Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / കങ്ഖാവിതരണീ-പുരാണ-ടീകാ • Kaṅkhāvitaraṇī-purāṇa-ṭīkā

    ൨. ദുതിയപാരാജികവണ്ണനാ

    2. Dutiyapārājikavaṇṇanā

    ഗാമാ വാ അരഞ്ഞാ വാതി ലക്ഖണാനുപഞ്ഞത്തികത്താ ആദിമ്ഹി വുത്താ. സബ്ബസ്മിഞ്ഹി വിനയപിടകേ ഗാമോ, ഗാമൂപചാരോ, ഗാമക്ഖേത്തം, ഗാമസീമാ, ഗാമസീമൂപചാരോതി പഞ്ചവിധോ ഗാമഭേദോ വേദിതബ്ബോ. തഥാ ആരഞ്ഞകസീമായ ഏകം അഗാമകം അരഞ്ഞം, സംവിധാനസിക്ഖാപദാനം (പാചി॰ ൧൮൦ ആദയോ) ഏകം, സഗാമകം ഏകം , അവിപ്പവാസസീമായ ഏകം, ഗണമ്ഹാഓഹീയനകസ്സ (പാചി॰ ൬൯൧) ഏകന്തി പഞ്ചവിധോ അരഞ്ഞഭേദോ വേദിതബ്ബോ. തത്ഥ അത്ഥി ഗാമോ ന ഗാമപരിഹാരം കത്ഥചി ലഭതി, അത്ഥി ഗാമോ ന ഗാമകിച്ചം കരോതി, തഥാ അത്ഥി അരഞ്ഞം ന അരഞ്ഞപരിഹാരം കത്ഥചി ലഭതി, അത്ഥി അരഞ്ഞം ന അരഞ്ഞകിച്ചം കരോതീതി അയമ്പി ഭേദോ വേദിതബ്ബോ.

    Gāmā vā araññā vāti lakkhaṇānupaññattikattā ādimhi vuttā. Sabbasmiñhi vinayapiṭake gāmo, gāmūpacāro, gāmakkhettaṃ, gāmasīmā, gāmasīmūpacāroti pañcavidho gāmabhedo veditabbo. Tathā āraññakasīmāya ekaṃ agāmakaṃ araññaṃ, saṃvidhānasikkhāpadānaṃ (pāci. 180 ādayo) ekaṃ, sagāmakaṃ ekaṃ , avippavāsasīmāya ekaṃ, gaṇamhāohīyanakassa (pāci. 691) ekanti pañcavidho araññabhedo veditabbo. Tattha atthi gāmo na gāmaparihāraṃ katthaci labhati, atthi gāmo na gāmakiccaṃ karoti, tathā atthi araññaṃ na araññaparihāraṃ katthaci labhati, atthi araññaṃ na araññakiccaṃ karotīti ayampi bhedo veditabbo.

    തത്ഥ അവിപ്പവാസസീമാസമ്മന്നനകമ്മവാചായ ഠപേത്വാ ‘‘ഗാമഞ്ച ഗാമൂപചാരഞ്ചാ’’തി (മഹാവ॰ ൧൪൪) ഏത്ഥ ഗാമോ നാമ പരിക്ഖിത്തോ ചേ, പരിക്ഖേപസ്സ അന്തോ, അപരിക്ഖിത്തോ ചേ, പരിക്ഖേപോകാസതോ അന്തോ വേദിതബ്ബോ. അയം ഉദോസിതസിക്ഖാപദേ ‘‘അന്തോഗാമോ’’തി (പാരാ॰ ൪൭൮) ആഗതോ. സാസങ്കസിക്ഖാപദേ ‘‘അന്തരഘര’’ന്തി (പാരാ॰ ൬൫൪) ആഗതോ അനാസങ്കതോ. യഥാഹ ‘‘അന്തരഘരേ നിക്ഖിപേയ്യാതി സമന്താ ഗോചരഗാമേ നിക്ഖിപേയ്യാ’’തി (പാരാ॰ ൬൫൪). തഥാ അന്തരഘരപ്പടിസംയുത്താനം സേഖിയാനം അയമേവ പരിച്ഛേദോ വേദിതബ്ബോ. ‘‘യാ പന ഭിക്ഖുനീ ഏകാ ഗാമന്തരം ഗച്ഛേയ്യാ’’തി (പാചി॰ ൬൮൭) ഏത്ഥാപി അയമേവ പരിച്ഛേദോ അധിപ്പേതോ ‘‘പരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ പരിക്ഖേപം അതിക്കമന്തിയാ, അപരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ ഉപചാരം അതിക്കമന്തിയാ’’തി വുത്തത്താ.

    Tattha avippavāsasīmāsammannanakammavācāya ṭhapetvā ‘‘gāmañca gāmūpacārañcā’’ti (mahāva. 144) ettha gāmo nāma parikkhitto ce, parikkhepassa anto, aparikkhitto ce, parikkhepokāsato anto veditabbo. Ayaṃ udositasikkhāpade ‘‘antogāmo’’ti (pārā. 478) āgato. Sāsaṅkasikkhāpade ‘‘antaraghara’’nti (pārā. 654) āgato anāsaṅkato. Yathāha ‘‘antaraghare nikkhipeyyāti samantā gocaragāme nikkhipeyyā’’ti (pārā. 654). Tathā antaragharappaṭisaṃyuttānaṃ sekhiyānaṃ ayameva paricchedo veditabbo. ‘‘Yā pana bhikkhunī ekā gāmantaraṃ gaccheyyā’’ti (pāci. 687) etthāpi ayameva paricchedo adhippeto ‘‘parikkhittassa gāmassa parikkhepaṃ atikkamantiyā, aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ atikkamantiyā’’ti vuttattā.

    യേസു പുരാണപോത്ഥകേസു ‘‘ഉപചാരം ഓക്കമന്തിയാ’’തി ലിഖിതം, തം വികാലേ ഗാമപ്പവേസനസിക്ഖാപദേസു ആചിണ്ണം നയം ഗഹേത്വാ പമാദേന ലിഖീയതി, ന പമാണം. യേസു ച പോത്ഥകേസു വികാലേ ഗാമപ്പവേസനസിക്ഖാപദസ്സ വിഭങ്ഗേ (പാചി॰ ൫൧൩) ‘‘ഗാമം പവിസേയ്യാതി പരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ പരിക്ഖേപം അതിക്കമന്തസ്സ, അപരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ ഉപചാരം അതിക്കമന്തസ്സാ’’തി ലിഖീയതി, സാ പമാദലേഖാ. ഉപചാരം ഓക്കമന്തസ്സാതി തത്ഥ പാഠോ. വുത്തഞ്ഹി സമന്തപാസാദികായം ‘‘അപരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ ഉപചാരോ അദിന്നാദാനേ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബോ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൫൧൨). ഇധ കങ്ഖാവിതരണിയമ്പി വുത്തം ‘‘സന്തം ഭിക്ഖും അനാപുച്ഛിത്വാതി…പേ॰… ഉപചാരം ഓക്കമന്തസ്സാ’’തിആദി (കങ്ഖാ॰ അട്ഠ॰ വികാലഗാമപ്പവേസനസിക്ഖാപദവണ്ണനാ).

