Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਕਙ੍ਖਾવਿਤਰਣੀ-ਪੁਰਾਣ-ਟੀਕਾ • Kaṅkhāvitaraṇī-purāṇa-ṭīkā |
੨. ਦੁਤਿਯਪਾਰਾਜਿਕવਣ੍ਣਨਾ
2. Dutiyapārājikavaṇṇanā
ਗਾਮਾ વਾ ਅਰਞ੍ਞਾ વਾਤਿ ਲਕ੍ਖਣਾਨੁਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਕਤ੍ਤਾ ਆਦਿਮ੍ਹਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਸਬ੍ਬਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ વਿਨਯਪਿਟਕੇ ਗਾਮੋ, ਗਾਮੂਪਚਾਰੋ, ਗਾਮਕ੍ਖੇਤ੍ਤਂ, ਗਾਮਸੀਮਾ, ਗਾਮਸੀਮੂਪਚਾਰੋਤਿ ਪਞ੍ਚવਿਧੋ ਗਾਮਭੇਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਥਾ ਆਰਞ੍ਞਕਸੀਮਾਯ ਏਕਂ ਅਗਾਮਕਂ ਅਰਞ੍ਞਂ, ਸਂવਿਧਾਨਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਂ (ਪਾਚਿ॰ ੧੮੦ ਆਦਯੋ) ਏਕਂ, ਸਗਾਮਕਂ ਏਕਂ , ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਸੀਮਾਯ ਏਕਂ, ਗਣਮ੍ਹਾਓਹੀਯਨਕਸ੍ਸ (ਪਾਚਿ॰ ੬੯੧) ਏਕਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚવਿਧੋ ਅਰਞ੍ਞਭੇਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਿ ਗਾਮੋ ਨ ਗਾਮਪਰਿਹਾਰਂ ਕਤ੍ਥਚਿ ਲਭਤਿ, ਅਤ੍ਥਿ ਗਾਮੋ ਨ ਗਾਮਕਿਚ੍ਚਂ ਕਰੋਤਿ, ਤਥਾ ਅਤ੍ਥਿ ਅਰਞ੍ਞਂ ਨ ਅਰਞ੍ਞਪਰਿਹਾਰਂ ਕਤ੍ਥਚਿ ਲਭਤਿ, ਅਤ੍ਥਿ ਅਰਞ੍ਞਂ ਨ ਅਰਞ੍ਞਕਿਚ੍ਚਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਅਯਮ੍ਪਿ ਭੇਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Gāmā vā araññā vāti lakkhaṇānupaññattikattā ādimhi vuttā. Sabbasmiñhi vinayapiṭake gāmo, gāmūpacāro, gāmakkhettaṃ, gāmasīmā, gāmasīmūpacāroti pañcavidho gāmabhedo veditabbo. Tathā āraññakasīmāya ekaṃ agāmakaṃ araññaṃ, saṃvidhānasikkhāpadānaṃ (pāci. 180 ādayo) ekaṃ, sagāmakaṃ ekaṃ , avippavāsasīmāya ekaṃ, gaṇamhāohīyanakassa (pāci. 691) ekanti pañcavidho araññabhedo veditabbo. Tattha atthi gāmo na gāmaparihāraṃ katthaci labhati, atthi gāmo na gāmakiccaṃ karoti, tathā atthi araññaṃ na araññaparihāraṃ katthaci labhati, atthi araññaṃ na araññakiccaṃ karotīti ayampi bhedo veditabbo.
ਤਤ੍ਥ ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਸੀਮਾਸਮ੍ਮਨ੍ਨਨਕਮ੍ਮવਾਚਾਯ ਠਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਗਾਮਞ੍ਚ ਗਾਮੂਪਚਾਰਞ੍ਚਾ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੪੪) ਏਤ੍ਥ ਗਾਮੋ ਨਾਮ ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਚੇ, ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋ, ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਚੇ, ਪਰਿਕ੍ਖੇਪੋਕਾਸਤੋ ਅਨ੍ਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਯਂ ਉਦੋਸਿਤਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇ ‘‘ਅਨ੍ਤੋਗਾਮੋ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੪੭੮) ਆਗਤੋ। ਸਾਸਙ੍ਕਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇ ‘‘ਅਨ੍ਤਰਘਰ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੬੫੪) ਆਗਤੋ ਅਨਾਸਙ੍ਕਤੋ। ਯਥਾਹ ‘‘ਅਨ੍ਤਰਘਰੇ ਨਿਕ੍ਖਿਪੇਯ੍ਯਾਤਿ ਸਮਨ੍ਤਾ ਗੋਚਰਗਾਮੇ ਨਿਕ੍ਖਿਪੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੬੫੪)। ਤਥਾ ਅਨ੍ਤਰਘਰਪ੍ਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਸੇਖਿਯਾਨਂ ਅਯਮੇવ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ‘‘ਯਾ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀ ਏਕਾ ਗਾਮਨ੍ਤਰਂ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ (ਪਾਚਿ॰ ੬੮੭) ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਅਯਮੇવ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ ‘‘ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿਯਾ, ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ।
Tattha avippavāsasīmāsammannanakammavācāya ṭhapetvā ‘‘gāmañca gāmūpacārañcā’’ti (mahāva. 144) ettha gāmo nāma parikkhitto ce, parikkhepassa anto, aparikkhitto ce, parikkhepokāsato anto veditabbo. Ayaṃ udositasikkhāpade ‘‘antogāmo’’ti (pārā. 478) āgato. Sāsaṅkasikkhāpade ‘‘antaraghara’’nti (pārā. 654) āgato anāsaṅkato. Yathāha ‘‘antaraghare nikkhipeyyāti samantā gocaragāme nikkhipeyyā’’ti (pārā. 654). Tathā antaragharappaṭisaṃyuttānaṃ sekhiyānaṃ ayameva paricchedo veditabbo. ‘‘Yā pana bhikkhunī ekā gāmantaraṃ gaccheyyā’’ti (pāci. 687) etthāpi ayameva paricchedo adhippeto ‘‘parikkhittassa gāmassa parikkhepaṃ atikkamantiyā, aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ atikkamantiyā’’ti vuttattā.
ਯੇਸੁ ਪੁਰਾਣਪੋਤ੍ਥਕੇਸੁ ‘‘ਉਪਚਾਰਂ ਓਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿਯਾ’’ਤਿ ਲਿਖਿਤਂ, ਤਂ વਿਕਾਲੇ ਗਾਮਪ੍ਪવੇਸਨਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੁ ਆਚਿਣ੍ਣਂ ਨਯਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਮਾਦੇਨ ਲਿਖੀਯਤਿ, ਨ ਪਮਾਣਂ। ਯੇਸੁ ਚ ਪੋਤ੍ਥਕੇਸੁ વਿਕਾਲੇ ਗਾਮਪ੍ਪવੇਸਨਸਿਕ੍ਖਾਪਦਸ੍ਸ વਿਭਙ੍ਗੇ (ਪਾਚਿ॰ ੫੧੩) ‘‘ਗਾਮਂ ਪવਿਸੇਯ੍ਯਾਤਿ ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਸ੍ਸ, ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਲਿਖੀਯਤਿ, ਸਾ ਪਮਾਦਲੇਖਾ। ਉਪਚਾਰਂ ਓਕ੍ਕਮਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਤਤ੍ਥ ਪਾਠੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ਸਮਨ੍ਤਪਾਸਾਦਿਕਾਯਂ ‘‘ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰੋ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ (ਪਾਚਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੫੧੨)। ਇਧ ਕਙ੍ਖਾવਿਤਰਣਿਯਮ੍ਪਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਨ੍ਤਂ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਅਨਾਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾਤਿ…ਪੇ॰… ਉਪਚਾਰਂ ਓਕ੍ਕਮਨ੍ਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ (ਕਙ੍ਖਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ વਿਕਾਲਗਾਮਪ੍ਪવੇਸਨਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਣ੍ਣਨਾ)।
Yesu purāṇapotthakesu ‘‘upacāraṃ okkamantiyā’’ti likhitaṃ, taṃ vikāle gāmappavesanasikkhāpadesu āciṇṇaṃ nayaṃ gahetvā pamādena likhīyati, na pamāṇaṃ. Yesu ca potthakesu vikāle gāmappavesanasikkhāpadassa vibhaṅge (pāci. 513) ‘‘gāmaṃ paviseyyāti parikkhittassa gāmassa parikkhepaṃ atikkamantassa, aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ atikkamantassā’’ti likhīyati, sā pamādalekhā. Upacāraṃ okkamantassāti tattha pāṭho. Vuttañhi samantapāsādikāyaṃ ‘‘aparikkhittassa gāmassa upacāro adinnādāne vuttanayeneva veditabbo’’ti (pāci. aṭṭha. 512). Idha kaṅkhāvitaraṇiyampi vuttaṃ ‘‘santaṃ bhikkhuṃ anāpucchitvāti…pe… upacāraṃ okkamantassā’’tiādi (kaṅkhā. aṭṭha. vikālagāmappavesanasikkhāpadavaṇṇanā).
ਯਂ ਪਨ ਕਤ੍ਥਚਿ ਪੋਤ੍ਥਕੇ ‘‘ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯਾ ਗਾਮਨ੍ਤਰਾਧਿਕਾਰੇ ਏਕੇਨ ਪਾਦੇਨ ਇਤਰਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਂ વਾ ਅਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤੇ, ਉਪਚਾਰਂ વਾ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤੇ ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਂ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਮਤ੍ਤੇ, ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਮਤ੍ਤੇ ਚ ਸਙ੍ਘਾਦਿਸੇਸੋ’’ਤਿ ਪਾਠੋ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਓਕ੍ਕਨ੍ਤੇ, ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਮਤ੍ਤੇ’’ਤਿ ਏਤਾਨਿ ਪਦਾਨਿ ਅਧਿਕਾਨਿ , ਕੇવਲਂ ਲਿਖਿਤਕੇਹਿ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਲਿਖਿਤਾਨਿ। ਕਤ੍ਥਚਿ ਪੋਤ੍ਥਕੇ ‘‘ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਮਤ੍ਤੇ ਚਾ’’ਤਿ ਪਦਂ ਨ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਇਤਰਂ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਤਾਨਿ ਦ੍વੇ ਪਦਾਨਿ ਪਾਲ਼ਿਯਾ વਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ। ‘‘ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰਂ ਅਤਿਕ੍ਕਾਮੇਨ੍ਤਿਯਾ’’ਤਿ (ਪਾਚਿ॰ ੬੯੨) ਹਿ ਪਾਲ਼ਿ । ਤਥਾ ਸਮਨ੍ਤਪਾਸਾਦਿਕਾਯ (ਪਾਚਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੬੯੨) વਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ। ‘‘ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਾਰਹਟ੍ਠਾਨਂ ਏਕੇਨ ਪਾਦੇਨ ਅਤਿਕ੍ਕਮਤਿ, ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਂ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਅਤਿਕ੍ਕਮਤਿ, ਸਙ੍ਘਾਦਿਸੇਸੋ। ਅਪਿਚੇਤ੍ਥ ਸਕਗਾਮਤੋ…ਪੇ॰… ਏਕੇਨ ਪਾਦੇਨ ਇਤਰਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪੇ વਾ ਉਪਚਾਰੇ વਾ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇ ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਂ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਮਤ੍ਤੇ ਸਙ੍ਘਾਦਿਸੇਸੋ’’ਤਿ (ਪਾਚਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੬੯੨) ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Yaṃ pana katthaci potthake ‘‘bhikkhuniyā gāmantarādhikāre ekena pādena itarassa gāmassa parikkhepaṃ vā atikkamante, upacāraṃ vā okkante thullaccayaṃ, dutiyena atikkantamatte, okkantamatte ca saṅghādiseso’’ti pāṭho dissati. Tattha ‘‘okkante, okkantamatte’’ti etāni padāni adhikāni , kevalaṃ likhitakehi aññehi likhitāni. Katthaci potthake ‘‘okkantamatte cā’’ti padaṃ na dissati, itaraṃ dissati. Tāni dve padāni pāḷiyā virujjhanti. ‘‘Aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ atikkāmentiyā’’ti (pāci. 692) hi pāḷi . Tathā samantapāsādikāya (pāci. aṭṭha. 692) virujjhanti. ‘‘Parikkhepārahaṭṭhānaṃ ekena pādena atikkamati, thullaccayaṃ, dutiyena atikkamati, saṅghādiseso. Apicettha sakagāmato…pe… ekena pādena itarassa gāmassa parikkhepe vā upacāre vā atikkante thullaccayaṃ, dutiyena atikkantamatte saṅghādiseso’’ti (pāci. aṭṭha. 692) hi vuttaṃ.
