ, taṃ ‘‘khettaṃ abhiyuñjati, āpatti dukkaṭassā’’tiādi (pārā. 104) -adhikāre vuttattā abhiyogavasena gahaṇaṃ sandhāyāti daṭṭhabbaṃ. Saṃvidahitvāti etasseva vevacanaṃ. Saṃmantayitvāti ekacchandatāya ekajjhāsayatāya bhaṇitvāti attho. Imasmiṃ avahāre asammohatthaṃ ‘‘evaṃ saṃvidahitvā gatesu hī’’tiādimāha. Sañjānanakammanti pubbaṇhādikālaparicchedavasena saññāṇakaraṇaṃ. Tenāha ‘‘sace hī’’tiādi.
ឯត្ថ ច ‘‘បុរេភត្តំ អវហរា’’តិ វុត្តេ (បារា. អដ្ឋ. ១.១១៩) អជ្ជ វា បុរេភត្តំ អវហរតុ, ស្វេ វា, អនាគតេ វា សំវច្ឆរេ, នត្ថិ វិសង្កេតោ, ឧភិន្នម្បិ បារាជិកំ។ សចេ បន ‘‘អជ្ជ បុរេភត្តំ អវហរា’’តិ វុត្តេ ស្វេ អវហរតិ។ ‘‘អជ្ជា’’តិ និយមិតំ សង្កេតំ អតិក្កម្ម បច្ឆា អវហដំ ហោតិ។ សចេ ‘‘ស្វេ បុរេភត្តំ អវហរា’’តិ វុត្តេ អជ្ជ បុរេភត្តំ អវហរតិ, ‘‘ស្វេ’’តិ និយមិតំ តំ សង្កេតំ អបត្វា បុរេ អវហដំ ហោតិ, ឯវំ អវហរន្តស្ស អវហារកស្សេវ បារាជិកំ, មូលដ្ឋស្ស អនាបត្តិ។ ‘‘ស្វេវ បុរេភត្ត’’ន្តិ វុត្តេ តទហេវ វា, ស្វេ បច្ឆាភត្តំ វា អវហរន្តោបិ តំសង្កេតតោ បុរេ ច បច្ឆា ច អវហរតិ។ យោ បន ឯវំអកត្វា យថាបរិច្ឆិន្នកាលមេវ អវហរតិ, អយំ សង្កេតតោ អបុរេ អបច្ឆា តំ អវហរតីតិ វេទិតព្ពោ។ ឯស នយោ បច្ឆាភត្តរត្តិន្ទិវេសុបិ, បុរិមយាមមជ្ឈិមយាមបច្ឆិមយាមកាឡជុណ្ហមាសឧតុសំវច្ឆរាទិវសេនាបិ ឯត្ថ សង្កេតវិសង្កេតតា វេទិតព្ពា។ បរភណ្ឌាវហារសញ្ញុប្បាទស្ស ហេតុត្តា អក្ខិនិខណាទីនេវ និមិត្តន្តិ អក្ខិនិខណាទិនិមិត្តំ, តស្ស ករណំ អក្ខិនិខណាទិនិមិត្តករណំ។ អាទិសទ្ទេន ភមុកុក្ខេបសីសកម្បនហត្ថលង្ឃនបាណិប្បហារអង្គុលិផោដនគីវុន្នាមនឧក្កាសនាទិអនេកប្បការំ សង្គណ្ហាតិ។ សេសមេត្ថ សង្កេតកម្មេ វុត្តនយមេវ។
Ettha ca ‘‘purebhattaṃ avaharā’’ti vutte (pārā. aṭṭha. 1.119) ajja vā purebhattaṃ avaharatu, sve vā, anāgate vā saṃvacchare, natthi visaṅketo, ubhinnampi pārājikaṃ. Sace pana ‘‘ajja purebhattaṃ avaharā’’ti vutte sve avaharati. ‘‘Ajjā’’ti niyamitaṃ saṅketaṃ atikkamma pacchā avahaṭaṃ hoti. Sace ‘‘sve purebhattaṃ avaharā’’ti vutte ajja purebhattaṃ avaharati, ‘‘sve’’ti niyamitaṃ taṃ saṅketaṃ apatvā pure avahaṭaṃ hoti, evaṃ avaharantassa avahārakasseva pārājikaṃ, mūlaṭṭhassa anāpatti. ‘‘Sveva purebhatta’’nti vutte tadaheva vā, sve pacchābhattaṃ vā avaharantopi taṃsaṅketato pure ca pacchā ca avaharati. Yo pana evaṃakatvā yathāparicchinnakālameva avaharati, ayaṃ saṅketato apure apacchā taṃ avaharatīti veditabbo. Esa nayo pacchābhattarattindivesupi, purimayāmamajjhimayāmapacchimayāmakāḷajuṇhamāsautusaṃvaccharādivasenāpi ettha saṅketavisaṅketatā veditabbā. Parabhaṇḍāvahārasaññuppādassa hetuttā akkhinikhaṇādīneva nimittanti akkhinikhaṇādinimittaṃ, tassa karaṇaṃ akkhinikhaṇādinimittakaraṇaṃ. Ādisaddena bhamukukkhepasīsakampanahatthalaṅghanapāṇippahāraaṅguliphoṭanagīvunnāmanaukkāsanādianekappakāraṃ saṅgaṇhāti. Sesamettha saṅketakamme vuttanayameva.
ថេនោ វុច្ចតិ ចោរោ, តស្ស ភាវោ ថេយ្យំ, តេន អវហរណំ ថេយ្យាវហារោ។ បសយ្ហ អភិភវិត្វា អវហរណំ បសយ្ហាវហារោ។ វត្ថសុត្តាទិកំ បរិច្ឆិជ្ជ កប្បនំ បរិកប្បោ, តេន អវហរណំ បរិកប្បាវហារោ។ តិណបណ្ណាទីហិ បដិច្ឆន្នស្ស អវហារោ បដិច្ឆន្នាវហារោ។ កុសេន អវហារោ កុសាវហារោ។ កូដមានកូដកហាបណាទីហីតិ ឯត្ថ កូដមានំ (ទី. និ. អដ្ឋ. ១.១០; ម. និ. អដ្ឋ. ១.២៩៣; បុ. ប. អដ្ឋ. ១៧៩) នាម ហទយភេទសិខាភេទរជ្ជុភេទវសេន តិវិធំ មានកូដំ។ តត្ថ ហទយន្តិ នាឡិអាទិមានភាជនានំ អព្ភន្តរំ, តស្ស ភេទោ ឆិទ្ទករណំ ហទយភេទោ, សោ សប្បិតេលាទិមិននកាលេ លព្ភតិ។ តានិ ហិ គណ្ហន្តោ ហេដ្ឋាឆិទ្ទេន មានេន ‘‘សណិកំ អាសិញ្ចា’’តិ វត្វា អន្តោភាជនេ ពហុំ បគ្ឃរាបេត្វា គណ្ហាតិ, ទទន្តោ ច ឆិទ្ទំ បិធាយ សីឃំ បូរេត្វា ទេតិ។
Theno vuccati coro, tassa bhāvo theyyaṃ, tena avaharaṇaṃ theyyāvahāro. Pasayha abhibhavitvā avaharaṇaṃ pasayhāvahāro. Vatthasuttādikaṃ paricchijja kappanaṃ parikappo, tena avaharaṇaṃ parikappāvahāro. Tiṇapaṇṇādīhi paṭicchannassa avahāro paṭicchannāvahāro. Kusena avahāro kusāvahāro. Kūṭamānakūṭakahāpaṇādīhīti ettha kūṭamānaṃ (dī. ni. aṭṭha. 1.10; ma. ni. aṭṭha. 1.293; pu. pa. aṭṭha. 179) nāma hadayabhedasikhābhedarajjubhedavasena tividhaṃ mānakūṭaṃ. Tattha hadayanti nāḷiādimānabhājanānaṃ abbhantaraṃ, tassa bhedo chiddakaraṇaṃ hadayabhedo, so sappitelādiminanakāle labbhati. Tāni hi gaṇhanto heṭṭhāchiddena mānena ‘‘saṇikaṃ āsiñcā’’ti vatvā antobhājane bahuṃ paggharāpetvā gaṇhāti, dadanto ca chiddaṃ pidhāya sīghaṃ pūretvā deti.