    Yesu purāṇapotthakesu ‘‘upacāraṃ okkamantiyā’’ti likhitaṃ, taṃ vikāle gāmappavesanasikkhāpadesu āciṇṇaṃ nayaṃ gahetvā pamādena likhīyati, na pamāṇaṃ. Yesu ca potthakesu vikāle gāmappavesanasikkhāpadassa vibhaṅge (pāci. 513) ‘‘gāmaṃ paviseyyāti parikkhittassa gāmassa parikkhepaṃ atikkamantassa, aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ atikkamantassā’’ti likhīyati, sā pamādalekhā. Upacāraṃ okkamantassāti tattha pāṭho. Vuttañhi samantapāsādikāyaṃ ‘‘aparikkhittassa gāmassa upacāro adinnādāne vuttanayeneva veditabbo’’ti (pāci. aṭṭha. 512). Idha kaṅkhāvitaraṇiyampi vuttaṃ ‘‘santaṃ bhikkhuṃ anāpucchitvāti…pe… upacāraṃ okkamantassā’’tiādi (kaṅkhā. aṭṭha. vikālagāmappavesanasikkhāpadavaṇṇanā).

    യം പന കത്ഥചി പോത്ഥകേ ‘‘ഭിക്ഖുനിയാ ഗാമന്തരാധികാരേ ഏകേന പാദേന ഇതരസ്സ ഗാമസ്സ പരിക്ഖേപം വാ അതിക്കമന്തേ, ഉപചാരം വാ ഓക്കന്തേ ഥുല്ലച്ചയം, ദുതിയേന അതിക്കന്തമത്തേ, ഓക്കന്തമത്തേ ച സങ്ഘാദിസേസോ’’തി പാഠോ ദിസ്സതി. തത്ഥ ‘‘ഓക്കന്തേ, ഓക്കന്തമത്തേ’’തി ഏതാനി പദാനി അധികാനി , കേവലം ലിഖിതകേഹി അഞ്ഞേഹി ലിഖിതാനി. കത്ഥചി പോത്ഥകേ ‘‘ഓക്കന്തമത്തേ ചാ’’തി പദം ന ദിസ്സതി, ഇതരം ദിസ്സതി. താനി ദ്വേ പദാനി പാളിയാ വിരുജ്ഝന്തി. ‘‘അപരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ ഉപചാരം അതിക്കാമേന്തിയാ’’തി (പാചി॰ ൬൯൨) ഹി പാളി . തഥാ സമന്തപാസാദികായ (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൬൯൨) വിരുജ്ഝന്തി. ‘‘പരിക്ഖേപാരഹട്ഠാനം ഏകേന പാദേന അതിക്കമതി, ഥുല്ലച്ചയം, ദുതിയേന അതിക്കമതി, സങ്ഘാദിസേസോ. അപിചേത്ഥ സകഗാമതോ…പേ॰… ഏകേന പാദേന ഇതരസ്സ ഗാമസ്സ പരിക്ഖേപേ വാ ഉപചാരേ വാ അതിക്കന്തേ ഥുല്ലച്ചയം, ദുതിയേന അതിക്കന്തമത്തേ സങ്ഘാദിസേസോ’’തി (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൬൯൨) ഹി വുത്തം.

    Yaṃ pana katthaci potthake ‘‘bhikkhuniyā gāmantarādhikāre ekena pādena itarassa gāmassa parikkhepaṃ vā atikkamante, upacāraṃ vā okkante thullaccayaṃ, dutiyena atikkantamatte, okkantamatte ca saṅghādiseso’’ti pāṭho dissati. Tattha ‘‘okkante, okkantamatte’’ti etāni padāni adhikāni , kevalaṃ likhitakehi aññehi likhitāni. Katthaci potthake ‘‘okkantamatte cā’’ti padaṃ na dissati, itaraṃ dissati. Tāni dve padāni pāḷiyā virujjhanti. ‘‘Aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ atikkāmentiyā’’ti (pāci. 692) hi pāḷi . Tathā samantapāsādikāya (pāci. aṭṭha. 692) virujjhanti. ‘‘Parikkhepārahaṭṭhānaṃ ekena pādena atikkamati, thullaccayaṃ, dutiyena atikkamati, saṅghādiseso. Apicettha sakagāmato…pe… ekena pādena itarassa gāmassa parikkhepe vā upacāre vā atikkante thullaccayaṃ, dutiyena atikkantamatte saṅghādiseso’’ti (pāci. aṭṭha. 692) hi vuttaṃ.

    ഗണ്ഠിപദേ ചസ്സ ‘‘പരിക്ഖേപം അതിക്കാമേന്തിയാ’’തി വത്വാ ‘‘ഉപചാരേപി ഏസേവ നയോ’’തി വുത്തം. അനുഗണ്ഠിപദേ ച ‘‘അപരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ ഉപചാരം ‘ഓക്കമന്തിയാ’തിപി പോത്ഥകേസു ഏകച്ചേസു ദിസ്സതി, തം ന ഗഹേതബ്ബ’’ന്തി വുത്തം. അപരമ്പി വുത്തം ‘‘അപരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ ഉപചാരം ‘അതിക്കാമേന്തിയാ’തി വചനേനാപി ഏവം വേദിതബ്ബം – വികാലേ ഗാമപ്പവേസനേ ദ്വിന്നം ലേഡ്ഡുപാതാനം ഏവ വസേന ഉപചാരോ പരിച്ഛിന്ദിതബ്ബോ, ഇതരഥാ യഥാ ഏത്ഥ പരിക്ഖേപാരഹട്ഠാനം പരിക്ഖേപം വിയ കത്വാ ‘അതിക്കാമേന്തിയാ’തി വുത്തം, ഏവം തത്ഥാപി ‘അപരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ ഉപചാരം അതിക്കാമേന്തസ്സാ’തി വദേയ്യ. യസ്മാ പന തത്ഥ പരിക്ഖേപാരഹട്ഠാനതോ ഉത്തരിമേകോ ലേഡ്ഡുപാതോ ഉപചാരോതി അധിപ്പേതോ. തസ്മാ തദത്ഥദീപനത്ഥം ‘അപരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ ഉപചാരം ഓക്കമന്തസ്സാ’തി വുത്ത’’ന്തി.

    Gaṇṭhipade cassa ‘‘parikkhepaṃ atikkāmentiyā’’ti vatvā ‘‘upacārepi eseva nayo’’ti vuttaṃ. Anugaṇṭhipade ca ‘‘aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ ‘okkamantiyā’tipi potthakesu ekaccesu dissati, taṃ na gahetabba’’nti vuttaṃ. Aparampi vuttaṃ ‘‘aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ ‘atikkāmentiyā’ti vacanenāpi evaṃ veditabbaṃ – vikāle gāmappavesane dvinnaṃ leḍḍupātānaṃ eva vasena upacāro paricchinditabbo, itarathā yathā ettha parikkhepārahaṭṭhānaṃ parikkhepaṃ viya katvā ‘atikkāmentiyā’ti vuttaṃ, evaṃ tatthāpi ‘aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ atikkāmentassā’ti vadeyya. Yasmā pana tattha parikkhepārahaṭṭhānato uttarimeko leḍḍupāto upacāroti adhippeto. Tasmā tadatthadīpanatthaṃ ‘aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ okkamantassā’ti vutta’’nti.