ਗਣ੍ਠਿਪਦੇ ਚਸ੍ਸ ‘‘ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਂ ਅਤਿਕ੍ਕਾਮੇਨ੍ਤਿਯਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਉਪਚਾਰੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਨੁਗਣ੍ਠਿਪਦੇ ਚ ‘‘ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰਂ ‘ਓਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿਯਾ’ਤਿਪਿ ਪੋਤ੍ਥਕੇਸੁ ਏਕਚ੍ਚੇਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਂ ਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਪਰਮ੍ਪਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰਂ ‘ਅਤਿਕ੍ਕਾਮੇਨ੍ਤਿਯਾ’ਤਿ વਚਨੇਨਾਪਿ ਏવਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ – વਿਕਾਲੇ ਗਾਮਪ੍ਪવੇਸਨੇ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਲੇਡ੍ਡੁਪਾਤਾਨਂ ਏવ વਸੇਨ ਉਪਚਾਰੋ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਇਤਰਥਾ ਯਥਾ ਏਤ੍ਥ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਾਰਹਟ੍ਠਾਨਂ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਂ વਿਯ ਕਤ੍વਾ ‘ਅਤਿਕ੍ਕਾਮੇਨ੍ਤਿਯਾ’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਂ ਤਤ੍ਥਾਪਿ ‘ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰਂ ਅਤਿਕ੍ਕਾਮੇਨ੍ਤਸ੍ਸਾ’ਤਿ વਦੇਯ੍ਯ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਤਤ੍ਥ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਾਰਹਟ੍ਠਾਨਤੋ ਉਤ੍ਤਰਿਮੇਕੋ ਲੇਡ੍ਡੁਪਾਤੋ ਉਪਚਾਰੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਦਤ੍ਥਦੀਪਨਤ੍ਥਂ ‘ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰਂ ਓਕ੍ਕਮਨ੍ਤਸ੍ਸਾ’ਤਿ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ।
Gaṇṭhipade cassa ‘‘parikkhepaṃ atikkāmentiyā’’ti vatvā ‘‘upacārepi eseva nayo’’ti vuttaṃ. Anugaṇṭhipade ca ‘‘aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ ‘okkamantiyā’tipi potthakesu ekaccesu dissati, taṃ na gahetabba’’nti vuttaṃ. Aparampi vuttaṃ ‘‘aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ ‘atikkāmentiyā’ti vacanenāpi evaṃ veditabbaṃ – vikāle gāmappavesane dvinnaṃ leḍḍupātānaṃ eva vasena upacāro paricchinditabbo, itarathā yathā ettha parikkhepārahaṭṭhānaṃ parikkhepaṃ viya katvā ‘atikkāmentiyā’ti vuttaṃ, evaṃ tatthāpi ‘aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ atikkāmentassā’ti vadeyya. Yasmā pana tattha parikkhepārahaṭṭhānato uttarimeko leḍḍupāto upacāroti adhippeto. Tasmā tadatthadīpanatthaṃ ‘aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ okkamantassā’ti vutta’’nti.
ਯਂ ਪਨ ਅਨ੍ਧਕਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਾਰਹਟ੍ਠਾਨਂਯੇવ ਉਪਚਾਰਨ੍ਤਿ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ‘‘ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਪਅਕ੍ਖੇਪਾਰਹਟ੍ਠਾਨਾਨਂ ਨਿਨ੍ਨਾਨਾਕਰਣਦੀਪਨਤ੍ਥਂ ਉਪਚਾਰਂ ਓਕ੍ਕਮਨ੍ਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਪਾਲ਼ਿવਿਸੇਸਮਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਇਧ ਉਪਚਾਰੋ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪੋ ਯਥਾ ਭવੇਯ੍ਯ, ਤਂ ਉਪਚਾਰਂ ਪਠਮਂ ਪਾਦਂ ਅਤਿਕ੍ਕਾਮੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਆਪਤ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਕਟਸ੍ਸ, ਦੁਤਿਯਂ ਪਾਦਂ ਅਤਿਕ੍ਕਾਮੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਆਪਤ੍ਤਿ ਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਮੇવ ਪਾਲ਼ਿਯਾ વਿਸੇਸਸਮ੍ਭવਤੋਤਿ। ਪੋਰਾਣਗਣ੍ਠਿਪਦੇ ‘‘ਉਪਚਾਰਂ ਅਤਿਕ੍ਕਾਮੇਨ੍ਤਿਯਾ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯਾ ਗਾਮਨ੍ਤਰਾਪਤ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਇਧ ਕਙ੍ਖਾવਿਤਰਣਿਯਾ ‘‘ਏਕੇਨ ਪਾਦੇਨ ਇਤਰਸ੍ਸ…ਪੇ॰… ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਮਤ੍ਤੇ ਸਙ੍ਘਾਦਿਸੇਸੋ’’ਤਿ ਅਯਮੇવ ਪਾਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਇਮੇਸੁ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋવ ਗਾਮੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਦੀਪਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਗਾਮੋ ਨਾਮ ਏਕਕੁਟਿਕੋਪੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਪਾਰਾ॰ ੯੨) વੁਤ੍ਤਂ। ਇਮਸ੍ਸ વਸੇਨ ਅਸਤਿਪਿ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਾਤਿਕ੍ਕਮੇ, ਉਪਚਾਰੋਕ੍ਕਮਨੇ વਾ ਅਨ੍ਤਰਾਰਾਮਤੋ વਾ ਭਿਕ੍ਖੁਨੁਪਸ੍ਸਯਤੋ વਾ ਤਿਤ੍ਥਿਯਸੇਯ੍ਯਤੋ વਾ ਪਟਿਕ੍ਕਮਨਤੋ વਾ ਤਂ ਗਾਮਂ ਪવਿਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਰਾਰਾਮਪਰਿਕ੍ਖੇਪਸ੍ਸ, ਉਪਚਾਰਸ੍ਸ વਾ ਅਤਿਕ੍ਕਮਨવਸੇਨ ਗਾਮਪਚ੍ਚਯਾ ਆਪਤ੍ਤਿਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Yaṃ pana andhakaṭṭhakathāyaṃ parikkhepārahaṭṭhānaṃyeva upacāranti sallakkhetvā ‘‘parikkhepapaakkhepārahaṭṭhānānaṃ ninnānākaraṇadīpanatthaṃ upacāraṃ okkamantassā’’ti vuttaṃ, pāḷivisesamasallakkhetvā ‘‘aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ atikkamantassa idha upacāro parikkhepo yathā bhaveyya, taṃ upacāraṃ paṭhamaṃ pādaṃ atikkāmentassa āpatti dukkaṭassa, dutiyaṃ pādaṃ atikkāmentassa āpatti pācittiyassā’’ti vuttaṃ, taṃ na gahetabbameva pāḷiyā visesasambhavatoti. Porāṇagaṇṭhipade ‘‘upacāraṃ atikkāmentiyā bhikkhuniyā gāmantarāpattī’’ti vuttaṃ. Tasmā idha kaṅkhāvitaraṇiyā ‘‘ekena pādena itarassa…pe… atikkantamatte saṅghādiseso’’ti ayameva pāṭho veditabbo. Ettāvatā imesu yathāvuttesu ṭhānesu yathāvuttaparicchedova gāmoti veditabbo. Imassa atthassa dīpanatthaṃ ‘‘gāmo nāma ekakuṭikopī’’tiādi (pārā. 92) vuttaṃ. Imassa vasena asatipi parikkhepātikkame, upacārokkamane vā antarārāmato vā bhikkhunupassayato vā titthiyaseyyato vā paṭikkamanato vā taṃ gāmaṃ pavisantassa antarārāmaparikkhepassa, upacārassa vā atikkamanavasena gāmapaccayā āpattiyo veditabbā.
ਗਾਮੂਪਚਾਰੋ ਪਨ ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਗਾਮਞ੍ਚ ਗਾਮੂਪਚਾਰਞ੍ਚਾ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੪੪) ਏਤ੍ਥ ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪੋવ, ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪੋਕਾਸੋવ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਗਾਮੂਪਚਾਰੋਤਿ ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪੋ, ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪੋਕਾਸੋ। ਤੇਸੁ ਅਧਿਟ੍ਠਿਤਤੇਚੀવਰਿਕੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਰਿਹਾਰਂ ਨ ਲਭਤੀ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੪੪)। ਕਿਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਕਾਰਣਂ, ਯੇਨ ਅਯਂ ਗਾਮੋ, ਗਾਮੂਪਚਾਰੋ ਚ ਇਧ ਅਞ੍ਞਥਾ, ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਤਥਾਤਿ? ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ‘‘ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨ ਭਿਕ੍ਖੂ ‘ਭਗવਤਾ ਤਿਚੀવਰੇਨ ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਸਮ੍ਮੁਤਿ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤਾ’ਤਿ ਅਨ੍ਤਰਘਰੇ ਚੀવਰਾਨਿ ਨਿਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੪੩) ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਹਿ ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਗਾਮਞ੍ਚ ਗਾਮੂਪਚਾਰਞ੍ਚਾ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੪੪) વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਤ੍ਥ ਅਨ੍ਤਰਘਰਸਞ੍ਞਾ, ਤਤ੍ਥ ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਸੀਮਾ ਨ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤੇਨ ਚ ਉਦੋਸਿਤਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇ ‘‘ਅਨ੍ਤੋਗਾਮੇ ਚੀવਰਂ ਨਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤੋਗਾਮੇ વਤ੍ਥਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੪੭੮) ਚ ‘‘ਸਭਾਯੇ વਾ ਦ੍વਾਰਮੂਲੇ વਾ, ਹਤ੍ਥਪਾਸਾ વਾ ਨ વਿਜਹਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਪ੍ਪਿਯਭੂਮਿਯਂ વਸਨ੍ਤੋਯੇવ ਹਿ ਕਪ੍ਪਿਯਭੂਮਿਯਂ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚੀવਰਂ ਰਕ੍ਖਤਿ। ਸਾਸਙ੍ਕਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇ ਪਨ ‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਯਤ੍ਥ ਗਾਮੇ ਚੀવਰਂ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ, ਤੇਨ ਗਾਮੇਨ વਿਪ੍ਪવਸਨ੍ਤੋ ਚੀવਰੇਨ વਿਪ੍ਪવਸਤੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਪੁਨ ਗਾਮਸੀਮਂ ਓਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ વਸਿਤ੍વਾ ਪਕ੍ਕਮਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇ ਗਾਮਸੀਮਾ ਗਾਮੋ ਨਾਮਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਤਤ੍ਥ વਿਕਾਲੇ ਗਾਮਪ੍ਪવੇਸਨਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਿਭਙ੍ਗੇ ‘‘ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਆਪਤ੍ਤਿ ਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯਸ੍ਸਾ’’ਤਿ (ਪਾਚਿ॰ ੫੧੩) વਚਨਤੋ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪੋ ਨ ਗਾਮੋ। ਕਿਨ੍ਤੁ ਗਾਮੂਪਚਾਰੋਤਿ ਲੇਸੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤਂ ਹੋਤਿ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਿਭਙ੍ਗੇ ‘‘ਗਾਮੂਪਚਾਰੋ ਨਾਮਾ’’ਤਿ ਆਰਭਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਘਰੂਪਚਾਰੇ ਠਿਤਸ੍ਸ ਮਜ੍ਝਿਮਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਲੇਡ੍ਡੁਪਾਤੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪੋਕਾਸੋ ਗਾਮੂਪਚਾਰੋਤਿ ਸਿਦ੍ਧਂ। ਤਦਤ੍ਥਸਮ੍ਭવਤੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਘਰੂਪਚਾਰੇ ਠਿਤਸ੍ਸ ਲੇਡ੍ਡੁਪਾਤੋ ਗਾਮੂਪਚਾਰੋਤਿ ਕੁਰੁਨ੍ਦਟ੍ਠਕਥਾਯਂ, ਮਹਾਪਚ੍ਚਰਿਯਮ੍ਪਿ વੁਤ੍ਤਂ । ਉਪਚਾਰੋ ਹਿ ‘‘ਗਾਮੋ ਏਕੂਪਚਾਰੋ ਨਾਨੂਪਚਾਰੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਦ੍વਾਰਂ, ‘‘ਅਜ੍ਝੋਕਾਸੋ ਏਕੂਪਚਾਰੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਮਨ੍ਤਾ ਸਤ੍ਤਬ੍ਭਨ੍ਤਰਸਙ੍ਖਾਤਂ ਪਮਾਣਂ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਗਾਮੂਪਚਾਰੋਤਿ ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪੋ, ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪੋਕਾਸੋ’’ਤਿ ਅਨ੍ਧਕਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਥਾ ਕੁਰੁਨ੍ਦਿਯਂ, ਮਹਾਪਚ੍ਚਰਿਯਞ੍ਚ। ਤਥਾ ਪਾਲ਼ਿਯਮ੍ਪਿ ‘‘ਅਜ੍ਝਾਰਾਮੋ ਨਾਮ ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਰਾਮਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋ ਆਰਾਮੋ, ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰੋ। ਅਜ੍ਝਾવਸਥੋ ਨਾਮ ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆવਸਥਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋ ਆવਸਥੋ, ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਮਹਾਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ‘‘ਗਾਮੂਪਚਾਰੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਦੁਤਿਯੋ ਲੇਡ੍ਡੁਪਾਤੋ ਉਪਚਾਰੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ।
Gāmūpacāro pana ‘‘ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañcā’’ti (mahāva. 144) ettha parikkhittassa gāmassa parikkhepova, aparikkhittassa gāmassa parikkhepokāsova. Vuttañhetaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘gāmūpacāroti parikkhittassa gāmassa parikkhepo, aparikkhittassa gāmassa parikkhepokāso. Tesu adhiṭṭhitatecīvariko bhikkhu parihāraṃ na labhatī’’ti (mahāva. aṭṭha. 144). Kiṃ panettha kāraṇaṃ, yena ayaṃ gāmo, gāmūpacāro ca idha aññathā, aññattha tathāti? Aṭṭhuppattito ‘‘tena kho pana samayena bhikkhū ‘bhagavatā ticīvarena avippavāsasammuti anuññātā’ti antaraghare cīvarāni nikkhipantī’’ti (mahāva. 143) imissā hi aṭṭhuppattiyā ‘‘ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañcā’’ti (mahāva. 144) vuttaṃ. Tasmā yattha antaragharasaññā, tattha avippavāsasīmā na gacchatīti veditabbā. Tena ca udositasikkhāpade ‘‘antogāme cīvaraṃ nikkhipitvā antogāme vatthabba’’nti (pārā. 478) ca ‘‘sabhāye vā dvāramūle vā, hatthapāsā vā na vijahitabba’’nti ca vuttaṃ. Kappiyabhūmiyaṃ vasantoyeva hi kappiyabhūmiyaṃ nikkhittacīvaraṃ rakkhati. Sāsaṅkasikkhāpade pana ‘‘yasmā yattha gāme cīvaraṃ nikkhittaṃ, tena gāmena vippavasanto cīvarena vippavasatīti vuccati, tasmā puna gāmasīmaṃ okkamitvā vasitvā pakkamatī’’ti vuttaṃ. Tasmiñhi sikkhāpade gāmasīmā gāmo nāmāti adhippeto. Tattha vikāle gāmappavesanasikkhāpadavibhaṅge ‘‘parikkhittassa gāmassa parikkhepaṃ atikkamantassa āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 513) vacanato parikkhepo na gāmo. Kintu gāmūpacāroti lesena dassitaṃ hoti. Imasmiṃ pana sikkhāpadavibhaṅge ‘‘gāmūpacāro nāmā’’ti ārabhitvā ‘‘aparikkhittassa gāmassa gharūpacāre ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupāto’’ti iminā aparikkhittassa parikkhepokāso gāmūpacāroti siddhaṃ. Tadatthasambhavato tasmiṃ gharūpacāre ṭhitassa leḍḍupāto gāmūpacāroti kurundaṭṭhakathāyaṃ, mahāpaccariyampi vuttaṃ . Upacāro hi ‘‘gāmo ekūpacāro nānūpacāro’’tiādīsu dvāraṃ, ‘‘ajjhokāso ekūpacāro’’ti ettha samantā sattabbhantarasaṅkhātaṃ pamāṇaṃ, tasmā ‘‘gāmūpacāroti parikkhittassa gāmassa parikkhepo, aparikkhittassa gāmassa parikkhepokāso’’ti andhakaṭṭhakathāyaṃ vuttanti veditabbaṃ. Tathā kurundiyaṃ, mahāpaccariyañca. Tathā pāḷiyampi ‘‘ajjhārāmo nāma parikkhittassa ārāmassa anto ārāmo, aparikkhittassa upacāro. Ajjhāvasatho nāma parikkhittassa āvasathassa anto āvasatho, aparikkhittassa upacāro’’tiādīsu dissati. Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘gāmūpacāro’’tiādīsu dissati. Tasmā dutiyo leḍḍupāto upacāroti adhippeto.