សិខាភេទោ បន តិលតណ្ឌុលាទិមិននកាលេ លព្ភតិ។ តានិ ហិ គណ្ហន្តោ សណិកំ សិខំ ឧស្សាបេត្វា គណ្ហាតិ, ទទន្តោ វេគេន បូរេត្វា សិខំ ឆិន្ទន្តោ ទេតិ។
Sikhābhedo pana tilataṇḍulādiminanakāle labbhati. Tāni hi gaṇhanto saṇikaṃ sikhaṃ ussāpetvā gaṇhāti, dadanto vegena pūretvā sikhaṃ chindanto deti.
រជ្ជុភេទោ ខេត្តវត្ថុមិននកាលេ លព្ភតិ។ ខេត្តាទិំ មិនន្តា ហិ អមហន្តម្បិ មហន្តំ កត្វា មិនន្តិ, មហន្តម្បិ អមហន្តំ។
Rajjubhedo khettavatthuminanakāle labbhati. Khettādiṃ minantā hi amahantampi mahantaṃ katvā minanti, mahantampi amahantaṃ.
តម្ពកំសាទិមយោ កូដោ កហាបណោ កូដកហាបណោ។ អាទិសទ្ទេន តុលាកូដកំសកូដវញ្ចនាទិំ សង្គណ្ហាតិ។ តត្ថ តុលាកូដំ រូបកូដំ, អង្គកូដំ, គហណកូដំ, បដិច្ឆន្នកូដន្តិ ចតុព្ពិធំ ហោតិ។ តត្ថ រូបកូដំ នាម ទ្វេ តុលា សមរូបា កត្វា គណ្ហន្តោ មហតិយា គណ្ហាតិ, ទទន្តោ ខុទ្ទិកាយ ទេតិ។ អង្គកូដំ នាម គណ្ហន្តោ បច្ឆាភាគេ ហត្ថេន តុលំ អក្កមតិ, ទទន្តោ បុព្ពភាគេ អក្កមតិ។ គហណកូដំ នាម គណ្ហន្តោ មូលេ រជ្ជុំ គណ្ហាតិ, ទទន្តោ អគ្គេ។ បដិច្ឆន្នកូដំ នាម តុលំ សុសិរំ កត្វា អន្តោ អយចុណ្ណំ បក្ខិបិត្វា គណ្ហន្តោ តំ បច្ឆាភាគេ ករោតិ, ទទន្តោ អគ្គភាគេ។
Tambakaṃsādimayo kūṭo kahāpaṇo kūṭakahāpaṇo. Ādisaddena tulākūṭakaṃsakūṭavañcanādiṃ saṅgaṇhāti. Tattha tulākūṭaṃ rūpakūṭaṃ, aṅgakūṭaṃ, gahaṇakūṭaṃ, paṭicchannakūṭanti catubbidhaṃ hoti. Tattha rūpakūṭaṃ nāma dve tulā samarūpā katvā gaṇhanto mahatiyā gaṇhāti, dadanto khuddikāya deti. Aṅgakūṭaṃ nāma gaṇhanto pacchābhāge hatthena tulaṃ akkamati, dadanto pubbabhāge akkamati. Gahaṇakūṭaṃ nāma gaṇhanto mūle rajjuṃ gaṇhāti, dadanto agge. Paṭicchannakūṭaṃ nāma tulaṃ susiraṃ katvā anto ayacuṇṇaṃ pakkhipitvā gaṇhanto taṃ pacchābhāge karoti, dadanto aggabhāge.
កំសោ វុច្ចតិ សុវណ្ណបាតិ, តាយ វញ្ចនំ កំសកូដំ។ កថំ? ឯកំ សុវណ្ណបាតិំ កត្វា អញ្ញា ទ្វេ តិស្សោ លោហបាតិយោ សុវណ្ណវណ្ណា ករោន្តិ។ តតោ ជនបទំ គន្ត្វា កិញ្ចិទេវ អឌ្ឍំ កុលំ បវិសិត្វា ‘‘សុវណ្ណភាជនានិ កិណាថា’’តិ វត្វា អគ្ឃេ បុច្ឆិតេ សមគ្ឃតរំ ទាតុកាមា ហោន្តិ ។ តតោ តេហិ ‘‘កថំ ឥមេសំ សុវណ្ណភាវោ ជានិតព្ពោ’’តិ វុត្តេ ‘‘វីមំសិត្វា គណ្ហថា’’តិ សុវណ្ណបាតិំ បាសាណេ ឃំសិត្វា សព្ពា បាតិយោ ទត្វា គច្ឆតិ។
Kaṃso vuccati suvaṇṇapāti, tāya vañcanaṃ kaṃsakūṭaṃ. Kathaṃ? Ekaṃ suvaṇṇapātiṃ katvā aññā dve tisso lohapātiyo suvaṇṇavaṇṇā karonti. Tato janapadaṃ gantvā kiñcideva aḍḍhaṃ kulaṃ pavisitvā ‘‘suvaṇṇabhājanāni kiṇāthā’’ti vatvā agghe pucchite samagghataraṃ dātukāmā honti . Tato tehi ‘‘kathaṃ imesaṃ suvaṇṇabhāvo jānitabbo’’ti vutte ‘‘vīmaṃsitvā gaṇhathā’’ti suvaṇṇapātiṃ pāsāṇe ghaṃsitvā sabbā pātiyo datvā gacchati.
វញ្ចនំ នាម តេហិ តេហិ ឧបាយេហិ បរេសំ វញ្ចនំ។ តត្រិទមេកំ វត្ថុ – ឯកោ កិរ លុទ្ទកោ មិគញ្ច មិគបោតកញ្ច គហេត្វា អាគច្ឆតិ, តមេកោ ធុត្តោ ‘‘កិំ ភោ មិគោ អគ្ឃតិ, កិំ មិគបោតកោ’’តិ អាហ។ ‘‘មិគោ ទ្វេ កហាបណេ, មិគបោតកោ ឯក’’ន្តិ វុត្តេ ឯកំ កហាបណំ ទត្វា មិគបោតកំ គហេត្វា ថោកំ គន្ត្វា និវត្តេន្តោ ‘‘ន មេ ភោ មិគបោតកេន អត្ថោ, មិគំ មេ ទេហី’’តិ អាហ។ ‘‘តេន ហិ ទ្វេ កហាបណេ ទេហី’’តិ អាហ។ សោ អាហ ‘‘ននុ ភោ មយា បឋមំ ឯកោ កហាបណោ ទិន្នោ’’តិ។ អាម ទិន្នោ, ឥមំ មិគបោតកំ គណ្ហ, ឯវំ សោ ច កហាបណោ , អយញ្ច កហាបណគ្ឃនកោ មិគបោតកោតិ ទ្វេ កហាបណា ភវិស្សន្តីតិ។ សោ ‘‘ការណំ វទតី’’តិ សល្លក្ខេត្វា មិគបោតកំ គហេត្វា មិគំ អទាសីតិ។
Vañcanaṃ nāma tehi tehi upāyehi paresaṃ vañcanaṃ. Tatridamekaṃ vatthu – eko kira luddako migañca migapotakañca gahetvā āgacchati, tameko dhutto ‘‘kiṃ bho migo agghati, kiṃ migapotako’’ti āha. ‘‘Migo dve kahāpaṇe, migapotako eka’’nti vutte ekaṃ kahāpaṇaṃ datvā migapotakaṃ gahetvā thokaṃ gantvā nivattento ‘‘na me bho migapotakena attho, migaṃ me dehī’’ti āha. ‘‘Tena hi dve kahāpaṇe dehī’’ti āha. So āha ‘‘nanu bho mayā paṭhamaṃ eko kahāpaṇo dinno’’ti. Āma dinno, imaṃ migapotakaṃ gaṇha, evaṃ so ca kahāpaṇo , ayañca kahāpaṇagghanako migapotakoti dve kahāpaṇā bhavissantīti. So ‘‘kāraṇaṃ vadatī’’ti sallakkhetvā migapotakaṃ gahetvā migaṃ adāsīti.