    യം പന അന്ധകട്ഠകഥായം പരിക്ഖേപാരഹട്ഠാനംയേവ ഉപചാരന്തി സല്ലക്ഖേത്വാ ‘‘പരിക്ഖേപപഅക്ഖേപാരഹട്ഠാനാനം നിന്നാനാകരണദീപനത്ഥം ഉപചാരം ഓക്കമന്തസ്സാ’’തി വുത്തം, പാളിവിസേസമസല്ലക്ഖേത്വാ ‘‘അപരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ ഉപചാരം അതിക്കമന്തസ്സ ഇധ ഉപചാരോ പരിക്ഖേപോ യഥാ ഭവേയ്യ, തം ഉപചാരം പഠമം പാദം അതിക്കാമേന്തസ്സ ആപത്തി ദുക്കടസ്സ, ദുതിയം പാദം അതിക്കാമേന്തസ്സ ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി വുത്തം, തം ന ഗഹേതബ്ബമേവ പാളിയാ വിസേസസമ്ഭവതോതി. പോരാണഗണ്ഠിപദേ ‘‘ഉപചാരം അതിക്കാമേന്തിയാ ഭിക്ഖുനിയാ ഗാമന്തരാപത്തീ’’തി വുത്തം. തസ്മാ ഇധ കങ്ഖാവിതരണിയാ ‘‘ഏകേന പാദേന ഇതരസ്സ…പേ॰… അതിക്കന്തമത്തേ സങ്ഘാദിസേസോ’’തി അയമേവ പാഠോ വേദിതബ്ബോ. ഏത്താവതാ ഇമേസു യഥാവുത്തേസു ഠാനേസു യഥാവുത്തപരിച്ഛേദോവ ഗാമോതി വേദിതബ്ബോ. ഇമസ്സ അത്ഥസ്സ ദീപനത്ഥം ‘‘ഗാമോ നാമ ഏകകുടികോപീ’’തിആദി (പാരാ॰ ൯൨) വുത്തം. ഇമസ്സ വസേന അസതിപി പരിക്ഖേപാതിക്കമേ, ഉപചാരോക്കമനേ വാ അന്തരാരാമതോ വാ ഭിക്ഖുനുപസ്സയതോ വാ തിത്ഥിയസേയ്യതോ വാ പടിക്കമനതോ വാ തം ഗാമം പവിസന്തസ്സ അന്തരാരാമപരിക്ഖേപസ്സ, ഉപചാരസ്സ വാ അതിക്കമനവസേന ഗാമപച്ചയാ ആപത്തിയോ വേദിതബ്ബാ.

    Yaṃ pana andhakaṭṭhakathāyaṃ parikkhepārahaṭṭhānaṃyeva upacāranti sallakkhetvā ‘‘parikkhepapaakkhepārahaṭṭhānānaṃ ninnānākaraṇadīpanatthaṃ upacāraṃ okkamantassā’’ti vuttaṃ, pāḷivisesamasallakkhetvā ‘‘aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ atikkamantassa idha upacāro parikkhepo yathā bhaveyya, taṃ upacāraṃ paṭhamaṃ pādaṃ atikkāmentassa āpatti dukkaṭassa, dutiyaṃ pādaṃ atikkāmentassa āpatti pācittiyassā’’ti vuttaṃ, taṃ na gahetabbameva pāḷiyā visesasambhavatoti. Porāṇagaṇṭhipade ‘‘upacāraṃ atikkāmentiyā bhikkhuniyā gāmantarāpattī’’ti vuttaṃ. Tasmā idha kaṅkhāvitaraṇiyā ‘‘ekena pādena itarassa…pe… atikkantamatte saṅghādiseso’’ti ayameva pāṭho veditabbo. Ettāvatā imesu yathāvuttesu ṭhānesu yathāvuttaparicchedova gāmoti veditabbo. Imassa atthassa dīpanatthaṃ ‘‘gāmo nāma ekakuṭikopī’’tiādi (pārā. 92) vuttaṃ. Imassa vasena asatipi parikkhepātikkame, upacārokkamane vā antarārāmato vā bhikkhunupassayato vā titthiyaseyyato vā paṭikkamanato vā taṃ gāmaṃ pavisantassa antarārāmaparikkhepassa, upacārassa vā atikkamanavasena gāmapaccayā āpattiyo veditabbā.

    ഗാമൂപചാരോ പന ‘‘ഠപേത്വാ ഗാമഞ്ച ഗാമൂപചാരഞ്ചാ’’തി (മഹാവ॰ ൧൪൪) ഏത്ഥ പരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ പരിക്ഖേപോവ, അപരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ പരിക്ഖേപോകാസോവ. വുത്തഞ്ഹേതം അട്ഠകഥായം ‘‘ഗാമൂപചാരോതി പരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ പരിക്ഖേപോ, അപരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ പരിക്ഖേപോകാസോ. തേസു അധിട്ഠിതതേചീവരികോ ഭിക്ഖു പരിഹാരം ന ലഭതീ’’തി (മഹാവ॰ അട്ഠ॰ ൧൪൪). കിം പനേത്ഥ കാരണം, യേന അയം ഗാമോ, ഗാമൂപചാരോ ച ഇധ അഞ്ഞഥാ, അഞ്ഞത്ഥ തഥാതി? അട്ഠുപ്പത്തിതോ ‘‘തേന ഖോ പന സമയേന ഭിക്ഖൂ ‘ഭഗവതാ തിചീവരേന അവിപ്പവാസസമ്മുതി അനുഞ്ഞാതാ’തി അന്തരഘരേ ചീവരാനി നിക്ഖിപന്തീ’’തി (മഹാവ॰ ൧൪൩) ഇമിസ്സാ ഹി അട്ഠുപ്പത്തിയാ ‘‘ഠപേത്വാ ഗാമഞ്ച ഗാമൂപചാരഞ്ചാ’’തി (മഹാവ॰ ൧൪൪) വുത്തം. തസ്മാ യത്ഥ അന്തരഘരസഞ്ഞാ, തത്ഥ അവിപ്പവാസസീമാ ന ഗച്ഛതീതി വേദിതബ്ബാ. തേന ച ഉദോസിതസിക്ഖാപദേ ‘‘അന്തോഗാമേ ചീവരം നിക്ഖിപിത്വാ അന്തോഗാമേ വത്ഥബ്ബ’’ന്തി (പാരാ॰ ൪൭൮) ച ‘‘സഭായേ വാ ദ്വാരമൂലേ വാ, ഹത്ഥപാസാ വാ ന വിജഹിതബ്ബ’’ന്തി ച വുത്തം. കപ്പിയഭൂമിയം വസന്തോയേവ ഹി കപ്പിയഭൂമിയം നിക്ഖിത്തചീവരം രക്ഖതി. സാസങ്കസിക്ഖാപദേ പന ‘‘യസ്മാ യത്ഥ ഗാമേ ചീവരം നിക്ഖിത്തം, തേന ഗാമേന വിപ്പവസന്തോ ചീവരേന വിപ്പവസതീതി വുച്ചതി, തസ്മാ പുന ഗാമസീമം ഓക്കമിത്വാ വസിത്വാ പക്കമതീ’’തി വുത്തം. തസ്മിഞ്ഹി സിക്ഖാപദേ ഗാമസീമാ ഗാമോ നാമാതി അധിപ്പേതോ. തത്ഥ വികാലേ ഗാമപ്പവേസനസിക്ഖാപദവിഭങ്ഗേ ‘‘പരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ പരിക്ഖേപം അതിക്കമന്തസ്സ ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൫൧൩) വചനതോ പരിക്ഖേപോ ന ഗാമോ. കിന്തു ഗാമൂപചാരോതി ലേസേന ദസ്സിതം ഹോതി. ഇമസ്മിം പന സിക്ഖാപദവിഭങ്ഗേ ‘‘ഗാമൂപചാരോ നാമാ’’തി ആരഭിത്വാ ‘‘അപരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ ഘരൂപചാരേ ഠിതസ്സ മജ്ഝിമസ്സ പുരിസസ്സ ലേഡ്ഡുപാതോ’’തി ഇമിനാ അപരിക്ഖിത്തസ്സ പരിക്ഖേപോകാസോ ഗാമൂപചാരോതി സിദ്ധം. തദത്ഥസമ്ഭവതോ തസ്മിം ഘരൂപചാരേ ഠിതസ്സ ലേഡ്ഡുപാതോ ഗാമൂപചാരോതി കുരുന്ദട്ഠകഥായം, മഹാപച്ചരിയമ്പി വുത്തം . ഉപചാരോ ഹി ‘‘ഗാമോ ഏകൂപചാരോ നാനൂപചാരോ’’തിആദീസു ദ്വാരം, ‘‘അജ്ഝോകാസോ ഏകൂപചാരോ’’തി ഏത്ഥ സമന്താ സത്തബ്ഭന്തരസങ്ഖാതം പമാണം, തസ്മാ ‘‘ഗാമൂപചാരോതി പരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ പരിക്ഖേപോ, അപരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ പരിക്ഖേപോകാസോ’’തി അന്ധകട്ഠകഥായം വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം. തഥാ കുരുന്ദിയം, മഹാപച്ചരിയഞ്ച. തഥാ പാളിയമ്പി ‘‘അജ്ഝാരാമോ നാമ പരിക്ഖിത്തസ്സ ആരാമസ്സ അന്തോ ആരാമോ, അപരിക്ഖിത്തസ്സ ഉപചാരോ. അജ്ഝാവസഥോ നാമ പരിക്ഖിത്തസ്സ ആവസഥസ്സ അന്തോ ആവസഥോ, അപരിക്ഖിത്തസ്സ ഉപചാരോ’’തിആദീസു ദിസ്സതി. മഹാഅട്ഠകഥായം പന ‘‘ഗാമൂപചാരോ’’തിആദീസു ദിസ്സതി. തസ്മാ ദുതിയോ ലേഡ്ഡുപാതോ ഉപചാരോതി അധിപ്പേതോ.