‘‘ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰਂ ਓਕ੍ਕਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਆਪਤ੍ਤਿ ਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਪਾਲ਼ਿવਿਸੇਸਸਮ੍ਭવਤੋ ਚ ਪਠਮੋ ਲੇਡ੍ਡੁਪਾਤੋ ਗਾਮੋ ਏવ, ਦੁਤਿਯੋ ਗਾਮੂਪਚਾਰੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਗਾਮਸ੍ਸ ਇਨ੍ਦਖੀਲੇ ਠਿਤਸ੍ਸ ਮਜ੍ਝਿਮਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਲੇਡ੍ਡੁਪਾਤੋ ਗਾਮੂਪਚਾਰੋਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਭੇਦੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਦੁવਿਧੋ ਉਪਚਾਰੋ, ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋ ਉਪਚਾਰੋ ਯਤ੍ਥ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਯਤ੍ਥ ਚ ਨ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਦਸ੍ਸਿਤਂ ਹੋਤਿ।
‘‘Aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ okkamantassa āpatti pācittiyassā’’ti pāḷivisesasambhavato ca paṭhamo leḍḍupāto gāmo eva, dutiyo gāmūpacāroti vuttaṃ. Parikkhittassa pana gāmassa indakhīle ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupāto gāmūpacāroti vuttanti ettha bhedo natthi. Ettāvatā parikkhittassa duvidho upacāro, aparikkhittassa catubbidho upacāro yattha sambhavati, yattha ca na sambhavati, taṃ sabbaṃ dassitaṃ hoti.
ਗਾਮਖੇਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਗਾਮਸੀਮਾਯ ਚ ਲਕ੍ਖਣਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਮੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਉਭਯਞ੍ਹਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਏਕਂ। ਤਤ੍ਥ ਗਾਮਸੀਮਾਯ ਗਾਮਭਾવੋ ਸਾਸਙ੍ਕਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Gāmakhettassa ca gāmasīmāya ca lakkhaṇaṃ aṭṭhakathāyameva vuttaṃ. Ubhayañhi atthato ekaṃ. Tattha gāmasīmāya gāmabhāvo sāsaṅkasikkhāpadavasena veditabbo.
ਗਾਮਸੀਮੂਪਚਾਰੋ ਨਾਮ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਕਟ੍ਠਤਿਣਪੁਪ੍ਫਫਲਾਦਿਅਤ੍ਥਿਕਾਨਂ વਨਚਰਕਾਨਂ વਲਞ੍ਜਨਟ੍ਠਾਨਂ। ਇਮਸ੍ਸ ਗਾਮਸੀਮੂਪਚਾਰਭਾવੋ ਉਦੋਸਿਤਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇ, ‘‘ਅਗਾਮਕੇ ਅਰਞ੍ਞੇ ਸਮਨ੍ਤਾ ਸਤ੍ਤਬ੍ਭਨ੍ਤਰਾ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੪੯੪) ਆਗਤਟ੍ਠਾਨੇ ਖਨ੍ਧਕੇ (ਮਹਾવ॰ ੧੪੭) ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏਤ੍ਥ ਹਿ ਭਗવਾ ਗਾਮਨ੍ਤવਾਸੀਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਸੀਮਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਂ ਗਾਮਂ વਾ ਨਿਗਮਂ વਾ ਉਪਨਿਸ੍ਸਾਯ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੪੭) વਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਦਨਨ੍ਤਰਮੇવ ‘‘ਅਗਾਮਕੇ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਤ੍ਤਬ੍ਭਨ੍ਤਰਸੀਮਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਯੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਗਾਮਂ વਾ ਨਿਗਮਂ વਾ ਉਪਨਿਸ੍ਸਾਯ ਨ વਿਹਰਤਿ, ਕੇવਲਂ ਨਾવਾਯਂ વਾ ਥਲਮਗ੍ਗੇਨ વਾ ਅਦ੍ਧਾਨਮਗ੍ਗਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਸਤ੍ਤਬ੍ਭਨ੍ਤਰਸੀਮਾ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ‘‘ਏਕਕੁਲਸ੍ਸ ਸਤ੍ਥੋ ਹੋਤਿ , ਸਤ੍ਥੇ ਚੀવਰਂ ਨਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਪੁਰਤੋ વਾ ਪਚ੍ਛਤੋ વਾ ਸਤ੍ਤਬ੍ਭਨ੍ਤਰਾ ਨ વਿਜਹਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ (ਪਾਰਾ॰ ੪੮੯)। ਇਦਮੇવ ਅਰਞ੍ਞਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਆਰਞ੍ਞਕਸੀਮਾਯ ਏਕਂ ਅਗਾਮਕਂ ਅਰਞ੍ਞ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Gāmasīmūpacāro nāma manussānaṃ kaṭṭhatiṇapupphaphalādiatthikānaṃ vanacarakānaṃ valañjanaṭṭhānaṃ. Imassa gāmasīmūpacārabhāvo udositasikkhāpade, ‘‘agāmake araññe samantā sattabbhantarā’’ti (pārā. 494) āgataṭṭhāne khandhake (mahāva. 147) ca veditabbo. Ettha hi bhagavā gāmantavāsīnaṃ bhikkhūnaṃ sīmaṃ dassento ‘‘yaṃ gāmaṃ vā nigamaṃ vā upanissāya viharatī’’ti (mahāva. 147) vatvā dasseti. Tadanantarameva ‘‘agāmake’’tiādinā sattabbhantarasīmaṃ dasseti. Tasmā yo bhikkhu gāmaṃ vā nigamaṃ vā upanissāya na viharati, kevalaṃ nāvāyaṃ vā thalamaggena vā addhānamaggappaṭipanno hoti, tassa tattha tattha sattabbhantarasīmā labbhatīti veditabbo. Vuttañhi ‘‘ekakulassa sattho hoti , satthe cīvaraṃ nikkhipitvā purato vā pacchato vā sattabbhantarā na vijahitabba’’ntiādi (pārā. 489). Idameva araññaṃ sandhāya ‘‘āraññakasīmāya ekaṃ agāmakaṃ arañña’’nti vuttaṃ.
ਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਅਗਾਮਕੇ ਅਰਞ੍ਞੇ ਅਦ੍ਧਯੋਜਨੇ ਅਦ੍ਧਯੋਜਨੇ ਆਪਤ੍ਤਿ ਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯਸ੍ਸਾ’’ਤਿ (ਪਾਚਿ॰ ੪੧੪) ਪਾਲ਼ਿਯਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਦਂ ਸਂવਿਧਾਨਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਂ ਏਕਂ ਅਗਾਮਕਂ ਅਰਞ੍ਞਂ ਨਾਮ।
Yaṃ sandhāya ‘‘agāmake araññe addhayojane addhayojane āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 414) pāḷiyaṃ vuttaṃ. Idaṃ saṃvidhānasikkhāpadānaṃ ekaṃ agāmakaṃ araññaṃ nāma.
ਪੁਰਿਮੇਨ ਪਨ ਸਘਰਂ ਸਙ੍ਗਹਿਤਂ, ਇਮਿਨਾ ਤਮਸਙ੍ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ। ਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਗਣਮ੍ਹਾ ਓਹੀਯਨਾਧਿਕਾਰੇ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ (ਪਾਚਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੬੯੨) ‘‘ਅਗਾਮਕੇ ਅਰਞ੍ਞੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਬਹਿ ਇਨ੍ਦਖੀਲਾ ਸਬ੍ਬਮੇਤਂ ਅਰਞ੍ਞ’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ ਲਕ੍ਖਣਂ ਅਰਞ੍ਞਂ। ਤਂ ਪਨੇਤ ਕੇવਲਂ ਗਾਮਾਭਾવੇਨ ‘ਅਗਾਮਕ’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ વਿਞ੍ਝਾਟવਿਸਦਿਸਤਾਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਆਰਞ੍ਞਕਂ ਨਾਮ ਸੇਨਾਸਨਂ ਪਞ੍ਚਧਨੁਸਤਿਕਂ ਪਚ੍ਛਿਮ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੬੫੪; ਪਾਚਿ॰ ੫੭੩) વੁਤ੍ਤਂ। ਇਦਂ ਆਰਞ੍ਞਕਸੇਨਾਸਨਂ ਨਾਮ ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਤੋ ਬਹਿ, ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪੋਕਾਸਤੋ ਬਹਿ ਸਰੁਕ੍ਖਂ વਾ ਅਰੁਕ੍ਖਂ વਾ વਿਹਾਰੇ ਕੁਨ੍ਨਦਿਸਮਾਕਿਣ੍ਣਮ੍ਪਿ ਅਰਞ੍ਞਂ ਨਾਮ। ਤਥਾ ‘‘ਗਣਮ੍ਹਾ ਓਹੀਯਨਕਸ੍ਸ ਏਕ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਦਂ ਅਰਞ੍ਞਂવ। ਇਦਂ ਪਨ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਗਾਮਕਭਾવੇਨ ਆਗਤਟ੍ਠਾਨੇ વੁਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਮੇવ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਬਹਿ ਇਨ੍ਦਖੀਲਾ ਦਸ੍ਸਨੂਪਚਾਰવਿਜਹਨੇ ਏਕਮੇવ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਕਰੋਤਿ, ਤਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ਅਨਾਪਤ੍ਤਿ। ‘‘ਸਂવਿਧਾਨਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਂ ਏਕ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਪਨ ਅਦ੍ਧਯੋਜਨੇ ਅਦ੍ਧਯੋਜਨੇ ਏਕੇਕਂ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਕਰੋਤਿ, ਨ ਤਤੋ ਓਰਂ। ਇਤਰਾਨਿ ਤੀਣਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪਰਿਚ੍ਛੇਦਤੋ ਓਰਮੇવ ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤવਿਧਿਂ ਨ ਸਮ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤਿ, ਪਰਂ ਸਮ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤਿ। ਏવਮੇਤੇਸਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਨਾਨਤ੍ਤਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Purimena pana sagharaṃ saṅgahitaṃ, iminā tamasaṅgahitanti. Yaṃ sandhāya gaṇamhā ohīyanādhikāre aṭṭhakathāyaṃ (pāci. aṭṭha. 692) ‘‘agāmake araññeti ettha ‘nikkhamitvā bahi indakhīlā sabbametaṃ arañña’nti evaṃ vuttaṃ lakkhaṇaṃ araññaṃ. Taṃ paneta kevalaṃ gāmābhāvena ‘agāmaka’nti vuttaṃ, na viñjhāṭavisadisatāyā’’ti vuttaṃ. Yaṃ sandhāya ‘‘āraññakaṃ nāma senāsanaṃ pañcadhanusatikaṃ pacchima’’nti (pārā. 654; pāci. 573) vuttaṃ. Idaṃ āraññakasenāsanaṃ nāma parikkhittassa parikkhepato bahi, aparikkhittassa pana parikkhepokāsato bahi sarukkhaṃ vā arukkhaṃ vā vihāre kunnadisamākiṇṇampi araññaṃ nāma. Tathā ‘‘gaṇamhā ohīyanakassa eka’’nti vuttaṃ. Idaṃ araññaṃva. Idaṃ pana pubbe agāmakabhāvena āgataṭṭhāne vuttalakkhaṇameva hutvā nikkhamitvā bahi indakhīlā dassanūpacāravijahane ekameva āpattiṃ karoti, tato uddhaṃ anāpatti. ‘‘Saṃvidhānasikkhāpadānaṃ eka’’nti vuttaṃ pana addhayojane addhayojane ekekaṃ āpattiṃ karoti, na tato oraṃ. Itarāni tīṇi yathāvuttaparicchedato orameva tattha vuttavidhiṃ na sampādenti, paraṃ sampādenti. Evametesaṃ aññamaññanānattaṃ veditabbaṃ.
ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਚવਿਧੇ ਗਾਮੇ ਯੋ ‘‘ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਇਨ੍ਦਖੀਲੇ ਠਿਤਸ੍ਸ ਲੇਡ੍ਡੁਪਾਤੋ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੯੨) વੁਤ੍ਤੋ, ਸੋ ਨ ਕਤ੍ਥਚਿ વਿਨਯਪਿਟਕੇ ਉਪਯੋਗਂ ਗਤੋ, ਕੇવਲਂ ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪੋਕਾਸਤੋ ਅਪਰੋ ਏਕੋ ਲੇਡ੍ਡੁਪਾਤੋ ਗਾਮੂਪਚਾਰੋ ਨਾਮਾਤਿ ਦੀਪਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤੋ। ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸਪਿ ਚੇ ਗਾਮਸ੍ਸ ਏਕੋ ਲੇਡ੍ਡੁਪਾਤੋ ਕਪ੍ਪਿਯਭੂਮਿਸਮਾਨੋ ਉਪਚਾਰੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ, ਪਗੇવ ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪੋਕਾਸਤੋ ਏਕੋ। ਸੋ ਪਨ ਪਾਕਟਤ੍ਤਾ ਚ ਅਜ੍ਝੋਕਾਸਤ੍ਤਾ ਚ ਓਕ੍ਕਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਕਰੋਤਿ ਠਪੇਤ੍વਾ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯਾ ਗਾਮਨ੍ਤਰਾਪਤ੍ਤਿਂ। ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯੋ ਹਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਦੁਤਿਯਲੇਡ੍ਡੁਪਾਤਸਙ੍ਖਾਤੇ ਗਾਮੂਪਚਾਰੇ વਸਨ੍ਤੀ ਆਪਤ੍ਤਿਞ੍ਚ ਆਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਗਾਮਂ ਪવਿਸਨ੍ਤੀ ਗਾਮਨ੍ਤਰਾਪਤ੍ਤਿਞ੍ਚ। ਤਾਸਞ੍ਹਿ ਠਿਤਟ੍ਠਾਨਂ ਅਰਞ੍ਞਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਗਚ੍ਛਤਿ ‘‘ਤਾવਦੇવ ਛਾਯਾ ਮੇਤਬ੍ਬਾ…ਪੇ॰… ਤਸ੍ਸਾ ਤਯੋ ਚ ਨਿਸ੍ਸਯੇ, ਅਟ੍ਠ ਚ ਅਕਰਣੀਯਾਨਿ ਆਚਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯਾਥਾ’’ਤਿ (ਚੂਲ਼વ॰ ੪੩੦) વਚਨਤੋ। ਅਰਞ੍ਞਪ੍ਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਂ, વਿਕਾਲੇਗਾਮਪ੍ਪવੇਸਨਸਿਕ੍ਖਾਪਦਸ੍ਸ (ਪਾਚਿ॰ ੫੦੮) ਚ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀਨਂ ਅਸਾਧਾਰਣਤ੍ਤਾ ਚ ਅਨ੍ਤਰਾਰਾਮਭਿਕ੍ਖੁਨੁਪਸ੍ਸਯਪ੍ਪਟਿਕ੍ਕਮਨਾਦੀਨਂ ਕਪ੍ਪਿਯਭੂਮਿਭਾવવਚਨਤੋ ਚ ‘‘ਏਕਾ ਗਣਮ੍ਹਾ ਓਹੀਯੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਗਾਮਕੇ ਅਰਞ੍ਞੇ ਦੁਤਿਯਿਕਾਯ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯਾ ਦਸ੍ਸਨੂਪਚਾਰਂ વਾ ਸવਨੂਪਚਾਰਂ વਾ વਿਜਹਨ੍ਤਿਯਾ ਆਪਤ੍ਤਿ ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਸਿਕ੍ਖਾਪਦਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਤੋ (ਪਾਚਿ॰ ੬੯੨) ਚ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਕ੍ਖਨ੍ਧਕਨਯਏਨ વਾ ਯਸ੍ਮਾ ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਇਨ੍ਦਖੀਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਨੀਯਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਅਨ੍ਤਰਘਰੇ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚੀવਰੇ ਸਤਿ ਚਤੁਰਙ੍ਗਸਮੋਧਾਨੇਨ ਭਿਕ੍ਖੂ વਸਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਗਾਮਕਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ।
Tattha pañcavidhe gāme yo ‘‘parikkhittassa gāmassa indakhīle ṭhitassa leḍḍupāto’’ti (pārā. 92) vutto, so na katthaci vinayapiṭake upayogaṃ gato, kevalaṃ aparikkhittassa parikkhepokāsato aparo eko leḍḍupāto gāmūpacāro nāmāti dīpanatthaṃ vutto. Parikkhittassapi ce gāmassa eko leḍḍupāto kappiyabhūmisamāno upacāroti vutto, pageva aparikkhittassa parikkhepokāsato eko. So pana pākaṭattā ca ajjhokāsattā ca okkamantassa āpattiṃ karoti ṭhapetvā bhikkhuniyā gāmantarāpattiṃ. Bhikkhuniyo hi tasmiṃ dutiyaleḍḍupātasaṅkhāte gāmūpacāre vasantī āpattiñca āpajjanti, gāmaṃ pavisantī gāmantarāpattiñca. Tāsañhi ṭhitaṭṭhānaṃ araññasaṅkhyaṃ gacchati ‘‘tāvadeva chāyā metabbā…pe… tassā tayo ca nissaye, aṭṭha ca akaraṇīyāni ācikkheyyāthā’’ti (cūḷava. 430) vacanato. Araññappaṭisaṃyuttānaṃ sikkhāpadānaṃ, vikālegāmappavesanasikkhāpadassa (pāci. 508) ca bhikkhunīnaṃ asādhāraṇattā ca antarārāmabhikkhunupassayappaṭikkamanādīnaṃ kappiyabhūmibhāvavacanato ca ‘‘ekā gaṇamhā ohīyeyyāti agāmake araññe dutiyikāya bhikkhuniyā dassanūpacāraṃ vā savanūpacāraṃ vā vijahantiyā āpatti thullaccayassā’’tiādisikkhāpadapaññattito (pāci. 692) ca bhikkhunikkhandhakanayaena vā yasmā parikkhittassa gāmassa indakhīlato paṭṭhāya aparikkhittassa upacārato paṭṭhāya nīyati, tattha antaraghare nikkhittacīvare sati caturaṅgasamodhānena bhikkhū vasanti, tasmā sagāmakaṃ nāma hoti.
ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਸੀਮਾਯ ਏਕਂ ਨਾਮ ‘‘ਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯਾ ਅਰਞ੍ਞੇ વਤ੍ਥਬ੍ਬਂ, ਯਾ વਸੇਯ੍ਯ, ਆਪਤ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਕਟਸ੍ਸਾ’’ਤਿ (ਚੂਲ਼વ॰ ੪੩੧) વਚਨਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀਨਂ ਅਰਞ੍ਞવਾਸੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਸਿਦ੍ਧਂ। ਤਾਯ ਹਿ ਅਰਞ੍ਞੇ ਭਿਕ੍ਖੁਨੁਪਸ੍ਸਯੇ ਸਤਿ ਅਨ੍ਤੋਆવਾਸੇਪਿ ਦੁਤਿਯਿਕਾਯ ਦਸ੍ਸਨਸવਨੂਪਚਾਰਂ વਿਜਹਨ੍ਤਿਯਾ ਆਪਤ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਸੀਮਾਧਿਕਾਰੇ ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਗਾਮਞ੍ਚ ਗਾਮੂਪਚਾਰਞ੍ਚਾ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੪੪) ਏਤ੍ਥ ਯਂ ਠਾਨਂ ਠਪਿਤਂ, ਤਤ੍ਥੇવ ਭਿਕ੍ਖੁਨੁਪਸ੍ਸਯੋਪਿ ਕਪ੍ਪਤਿ, ਨ ਤਤੋ ਪਰਂ।
Avippavāsasīmāya ekaṃ nāma ‘‘na, bhikkhave, bhikkhuniyā araññe vatthabbaṃ, yā vaseyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 431) vacanato bhikkhunīnaṃ araññavāso nāma natthīti siddhaṃ. Tāya hi araññe bhikkhunupassaye sati antoāvāsepi dutiyikāya dassanasavanūpacāraṃ vijahantiyā āpatti. Tasmā avippavāsasīmādhikāre ‘‘ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañcā’’ti (mahāva. 144) ettha yaṃ ṭhānaṃ ṭhapitaṃ, tattheva bhikkhunupassayopi kappati, na tato paraṃ.
ਤਾਸਞ੍ਚ ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਸੀਮਾਕਮ੍ਮવਾਚਾਯਂ ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਗਾਮਞ੍ਚ ਗਾਮੂਪਚਾਰਞ੍ਚਾ’’ਤਿ વਚਨਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ਤੇਸ੍વੇવ ਗਾਮਗਾਮੂਪਚਾਰੇਸੁ ਫਰਤਿ। ਤਤੋ ਪਰਂ ਦੁਤਿਯੇਸੁ ਲੇਡ੍ਡੁਪਾਤਾਦੀਸੁ ਤਾਸਂ ਅਕਪ੍ਪਿਯਭੂਮਿਕਤ੍ਤਾ ਨ ਸਮਾਨਸਂવਾਸਕਸੀਮਾ ਅਰਞ੍ਞੇ ਫਰਤਿ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਗਾਮਗਾਮੂਪਚਾਰਂ વਿਯ। ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯਾ ਠਪੇਤ੍વਾ ਗਾਮਨ੍ਤਰਾਪਤ੍ਤਿ’’ਨ੍ਤਿ।
Tāsañca avippavāsasīmākammavācāyaṃ ‘‘ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañcā’’ti vacanaṃ natthīti katvā tesveva gāmagāmūpacāresu pharati. Tato paraṃ dutiyesu leḍḍupātādīsu tāsaṃ akappiyabhūmikattā na samānasaṃvāsakasīmā araññe pharati bhikkhūnaṃ gāmagāmūpacāraṃ viya. Tasmā vuttaṃ ‘‘bhikkhuniyā ṭhapetvā gāmantarāpatti’’nti.