បសយ្ហាតិ (បារា. អដ្ឋ. ១.១៣៨) បរេ អភិភុយ្យ។ គាមំ ឃាតេន្តីតិ គាមឃាតកា, គាមំ បហរន្តា ចោរា, តេ អាទិ យេសំ តេ គាមឃាតកាទយោ។ អាទិសទ្ទេន ចេត្ថ បន្ថឃាតកាទីនំ គហណំ។ ឧទ្ធារេយេវ បារាជិកន្តិ ‘‘សចេ សាដកោ ភវិស្សតិ, គណ្ហិស្សាមី’’តិ បរិកប្បស្ស បវត្តត្តា, សាដកស្ស ច តត្ថ សព្ភាវតោ។ បទវារេន ការេតព្ពោតិ ភូមិយំ អនិក្ខិបិត្វាវ វីមំសិតត្តា វុត្តំ។ ភណ្ឌទេយ្យន្តិ យំ បរស្ស នដ្ឋំ, តស្ស មូលំ វា តទេវ វា ភណ្ឌំ ទាតព្ពន្តិ អត្ថោ។
Pasayhāti (pārā. aṭṭha. 1.138) pare abhibhuyya. Gāmaṃ ghātentīti gāmaghātakā, gāmaṃ paharantā corā, te ādi yesaṃ te gāmaghātakādayo. Ādisaddena cettha panthaghātakādīnaṃ gahaṇaṃ. Uddhāreyeva pārājikanti ‘‘sace sāṭako bhavissati, gaṇhissāmī’’ti parikappassa pavattattā, sāṭakassa ca tattha sabbhāvato. Padavārena kāretabboti bhūmiyaṃ anikkhipitvāva vīmaṃsitattā vuttaṃ. Bhaṇḍadeyyanti yaṃ parassa naṭṭhaṃ, tassa mūlaṃ vā tadeva vā bhaṇḍaṃ dātabbanti attho.
តស្សាតិ យោ ឯវំ បរិកប្បេតិ, តស្ស។ ឥមស្ស ‘‘អវហារោ ហោតី’’តិ ឥមិនា សម្ពន្ធោ។
Tassāti yo evaṃ parikappeti, tassa. Imassa ‘‘avahāro hotī’’ti iminā sambandho.
បរេសន្តិ កីឡន្តានំ, បវិសន្តានំ វា បរេសំ មនុស្សានំ។ ‘‘បច្ឆា គណ្ហិស្សាមី’’តិ បំសុនា វា បណ្ណេន វា បដិច្ឆាទេតីតិ ‘‘សចេ ឥទានេវ ឱនមិត្វា គណ្ហិស្សាមិ, ‘កិំ សមណោ គណ្ហាតី’តិ មំ ជានិត្វា វិហេឋេយ្យុំ បច្ឆា គណ្ហិស្សាមី’’តិ បំសុនា វា បណ្ណេន វា បដិច្ឆាទេតិ។ ឧទ្ធារោ នត្ថីតិ ឋានាចាវនំ នត្ថីតិ អត្ថោ។ សាមិកាតិ អន្តាគាមំ បវិសិតុកាមា ភណ្ឌសាមិកា មនុស្សា។ ឧទ្ធារេតិ ឧទ្ធរណេ, ឋានាចាវនេតិ អត្ថោ ។ ឋានាចាវនញ្ចេត្ថ ហេដ្ឋា វុត្តនយានុសារេន វេទិតព្ពំ។ បវេសេតីតិ ឋានាចាវនវសេន បវេសេតិ, ហេដ្ឋិមន្តេន ផុដ្ឋោកាសំ កេសគ្គមត្តម្បិ ឧបរិមន្តេន អតិក្កាមេន្តោ បវេសេតីតិ អត្ថោ។
Paresanti kīḷantānaṃ, pavisantānaṃ vā paresaṃ manussānaṃ. ‘‘Pacchā gaṇhissāmī’’ti paṃsunā vā paṇṇena vā paṭicchādetīti ‘‘sace idāneva onamitvā gaṇhissāmi, ‘kiṃ samaṇo gaṇhātī’ti maṃ jānitvā viheṭheyyuṃ pacchā gaṇhissāmī’’ti paṃsunā vā paṇṇena vā paṭicchādeti. Uddhāro natthīti ṭhānācāvanaṃ natthīti attho. Sāmikāti antāgāmaṃ pavisitukāmā bhaṇḍasāmikā manussā. Uddhāreti uddharaṇe, ṭhānācāvaneti attho . Ṭhānācāvanañcettha heṭṭhā vuttanayānusārena veditabbaṃ. Pavesetīti ṭhānācāvanavasena paveseti, heṭṭhimantena phuṭṭhokāsaṃ kesaggamattampi uparimantena atikkāmento pavesetīti attho.
សមគ្ឃតរន្តិ អប្បគ្ឃតរំ។ ឧទ្ធដមត្តេ អវហារោតិ សកភាវប្បយោគស្ស និដ្ឋាបិតត្តា, ន អត្ថសាធកវសេន។ ឧទ្ធារេ រក្ខតិ អត្តនោ កោដ្ឋាសេ បាតេតុកាមតាយ ឧទ្ធដត្តា។ ឯសេវ នយោ បាតនេបិ រក្ខតីតិ ឯត្ថាបិ។ ‘‘ឧទ្ធារេយេវ រក្ខតី’’តិ ឥមិនាវ បាតនេ ន រក្ខតីតិ អត្ថេ សិទ្ធេបិ អត្ថសាធកវសេន អត្ថំ ទស្សេតុំ ‘‘តំ ឧទ្ធរិត្វា’’តិអាទិ វុត្តំ។ សចេ បន ទ្វីសុបិ កោដ្ឋាសេសុ បតិតទណ្ឌកេ អទស្សនំ គមេតិ (បារា. អដ្ឋ. ១.១៣៨), តតោ អវសេសភិក្ខូសុ គតេសុ ឥតរោ ‘‘មយ្ហំ, ភន្តេ, ទណ្ឌកោ ន បញ្ញាយតី’’តិ, ‘‘មយ្ហម្បិ, អាវុសោ, ន បញ្ញាយតី’’តិ, ‘‘កតមោ បន, ភន្តេ, មយ្ហំ ភាគោ’’តិ។ ‘‘អយំ តុយ្ហំ ភាគោ’’តិ អត្តនោ ភាគំ ទស្សេតិ។ តស្មិំ វិវទិត្វា វា អវិវទិត្វា វា តំ គណ្ហិត្វា គតេ ឥតរោ តស្ស ភាគំ ឧទ្ធរតិ, ឧទ្ធារេ បារាជិកំ។ សចេបិ តេន ‘‘អហំ មម ភាគំ តុយ្ហំ ន ទេមិ, ត្វំ បន អត្តនោ ភាគំ ញត្វា គណ្ហា’’តិ វុត្តេបិ ‘‘នាយំ មមា’’តិ ជានន្តោបិ តស្សេវ ភាគំ គណ្ហាតិ, ឧទ្ធារេ បារាជិកំ។ សចេ បន ឥតរោ ‘‘អយំ តុយ្ហំ ភាគោ, អយំ មយ្ហំ ភាគោតិ កិំ ឥមិនា វិវាទេនា’’តិ ចិន្តេត្វា ‘‘មយ្ហំ វា បត្តោ ហោតុ, តុម្ហាកំ វា, យោ វរភាគោ, តំ តុម្ហេ គណ្ហថា’’តិ វទតិ, ទិន្នកំ នាម គហិតំ ហោតិ, នត្ថេត្ថ អវហារោ។ សចេ សោ វិវាទភីរុកោ ភិក្ខុ ‘‘យំ តុយ្ហំ រុច្ចតិ, តំ គណ្ហា’’តិ វុត្តោ អត្តនោ បត្តំ វរភាគំ ឋបេត្វា លាមកំយេវ គហេត្វា គច្ឆតិ, តតោ ឥតរស្ស វិចិនិតាវសេសំ គណ្ហន្តស្សាបិ អវហារោ នត្ថេវ។ ឯវមិមានិ បញ្ច បញ្ចកានិ សមោធានេត្វា ឥមេ បញ្ចវីសតិ អវហារា វេទិតព្ពា។ និដ្ឋិតោ ‘‘អាទិយេយ្យា’’តិ ឥមស្ស បទស្ស វិនិច្ឆយោ។ តេនាហ ‘‘ឥតិ យំ វុត្តំ…បេ.… យស្សត្ថោ បកាសិតោ ហោតី’’តិ។