    Gāmūpacāro pana ‘‘ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañcā’’ti (mahāva. 144) ettha parikkhittassa gāmassa parikkhepova, aparikkhittassa gāmassa parikkhepokāsova. Vuttañhetaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘gāmūpacāroti parikkhittassa gāmassa parikkhepo, aparikkhittassa gāmassa parikkhepokāso. Tesu adhiṭṭhitatecīvariko bhikkhu parihāraṃ na labhatī’’ti (mahāva. aṭṭha. 144). Kiṃ panettha kāraṇaṃ, yena ayaṃ gāmo, gāmūpacāro ca idha aññathā, aññattha tathāti? Aṭṭhuppattito ‘‘tena kho pana samayena bhikkhū ‘bhagavatā ticīvarena avippavāsasammuti anuññātā’ti antaraghare cīvarāni nikkhipantī’’ti (mahāva. 143) imissā hi aṭṭhuppattiyā ‘‘ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañcā’’ti (mahāva. 144) vuttaṃ. Tasmā yattha antaragharasaññā, tattha avippavāsasīmā na gacchatīti veditabbā. Tena ca udositasikkhāpade ‘‘antogāme cīvaraṃ nikkhipitvā antogāme vatthabba’’nti (pārā. 478) ca ‘‘sabhāye vā dvāramūle vā, hatthapāsā vā na vijahitabba’’nti ca vuttaṃ. Kappiyabhūmiyaṃ vasantoyeva hi kappiyabhūmiyaṃ nikkhittacīvaraṃ rakkhati. Sāsaṅkasikkhāpade pana ‘‘yasmā yattha gāme cīvaraṃ nikkhittaṃ, tena gāmena vippavasanto cīvarena vippavasatīti vuccati, tasmā puna gāmasīmaṃ okkamitvā vasitvā pakkamatī’’ti vuttaṃ. Tasmiñhi sikkhāpade gāmasīmā gāmo nāmāti adhippeto. Tattha vikāle gāmappavesanasikkhāpadavibhaṅge ‘‘parikkhittassa gāmassa parikkhepaṃ atikkamantassa āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 513) vacanato parikkhepo na gāmo. Kintu gāmūpacāroti lesena dassitaṃ hoti. Imasmiṃ pana sikkhāpadavibhaṅge ‘‘gāmūpacāro nāmā’’ti ārabhitvā ‘‘aparikkhittassa gāmassa gharūpacāre ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupāto’’ti iminā aparikkhittassa parikkhepokāso gāmūpacāroti siddhaṃ. Tadatthasambhavato tasmiṃ gharūpacāre ṭhitassa leḍḍupāto gāmūpacāroti kurundaṭṭhakathāyaṃ, mahāpaccariyampi vuttaṃ . Upacāro hi ‘‘gāmo ekūpacāro nānūpacāro’’tiādīsu dvāraṃ, ‘‘ajjhokāso ekūpacāro’’ti ettha samantā sattabbhantarasaṅkhātaṃ pamāṇaṃ, tasmā ‘‘gāmūpacāroti parikkhittassa gāmassa parikkhepo, aparikkhittassa gāmassa parikkhepokāso’’ti andhakaṭṭhakathāyaṃ vuttanti veditabbaṃ. Tathā kurundiyaṃ, mahāpaccariyañca. Tathā pāḷiyampi ‘‘ajjhārāmo nāma parikkhittassa ārāmassa anto ārāmo, aparikkhittassa upacāro. Ajjhāvasatho nāma parikkhittassa āvasathassa anto āvasatho, aparikkhittassa upacāro’’tiādīsu dissati. Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘gāmūpacāro’’tiādīsu dissati. Tasmā dutiyo leḍḍupāto upacāroti adhippeto.

    ‘‘അപരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ ഉപചാരം ഓക്കമന്തസ്സ ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി പാളിവിസേസസമ്ഭവതോ ച പഠമോ ലേഡ്ഡുപാതോ ഗാമോ ഏവ, ദുതിയോ ഗാമൂപചാരോതി വുത്തം. പരിക്ഖിത്തസ്സ പന ഗാമസ്സ ഇന്ദഖീലേ ഠിതസ്സ മജ്ഝിമസ്സ പുരിസസ്സ ലേഡ്ഡുപാതോ ഗാമൂപചാരോതി വുത്തന്തി ഏത്ഥ ഭേദോ നത്ഥി. ഏത്താവതാ പരിക്ഖിത്തസ്സ ദുവിധോ ഉപചാരോ, അപരിക്ഖിത്തസ്സ ചതുബ്ബിധോ ഉപചാരോ യത്ഥ സമ്ഭവതി, യത്ഥ ച ന സമ്ഭവതി, തം സബ്ബം ദസ്സിതം ഹോതി.

    ‘‘Aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ okkamantassa āpatti pācittiyassā’’ti pāḷivisesasambhavato ca paṭhamo leḍḍupāto gāmo eva, dutiyo gāmūpacāroti vuttaṃ. Parikkhittassa pana gāmassa indakhīle ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupāto gāmūpacāroti vuttanti ettha bhedo natthi. Ettāvatā parikkhittassa duvidho upacāro, aparikkhittassa catubbidho upacāro yattha sambhavati, yattha ca na sambhavati, taṃ sabbaṃ dassitaṃ hoti.

    ഗാമഖേത്തസ്സ ച ഗാമസീമായ ച ലക്ഖണം അട്ഠകഥായമേവ വുത്തം. ഉഭയഞ്ഹി അത്ഥതോ ഏകം. തത്ഥ ഗാമസീമായ ഗാമഭാവോ സാസങ്കസിക്ഖാപദവസേന വേദിതബ്ബോ.

    Gāmakhettassa ca gāmasīmāya ca lakkhaṇaṃ aṭṭhakathāyameva vuttaṃ. Ubhayañhi atthato ekaṃ. Tattha gāmasīmāya gāmabhāvo sāsaṅkasikkhāpadavasena veditabbo.