ਏવਂ ਤਾવ ਪਞ੍ਚવਿਧਂ ਗਾਮਭੇਦਂ, ਅਰਞ੍ਞਭੇਦਞ੍ਚ ਞਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਗਾਮੋ ਨ ਗਾਮਪਰਿਹਾਰਂ ਕਤ੍ਥਚਿ ਲਭਤੀ’’ਤਿਆਦਿਭੇਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਤ੍ਥ ਯੋ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਅਮਨੁਸ੍ਸੋ ਨਾਮ ਯੋ ਸਬ੍ਬਸੋ વਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਅਭਾવੇਨ ਯਕ੍ਖਪਰਿਗ੍ਗਹਭੂਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ, ਸੋ ਗਾਮੋ ਨ ਗਾਮਪਰਿਹਾਰਂ ਕਤ੍ਥਚਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇ ਲਭਤਿ। ਯਞ੍ਹਿ ਸਨ੍ਧਾਯ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਤਂ ਪਨੇਤਂ ਬੁਦ੍ਧਕਾਲੇ, ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਕਾਲੇ ਚ ਨਗਰਂ ਹੋਤਿ, ਸੇਸਕਾਲੇ ਸੁਞ੍ਞਂ ਹੋਤਿ ਯਕ੍ਖਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੮੪; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੫੦) વੁਤ੍ਤਂ। ਯੋ ਪਨ ਪਟਿਰਾਜਚੋਰਾਦੀਹਿ વਿਲੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਕੇવਲਂ ਭਯੇਨ વਾ ਛਡ੍ਡਿਤੋ ਸਘਰੋવ ਅਨ੍ਤਰਹਿਤਗਾਮਭੂਤੋ, ਸੋ ‘‘ਗਾਮਨ੍ਤਰੇ ਗਾਮਨ੍ਤਰੇ ਆਪਤ੍ਤਿ ਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯਸ੍ਸਾ’’ਤਿ (ਪਾਚਿ॰ ੧੮੩) વੁਤ੍ਤਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯਂ ਜਨੇਤਿ, વਿਕਾਲੇ ਗਾਮਪ੍ਪવੇਸਨਂ, ਸੇਖਿਯੇ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਜਨੇਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਯੋ ਪਨ ਗਾਮੋ ਯਤੋ વਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਕੇਨਚਿਦੇવ ਕਰਣੀਯੇਨ ਪੁਨਪਿ ਆਗਨ੍ਤੁਕਾਮਾ ਏવ ਅਪਕ੍ਕਨ੍ਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤੋ, ਅਮਨੁਸ੍ਸੋ ਸੋ ਪਕਤਿਗਾਮਸਦਿਸੋવ।
Evaṃ tāva pañcavidhaṃ gāmabhedaṃ, araññabhedañca ñatvā idāni ‘‘atthi gāmo na gāmaparihāraṃ katthaci labhatī’’tiādibhedo veditabbo. Tattha yo aṭṭhakathāyaṃ ‘‘amanusso nāma yo sabbaso vā manussānaṃ abhāvena yakkhapariggahabhūto’’ti vutto, so gāmo na gāmaparihāraṃ katthaci sikkhāpade labhati. Yañhi sandhāya aṭṭhakathāyaṃ ‘‘taṃ panetaṃ buddhakāle, cakkavattikāle ca nagaraṃ hoti, sesakāle suññaṃ hoti yakkhapariggahita’’nti (pārā. aṭṭha. 1.84; dī. ni. aṭṭha. 1.150) vuttaṃ. Yo pana paṭirājacorādīhi viluttattā, kevalaṃ bhayena vā chaḍḍito sagharova antarahitagāmabhūto, so ‘‘gāmantare gāmantare āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 183) vuttapācittiyaṃ janeti, vikāle gāmappavesanaṃ, sekhiye cattāri janetīti veditabbā. Yo pana gāmo yato vā manussā kenacideva karaṇīyena punapi āgantukāmā eva apakkantāti vutto, amanusso so pakatigāmasadisova.
ਅਤ੍ਥਿ ਅਰਞ੍ਞਂ ਨ ਅਰਞ੍ਞਪਰਿਹਾਰਂ ਕਤ੍ਥਚਿ ਲਭਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਅਜ੍ਝੋਕਾਸੋ ਏਕੂਪਚਾਰੋ ਨਾਮ ਅਗਾਮਕੇ ਅਰਞ੍ਞੇ ਸਮਨ੍ਤਾ ਸਤ੍ਤਬ੍ਭਨ੍ਤਰਾ ਏਕੂਪਚਾਰੋ, ਤਤੋ ਪਰਂ ਨਾਨੂਪਚਾਰੋ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੪੯੪) ਏਤ੍ਥ ਯ੍વਾਯਂ ਨਾਨੂਪਚਾਰੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਯੋ ਪਨ ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਏਕਲੇਡ੍ਡੁਪਾਤਸਙ੍ਖਾਤੋ ਗਾਮੂਪਚਾਰਨਾਮਕੋ ਗਾਮੋ, ਯੋ વਾ ਸਤ੍ਥੋ ਨਾਤਿਰੇਕਚਾਤੁਮਾਸਨਿવਿਟ੍ਠੋ, ਸੋ ਅਤ੍ਥਿ ਗਾਮੋ ਨ ਗਾਮਕਿਚ੍ਚਂ ਕਰੋਤਿ। ਨ ਹਿ ਤਂ ਠਾਨਂ ਓਕ੍ਕਮਨ੍ਤੋ ਗਾਮਪ੍ਪવੇਸਨਾਪਤ੍ਤਿਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਯਂ ਪਨ ਗਾਮਸੀਮਾਯ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਂ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ વਲਞ੍ਜਨਟ੍ਠਾਨਭੂਤਂ ਅਰਞ੍ਞਂ, ਤਂ ਅਤ੍ਥਿ ਅਰਞ੍ਞਂ ਨ ਅਰਞ੍ਞਕਿਚ੍ਚਂ ਕਰੋਤਿ ਨਾਮ। ਨ ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਆਰਞ੍ਞਕਸੀਮਾ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ‘‘ਗਾਮਾ વਾ ਅਰਞ੍ਞਾ વਾ’’ਤਿ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਅਨੁਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਲਕ੍ਖਣਾਨੁਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤਿ।
Atthi araññaṃ na araññaparihāraṃ katthaci labhatīti ettha ‘‘ajjhokāso ekūpacāro nāma agāmake araññe samantā sattabbhantarā ekūpacāro, tato paraṃ nānūpacāro’’ti (pārā. 494) ettha yvāyaṃ nānūpacāroti vutto, taṃ veditabbaṃ. Yo pana parikkhittassa ekaleḍḍupātasaṅkhāto gāmūpacāranāmako gāmo, yo vā sattho nātirekacātumāsaniviṭṭho, so atthi gāmo na gāmakiccaṃ karoti. Na hi taṃ ṭhānaṃ okkamanto gāmappavesanāpattiṃ āpajjati. Yaṃ pana gāmasīmāya pariyāpannaṃ manussānaṃ valañjanaṭṭhānabhūtaṃ araññaṃ, taṃ atthi araññaṃ na araññakiccaṃ karoti nāma. Na hi tattha āraññakasīmā labbhatīti. Ettāvatā ‘‘gāmā vā araññā vā’’ti imissā anupaññattiyā lakkhaṇānupaññattibhāvo dassito hoti.
‘‘ਗੋਨਿਸਾਦਿਨਿવਿਟ੍ਠੋਪਿ ਗਾਮੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਚੇ ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਗਾਮਖੇਤ੍ਤਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਏਕੋ ਗਾਮੋ। ਨੋ ਚੇ, ਉਪਚਾਰੇਨ વਾ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪੇਨ વਾ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸਚੇ ਗਾਮਖੇਤ੍ਤੇ ਸਤਿ ਕਾਨਿਚਿ ਤਾਨਿ ਘਰਾਨਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਉਪਚਾਰਪ੍ਪਹੋਨਕਂ ਠਾਨਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਦੂਰੇ ਦੂਰੇ ਕਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, વਿਕਾਲੇ ਗਾਮਪ੍ਪવੇਸੇ ਉਪਚਾਰੋવ ਪਮਾਣਂ। ਅਨ੍ਤਰਘਰਪ੍ਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤੇਸੁ ਸੇਖਿਯੇਸੁ, ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯਾ ਗਾਮਨ੍ਤਰਾਪਤ੍ਤੀਸੁ ਚ ਘਰਾਨਂ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਾਰਹਟ੍ਠਾਨਂ ਪਮਾਣਂ, ਉਪੋਸਥਾਦਿਕਮ੍ਮਾਨਂ ਗਾਮਖੇਤ੍ਤਂ ਪਮਾਣਂ, ਆਰਞ੍ਞਕਸੇਨਾਸਨਸ੍ਸ ਆਸਨ੍ਨਘਰਸ੍ਸ ਦੁਤਿਯਲੇਡ੍ਡੁਪਾਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਪਞ੍ਚਧਨੁਸਤਨ੍ਤਰਤਾ ਪਮਾਣਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਨੋ ਪਟਿਭਾਨਨ੍ਤਿ ਆਚਰਿਯਾ।
‘‘Gonisādiniviṭṭhopi gāmo’’ti ettha sace tassa gāmassa gāmakhettaparicchedo atthi, sabbopi eko gāmo. No ce, upacārena vā parikkhepena vā paricchinditabbo. Sace gāmakhette sati kānici tāni gharāni aññamaññaupacārappahonakaṃ ṭhānaṃ atikkamitvā dūre dūre katāni honti, vikāle gāmappavese upacārova pamāṇaṃ. Antaragharappaṭisaṃyuttesu sekhiyesu, bhikkhuniyā gāmantarāpattīsu ca gharānaṃ parikkhepārahaṭṭhānaṃ pamāṇaṃ, uposathādikammānaṃ gāmakhettaṃ pamāṇaṃ, āraññakasenāsanassa āsannagharassa dutiyaleḍḍupātato paṭṭhāya pañcadhanusatantaratā pamāṇanti evaṃ no paṭibhānanti ācariyā.
‘‘ਯਮ੍ਪਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਗਾਮਖੇਤ੍ਤੇ ਏਕਂ ਪਦੇਸਂ ‘ਅਯਮ੍ਪਿ વਿਸੁਂਗਾਮੋ ਹੋਤੂ’ਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ਕਸ੍ਸਚਿ ਦੇਤਿ, ਸੋਪਿ વਿਸੁਂਗਾਮਸੀਮਾ ਹੋਤਿਯੇવਾ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੪੭) ਅਟ੍ਠਕਥਾવਚਨਤੋ ਤਂ ਪવਿਸਨ੍ਤਿਯਾ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯਾ ਗਾਮਨ੍ਤਰਾਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤਿ ਏવ। ਸਚੇ ਤਤ੍ਥ વਿਹਾਰੋ વਾ ਦੇવਕੁਲਂ વਾ ਸਭਾ વਾ ਗੇਹਂ વਾ ਨਤ੍ਥਿ, ਕੇવਲਂ વਤ੍ਥੁਮਤ੍ਤਕਮੇવ ਹੋਤਿ, ਗਾਮੋਤਿ વਿਨਯਕਮ੍ਮਂ ਸਬ੍ਬਂ ਤਤ੍ਥ ਕਪ੍ਪਤਿ। ‘‘ਅਮਨੁਸ੍ਸੋ ਗਾਮੋ’’ਤਿ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਞ੍ਚ ਠਾਨਂ ਇਤਰਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ વਾ ਉਪਚਾਰਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ વਾ ਹੋਤਿ, વਿਕਾਲੇ ਗਾਮਪ੍ਪવੇਸਨਂ ਆਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾવ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਨੋ ਚੇ, ਅਰਞ੍ਞਂ વਿਯ ਯਥਾਸੁਖਂ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਤਤ੍ਥ ਚੇ ਆਰਾਮੋ વਾ ਤਿਤ੍ਥਿਯਸੇਯ੍ਯਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰੋવਾ ਹੋਤਿ, ਲਦ੍ਧਕਪ੍ਪਮੇવ। ਭਿਕ੍ਖੁਨੁਪਸ੍ਸਯੋ ਚੇ ਹੋਤਿ, ਗਾਮਂ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਪવਿਸਨ੍ਤਿਯਾ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯਾ ਗਾਮਨ੍ਤਰਾਪਤ੍ਤਿ ਪਰਿਹਰਿਤਬ੍ਬਾ। ‘‘ਅਰਞ੍ਞਂ ਨਾਮ ਠਪੇਤ੍વਾ ਗਾਮਞ੍ਚ ਗਾਮੂਪਚਾਰਞ੍ਚ ਅવਸੇਸਂ ਅਰਞ੍ਞਂ ਨਾਮਾ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੯੨) ਏਤ੍ਥ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪੇ ਸਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ ਗਾਮਮੇવ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅવਸੇਸਂ ਤਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰਂ, ਤਤੋ ਪਰਞ੍ਚ ਅਰਞ੍ਞਂ ਨਾਮ, ਪਰਿਕ੍ਖੇਪੇ ਅਸਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ ਗਾਮੂਪਚਾਰਮੇવ ਠਪੇਤ੍વਾ ਤਤੋ ਪਰਂ ਅવਸੇਸਂ ਅਰਞ੍ਞਂ ਨਾਮਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਏવਂ ਸਤਿ ‘‘ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਬਹਿ ਇਨ੍ਦਖੀਲਾ ਸਬ੍ਬਮੇਤਂ ਅਰਞ੍ਞ’’ਨ੍ਤਿ (વਿਭ॰ ੫੨੯) વੁਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣੇ ਅਗਾਮਕੇ ਅਰਞ੍ਞੇ ਗਣਮ੍ਹਾਓਹੀਯਨਾਪਤ੍ਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਸੀਮਾਯ ਫਰਣਂ વਿਕਾਲੇ ਗਾਮਪ੍ਪવੇਸਨਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨਾਪਤ੍ਤੀਤਿ ਏવਮਾਦਿવਿਨਯવਿਧਿ ਸਮੇਤਿ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਨ ਸਮੇਤਿ।
‘‘Yampi ekasmiṃyeva gāmakhette ekaṃ padesaṃ ‘ayampi visuṃgāmo hotū’ti paricchinditvā rājā kassaci deti, sopi visuṃgāmasīmā hotiyevā’’ti (mahāva. aṭṭha. 147) aṭṭhakathāvacanato taṃ pavisantiyā bhikkhuniyā gāmantarāpatti hoti eva. Sace tattha vihāro vā devakulaṃ vā sabhā vā gehaṃ vā natthi, kevalaṃ vatthumattakameva hoti, gāmoti vinayakammaṃ sabbaṃ tattha kappati. ‘‘Amanusso gāmo’’ti hi vuttaṃ. Tañca ṭhānaṃ itarassa gāmassa parikkhepabbhantare vā upacārabbhantare vā hoti, vikāle gāmappavesanaṃ āpucchitvāva gantabbaṃ. No ce, araññaṃ viya yathāsukhaṃ gantabbaṃ. Tattha ce ārāmo vā titthiyaseyyādīsu aññatarovā hoti, laddhakappameva. Bhikkhunupassayo ce hoti, gāmaṃ piṇḍāya pavisantiyā bhikkhuniyā gāmantarāpatti pariharitabbā. ‘‘Araññaṃ nāma ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañca avasesaṃ araññaṃ nāmā’’ti (pārā. 92) ettha parikkhepe sati yathāvuttaparicchedaṃ gāmameva ṭhapetvā avasesaṃ tassa upacāraṃ, tato parañca araññaṃ nāma, parikkhepe asati yathāvuttaparicchedaṃ gāmūpacārameva ṭhapetvā tato paraṃ avasesaṃ araññaṃ nāmāti adhippāyo. Evaṃ sati ‘‘nikkhamitvā bahi indakhīlā sabbametaṃ arañña’’nti (vibha. 529) vuttalakkhaṇe agāmake araññe gaṇamhāohīyanāpatti, tattha avippavāsasīmāya pharaṇaṃ vikāle gāmappavesanāpattiyā anāpattīti evamādivinayavidhi sameti, aññathā na sameti.
‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਗਾਮੂਪਚਾਰਂ ਅવਸੇਸਂ ਅਰਞ੍ਞਂ ਨਾਮਾ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੪੪) વੁਤ੍ਤੇ ਗਾਮੂਪਚਾਰਤੋ ਪਰੋ ਅਰਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਸਿਦ੍ਧੇ ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਗਾਮ’’ਨ੍ਤਿ વਿਸੇਸਤ੍ਥੋ ਨ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਗਾਮਸ੍ਸ ਪਨ ਅਰਞ੍ਞਭਾવਪ੍ਪਸਙ੍ਗਭਯਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚੇ? ਨ, ਗਾਮੂਪਚਾਰਸ੍ਸ ਅਭਾવਪ੍ਪਸਙ੍ਗਤੋ। ਸਤਿ ਹਿ ਗਾਮੇ ਗਾਮੂਪਚਾਰੋ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਚ ਤવ ਮਤੇਨ ਅਰਞ੍ਞਭੂਤੋ। ਕੁਤੋ ਦਾਨਿ ਗਾਮੂਪਚਾਰੋ। ਗਾਮੂਪਚਾਰੋਪਿ ਚੇ ਅਰਞ੍ਞਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਪਰੋવ ਗਾਮੋਤਿ ਕਤ੍વਾ ਨ ਯੁਤ੍ਤਂ ਗਾਮਸ੍ਸ ਅਰਞ੍ਞਭਾવਪ੍ਪਸਙ੍ਗਤੋ ਚ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਗਾਮਾ વਾ ਅਰਞ੍ਞਾ વਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਗਾਮੂਪਚਾਰੋਪਿ ‘‘ਗਾਮੋ’’ ਤ੍વੇવ ਸਙ੍ਗਹਿਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਗਾਮਸ੍ਸ ਅਰਞ੍ਞਭਾવਪ੍ਪਸਙ੍ਗੋ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਯਦਿ ਏવਂ ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਗਾਮਂ ਅવਸੇਸਂ ਅਰਞ੍ਞਂ ਨਾਮਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਤਕਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਚੇ? ਨ, ਅਰਞ੍ਞਸ੍ਸ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਜਾਨਨਪ੍ਪਸਙ੍ਗਤੋ। ਤਥਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤੋ ‘‘ਅਰਞ੍ਞਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀ’’ਤਿ ਨੋ ਲਦ੍ਧਿ। ਗਾਮੂਪਚਾਰਪਰਿਯਨ੍ਤੋ ਹਿ ਇਧ ਗਾਮੋ ਨਾਮ। ਯਦਿ ਏવਂ ‘‘ਗਾਮਸ੍ਸ ਚ ਅਰਞ੍ਞਸ੍ਸ ਚ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ‘‘ਅਰਞ੍ਞਸ੍ਸ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਕਿਮਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚੇ? વੁਚ੍ਚਤੇ – ਅਟ੍ਠਕਥਾਚਰਿਯੇਨ ਪਠਮਗਾਮੂਪਚਾਰਂਯੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਰਞ੍ਞਪਰਿਚ੍ਛੇਦਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇ ਹਿ ਬਾਹਿਰਇਨ੍ਦਖੀਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਗਾਮੂਪਚਾਰਂ ਅਰਞ੍ਞਂ ਨਾਮ। ਗਾਮਪਰਿਚ੍ਛੇਦવਚਨੇ ਪਯੋਜਨਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਨਤ੍ਥਿ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪੇਨੇવ ਪਾਕਟਭੂਤਤ੍ਤਾ। ਦੁਤਿਯਗਾਮੂਪਚਾਰੋવ ਗਾਮਸ੍ਸ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤੋ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਭਾવੇਨ ਅਪਾਕਟਤ੍ਤਾ। ਤਤ੍ਥ ਪਠਮਗਾਮੂਪਚਾਰੋ ਚੇ ਅਰਞ੍ਞਪਰਿਚ੍ਛੇਦਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਤ੍ਥ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ। ‘‘ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਇਨ੍ਦਖੀਲਾ ਸਬ੍ਬਮੇਤਂ ਅਰਞ੍ਞ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਸੁਬ੍ਯਤ੍ਤਤਰਂ ਅਰਞ੍ਞਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਮਿਚ੍ਛਾਗਾਹੋ ਚ ਨ ਹੋਤਿ।
‘‘Ṭhapetvā gāmūpacāraṃ avasesaṃ araññaṃ nāmā’’ti (mahāva. 144) vutte gāmūpacārato paro araññanti siddhe ‘‘ṭhapetvā gāma’’nti visesattho na dissati, gāmassa pana araññabhāvappasaṅgabhayā vuttanti ce? Na, gāmūpacārassa abhāvappasaṅgato. Sati hi gāme gāmūpacāro hoti, so ca tava matena araññabhūto. Kuto dāni gāmūpacāro. Gāmūpacāropi ce araññasaṅkhyaṃ gacchati, parova gāmoti katvā na yuttaṃ gāmassa araññabhāvappasaṅgato ca. Tasmā ‘‘gāmā vā araññā vā’’ti ettha gāmūpacāropi ‘‘gāmo’’ tveva saṅgahito. Tasmā gāmassa araññabhāvappasaṅgo na yujjati. Yadi evaṃ ‘‘ṭhapetvā gāmaṃ avasesaṃ araññaṃ nāmā’’ti ettakaṃ vattabbanti ce? Na, araññassa paricchedajānanappasaṅgato. Tathā hi vutto ‘‘araññaparicchedo na paññāyatī’’ti no laddhi. Gāmūpacārapariyanto hi idha gāmo nāma. Yadi evaṃ ‘‘gāmassa ca araññassa ca paricchedadassanatthaṃ vutta’’nti aṭṭhakathāyaṃ vattabbaṃ, ‘‘araññassa paricchedadassanatthaṃ vutta’’nti kimatthaṃ vuttanti ce? Vuccate – aṭṭhakathācariyena paṭhamagāmūpacāraṃyeva sandhāya vuttaṃ ‘‘araññaparicchedadassanattha’’nti sabbasikkhāpade hi bāhiraindakhīlato paṭṭhāya gāmūpacāraṃ araññaṃ nāma. Gāmaparicchedavacane payojanaṃ panettha natthi parikkhepeneva pākaṭabhūtattā. Dutiyagāmūpacārova gāmassa paricchedadassanatthaṃ vutto parikkhepabhāvena apākaṭattā. Tattha paṭhamagāmūpacāro ce araññaparicchedadassanatthaṃ vutto, tattha na vattabbo. ‘‘Nikkhamitvā indakhīlā sabbametaṃ arañña’’nti vattabbaṃ. Evaṃ sante subyattataraṃ araññaparicchedo dassito hoti, micchāgāho ca na hoti.
‘‘ਮਜ੍ਝਿਮਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਲੇਡ੍ਡੁਪਾਤੋ’’ਤਿ ਹਿ વੁਤ੍ਤੇ ਅਯਂ ਗਾਮੂਪਚਾਰੋવ ਅਰਞ੍ਞਂ ਗਾਮੂਪਚਾਰਸ੍ਸ વਿਭਙ੍ਗਤ੍ਤਾ। ਯਦਿ ਅਰਞ੍ਞਪਰਿਚ੍ਛੇਦਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਅવੁਤ੍ਤਕਮੇવ, ਅਰਞ੍ਞਤੋ ਪਰਨ੍ਤਿ ਚ ਮਿਚ੍ਛਾਗਾਹੋ ਹੋਤੀਤਿ ਚੇ, ਨਨੁ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਠਮਮੇવ ਇਦਂ ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰਨਿਯਮਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ? ਅਰਞ੍ਞਪਰਿਚ੍ਛੇਦਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ‘‘ਗਾਮੂਪਚਾਰੋ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ, ਇਨ੍ਦਖੀਲੇ ਠਿਤਸ੍ਸ ਮਜ੍ਝਿਮਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਲੇਡ੍ਡੁਪਾਤੋਤਿ ਪਨ ਏવਂ વਚਨਪ੍ਪਯੋਜਨਂ। ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਗਾਮਸ੍ਸ ਯ੍વਾਯਂ ਲੇਡ੍ਡੁਪਾਤੋ ਉਪਚਾਰੋ’’ਤਿ ਮਹਾਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਸ੍ਸ ਨਿਯਮਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਕਥਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ਚੇ? ‘‘ਅਰਞ੍ਞਂ ਨਾਮਾ’’ਤਿ ਪਦਂ ਅਨੁਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ‘‘ਗਾਮੂਪਚਾਰੋ ਨਾਮਾ’’ਤਿ ਉਦ੍ਧਰਣਸ੍ਸ ਕਤਤ੍ਤਾ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਗਾਮੂਪਚਾਰੋ ਨਾਮਾ’’ਤਿ ਮਾਤਿਕਾਯਂ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਂ ਪਦਂ ਉਦ੍ਧਰਨ੍ਤੋ ਤਯੋ ਅਤ੍ਥવਸੇ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਅਰਞ੍ਞਪਰਿਚ੍ਛੇਦਦਸ੍ਸਨਮੇਕੋ ਅਤ੍ਥੋ, ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਦਸ੍ਸਨਮੇਕੋ, ਨ ਕੇવਲਂ ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸਯੇવ ਉਪਚਾਰੋ વਿਨਯਾਧਿਕਾਰੇ ਸਪ੍ਪਯੋਜਨੋ ਦਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬੋ, ਨਿਪ੍ਪਯੋਜਨੋਪਿ ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰੋ ਇਮਿਨਾ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਅਨੁਸਙ੍ਗਪ੍ਪਯੋਜਨਮੇਕੋ ਅਤ੍ਥੋਪਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
‘‘Majjhimassa purisassa leḍḍupāto’’ti hi vutte ayaṃ gāmūpacārova araññaṃ gāmūpacārassa vibhaṅgattā. Yadi araññaparicchedadassanatthaṃ vuttaṃ, avuttakameva, araññato paranti ca micchāgāho hotīti ce, nanu vuttaṃ ‘‘paṭhamameva idaṃ parikkhittassa gāmassa upacāraniyamanatthaṃ vutta’’nti? Araññaparicchedadassanatthaṃ kiñcāpi ‘‘gāmūpacāro’’tiādi āraddhaṃ, indakhīle ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupātoti pana evaṃ vacanappayojanaṃ. Aparikkhittassa ca gāmassa yvāyaṃ leḍḍupāto upacāro’’ti mahāaṭṭhakathāyaṃ vutto, tassa niyamananti vuttaṃ hoti. Kathaṃ paññāyatīti ce? ‘‘Araññaṃ nāmā’’ti padaṃ anuddharitvā ‘‘gāmūpacāro nāmā’’ti uddharaṇassa katattā. Tattha ‘‘gāmūpacāro nāmā’’ti mātikāyaṃ avijjamānaṃ padaṃ uddharanto tayo atthavase dasseti. Seyyathidaṃ – araññaparicchedadassanameko attho, aparikkhittassa gāmassa upacārena saddhiṃ paricchedadassanameko, na kevalaṃ aparikkhittassayeva upacāro vinayādhikāre sappayojano dassitabbo, nippayojanopi parikkhittassa upacāro iminā pariyāyena labbhatīti anusaṅgappayojanameko atthopi veditabbo.