Samagghataranti appagghataraṃ. Uddhaṭamatte avahāroti sakabhāvappayogassa niṭṭhāpitattā, na atthasādhakavasena. Uddhāre rakkhati attano koṭṭhāse pātetukāmatāya uddhaṭattā. Eseva nayo pātanepi rakkhatīti etthāpi. ‘‘Uddhāreyeva rakkhatī’’ti imināva pātane na rakkhatīti atthe siddhepi atthasādhakavasena atthaṃ dassetuṃ ‘‘taṃ uddharitvā’’tiādi vuttaṃ. Sace pana dvīsupi koṭṭhāsesu patitadaṇḍake adassanaṃ gameti (pārā. aṭṭha. 1.138), tato avasesabhikkhūsu gatesu itaro ‘‘mayhaṃ, bhante, daṇḍako na paññāyatī’’ti, ‘‘mayhampi, āvuso, na paññāyatī’’ti, ‘‘katamo pana, bhante, mayhaṃ bhāgo’’ti. ‘‘Ayaṃ tuyhaṃ bhāgo’’ti attano bhāgaṃ dasseti. Tasmiṃ vivaditvā vā avivaditvā vā taṃ gaṇhitvā gate itaro tassa bhāgaṃ uddharati, uddhāre pārājikaṃ. Sacepi tena ‘‘ahaṃ mama bhāgaṃ tuyhaṃ na demi, tvaṃ pana attano bhāgaṃ ñatvā gaṇhā’’ti vuttepi ‘‘nāyaṃ mamā’’ti jānantopi tasseva bhāgaṃ gaṇhāti, uddhāre pārājikaṃ. Sace pana itaro ‘‘ayaṃ tuyhaṃ bhāgo, ayaṃ mayhaṃ bhāgoti kiṃ iminā vivādenā’’ti cintetvā ‘‘mayhaṃ vā patto hotu, tumhākaṃ vā, yo varabhāgo, taṃ tumhe gaṇhathā’’ti vadati, dinnakaṃ nāma gahitaṃ hoti, natthettha avahāro. Sace so vivādabhīruko bhikkhu ‘‘yaṃ tuyhaṃ ruccati, taṃ gaṇhā’’ti vutto attano pattaṃ varabhāgaṃ ṭhapetvā lāmakaṃyeva gahetvā gacchati, tato itarassa vicinitāvasesaṃ gaṇhantassāpi avahāro nattheva. Evamimāni pañca pañcakāni samodhānetvā ime pañcavīsati avahārā veditabbā. Niṭṭhito ‘‘ādiyeyyā’’ti imassa padassa vinicchayo. Tenāha ‘‘iti yaṃ vuttaṃ…pe… yassattho pakāsito hotī’’ti.
រាជានោតិ កិញ្ចាបិ អវិសេសេន វុត្តំ, អបរាធានុរូបំ បន ឆេជ្ជភេជ្ជានុសាសកោ បមាណភូតោវ ឥធាធិប្បេតោតិ អាហ ‘‘រាជានោតិ ឥទំ ពិម្ពិសារំយេវ សន្ធាយ វុត្ត’’ន្តិ។ សោ ហិ ធម្មិករាជត្តា យថាបវេណិយាវ ករោតិ។ អញ្ញេ បន កាកណិកមត្តស្សបិ សីសំ ឆិន្ទេយ្យុំ , ពហុកស្សាបិ ន វា កិញ្ចិ ករេយ្យុំ។ តេនាហ ‘‘អញ្ញេ បនា’’តិអាទិ។ ហននំ នាម បោថនញ្ចេវ ឆេទនញ្ចាតិ អាហ ‘‘ហត្ថាទីហិ វា’’តិអាទិ។ អាទិសទ្ទេន បាទកសាវេត្តអឌ្ឍទណ្ឌកានំ គហណំ។ រជ្ជុពន្ធនាទីហីតិ អាទិសទ្ទេន អន្ទុពន្ធនសង្ខលិកាពន្ធនឃរពន្ធននគរពន្ធនបុរិសគុត្តីនំ គហណំ។ នីហរេយ្យុន្តិ រដ្ឋតោ និក្ខាមេយ្យុំ។ ចោរោសិ…បេ.… ថេនោសីតិ ឯត្ថ ‘‘បរិភាសេយ្យុ’’ន្តិ បទំ អជ្ឈាហរិតព្ពំ ឩនត្តា បទប្បយោគស្ស។ តេនាហ ‘‘ឥមេហិ វចនេហិ បរិភាសេយ្យុ’’ន្តិ។ យថារូបំ បន យស្មា បាទតោ បដ្ឋាយ ហោតិ, តស្មា ‘‘បាទស្ស វា បាទារហស្ស វា’’តិ អាហ។ បោរាណកស្ស កហាបណស្ស ចតុត្ថោ ភាគោ បាទោ, បាទំ អរហតីតិ បាទារហោ, តស្ស បាទស្ស វា បាទារហស្ស វា។ ឯត្ថ ច បាទេន កហាបណស្ស ចតុត្ថភាគំ អកប្បិយភណ្ឌមេវ ទស្សេតិ, បាទារហេន បាទគ្ឃនកំ កប្បិយភណ្ឌំ។ ឯត្តាវតា ហេដ្ឋិមន្តទស្សនេន សព្ពាការេន ទុតិយបារាជិកប្បហោនកវត្ថុ ទស្សិតំ ហោតីតិ ទដ្ឋព្ពំ។ បោរាណកស្សាតិ (សារត្ថ. ដី. ២.៨៨; វិ. វិ. ដី. ១.៨៨) បោរាណសត្ថានុរូបំ ឧប្បាទិតស្ស លក្ខណសម្បន្នស្ស នីលកហាបណសទិសស្ស កហាបណស្ស។ ឯតេន រុទ្រទាមកាទីនិ បដិក្ខិបតិ។
Rājānoti kiñcāpi avisesena vuttaṃ, aparādhānurūpaṃ pana chejjabhejjānusāsako pamāṇabhūtova idhādhippetoti āha ‘‘rājānoti idaṃ bimbisāraṃyeva sandhāya vutta’’nti. So hi dhammikarājattā yathāpaveṇiyāva karoti. Aññe pana kākaṇikamattassapi sīsaṃ chindeyyuṃ , bahukassāpi na vā kiñci kareyyuṃ. Tenāha ‘‘aññe panā’’tiādi. Hananaṃ nāma pothanañceva chedanañcāti āha ‘‘hatthādīhi vā’’tiādi. Ādisaddena pādakasāvettaaḍḍhadaṇḍakānaṃ gahaṇaṃ. Rajjubandhanādīhīti ādisaddena andubandhanasaṅkhalikābandhanagharabandhananagarabandhanapurisaguttīnaṃ gahaṇaṃ. Nīhareyyunti raṭṭhato nikkhāmeyyuṃ. Corosi…pe… thenosīti ettha ‘‘paribhāseyyu’’nti padaṃ ajjhāharitabbaṃ ūnattā padappayogassa. Tenāha ‘‘imehi vacanehi paribhāseyyu’’nti. Yathārūpaṃ pana yasmā pādato paṭṭhāya hoti, tasmā ‘‘pādassa vā pādārahassa vā’’ti āha. Porāṇakassa kahāpaṇassa catuttho bhāgo pādo, pādaṃ arahatīti pādāraho, tassa pādassa vā pādārahassa vā. Ettha ca pādena kahāpaṇassa catutthabhāgaṃ akappiyabhaṇḍameva dasseti, pādārahena pādagghanakaṃ kappiyabhaṇḍaṃ. Ettāvatā heṭṭhimantadassanena sabbākārena dutiyapārājikappahonakavatthu dassitaṃ hotīti daṭṭhabbaṃ. Porāṇakassāti (sārattha. ṭī. 2.88; vi. vi. ṭī. 1.88) porāṇasatthānurūpaṃ uppāditassa lakkhaṇasampannassa nīlakahāpaṇasadisassa kahāpaṇassa. Etena rudradāmakādīni paṭikkhipati.