    ഗാമസീമൂപചാരോ നാമ മനുസ്സാനം കട്ഠതിണപുപ്ഫഫലാദിഅത്ഥികാനം വനചരകാനം വലഞ്ജനട്ഠാനം. ഇമസ്സ ഗാമസീമൂപചാരഭാവോ ഉദോസിതസിക്ഖാപദേ, ‘‘അഗാമകേ അരഞ്ഞേ സമന്താ സത്തബ്ഭന്തരാ’’തി (പാരാ॰ ൪൯൪) ആഗതട്ഠാനേ ഖന്ധകേ (മഹാവ॰ ൧൪൭) ച വേദിതബ്ബോ. ഏത്ഥ ഹി ഭഗവാ ഗാമന്തവാസീനം ഭിക്ഖൂനം സീമം ദസ്സേന്തോ ‘‘യം ഗാമം വാ നിഗമം വാ ഉപനിസ്സായ വിഹരതീ’’തി (മഹാവ॰ ൧൪൭) വത്വാ ദസ്സേതി. തദനന്തരമേവ ‘‘അഗാമകേ’’തിആദിനാ സത്തബ്ഭന്തരസീമം ദസ്സേതി. തസ്മാ യോ ഭിക്ഖു ഗാമം വാ നിഗമം വാ ഉപനിസ്സായ ന വിഹരതി, കേവലം നാവായം വാ ഥലമഗ്ഗേന വാ അദ്ധാനമഗ്ഗപ്പടിപന്നോ ഹോതി, തസ്സ തത്ഥ തത്ഥ സത്തബ്ഭന്തരസീമാ ലബ്ഭതീതി വേദിതബ്ബോ. വുത്തഞ്ഹി ‘‘ഏകകുലസ്സ സത്ഥോ ഹോതി , സത്ഥേ ചീവരം നിക്ഖിപിത്വാ പുരതോ വാ പച്ഛതോ വാ സത്തബ്ഭന്തരാ ന വിജഹിതബ്ബ’’ന്തിആദി (പാരാ॰ ൪൮൯). ഇദമേവ അരഞ്ഞം സന്ധായ ‘‘ആരഞ്ഞകസീമായ ഏകം അഗാമകം അരഞ്ഞ’’ന്തി വുത്തം.

    Gāmasīmūpacāro nāma manussānaṃ kaṭṭhatiṇapupphaphalādiatthikānaṃ vanacarakānaṃ valañjanaṭṭhānaṃ. Imassa gāmasīmūpacārabhāvo udositasikkhāpade, ‘‘agāmake araññe samantā sattabbhantarā’’ti (pārā. 494) āgataṭṭhāne khandhake (mahāva. 147) ca veditabbo. Ettha hi bhagavā gāmantavāsīnaṃ bhikkhūnaṃ sīmaṃ dassento ‘‘yaṃ gāmaṃ vā nigamaṃ vā upanissāya viharatī’’ti (mahāva. 147) vatvā dasseti. Tadanantarameva ‘‘agāmake’’tiādinā sattabbhantarasīmaṃ dasseti. Tasmā yo bhikkhu gāmaṃ vā nigamaṃ vā upanissāya na viharati, kevalaṃ nāvāyaṃ vā thalamaggena vā addhānamaggappaṭipanno hoti, tassa tattha tattha sattabbhantarasīmā labbhatīti veditabbo. Vuttañhi ‘‘ekakulassa sattho hoti , satthe cīvaraṃ nikkhipitvā purato vā pacchato vā sattabbhantarā na vijahitabba’’ntiādi (pārā. 489). Idameva araññaṃ sandhāya ‘‘āraññakasīmāya ekaṃ agāmakaṃ arañña’’nti vuttaṃ.

    യം സന്ധായ ‘‘അഗാമകേ അരഞ്ഞേ അദ്ധയോജനേ അദ്ധയോജനേ ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൪൧൪) പാളിയം വുത്തം. ഇദം സംവിധാനസിക്ഖാപദാനം ഏകം അഗാമകം അരഞ്ഞം നാമ.

    Yaṃ sandhāya ‘‘agāmake araññe addhayojane addhayojane āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 414) pāḷiyaṃ vuttaṃ. Idaṃ saṃvidhānasikkhāpadānaṃ ekaṃ agāmakaṃ araññaṃ nāma.

    പുരിമേന പന സഘരം സങ്ഗഹിതം, ഇമിനാ തമസങ്ഗഹിതന്തി. യം സന്ധായ ഗണമ്ഹാ ഓഹീയനാധികാരേ അട്ഠകഥായം (പാചി॰ അട്ഠ॰ ൬൯൨) ‘‘അഗാമകേ അരഞ്ഞേതി ഏത്ഥ ‘നിക്ഖമിത്വാ ബഹി ഇന്ദഖീലാ സബ്ബമേതം അരഞ്ഞ’ന്തി ഏവം വുത്തം ലക്ഖണം അരഞ്ഞം. തം പനേത കേവലം ഗാമാഭാവേന ‘അഗാമക’ന്തി വുത്തം, ന വിഞ്ഝാടവിസദിസതായാ’’തി വുത്തം. യം സന്ധായ ‘‘ആരഞ്ഞകം നാമ സേനാസനം പഞ്ചധനുസതികം പച്ഛിമ’’ന്തി (പാരാ॰ ൬൫൪; പാചി॰ ൫൭൩) വുത്തം. ഇദം ആരഞ്ഞകസേനാസനം നാമ പരിക്ഖിത്തസ്സ പരിക്ഖേപതോ ബഹി, അപരിക്ഖിത്തസ്സ പന പരിക്ഖേപോകാസതോ ബഹി സരുക്ഖം വാ അരുക്ഖം വാ വിഹാരേ കുന്നദിസമാകിണ്ണമ്പി അരഞ്ഞം നാമ. തഥാ ‘‘ഗണമ്ഹാ ഓഹീയനകസ്സ ഏക’’ന്തി വുത്തം. ഇദം അരഞ്ഞംവ. ഇദം പന പുബ്ബേ അഗാമകഭാവേന ആഗതട്ഠാനേ വുത്തലക്ഖണമേവ ഹുത്വാ നിക്ഖമിത്വാ ബഹി ഇന്ദഖീലാ ദസ്സനൂപചാരവിജഹനേ ഏകമേവ ആപത്തിം കരോതി, തതോ ഉദ്ധം അനാപത്തി. ‘‘സംവിധാനസിക്ഖാപദാനം ഏക’’ന്തി വുത്തം പന അദ്ധയോജനേ അദ്ധയോജനേ ഏകേകം ആപത്തിം കരോതി, ന തതോ ഓരം. ഇതരാനി തീണി യഥാവുത്തപരിച്ഛേദതോ ഓരമേവ തത്ഥ വുത്തവിധിം ന സമ്പാദേന്തി, പരം സമ്പാദേന്തി. ഏവമേതേസം അഞ്ഞമഞ്ഞനാനത്തം വേദിതബ്ബം.