‘‘ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਘਰੂਪਚਾਰੇ ਠਿਤਸ੍ਸ ਮਜ੍ਝਿਮਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਲੇਡ੍ਡੁਪਾਤੋ’’ਤਿ ਇਦਂ ਭਗવਾ ਤਯੋ ਅਤ੍ਥવਸੇ ਪਟਿਚ੍ਚ ਅਭਾਸਿ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਦਸ੍ਸਨਮੇਕੋ, ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਸੀਮਾਧਿਕਾਰੇ ਅਯਮੇવ ਗਾਮੂਪਚਾਰੋਤਿ ਦਸ੍ਸਨਮੇਕੋ, ਤਤ੍ਥ ਠਿਤਸ੍ਸ ਦੁਤਿਯੋ ਲੇਡ੍ਡੁਪਾਤੋ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਗਾਮਪ੍ਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤੇਸੁ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੁ ਸਕਿਚ੍ਚਕੋ ਉਪਚਾਰੋਤਿ ਦਸ੍ਸਨਮੇਕੋਤਿ ਏવਂ ਭਗવਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਦੇਸਨਾવਿਲਾਸਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਏਕੇਕਪਦੁਦ੍ਧਾਰਣੇਨ ਤਯੋ ਅਤ੍ਥવਸੇ ਦਸ੍ਸੇਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
‘‘Aparikkhittassa gāmassa gharūpacāre ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupāto’’ti idaṃ bhagavā tayo atthavase paṭicca abhāsi. Seyyathidaṃ – aparikkhittassa gāmassa paricchedadassanameko, avippavāsasīmādhikāre ayameva gāmūpacāroti dassanameko, tattha ṭhitassa dutiyo leḍḍupāto sabbattha gāmappaṭisaṃyuttesu sikkhāpadesu sakiccako upacāroti dassanamekoti evaṃ bhagavā attano desanāvilāsappattiyā ekekapaduddhāraṇena tayo atthavase dassetīti veditabbaṃ.
ਤਥਾ ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਸੀਮਾਕਮ੍ਮવਾਚਾਯ ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਗਾਮਞ੍ਚ ਗਾਮੂਪਚਾਰਞ੍ਚਾ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੪੪) ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪੇ ਸਤਿ ਗਾਮਂ ਠਪੇਤ੍વਾ, ਅਸਤਿ ਗਾਮੂਪਚਾਰਂ ਠਪੇਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਮਜ੍ਝੇ ਆਰਾਮੇ ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਸੀਮਾਸਮ੍ਮਨ੍ਨਨਕਾਲੇ ਅਯਂ ਨਯੋ ਅਤਿવਿਯ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਉਭਯਪਰਿવਜ੍ਜਨਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વਾ ਉਭਯਤ੍ਥ ਉਭਯਂ ਲਬ੍ਭਤੇવ। ‘‘ਅਨ੍ਤਰਾਰਾਮੇਸੁ ਪਨ ਆਚਿਣ੍ਣਕਪ੍ਪਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਸੀਮਂ ਸਮ੍ਮਨ੍ਨਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਗਣ੍ਠਿਪਦੇ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਅਨ੍ਤਰਘਰਪ੍ਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਸੇਖਿਯਾਨਂ ਅਨ੍ਤਰਾਰਾਮੇਸੁ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ ਅਨ੍ਤਰਾਰਾਮੋ ਨ ਗਾਮਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਤ੍ਥਪਿ ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਸੀਮਾ ਰੁਹਤੇવਾ’’ਤਿ ਏਕੇ। ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਦੁਤਿਯਸ੍ਸ ਗਾਮੂਪਚਾਰਸ੍ਸ ਗਾਮਸਙ੍ਖਾਸਭਾવਤੋ ਤਾਸਂ ਇਮਾਯ ਦੁਤਿਯਾਯ ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਕਮ੍ਮવਾਚਾਯ ਅਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਜ੍ਝਾਰਾਮੋ ਪਨ ਗਾਮੋਪਿ ਸਮਾਨੋ ਤਿਤ੍ਥਿਯਸੇਯ੍ਯਾਦਿ વਿਯ ਕਪ੍ਪਿਯਭੂਮੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Tathā avippavāsasīmākammavācāya ‘‘ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañcā’’ti (mahāva. 144) etthāpi parikkhepe sati gāmaṃ ṭhapetvā, asati gāmūpacāraṃ ṭhapetvāti attho. Parikkhittassa, aparikkhittassa ca majjhe ārāme avippavāsasīmāsammannanakāle ayaṃ nayo ativiya yujjati. Ubhayaparivajjanato pubbe vuttanayena vā ubhayattha ubhayaṃ labbhateva. ‘‘Antarārāmesu pana āciṇṇakappā bhikkhū avippavāsasīmaṃ sammannantī’’ti gaṇṭhipade vuttaṃ. ‘‘Antaragharappaṭisaṃyuttānaṃ sekhiyānaṃ antarārāmesu asambhavato antarārāmo na gāmasaṅkhaṃ gacchati, tasmā tatthapi avippavāsasīmā ruhatevā’’ti eke. Te bhikkhū dutiyassa gāmūpacārassa gāmasaṅkhāsabhāvato tāsaṃ imāya dutiyāya avippavāsakammavācāya abhāvaṃ dassetvā paṭikkhipitabbā. Ajjhārāmo pana gāmopi samāno titthiyaseyyādi viya kappiyabhūmīti veditabbo.
ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ, ਤਥਾਨਾਪਤ੍ਤਿਯਾਪਿ ਚ।
Āpattiyā paricchedaṃ, tathānāpattiyāpi ca;
ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਗਾਮਸਮ੍ਬਨ੍ਧ-ਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਿਭਾવਨੇ॥
Dassetuṃ gāmasambandha-sikkhāpadavibhāvane.
ਗਾਮਗਾਮੂਪਚਾਰਾ ਦ੍વੇ, ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਇਧ ਤਾਦਿਨਾ।
Gāmagāmūpacārā dve, dassitā idha tādinā;
ਸੀਮਾ ਸੀਮੂਪਚਾਰਾ ਤੁ, ਅਨੇਕਨ੍ਤਾਤਿ ਨੁਦ੍ਧਟਾ॥
Sīmā sīmūpacārā tu, anekantāti nuddhaṭā.
ਉਪਚਾਰਾ ਚ ਦ੍વੇ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਬਾਹਿਰਬ੍ਭਨ੍ਤਰਬ੍ਬਸਾ।
Upacārā ca dve honti, bāhirabbhantarabbasā;
ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤ-ਭੇਦਾ ਚੇ ਚਤੁਰੋ ਸਿਯੁਂ॥
Parikkhittāparikkhitta-bhedā ce caturo siyuṃ.
ਅਯਞ੍ਹਿ ਉਪਚਾਰਸਦ੍ਦੋ વਿਨਯਪਿਟਕੇ ‘‘ਅਨੁਜਾਨਾਮਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਗਿਲਾਨੇਨਪਿ ਆਰਾਮੇ ਆਰਾਮੂਪਚਾਰੇ ਛਤ੍ਤਂ ਧਾਰੇਤੁ’’ਨ੍ਤਿ (ਚੂਲ਼વ॰ ੨੭੦) ਏવਮਾਦੀਸੁ ਬਾਹਿਰੇ ਉਪਚਾਰੇ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਬਾਹਿਰੋ ਉਪਚਾਰੋ ਨਾਮ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਤੋ, ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਾਰਹਟ੍ਠਾਨਤੋ વਾ ਏਕੋ ਲੇਡ੍ਡੁਪਾਤੋ। ‘‘ਅਜ੍ਝਾਰਾਮੋ ਨਾਮ ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਰਾਮਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋਆਰਾਮੋ, ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰੋ। ਅਜ੍ਝਾવਸਥੋ ਨਾਮ ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆવਸਥਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋਆવਸਥੋ, ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਾਚਿ॰ ੫੦੬) ਪਨ ਉਪਚਾਰਸਦ੍ਦੋ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਉਪਚਾਰੇ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੋ ਉਪਚਾਰੋ ਚ ਨਾਮ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪੋ, ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਾਰਹਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਹੋਤਿ। ਇਧ ਪਨ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪੋ ‘‘ਅਜ੍ਝਾਰਾਮੋ, ਅਜ੍ਝਾવਸਥੋ’’ਤਿ વਾ ਨ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਅਨ੍ਤੋ ਏવ ਆਰਾਮੋ, ਆવਸਥੋਤਿ વਾ। ਤੇਸੁ ਬਾਹਿਰਬ੍ਭਨ੍ਤਰਭੇਦਭਿਨ੍ਨੇਸੁ ਦ੍વੀਸੁ ਉਪਚਾਰੇਸੁ ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਸੀਮਾਧਿਕਾਰੇ ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਗਾਮਞ੍ਚ ਗਾਮੂਪਚਾਰਞ੍ਚਾ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੪੪) ਏਤ੍ਥ ਗਾਮੂਪਚਾਰੋ ਨਾਮ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੂਪਚਾਰੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ, ਨ ਬਾਹਿਰੋ। ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯਾ ਅਰਞ੍ਞਸਞ੍ਞਿਤਤਾਯ ਤਸ੍ਸ ਬਾਹਿਰਸ੍ਸ, ਤਸ੍ਸਾ ਗਾਮਨ੍ਤਰਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਠਾਨਭੂਤਤ੍ਤਾ ਚ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਉਪਚਾਰਸ੍ਸਾਤਿ ਇਦਮੇਤ੍ਥ ਕਾਰਣਦ੍વਯਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਤ੍ਥ ਇਧ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਪਾਰਾਜਿਕવਿਭਙ੍ਗੇਯੇવ ਪਠਮੋ ਗਾਮੂਪਚਾਰੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਸੋ ਬਾਹਿਰੋ, ਦੁਤਿਯੋ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਪਠਮੇਨ ਚ ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਦੁਤਿਯਲੇਡ੍ਡੁਪਾਤਸਙ੍ਖਾਤੋ ਬਾਹਿਰੋ ਉਪਚਾਰੋ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਚ ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਤੋ ਬਾਹਿਰਸਙ੍ਖਾਤੋ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੋ ਉਪਚਾਰੋ ਲੇਸੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏવਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਉਪਚਾਰਾ ਇਧ ਭਗવਤਾ ਦੇਸਨਾવਿਲਾਸਪ੍ਪਤ੍ਤੇਨ ਦੇਸਨਾਲੀਲਾਯ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਯਂ ਨਯੋ ਸੁਟ੍ਠੁ ਲਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ਆਚਰਿਯੇਹਿ ਸਮ੍ਮਨ੍ਤਯਿਤ੍વਾ ਯਥਾਨੁਰੂਪਂ ਤਤ੍ਥ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ। ਇਤਰਥਾ –
Ayañhi upacārasaddo vinayapiṭake ‘‘anujānāmi, bhikkhave, agilānenapi ārāme ārāmūpacāre chattaṃ dhāretu’’nti (cūḷava. 270) evamādīsu bāhire upacāre dissati. Bāhiro upacāro nāma parikkhepato, parikkhepārahaṭṭhānato vā eko leḍḍupāto. ‘‘Ajjhārāmo nāma parikkhittassa ārāmassa antoārāmo, aparikkhittassa upacāro. Ajjhāvasatho nāma parikkhittassa āvasathassa antoāvasatho, aparikkhittassa upacāro’’tiādīsu (pāci. 506) pana upacārasaddo abbhantare upacāre dissati. Abbhantaro upacāro ca nāma parikkhepo, parikkhepārahaṭṭhānañca hoti. Idha pana parikkhepo ‘‘ajjhārāmo, ajjhāvasatho’’ti vā na vuccati, anto eva ārāmo, āvasathoti vā. Tesu bāhirabbhantarabhedabhinnesu dvīsu upacāresu avippavāsasīmādhikāre ‘‘ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañcā’’ti (mahāva. 144) ettha gāmūpacāro nāma abbhantarūpacāro adhippeto, na bāhiro. Bhikkhuniyā araññasaññitatāya tassa bāhirassa, tassā gāmantarāpattiyā ṭhānabhūtattā ca abbhantaraupacārassāti idamettha kāraṇadvayaṃ veditabbaṃ. Tattha idha adinnādānapārājikavibhaṅgeyeva paṭhamo gāmūpacāro dassito, so bāhiro, dutiyo abbhantaroti veditabbo. Paṭhamena ca aparikkhittassa gāmassa dutiyaleḍḍupātasaṅkhāto bāhiro upacāro, dutiyena ca parikkhittassa gāmassa parikkhepato bāhirasaṅkhāto abbhantaro upacāro lesena dassitoti veditabbo. Evaṃ cattāropi upacārā idha bhagavatā desanāvilāsappattena desanālīlāya dassitā hontīti ayaṃ nayo suṭṭhu lakkhetvā ācariyehi sammantayitvā yathānurūpaṃ tattha yojetabbo. Itarathā –
ਅਸਮ੍ਬੁਧਂ ਬੁਦ੍ਧਮਹਾਨੁਭਾવਂ।
Asambudhaṃ buddhamahānubhāvaṃ;
ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਗਮ੍ਭੀਰਨਯਤ੍ਤਤਞ੍ਚ।
Dhammassa gambhīranayattatañca;
ਯੋ વਣ੍ਣਯੇ ਨਂ વਿਨਯਂ ਅવਿਞ੍ਞੂ।
Yo vaṇṇaye naṃ vinayaṃ aviññū;
ਸੋ ਦੁਦ੍ਦਸੋ ਸਾਸਨਨਾਸਹੇਤੁ॥
So duddaso sāsananāsahetu.