ឯវំ អសាធារណវិនិច្ឆយំ ទស្សេត្វា ឥទានិ សាធារណវិនិច្ឆយំ ទស្សេតុំ ‘‘រាជគហេ’’តិអាទិមាហ។ រញ្ញោតិ ពិម្ពិសាររញ្ញោ។ មាសកោ នាម បោរាណកស្ស កហាបណស្ស វីសតិមោ ភាគោ។ យោ លោកេ ‘‘មញ្ជេដ្ឋី’’តិបិ វុច្ចតិ។ ឥទានិ ឥមស្មិំ អទិន្នាទានេ វិនិច្ឆយំ ទស្សេតុំ ‘‘សព្ពត្ថា’’តិអាទិ វុត្តំ។ សព្ពត្ថាតិ ឩនមាសកាតិរេកមាសកបញ្ចមាសកេសុ។ បរិហីនាបរិហីនវសេនាតិ អគ្ឃស្ស បរិហីនាបរិហីនវសេន។ អយមេត្ថ សង្ខេបោ , វិត្ថារោ បន ឯវំ វេទិតព្ពោ – ឥទញ្ហិ អទិន្នាទានំ វិនិច្ឆិនន្តេន ឱតិណ្ណេ វត្ថុស្មិំ សហសា អវិនិច្ឆិនិត្វា បញ្ច ឋានានិ ឱលោកេតព្ពានិ។ យានិ សន្ធាយ បោរាណា អាហុ –
Evaṃ asādhāraṇavinicchayaṃ dassetvā idāni sādhāraṇavinicchayaṃ dassetuṃ ‘‘rājagahe’’tiādimāha. Raññoti bimbisārarañño. Māsako nāma porāṇakassa kahāpaṇassa vīsatimo bhāgo. Yo loke ‘‘mañjeṭṭhī’’tipi vuccati. Idāni imasmiṃ adinnādāne vinicchayaṃ dassetuṃ ‘‘sabbatthā’’tiādi vuttaṃ. Sabbatthāti ūnamāsakātirekamāsakapañcamāsakesu. Parihīnāparihīnavasenāti agghassa parihīnāparihīnavasena. Ayamettha saṅkhepo , vitthāro pana evaṃ veditabbo – idañhi adinnādānaṃ vinicchinantena otiṇṇe vatthusmiṃ sahasā avinicchinitvā pañca ṭhānāni oloketabbāni. Yāni sandhāya porāṇā āhu –
‘‘វត្ថុំ កាលញ្ច ទេសញ្ច, អគ្ឃំ បរិភោគបញ្ចមំ;
‘‘Vatthuṃ kālañca desañca, agghaṃ paribhogapañcamaṃ;
តុលយិត្វា បញ្ចឋានានិ, ធារេយ្យត្ថំ វិចក្ខណោ’’តិ។ (បារា. អដ្ឋ. ១.៩២);
Tulayitvā pañcaṭhānāni, dhāreyyatthaṃ vicakkhaṇo’’ti. (pārā. aṭṭha. 1.92);
តត្ថ ច វត្ថូតិ ភណ្ឌំ។ អវហារកេន ហិ ‘‘មយា ឥទំ នាម អវហដ’’ន្តិ វុត្តេបិ អាបត្តិំ អនារោបេត្វាវ តំ ភណ្ឌំ សសាមិកំ វា អសាមិកំ វាតិ ឧបបរិក្ខិតព្ពំ។ សសាមិកេបិ សាមិកានំ សាលយភាវោ វា និរាលយភាវោ វា ឧបបរិក្ខិតព្ពោ។ សចេ តេសំ សាលយកាលេ អវហដំ, ភណ្ឌំ អគ្ឃាបេត្វា អាបត្តិ ការេតព្ពា។ សចេ និរាលយកាលេ, ន បារាជិកេន ការេតព្ពោ។ ភណ្ឌសាមិកេសុ បន ភណ្ឌំ អាហរាបេន្តេសុ ភណ្ឌំ ទាតព្ពំ។ អយមេត្ថ សាមីចិ។ ឯវំ វត្ថុ ឱលោកេតព្ពំ។
Tattha ca vatthūti bhaṇḍaṃ. Avahārakena hi ‘‘mayā idaṃ nāma avahaṭa’’nti vuttepi āpattiṃ anāropetvāva taṃ bhaṇḍaṃ sasāmikaṃ vā asāmikaṃ vāti upaparikkhitabbaṃ. Sasāmikepi sāmikānaṃ sālayabhāvo vā nirālayabhāvo vā upaparikkhitabbo. Sace tesaṃ sālayakāle avahaṭaṃ, bhaṇḍaṃ agghāpetvā āpatti kāretabbā. Sace nirālayakāle, na pārājikena kāretabbo. Bhaṇḍasāmikesu pana bhaṇḍaṃ āharāpentesu bhaṇḍaṃ dātabbaṃ. Ayamettha sāmīci. Evaṃ vatthu oloketabbaṃ.
កាលោតិ អវហារកាលោ។ តទេវ ហិ ភណ្ឌំ កទាចិ សមគ្ឃំ ហោតិ, កទាចិ មហគ្ឃំ។ តស្មា តំ ភណ្ឌំ យស្មិំ កាលេ អវហដំ, តស្មិំយេវ កាលេ យោ តស្ស អគ្ឃោ, តេន អគ្ឃេន អាបត្តិ ការេតព្ពា។ ឯវំ កាលោ ឱលោកេតព្ពោ។
Kāloti avahārakālo. Tadeva hi bhaṇḍaṃ kadāci samagghaṃ hoti, kadāci mahagghaṃ. Tasmā taṃ bhaṇḍaṃ yasmiṃ kāle avahaṭaṃ, tasmiṃyeva kāle yo tassa aggho, tena agghena āpatti kāretabbā. Evaṃ kālo oloketabbo.