    Purimena pana sagharaṃ saṅgahitaṃ, iminā tamasaṅgahitanti. Yaṃ sandhāya gaṇamhā ohīyanādhikāre aṭṭhakathāyaṃ (pāci. aṭṭha. 692) ‘‘agāmake araññeti ettha ‘nikkhamitvā bahi indakhīlā sabbametaṃ arañña’nti evaṃ vuttaṃ lakkhaṇaṃ araññaṃ. Taṃ paneta kevalaṃ gāmābhāvena ‘agāmaka’nti vuttaṃ, na viñjhāṭavisadisatāyā’’ti vuttaṃ. Yaṃ sandhāya ‘‘āraññakaṃ nāma senāsanaṃ pañcadhanusatikaṃ pacchima’’nti (pārā. 654; pāci. 573) vuttaṃ. Idaṃ āraññakasenāsanaṃ nāma parikkhittassa parikkhepato bahi, aparikkhittassa pana parikkhepokāsato bahi sarukkhaṃ vā arukkhaṃ vā vihāre kunnadisamākiṇṇampi araññaṃ nāma. Tathā ‘‘gaṇamhā ohīyanakassa eka’’nti vuttaṃ. Idaṃ araññaṃva. Idaṃ pana pubbe agāmakabhāvena āgataṭṭhāne vuttalakkhaṇameva hutvā nikkhamitvā bahi indakhīlā dassanūpacāravijahane ekameva āpattiṃ karoti, tato uddhaṃ anāpatti. ‘‘Saṃvidhānasikkhāpadānaṃ eka’’nti vuttaṃ pana addhayojane addhayojane ekekaṃ āpattiṃ karoti, na tato oraṃ. Itarāni tīṇi yathāvuttaparicchedato orameva tattha vuttavidhiṃ na sampādenti, paraṃ sampādenti. Evametesaṃ aññamaññanānattaṃ veditabbaṃ.

    തത്ഥ പഞ്ചവിധേ ഗാമേ യോ ‘‘പരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ ഇന്ദഖീലേ ഠിതസ്സ ലേഡ്ഡുപാതോ’’തി (പാരാ॰ ൯൨) വുത്തോ, സോ ന കത്ഥചി വിനയപിടകേ ഉപയോഗം ഗതോ, കേവലം അപരിക്ഖിത്തസ്സ പരിക്ഖേപോകാസതോ അപരോ ഏകോ ലേഡ്ഡുപാതോ ഗാമൂപചാരോ നാമാതി ദീപനത്ഥം വുത്തോ. പരിക്ഖിത്തസ്സപി ചേ ഗാമസ്സ ഏകോ ലേഡ്ഡുപാതോ കപ്പിയഭൂമിസമാനോ ഉപചാരോതി വുത്തോ, പഗേവ അപരിക്ഖിത്തസ്സ പരിക്ഖേപോകാസതോ ഏകോ. സോ പന പാകടത്താ ച അജ്ഝോകാസത്താ ച ഓക്കമന്തസ്സ ആപത്തിം കരോതി ഠപേത്വാ ഭിക്ഖുനിയാ ഗാമന്തരാപത്തിം. ഭിക്ഖുനിയോ ഹി തസ്മിം ദുതിയലേഡ്ഡുപാതസങ്ഖാതേ ഗാമൂപചാരേ വസന്തീ ആപത്തിഞ്ച ആപജ്ജന്തി, ഗാമം പവിസന്തീ ഗാമന്തരാപത്തിഞ്ച. താസഞ്ഹി ഠിതട്ഠാനം അരഞ്ഞസങ്ഖ്യം ഗച്ഛതി ‘‘താവദേവ ഛായാ മേതബ്ബാ…പേ॰… തസ്സാ തയോ ച നിസ്സയേ, അട്ഠ ച അകരണീയാനി ആചിക്ഖേയ്യാഥാ’’തി (ചൂളവ॰ ൪൩൦) വചനതോ. അരഞ്ഞപ്പടിസംയുത്താനം സിക്ഖാപദാനം, വികാലേഗാമപ്പവേസനസിക്ഖാപദസ്സ (പാചി॰ ൫൦൮) ച ഭിക്ഖുനീനം അസാധാരണത്താ ച അന്തരാരാമഭിക്ഖുനുപസ്സയപ്പടിക്കമനാദീനം കപ്പിയഭൂമിഭാവവചനതോ ച ‘‘ഏകാ ഗണമ്ഹാ ഓഹീയേയ്യാതി അഗാമകേ അരഞ്ഞേ ദുതിയികായ ഭിക്ഖുനിയാ ദസ്സനൂപചാരം വാ സവനൂപചാരം വാ വിജഹന്തിയാ ആപത്തി ഥുല്ലച്ചയസ്സാ’’തിആദിസിക്ഖാപദപഞ്ഞത്തിതോ (പാചി॰ ൬൯൨) ച ഭിക്ഖുനിക്ഖന്ധകനയഏന വാ യസ്മാ പരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ ഇന്ദഖീലതോ പട്ഠായ അപരിക്ഖിത്തസ്സ ഉപചാരതോ പട്ഠായ നീയതി, തത്ഥ അന്തരഘരേ നിക്ഖിത്തചീവരേ സതി ചതുരങ്ഗസമോധാനേന ഭിക്ഖൂ വസന്തി, തസ്മാ സഗാമകം നാമ ഹോതി.

    Tattha pañcavidhe gāme yo ‘‘parikkhittassa gāmassa indakhīle ṭhitassa leḍḍupāto’’ti (pārā. 92) vutto, so na katthaci vinayapiṭake upayogaṃ gato, kevalaṃ aparikkhittassa parikkhepokāsato aparo eko leḍḍupāto gāmūpacāro nāmāti dīpanatthaṃ vutto. Parikkhittassapi ce gāmassa eko leḍḍupāto kappiyabhūmisamāno upacāroti vutto, pageva aparikkhittassa parikkhepokāsato eko. So pana pākaṭattā ca ajjhokāsattā ca okkamantassa āpattiṃ karoti ṭhapetvā bhikkhuniyā gāmantarāpattiṃ. Bhikkhuniyo hi tasmiṃ dutiyaleḍḍupātasaṅkhāte gāmūpacāre vasantī āpattiñca āpajjanti, gāmaṃ pavisantī gāmantarāpattiñca. Tāsañhi ṭhitaṭṭhānaṃ araññasaṅkhyaṃ gacchati ‘‘tāvadeva chāyā metabbā…pe… tassā tayo ca nissaye, aṭṭha ca akaraṇīyāni ācikkheyyāthā’’ti (cūḷava. 430) vacanato. Araññappaṭisaṃyuttānaṃ sikkhāpadānaṃ, vikālegāmappavesanasikkhāpadassa (pāci. 508) ca bhikkhunīnaṃ asādhāraṇattā ca antarārāmabhikkhunupassayappaṭikkamanādīnaṃ kappiyabhūmibhāvavacanato ca ‘‘ekā gaṇamhā ohīyeyyāti agāmake araññe dutiyikāya bhikkhuniyā dassanūpacāraṃ vā savanūpacāraṃ vā vijahantiyā āpatti thullaccayassā’’tiādisikkhāpadapaññattito (pāci. 692) ca bhikkhunikkhandhakanayaena vā yasmā parikkhittassa gāmassa indakhīlato paṭṭhāya aparikkhittassa upacārato paṭṭhāya nīyati, tattha antaraghare nikkhittacīvare sati caturaṅgasamodhānena bhikkhū vasanti, tasmā sagāmakaṃ nāma hoti.

    അവിപ്പവാസസീമായ ഏകം നാമ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനിയാ അരഞ്ഞേ വത്ഥബ്ബം, യാ വസേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (ചൂളവ॰ ൪൩൧) വചനതോ ഭിക്ഖുനീനം അരഞ്ഞവാസോ നാമ നത്ഥീതി സിദ്ധം. തായ ഹി അരഞ്ഞേ ഭിക്ഖുനുപസ്സയേ സതി അന്തോആവാസേപി ദുതിയികായ ദസ്സനസവനൂപചാരം വിജഹന്തിയാ ആപത്തി. തസ്മാ അവിപ്പവാസസീമാധികാരേ ‘‘ഠപേത്വാ ഗാമഞ്ച ഗാമൂപചാരഞ്ചാ’’തി (മഹാവ॰ ൧൪൪) ഏത്ഥ യം ഠാനം ഠപിതം, തത്ഥേവ ഭിക്ഖുനുപസ്സയോപി കപ്പതി, ന തതോ പരം.