ਪਾਲ਼ਿਂ ਤਦਤ੍ਥਞ੍ਚ ਅਸਮ੍ਬੁਧਞ੍ਹਿ।
Pāḷiṃ tadatthañca asambudhañhi;
ਨਾਸੇਤਿ ਯੋ ਅਟ੍ਠਕਥਾਨਯਞ੍ਚ।
Nāseti yo aṭṭhakathānayañca;
ਅਨਿਚ੍ਛਯਂ ਨਿਚ੍ਛਯਤੋ ਪਰੇਹਿ।
Anicchayaṃ nicchayato parehi;
ਗਾਮੋਤਿ ਤੇਯੇવ ਪੁਰਕ੍ਖਤੋ ਸੋ॥
Gāmoti teyeva purakkhato so.
ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨੇવ ਮਹਾਜਨੇਨ।
Anukkameneva mahājanena;
ਪੁਰਕ੍ਖਤੋ ਪਣ੍ਡਿਤਮਾਨਿ ਭਿਕ੍ਖੁ।
Purakkhato paṇḍitamāni bhikkhu;
ਅਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ વਿਮਤਿਂ ਅਕਤ੍વਾ।
Apaṇḍitānaṃ vimatiṃ akatvā;
ਆਚਰਿਯਲੀਲਂ ਪੁਰਤੋ ਕਰੋਤਿ॥
Ācariyalīlaṃ purato karoti.
ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਗਾਮਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰੋ ਗਾਮੂਪਚਾਰੋ, ਗਾਮਸਙ੍ਖਾਤੋ ਉਪਚਾਰੋ ਗਾਮੂਪਚਾਰੋ ਨਾਮਾ’’ਤਿ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ਗਾਮਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਨ੍ਦਖੀਲੇ ਠਿਤਸ੍ਸ ਮਜ੍ਝਿਮਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਲੇਡ੍ਡੁਪਾਤੋ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੯੨) વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਗਾਮਸਙ੍ਖਾਤਂ ਉਪਚਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਘਰੂਪਚਾਰੇ ਠਿਤਸ੍ਸ ਮਜ੍ਝਿਮਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਲੇਡ੍ਡੁਪਾਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વਿਕਾਲੇ ਗਾਮਪ੍ਪવੇਸਨਗਾਮਨ੍ਤਰਅਅਪ੍ਪવਾਸਸਮ੍ਮੁਤਿਆਦੀਸੁ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਾਰਹਟ੍ਠਾਨਮੇવ ਗਾਮੂਪਚਾਰਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਲਿਖਿਤਂ।
Tattha hi pāḷiyaṃ ‘‘gāmassa upacāro gāmūpacāro, gāmasaṅkhāto upacāro gāmūpacāro nāmā’’ti uddharitvā gāmassa upacāraṃ dassento ‘‘indakhīle ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupāto’’ti (pārā. 92) vatvā puna gāmasaṅkhātaṃ upacāraṃ dassento ‘‘gharūpacāre ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupāto’’ti vuttaṃ. Imamatthaṃ sandhāya vikāle gāmappavesanagāmantaraaappavāsasammutiādīsu parikkhepārahaṭṭhānameva gāmūpacāranti vuttanti likhitaṃ.
ਅਤ੍ਥਤੋ ਏਕਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖਾਸਦ੍ਦਂ ਸਙ੍ਖਾਤਸਦ੍ਦੇਨ ਸਮਾਨਯਤਿ। ‘‘ਆਦਿਯੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਪਞ੍ਚવੀਸਤਿਯਾ ਅવਹਾਰਾਨਂ ਸਾਧਾਰਣਪਦਂ। ਠਾਨਾਚਾવਨવਸੇਨ ਚ ਖੀਲਾਦੀਨਿ ਸਙ੍ਕਾਮੇਤ੍વਾ ਖੇਤ੍ਤਾਦਿਗ੍ਗਹਣવਸੇਨ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਠਾਨਾਚਾવਨੇ ਯਥਾ ਸਾਮਿਕਸ੍ਸ ਧੁਰਨਿਕ੍ਖੇਪਾਦਿਂ ਅਨੋਲੋਕੇਤ੍વਾવ ਆਪਤ੍ਤਿ, ਤਥਾ ਇਹਾਪੀਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ।
Atthatoekanti ettha saṅkhāsaddaṃ saṅkhātasaddena samānayati. ‘‘Ādiyeyyā’’ti idaṃ pañcavīsatiyā avahārānaṃ sādhāraṇapadaṃ. Ṭhānācāvanavasena ca khīlādīni saṅkāmetvā khettādiggahaṇavasena cāti attho. Ṭhānācāvane yathā sāmikassa dhuranikkhepādiṃ anoloketvāva āpatti, tathā ihāpīti gahetabbā.
‘‘ਅਸੁਕਂ ਨਾਮ ਭਣ੍ਡਂ ਅવਹਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਏਕਾਸਯਤ੍ਤਾ ‘‘ਏਕੇਨਾਪੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਦਿ ਆਣਤ੍ਤਿ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾ, ਸਂવਿਧਾવਹਾਰੋ ਨਾਮ ਏਕੋ ਅવਹਾਰੋ ਪਰਿਹਾਯਿਤਬ੍ਬੋ।
‘‘Asukaṃ nāma bhaṇḍaṃ avaharissāmī’’ti sabbesaṃ ekāsayattā ‘‘ekenāpī’’ti vuttaṃ. Yadi āṇatti icchitabbā, saṃvidhāvahāro nāma eko avahāro parihāyitabbo.
ਓਕਾਸਪਰਿਕਪ੍ਪੇ ਠਾਨਾਚਾવਨਾਯ ਗਹਿਤਮ੍ਪਿ ਓਕਾਸਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤਤ੍ਤਾ ਰਕ੍ਖਤਿ। ਓਕਾਸਾਤਿਕ੍ਕਮੋવ ਪਮਾਣਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਸੁਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤੇਨ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ। ਇਦਾਨਿ ਸੁਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤੇਨ ਗਹਿਤੇਪਿ ਹੋਤਿ ਏવਾਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਨ ਸੁਨ੍ਦਰਂ। ਏਤ੍ਥ ਪਨ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ ਸਮਨ੍ਤਪਾਸਾਦਿਕਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ।
Okāsaparikappe ṭhānācāvanāya gahitampi okāsaparikappitattā rakkhati. Okāsātikkamova pamāṇaṃ pubbe asuddhacittena gahitattā. Idāni suddhacittena gahitepi hoti evāti vadanti, taṃ na sundaraṃ. Ettha pana vinicchayo samantapāsādikaṃ oloketvā gahetabbo.
ਉਦ੍ਧਾਰੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਠਾਨਾਚਾવਨਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Uddhāro natthīti ṭhānācāvanaṃ natthīti attho.
ਉਦ੍ਧਤਮਤ੍ਤੇ ਅવਹਾਰੋ ਸਕਲਸ੍ਸ ਪਯੋਗਸ੍ਸ ਨਿਟ੍ਠਾਪਿਤਤ੍ਤਾ, ਨ ਅਤ੍ਥਸਾਧਕવਸੇਨ। ਉਦ੍ਧਾਰੇਯੇવ ਰਕ੍ਖਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਏવ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਾਤਨੇ ਨ ਰਕ੍ਖਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੇ ਸਿਦ੍ਧੇਪਿ ਅਤ੍ਥਸਾਧਕવਸੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Uddhatamatte avahāro sakalassa payogassa niṭṭhāpitattā, na atthasādhakavasena. Uddhāreyeva rakkhatīti ettha eva-saddena pātane na rakkhatīti atthe siddhepi atthasādhakavasena atthaṃ dassetuṃ ‘‘taṃ uddharitvā’’tiādi vuttaṃ.
‘‘ਪਥਬ੍ਯਾਰਾਜਪਦੇਸਰਾਜਾਦਯੋ ਬਹੂ, ਤੇਸਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਨਤ੍ਥਂ ‘ਰਾਜਾਨੋ’ਤਿ ਬਹੁવਚਨਂ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਲਿਖਿਤਂ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਬਹੁવਚਨਂ ਕਤਂ, ਇਦਂ ਪਨ ਏਕਂ ਬਿਮ੍ਬਿਸਾਰਮੇવਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਰਾਜਾਨੋਤਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ਸਾਧਾਰਣવਸੇਨ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਇਦਂ ਪਨ ਬਿਮ੍ਬਿਸਾਰਮੇવਾਤਿ।
‘‘Pathabyārājapadesarājādayo bahū, tesaṃ saṅgaṇhanatthaṃ ‘rājāno’ti bahuvacanaṃ vutta’’nti likhitaṃ. Kiñcāpi bahuvacanaṃ kataṃ, idaṃ pana ekaṃ bimbisāramevāti daṭṭhabbaṃ. Rājānoti kiñci aniddisitvā sādhāraṇavasena kiñcāpi vuttaṃ, idaṃ pana bimbisāramevāti.
ਪੁਬ੍ਬਪ੍ਪਯੋਗੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਗਮਨਕਾਲੇ ਮਗ੍ਗਸੋਧਨਾਧਿਕਰਣੇ ਅਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯਖੇਤ੍ਤੇ ਦੁਕ੍ਕਟਂ, ਲਤਾਚ੍ਛੇਦਨਾਦੀਸੁ ਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯਮੇવ। ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਨ ਕੁਮ੍ਭਿਮਤ੍ਥਕੇ ਜਾਤਲਤਾਦਿਚ੍ਛੇਦਨੇ ਸਹਪਯੋਗਤ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਕਟਂ। ‘‘ਏਕਭਣ੍ਡੇ ਏવਂ ਭਾਰਿਯਮਿਦਂ, ‘ਤ੍વਮ੍ਪਿ ਏਕਪਸ੍ਸਂ ਗਣ੍ਹ, ਅਹਮ੍ਪਿ ਏਕਪਸ੍ਸਂ ਗਣ੍ਹਾਮੀ’ਤਿ ਸਂવਿਦਹਿਤ੍વਾ ਉਭਯੇਸਂ ਪਯੋਗੇਨ ਠਾਨਾਚਾવਨੇ ਕਤੇ ਕਾਯવਾਚਾਚਿਤ੍ਤੇਹਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਤਿ। ਅਞ੍ਞਥਾ ਸਾਹਤ੍ਥਿਕਂ વਾ ਆਣਤ੍ਤਿਕਸ੍ਸ ਅਙ੍ਗਂ ਨ ਹੋਤਿ , ਆਣਤ੍ਤਿਕਂ વਾ ਸਾਹਤ੍ਥਿਕਸ੍ਸਾਤਿ વੁਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣੇਨ વਿਰੁਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ વਿਨਯਗਣ੍ਠਿਪਦੇ ਲਿਖਿਤਂ। ਪਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥੇવ ਲਿਖਿਤੋ।
Pubbappayogeti ettha gamanakāle maggasodhanādhikaraṇe apācittiyakhette dukkaṭaṃ, latācchedanādīsu pācittiyameva. Gantvā pana kumbhimatthake jātalatādicchedane sahapayogattā dukkaṭaṃ. ‘‘Ekabhaṇḍe evaṃ bhāriyamidaṃ, ‘tvampi ekapassaṃ gaṇha, ahampi ekapassaṃ gaṇhāmī’ti saṃvidahitvā ubhayesaṃ payogena ṭhānācāvane kate kāyavācācittehi samuṭṭhāti. Aññathā sāhatthikaṃ vā āṇattikassa aṅgaṃ na hoti , āṇattikaṃ vā sāhatthikassāti vuttalakkhaṇena virujjhatī’’ti vinayagaṇṭhipade likhitaṃ. Pi-saddo panettha tattheva likhito.
ਕਾਯવਾਚਾਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ, ਯਸ੍ਸਾ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਿਯਾ।
Kāyavācāsamuṭṭhānaṃ, yassā āpattiyā siyā;
ਤਤ੍ਰ વਾਚਙ੍ਗਂ ਚਿਤ੍ਤਂવ, ਕਮ੍ਮਂ ਨਸ੍ਸਾ વਿਧੀਯਤਿ॥
Tatra vācaṅgaṃ cittaṃva, kammaṃ nassā vidhīyati.
ਕਿਰਿਯਾਕਿਰਿਯਾਦਿਕਂ ਯਞ੍ਚੇ, ਯਮ੍ਪਿ ਕਮ੍ਮਤ੍ਤਯਂ ਭવੇ।
Kiriyākiriyādikaṃ yañce, yampi kammattayaṃ bhave;
ਨ ਯੁਤ੍ਤਂ ਤਂ વਿਰੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ, ਕਮ੍ਮਮੇਕਂવ ਯੁਜ੍ਜਤੀਤਿ॥ (વਜਿਰ॰ ਟੀ॰ ਪਾਰਾਜਿਕ ੧੩੧ ਪਕਿਣ੍ਣਕਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ)।
Na yuttaṃ taṃ viruddhattā, kammamekaṃva yujjatīti. (vajira. ṭī. pārājika 131 pakiṇṇakakathāvaṇṇanā);
ਦੁਤਿਯਪਾਰਾਜਿਕવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Dutiyapārājikavaṇṇanā niṭṭhitā.