ទេសោតិ អវហារទេសោ។ តញ្ហិ ភណ្ឌំ យស្មិំ ទេសេ អវហដំ, តស្មិំយេវ ទេសេ យោ តស្ស អគ្ឃោ, តេន អគ្ឃេន អាបត្តិ ការេតព្ពា។ ភណ្ឌុដ្ឋានទេសេ ហិ ភណ្ឌំ សមគ្ឃំ ហោតិ, អញ្ញត្ថ មហគ្ឃំ។ ឯវំ ទេសោ ឱលោកេតព្ពោ។
Desoti avahāradeso. Tañhi bhaṇḍaṃ yasmiṃ dese avahaṭaṃ, tasmiṃyeva dese yo tassa aggho, tena agghena āpatti kāretabbā. Bhaṇḍuṭṭhānadese hi bhaṇḍaṃ samagghaṃ hoti, aññattha mahagghaṃ. Evaṃ deso oloketabbo.
អគ្ឃោតិ (បារា. អដ្ឋ. ១.៩២) ភណ្ឌគ្ឃោ។ នវភណ្ឌស្ស ហិ យោ អគ្ឃោ, សោ បច្ឆា បរិហាយតិ។ យថា នវធោតោ បត្តោ អដ្ឋ វា ទស វា អគ្ឃតិ, សោ បច្ឆា ភិន្នោ វា ឆិទ្ទោ វា អាណិគណ្ឋិកាហតោ វា អប្បគ្ឃោ ហោតិ, តស្មា ន សព្ពទា ភណ្ឌំ បកតិអគ្ឃេនេវ កាតព្ពន្តិ។ ឯវំ អគ្ឃោ ឱលោកេតព្ពោ។
Agghoti (pārā. aṭṭha. 1.92) bhaṇḍaggho. Navabhaṇḍassa hi yo aggho, so pacchā parihāyati. Yathā navadhoto patto aṭṭha vā dasa vā agghati, so pacchā bhinno vā chiddo vā āṇigaṇṭhikāhato vā appaggho hoti, tasmā na sabbadā bhaṇḍaṃ pakatiaggheneva kātabbanti. Evaṃ aggho oloketabbo.
បរិភោគោតិ ភណ្ឌស្ស បរិភោគោ។ បរិភោគេនាបិ ហិ វាសិអាទិភណ្ឌស្ស អគ្ឃោ បរិហាយតិ, តស្មា ឯវំ ឧបបរិក្ខិតព្ពំ – សចេ កោចិ កស្សចិ បាទគ្ឃនកំ វាសិំ ហរតិ, តត្រ វាសិសាមិកោ បុច្ឆិតព្ពោ ‘‘តយា អយំ វាសិ កិត្តកេន កីតា’’តិ។ ‘‘បាទេន, ភន្តេ’’តិ។ ‘‘កិំ បន តេ កិណិត្វាវ ឋបិតា, ឧទាហុ តំ វលញ្ជេសី’’តិ? សចេ វទតិ ‘‘ឯកទិវសំ មេ ទន្តកដ្ឋំ វា រជនឆល្លិ វា បត្តបចនទារុ វា ឆិន្នំ, ឃំសិត្វា វា និសិតា’’តិ។ អថស្ស បោរាណោ អគ្ឃោ ភដ្ឋោតិ វេទិតព្ពោ។ យថា ច វាសិយា, ឯវំ អញ្ជនិយា វា អញ្ជនិសលាកាយ វា កុញ្ចិកាយ វា បលាលេន វា ថុសេហិ វា ឥដ្ឋកចុណ្ណេន វា ឯកវារំ ឃំសិត្វា ធោវនមត្តេនាបិ អគ្ឃោ ភស្សតិ។ តិបុមណ្ឌលស្ស មករទន្តច្ឆេទនេនាបិ បរិមទ្ទនមត្តេនាបិ, ឧទកសាដិកាយ សកិំ និវាសនបារុបនេនាបិ, បរិភោគសីសេន អំសេ វា សីសេ វា ឋបនមត្តេនាបិ, តណ្ឌុលាទីនំ បប្ផោដនេនាបិ តតោ ឯកំ វា ទ្វេ វា អបនយនេនបិ, អន្តមសោ ឯកំ បាសាណសក្ខរំ ឧទ្ធរិត្វា ឆឌ្ឌិតមត្តេនាបិ, សប្បិតេលាទីនំ ភាជនន្តរបរិវត្តនេនបិ, អន្តមសោ តតោ មក្ខិកំ វា កិបិល្លិកំ វា ឧទ្ធរិត្វា ឆឌ្ឌិតមត្តេនបិ, គុឡបិណ្ឌកស្ស មធុរភាវជាននត្ថំ នខេន វិជ្ឈិត្វា អណុមត្តំ គហិតមត្តេនបិ អគ្ឃោ ភស្សតិ។ តស្មា យំ កិញ្ចិ បាទគ្ឃនកំ វុត្តនយេនេវ សាមិកេន បរិភោគេន ឩនំ កតំ ហោតិ, ន តំ អវហារកោ ភិក្ខុ បារាជិកេន ការេតព្ពោតិ។ ឯវំ បរិភោគោ ឱលោកេតព្ពោ។
Paribhogoti bhaṇḍassa paribhogo. Paribhogenāpi hi vāsiādibhaṇḍassa aggho parihāyati, tasmā evaṃ upaparikkhitabbaṃ – sace koci kassaci pādagghanakaṃ vāsiṃ harati, tatra vāsisāmiko pucchitabbo ‘‘tayā ayaṃ vāsi kittakena kītā’’ti. ‘‘Pādena, bhante’’ti. ‘‘Kiṃ pana te kiṇitvāva ṭhapitā, udāhu taṃ valañjesī’’ti? Sace vadati ‘‘ekadivasaṃ me dantakaṭṭhaṃ vā rajanachalli vā pattapacanadāru vā chinnaṃ, ghaṃsitvā vā nisitā’’ti. Athassa porāṇo aggho bhaṭṭhoti veditabbo. Yathā ca vāsiyā, evaṃ añjaniyā vā añjanisalākāya vā kuñcikāya vā palālena vā thusehi vā iṭṭhakacuṇṇena vā ekavāraṃ ghaṃsitvā dhovanamattenāpi aggho bhassati. Tipumaṇḍalassa makaradantacchedanenāpi parimaddanamattenāpi, udakasāṭikāya sakiṃ nivāsanapārupanenāpi, paribhogasīsena aṃse vā sīse vā ṭhapanamattenāpi, taṇḍulādīnaṃ papphoṭanenāpi tato ekaṃ vā dve vā apanayanenapi, antamaso ekaṃ pāsāṇasakkharaṃ uddharitvā chaḍḍitamattenāpi, sappitelādīnaṃ bhājanantaraparivattanenapi, antamaso tato makkhikaṃ vā kipillikaṃ vā uddharitvā chaḍḍitamattenapi, guḷapiṇḍakassa madhurabhāvajānanatthaṃ nakhena vijjhitvā aṇumattaṃ gahitamattenapi aggho bhassati. Tasmā yaṃ kiñci pādagghanakaṃ vuttanayeneva sāmikena paribhogena ūnaṃ kataṃ hoti, na taṃ avahārako bhikkhu pārājikena kāretabboti. Evaṃ paribhogo oloketabbo.
ឯវំ ឥមានិ តុលយិត្វា បញ្ច ឋានានិ ធារេយ្យ អត្ថំ វិចក្ខណោ អាបត្តិំ វា អនាបត្តិំ វា គរុកំ វា លហុកំ វា អាបត្តិំ យថាឋានេ ឋបេយ្យាតិ។
Evaṃ imāni tulayitvā pañca ṭhānāni dhāreyya atthaṃ vicakkhaṇo āpattiṃ vā anāpattiṃ vā garukaṃ vā lahukaṃ vā āpattiṃ yathāṭhāne ṭhapeyyāti.