    Avippavāsasīmāya ekaṃ nāma ‘‘na, bhikkhave, bhikkhuniyā araññe vatthabbaṃ, yā vaseyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 431) vacanato bhikkhunīnaṃ araññavāso nāma natthīti siddhaṃ. Tāya hi araññe bhikkhunupassaye sati antoāvāsepi dutiyikāya dassanasavanūpacāraṃ vijahantiyā āpatti. Tasmā avippavāsasīmādhikāre ‘‘ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañcā’’ti (mahāva. 144) ettha yaṃ ṭhānaṃ ṭhapitaṃ, tattheva bhikkhunupassayopi kappati, na tato paraṃ.

    താസഞ്ച അവിപ്പവാസസീമാകമ്മവാചായം ‘‘ഠപേത്വാ ഗാമഞ്ച ഗാമൂപചാരഞ്ചാ’’തി വചനം നത്ഥീതി കത്വാ തേസ്വേവ ഗാമഗാമൂപചാരേസു ഫരതി. തതോ പരം ദുതിയേസു ലേഡ്ഡുപാതാദീസു താസം അകപ്പിയഭൂമികത്താ ന സമാനസംവാസകസീമാ അരഞ്ഞേ ഫരതി ഭിക്ഖൂനം ഗാമഗാമൂപചാരം വിയ. തസ്മാ വുത്തം ‘‘ഭിക്ഖുനിയാ ഠപേത്വാ ഗാമന്തരാപത്തി’’ന്തി.

    Tāsañca avippavāsasīmākammavācāyaṃ ‘‘ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañcā’’ti vacanaṃ natthīti katvā tesveva gāmagāmūpacāresu pharati. Tato paraṃ dutiyesu leḍḍupātādīsu tāsaṃ akappiyabhūmikattā na samānasaṃvāsakasīmā araññe pharati bhikkhūnaṃ gāmagāmūpacāraṃ viya. Tasmā vuttaṃ ‘‘bhikkhuniyā ṭhapetvā gāmantarāpatti’’nti.

    ഏവം താവ പഞ്ചവിധം ഗാമഭേദം, അരഞ്ഞഭേദഞ്ച ഞത്വാ ഇദാനി ‘‘അത്ഥി ഗാമോ ന ഗാമപരിഹാരം കത്ഥചി ലഭതീ’’തിആദിഭേദോ വേദിതബ്ബോ. തത്ഥ യോ അട്ഠകഥായം ‘‘അമനുസ്സോ നാമ യോ സബ്ബസോ വാ മനുസ്സാനം അഭാവേന യക്ഖപരിഗ്ഗഹഭൂതോ’’തി വുത്തോ, സോ ഗാമോ ന ഗാമപരിഹാരം കത്ഥചി സിക്ഖാപദേ ലഭതി. യഞ്ഹി സന്ധായ അട്ഠകഥായം ‘‘തം പനേതം ബുദ്ധകാലേ, ചക്കവത്തികാലേ ച നഗരം ഹോതി, സേസകാലേ സുഞ്ഞം ഹോതി യക്ഖപരിഗ്ഗഹിത’’ന്തി (പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൧.൮൪; ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൧൫൦) വുത്തം. യോ പന പടിരാജചോരാദീഹി വിലുത്തത്താ, കേവലം ഭയേന വാ ഛഡ്ഡിതോ സഘരോവ അന്തരഹിതഗാമഭൂതോ, സോ ‘‘ഗാമന്തരേ ഗാമന്തരേ ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തി (പാചി॰ ൧൮൩) വുത്തപാചിത്തിയം ജനേതി, വികാലേ ഗാമപ്പവേസനം, സേഖിയേ ചത്താരി ജനേതീതി വേദിതബ്ബാ. യോ പന ഗാമോ യതോ വാ മനുസ്സാ കേനചിദേവ കരണീയേന പുനപി ആഗന്തുകാമാ ഏവ അപക്കന്താതി വുത്തോ, അമനുസ്സോ സോ പകതിഗാമസദിസോവ.

    Evaṃ tāva pañcavidhaṃ gāmabhedaṃ, araññabhedañca ñatvā idāni ‘‘atthi gāmo na gāmaparihāraṃ katthaci labhatī’’tiādibhedo veditabbo. Tattha yo aṭṭhakathāyaṃ ‘‘amanusso nāma yo sabbaso vā manussānaṃ abhāvena yakkhapariggahabhūto’’ti vutto, so gāmo na gāmaparihāraṃ katthaci sikkhāpade labhati. Yañhi sandhāya aṭṭhakathāyaṃ ‘‘taṃ panetaṃ buddhakāle, cakkavattikāle ca nagaraṃ hoti, sesakāle suññaṃ hoti yakkhapariggahita’’nti (pārā. aṭṭha. 1.84; dī. ni. aṭṭha. 1.150) vuttaṃ. Yo pana paṭirājacorādīhi viluttattā, kevalaṃ bhayena vā chaḍḍito sagharova antarahitagāmabhūto, so ‘‘gāmantare gāmantare āpatti pācittiyassā’’ti (pāci. 183) vuttapācittiyaṃ janeti, vikāle gāmappavesanaṃ, sekhiye cattāri janetīti veditabbā. Yo pana gāmo yato vā manussā kenacideva karaṇīyena punapi āgantukāmā eva apakkantāti vutto, amanusso so pakatigāmasadisova.

    അത്ഥി അരഞ്ഞം ന അരഞ്ഞപരിഹാരം കത്ഥചി ലഭതീതി ഏത്ഥ ‘‘അജ്ഝോകാസോ ഏകൂപചാരോ നാമ അഗാമകേ അരഞ്ഞേ സമന്താ സത്തബ്ഭന്തരാ ഏകൂപചാരോ, തതോ പരം നാനൂപചാരോ’’തി (പാരാ॰ ൪൯൪) ഏത്ഥ യ്വായം നാനൂപചാരോതി വുത്തോ, തം വേദിതബ്ബം. യോ പന പരിക്ഖിത്തസ്സ ഏകലേഡ്ഡുപാതസങ്ഖാതോ ഗാമൂപചാരനാമകോ ഗാമോ, യോ വാ സത്ഥോ നാതിരേകചാതുമാസനിവിട്ഠോ, സോ അത്ഥി ഗാമോ ന ഗാമകിച്ചം കരോതി. ന ഹി തം ഠാനം ഓക്കമന്തോ ഗാമപ്പവേസനാപത്തിം ആപജ്ജതി. യം പന ഗാമസീമായ പരിയാപന്നം മനുസ്സാനം വലഞ്ജനട്ഠാനഭൂതം അരഞ്ഞം, തം അത്ഥി അരഞ്ഞം ന അരഞ്ഞകിച്ചം കരോതി നാമ. ന ഹി തത്ഥ ആരഞ്ഞകസീമാ ലബ്ഭതീതി. ഏത്താവതാ ‘‘ഗാമാ വാ അരഞ്ഞാ വാ’’തി ഇമിസ്സാ അനുപഞ്ഞത്തിയാ ലക്ഖണാനുപഞ്ഞത്തിഭാവോ ദസ്സിതോ ഹോതി.

    Atthi araññaṃ na araññaparihāraṃ katthaci labhatīti ettha ‘‘ajjhokāso ekūpacāro nāma agāmake araññe samantā sattabbhantarā ekūpacāro, tato paraṃ nānūpacāro’’ti (pārā. 494) ettha yvāyaṃ nānūpacāroti vutto, taṃ veditabbaṃ. Yo pana parikkhittassa ekaleḍḍupātasaṅkhāto gāmūpacāranāmako gāmo, yo vā sattho nātirekacātumāsaniviṭṭho, so atthi gāmo na gāmakiccaṃ karoti. Na hi taṃ ṭhānaṃ okkamanto gāmappavesanāpattiṃ āpajjati. Yaṃ pana gāmasīmāya pariyāpannaṃ manussānaṃ valañjanaṭṭhānabhūtaṃ araññaṃ, taṃ atthi araññaṃ na araññakiccaṃ karoti nāma. Na hi tattha āraññakasīmā labbhatīti. Ettāvatā ‘‘gāmā vā araññā vā’’ti imissā anupaññattiyā lakkhaṇānupaññattibhāvo dassito hoti.