ឯវំ តត្ថ វិនិច្ឆយំ ទស្សេត្វា ឥទានិ អនាបត្តិំ ទស្សេន្តោ ‘‘សកសញ្ញិស្សា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ សកសញ្ញិស្សាតិ ‘‘មយ្ហំ សន្តកំ ឥទំ ភណ្ឌ’’ន្តិ ឯវំ សកសញ្ញិស្ស បរភណ្ឌម្បិ គណ្ហតោ គហណេ អនាបត្តិ, គហិតំ បន បុន ទាតព្ពំ។ សចេ សាមិកេហិ ‘‘ទេហី’’តិ វុត្តោ ន ទេតិ, តេសំ ធុរនិក្ខេបេ បារាជិកំ។ វិស្សាសគ្គាហេតិ (បារា. អដ្ឋ. ១.១៣១) វិស្សាសគ្គហណេបិ អនាបត្តិ។ វិស្សាសគ្គាហលក្ខណំ បន ឥមិនា សុត្តេន ជានិតព្ពំ –
Evaṃ tattha vinicchayaṃ dassetvā idāni anāpattiṃ dassento ‘‘sakasaññissā’’tiādimāha. Tattha sakasaññissāti ‘‘mayhaṃ santakaṃ idaṃ bhaṇḍa’’nti evaṃ sakasaññissa parabhaṇḍampi gaṇhato gahaṇe anāpatti, gahitaṃ pana puna dātabbaṃ. Sace sāmikehi ‘‘dehī’’ti vutto na deti, tesaṃ dhuranikkhepe pārājikaṃ. Vissāsaggāheti (pārā. aṭṭha. 1.131) vissāsaggahaṇepi anāpatti. Vissāsaggāhalakkhaṇaṃ pana iminā suttena jānitabbaṃ –
‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស វិស្សាសំ គហេតុំ, សន្ទិដ្ឋោ ច ហោតិ, សម្ភត្តោ ច អាលបិតោ ច ជីវតិ ច ជានាតិ ច ‘គហិតេ មេ អត្តមនោ’’’តិ (មហាវ. ៣៥៦)។
‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pañcahaṅgehi samannāgatassa vissāsaṃ gahetuṃ, sandiṭṭho ca hoti, sambhatto ca ālapito ca jīvati ca jānāti ca ‘gahite me attamano’’’ti (mahāva. 356).
តត្ថ សន្ទិដ្ឋោតិ ទិដ្ឋមត្តកមិត្តោ។ សម្ភត្តោតិ ទឡ្ហមិត្តោ។ អាលបិតោតិ ‘‘មម សន្តកំ យំ ឥច្ឆសិ, តំ គណ្ហេយ្យាសិ, អាបុច្ឆិត្វា គហណេ ការណំ នត្ថី’’តិ វុត្តោ។ ជីវតីតិ អនុដ្ឋានសេយ្យាយ សយិតោបិ យាវ ជីវិតិន្ទ្រិយុបច្ឆេទំ ន បាបុណាតិ។ គហិតេ ច អត្តមនោតិ គហិតេ តុដ្ឋចិត្តោ។ ឯវរូបស្ស សន្តកំ ‘‘គហិតេ មេ អត្តមនោ ភវិស្សតី’’តិ ជានន្តេន គហេតុំ វដ្ដតិ។ អនវសេសបរិយាទានវសេន ចេតានិ បញ្ចង្គានិ វុត្តានិ។ វិស្សាសគ្គាហោ បន តីហិ អង្គេហិ រុហតិ។ កថំ? សន្ទិដ្ឋោ, ជីវតិ, គហិតេ អត្តមនោ, សម្ភត្តោ, ជីវតិ, គហិតេ អត្តមនោ, អាលបិតោ, ជីវតិ, គហិតេ អត្តមនោតិ ឯវំ។
Tattha sandiṭṭhoti diṭṭhamattakamitto. Sambhattoti daḷhamitto. Ālapitoti ‘‘mama santakaṃ yaṃ icchasi, taṃ gaṇheyyāsi, āpucchitvā gahaṇe kāraṇaṃ natthī’’ti vutto. Jīvatīti anuṭṭhānaseyyāya sayitopi yāva jīvitindriyupacchedaṃ na pāpuṇāti. Gahite ca attamanoti gahite tuṭṭhacitto. Evarūpassa santakaṃ ‘‘gahite me attamano bhavissatī’’ti jānantena gahetuṃ vaṭṭati. Anavasesapariyādānavasena cetāni pañcaṅgāni vuttāni. Vissāsaggāho pana tīhi aṅgehi ruhati. Kathaṃ? Sandiṭṭho, jīvati, gahite attamano, sambhatto, jīvati, gahite attamano, ālapito, jīvati, gahite attamanoti evaṃ.
យោ បន ជីវតិ, ន ច គហិតេ អត្តមនោ ហោតិ, តស្ស សន្តកំ វិស្សាសភាវេន គហិតម្បិ បុន ទាតព្ពំ។ ទទន្តេន ច មតកធនំ តាវ យេ តស្ស ធនេ ឥស្សរា គហដ្ឋា វា បព្ពជិតា វា, តេសំ ទាតព្ពំ។ អនត្តមនស្ស សន្តកំ តស្សេវ ទាតព្ពំ។ យោ បន បឋមំយេវ ‘‘សុដ្ឋុ កតំ តយា មម សន្តកំ គណ្ហន្តេនា’’តិ វចីភេទេន វា ចិត្តុប្បាទមត្តេន វា អនុមោទិត្វា បច្ឆា កេនចិ ការណេន កុបិតោ, សោ បច្ចាហរាបេតុំ ន លភតិ។ យោ ច អទាតុកាមោ, ចិត្តេន បន អធិវាសេតិ, ន កិញ្ចិ វទតិ, សោបិ បុន បច្ចាហរាបេតុំ ន លភតិ។ យោ បន ‘‘មយា តុម្ហាកំ សន្តកំ គហិត’’ន្តិ វា ‘‘បរិភុត្ត’’ន្តិ វា វុត្តោ គហិតំ វា ហោតុ, បរិភុត្តំ វា, ‘‘មយា បន តំ កេនចិទេវ ករណីយេន ឋបិតំ, បាកតិកំ កាតុំ វដ្ដតី’’តិ វទតិ, អយំ បច្ចាហរាបេតុំ លភតិ។
Yo pana jīvati, na ca gahite attamano hoti, tassa santakaṃ vissāsabhāvena gahitampi puna dātabbaṃ. Dadantena ca matakadhanaṃ tāva ye tassa dhane issarā gahaṭṭhā vā pabbajitā vā, tesaṃ dātabbaṃ. Anattamanassa santakaṃ tasseva dātabbaṃ. Yo pana paṭhamaṃyeva ‘‘suṭṭhu kataṃ tayā mama santakaṃ gaṇhantenā’’ti vacībhedena vā cittuppādamattena vā anumoditvā pacchā kenaci kāraṇena kupito, so paccāharāpetuṃ na labhati. Yo ca adātukāmo, cittena pana adhivāseti, na kiñci vadati, sopi puna paccāharāpetuṃ na labhati. Yo pana ‘‘mayā tumhākaṃ santakaṃ gahita’’nti vā ‘‘paribhutta’’nti vā vutto gahitaṃ vā hotu, paribhuttaṃ vā, ‘‘mayā pana taṃ kenacideva karaṇīyena ṭhapitaṃ, pākatikaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti vadati, ayaṃ paccāharāpetuṃ labhati.
តាវកាលិកេតិ ‘‘បដិទស្សាមិ បដិករិស្សាមី’’តិ ឯវំ គណ្ហន្តស្ស តាវកាលិកេបិ គហណេ អនាបត្តិ។ គហិតំ បន សចេ ភណ្ឌសាមិកោ បុគ្គលោ វា គណោ វា ‘‘តុយ្ហេវេតំ ហោតូ’’តិ អនុជានាតិ, ឥច្ចេតំ កុសលំ។ នោ ចេ អនុជានាតិ, អាហរាបេន្តេ ទាតព្ពំ។ សង្ឃសន្តកំ បន បដិទាតុមេវ វដ្ដតិ។
Tāvakāliketi ‘‘paṭidassāmi paṭikarissāmī’’ti evaṃ gaṇhantassa tāvakālikepi gahaṇe anāpatti. Gahitaṃ pana sace bhaṇḍasāmiko puggalo vā gaṇo vā ‘‘tuyhevetaṃ hotū’’ti anujānāti, iccetaṃ kusalaṃ. No ce anujānāti, āharāpente dātabbaṃ. Saṅghasantakaṃ pana paṭidātumeva vaṭṭati.
បេតបរិគ្គហេតិ ឯត្ថ បន បេត្តិវិសយេ ឧបបន្នាបិ, កាលំ កត្វា តស្មិំយេវ អត្តភាវេ និព្ពត្តាបិ, ចាតុមហារាជិកាទយោ ទេវាបិ សព្ពេ ‘‘បេតា’’ត្វេវ សង្ខ្យំ គតា, តេសំ បរិគ្គហេ អនាបត្តិ។ ទេវតាយ បន ឧទ្ទិស្ស ពលិកម្មំ ករោន្តេហិ រុក្ខាទីសុ លគ្គិតសាដកេ វត្តព្ពមេវ នត្ថិ។ តញ្ច ខោ អារក្ខកេហិ អបរិគ្គហិតេ, បរិគ្គហិតំ បន គហេតុំ ន វដ្ដតិ (សារត្ថ. ដី. ២.១៣១)។
Petapariggaheti ettha pana pettivisaye upapannāpi, kālaṃ katvā tasmiṃyeva attabhāve nibbattāpi, cātumahārājikādayo devāpi sabbe ‘‘petā’’tveva saṅkhyaṃ gatā, tesaṃ pariggahe anāpatti. Devatāya pana uddissa balikammaṃ karontehi rukkhādīsu laggitasāṭake vattabbameva natthi. Tañca kho ārakkhakehi apariggahite, pariggahitaṃ pana gahetuṃ na vaṭṭati (sārattha. ṭī. 2.131).
តិរច្ឆានគតបរិគ្គហេតិ នាគសុបណ្ណាទីនំ តិរច្ឆានគតានំ បរិគ្គហេ។ សចេបិ ហិ ទេវោ វា នាគសុបណ្ណោ វា មនុស្សរូបេន អាបណំ បសារេតិ, តតោ ចស្ស សន្តកំ កោចិ ទិព្ពចក្ខុកោ ភិក្ខុ តំ ញត្វា គហេត្វា គច្ឆតិ, វដ្ដតិ។
Tiracchānagatapariggaheti nāgasupaṇṇādīnaṃ tiracchānagatānaṃ pariggahe. Sacepi hi devo vā nāgasupaṇṇo vā manussarūpena āpaṇaṃ pasāreti, tato cassa santakaṃ koci dibbacakkhuko bhikkhu taṃ ñatvā gahetvā gacchati, vaṭṭati.
បំសុកូលសញ្ញិស្សាតិ ‘‘អសាមិកំ ឥទំ បំសុកូល’’ន្តិ ឯវសញ្ញិស្សាបិ គហណេ អនាបត្តិ។ សចេ បន តំ សសាមិកំ ហោតិ, អាហរាបេន្តេ ទាតព្ពំ។ ឧម្មត្តកាទីនិ បុព្ពេ វុត្តប្បការានេវ។ អាទិកម្មិកោ បនេត្ថ ធនិយោ ។ អវសេសានំ បន រជកភណ្ឌិកាទិចោរានំ ឆព្ពគ្គិយាទីនំ អាបត្តិយេវ។
Paṃsukūlasaññissāti ‘‘asāmikaṃ idaṃ paṃsukūla’’nti evasaññissāpi gahaṇe anāpatti. Sace pana taṃ sasāmikaṃ hoti, āharāpente dātabbaṃ. Ummattakādīni pubbe vuttappakārāneva. Ādikammiko panettha dhaniyo . Avasesānaṃ pana rajakabhaṇḍikādicorānaṃ chabbaggiyādīnaṃ āpattiyeva.
សចិត្តកេហិ តីហិ សមុដ្ឋានេហិ ឥទំ សមុដ្ឋាតីតិ អាហ ‘‘អទិន្នាទានសមុដ្ឋាន’’ន្តិ។ តថា ហិ សាហត្ថិកំ កាយចិត្តតោ សមុដ្ឋាតិ។ អាណត្តិកំ វាចាចិត្តតោ សមុដ្ឋាតិ។ សាហត្តិកាណត្តិកំ កាយវាចាចិត្តតោ សមុដ្ឋាតិ, តញ្ច ខោ ‘‘ភារិយមិទំ, ត្វំ ឯកបស្សំ គណ្ហ, អហំ ឯកបស្ស’’ន្តិ សំវិធាយ ឧភយេសំ បយោគេន ឯកស្ស វត្ថុនោ ឋានាចាវនេ លព្ភតិ។ ‘‘កាយវចីកម្ម’’ន្តិ អវចនំ បន កាយវាចានំ ឦទិសេ ឋានេ អង្គមត្តត្តា។ យាយ បន ចេតនាយ សមុដ្ឋាបិតោ បយោគោ សាហត្ថិកោ វា អាណត្តិកោ វា បធានភាវេន ឋានាចាវនំ សាធេតិ, តស្សា វសេន អាបត្តិ ការេតព្ពា។ អញ្ញថា សាហត្ថិកំ វា អាណត្តិកស្ស អង្គំ ន ហោតិ, អាណត្តិកំ វា សាហត្ថិកស្សាតិ ឥទំ វិរុជ្ឈតិ។ ‘‘អទិន្នំ អាទិយាមី’’តិ សញ្ញាយ អភាវេន មុច្ចនតោ សញ្ញាវិមោក្ខំ។ កាយេន កតំ កម្មំ កាយកម្មំ, កាយទ្វារេន កតន្តិ អត្ថោ។ វចីកម្មន្តិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។ តុដ្ឋោ វា ភីតោ វា មជ្ឈត្តោ វា នំ អាបជ្ជតីតិ តិវេទនំ។ សេសំ បឋមសិក្ខាបទេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។
Sacittakehi tīhi samuṭṭhānehi idaṃ samuṭṭhātīti āha ‘‘adinnādānasamuṭṭhāna’’nti. Tathā hi sāhatthikaṃ kāyacittato samuṭṭhāti. Āṇattikaṃ vācācittato samuṭṭhāti. Sāhattikāṇattikaṃ kāyavācācittato samuṭṭhāti, tañca kho ‘‘bhāriyamidaṃ, tvaṃ ekapassaṃ gaṇha, ahaṃ ekapassa’’nti saṃvidhāya ubhayesaṃ payogena ekassa vatthuno ṭhānācāvane labbhati. ‘‘Kāyavacīkamma’’nti avacanaṃ pana kāyavācānaṃ īdise ṭhāne aṅgamattattā. Yāya pana cetanāya samuṭṭhāpito payogo sāhatthiko vā āṇattiko vā padhānabhāvena ṭhānācāvanaṃ sādheti, tassā vasena āpatti kāretabbā. Aññathā sāhatthikaṃ vā āṇattikassa aṅgaṃ na hoti, āṇattikaṃ vā sāhatthikassāti idaṃ virujjhati. ‘‘Adinnaṃ ādiyāmī’’ti saññāya abhāvena muccanato saññāvimokkhaṃ. Kāyena kataṃ kammaṃ kāyakammaṃ, kāyadvārena katanti attho. Vacīkammanti etthāpi eseva nayo. Tuṭṭho vā bhīto vā majjhatto vā naṃ āpajjatīti tivedanaṃ. Sesaṃ paṭhamasikkhāpade vuttanayeneva veditabbaṃ.
ទុតិយបារាជិកវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Dutiyapārājikavaṇṇanā niṭṭhitā.