    ‘‘ഗോനിസാദിനിവിട്ഠോപി ഗാമോ’’തി ഏത്ഥ സചേ തസ്സ ഗാമസ്സ ഗാമഖേത്തപരിച്ഛേദോ അത്ഥി, സബ്ബോപി ഏകോ ഗാമോ. നോ ചേ, ഉപചാരേന വാ പരിക്ഖേപേന വാ പരിച്ഛിന്ദിതബ്ബോ. സചേ ഗാമഖേത്തേ സതി കാനിചി താനി ഘരാനി അഞ്ഞമഞ്ഞഉപചാരപ്പഹോനകം ഠാനം അതിക്കമിത്വാ ദൂരേ ദൂരേ കതാനി ഹോന്തി, വികാലേ ഗാമപ്പവേസേ ഉപചാരോവ പമാണം. അന്തരഘരപ്പടിസംയുത്തേസു സേഖിയേസു, ഭിക്ഖുനിയാ ഗാമന്തരാപത്തീസു ച ഘരാനം പരിക്ഖേപാരഹട്ഠാനം പമാണം, ഉപോസഥാദികമ്മാനം ഗാമഖേത്തം പമാണം, ആരഞ്ഞകസേനാസനസ്സ ആസന്നഘരസ്സ ദുതിയലേഡ്ഡുപാതതോ പട്ഠായ പഞ്ചധനുസതന്തരതാ പമാണന്തി ഏവം നോ പടിഭാനന്തി ആചരിയാ.

    ‘‘Gonisādiniviṭṭhopi gāmo’’ti ettha sace tassa gāmassa gāmakhettaparicchedo atthi, sabbopi eko gāmo. No ce, upacārena vā parikkhepena vā paricchinditabbo. Sace gāmakhette sati kānici tāni gharāni aññamaññaupacārappahonakaṃ ṭhānaṃ atikkamitvā dūre dūre katāni honti, vikāle gāmappavese upacārova pamāṇaṃ. Antaragharappaṭisaṃyuttesu sekhiyesu, bhikkhuniyā gāmantarāpattīsu ca gharānaṃ parikkhepārahaṭṭhānaṃ pamāṇaṃ, uposathādikammānaṃ gāmakhettaṃ pamāṇaṃ, āraññakasenāsanassa āsannagharassa dutiyaleḍḍupātato paṭṭhāya pañcadhanusatantaratā pamāṇanti evaṃ no paṭibhānanti ācariyā.

    ‘‘യമ്പി ഏകസ്മിംയേവ ഗാമഖേത്തേ ഏകം പദേസം ‘അയമ്പി വിസുംഗാമോ ഹോതൂ’തി പരിച്ഛിന്ദിത്വാ രാജാ കസ്സചി ദേതി, സോപി വിസുംഗാമസീമാ ഹോതിയേവാ’’തി (മഹാവ॰ അട്ഠ॰ ൧൪൭) അട്ഠകഥാവചനതോ തം പവിസന്തിയാ ഭിക്ഖുനിയാ ഗാമന്തരാപത്തി ഹോതി ഏവ. സചേ തത്ഥ വിഹാരോ വാ ദേവകുലം വാ സഭാ വാ ഗേഹം വാ നത്ഥി, കേവലം വത്ഥുമത്തകമേവ ഹോതി, ഗാമോതി വിനയകമ്മം സബ്ബം തത്ഥ കപ്പതി. ‘‘അമനുസ്സോ ഗാമോ’’തി ഹി വുത്തം. തഞ്ച ഠാനം ഇതരസ്സ ഗാമസ്സ പരിക്ഖേപബ്ഭന്തരേ വാ ഉപചാരബ്ഭന്തരേ വാ ഹോതി, വികാലേ ഗാമപ്പവേസനം ആപുച്ഛിത്വാവ ഗന്തബ്ബം. നോ ചേ, അരഞ്ഞം വിയ യഥാസുഖം ഗന്തബ്ബം. തത്ഥ ചേ ആരാമോ വാ തിത്ഥിയസേയ്യാദീസു അഞ്ഞതരോവാ ഹോതി, ലദ്ധകപ്പമേവ. ഭിക്ഖുനുപസ്സയോ ചേ ഹോതി, ഗാമം പിണ്ഡായ പവിസന്തിയാ ഭിക്ഖുനിയാ ഗാമന്തരാപത്തി പരിഹരിതബ്ബാ. ‘‘അരഞ്ഞം നാമ ഠപേത്വാ ഗാമഞ്ച ഗാമൂപചാരഞ്ച അവസേസം അരഞ്ഞം നാമാ’’തി (പാരാ॰ ൯൨) ഏത്ഥ പരിക്ഖേപേ സതി യഥാവുത്തപരിച്ഛേദം ഗാമമേവ ഠപേത്വാ അവസേസം തസ്സ ഉപചാരം, തതോ പരഞ്ച അരഞ്ഞം നാമ, പരിക്ഖേപേ അസതി യഥാവുത്തപരിച്ഛേദം ഗാമൂപചാരമേവ ഠപേത്വാ തതോ പരം അവസേസം അരഞ്ഞം നാമാതി അധിപ്പായോ. ഏവം സതി ‘‘നിക്ഖമിത്വാ ബഹി ഇന്ദഖീലാ സബ്ബമേതം അരഞ്ഞ’’ന്തി (വിഭ॰ ൫൨൯) വുത്തലക്ഖണേ അഗാമകേ അരഞ്ഞേ ഗണമ്ഹാഓഹീയനാപത്തി, തത്ഥ അവിപ്പവാസസീമായ ഫരണം വികാലേ ഗാമപ്പവേസനാപത്തിയാ അനാപത്തീതി ഏവമാദിവിനയവിധി സമേതി, അഞ്ഞഥാ ന സമേതി.

    ‘‘Yampi ekasmiṃyeva gāmakhette ekaṃ padesaṃ ‘ayampi visuṃgāmo hotū’ti paricchinditvā rājā kassaci deti, sopi visuṃgāmasīmā hotiyevā’’ti (mahāva. aṭṭha. 147) aṭṭhakathāvacanato taṃ pavisantiyā bhikkhuniyā gāmantarāpatti hoti eva. Sace tattha vihāro vā devakulaṃ vā sabhā vā gehaṃ vā natthi, kevalaṃ vatthumattakameva hoti, gāmoti vinayakammaṃ sabbaṃ tattha kappati. ‘‘Amanusso gāmo’’ti hi vuttaṃ. Tañca ṭhānaṃ itarassa gāmassa parikkhepabbhantare vā upacārabbhantare vā hoti, vikāle gāmappavesanaṃ āpucchitvāva gantabbaṃ. No ce, araññaṃ viya yathāsukhaṃ gantabbaṃ. Tattha ce ārāmo vā titthiyaseyyādīsu aññatarovā hoti, laddhakappameva. Bhikkhunupassayo ce hoti, gāmaṃ piṇḍāya pavisantiyā bhikkhuniyā gāmantarāpatti pariharitabbā. ‘‘Araññaṃ nāma ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañca avasesaṃ araññaṃ nāmā’’ti (pārā. 92) ettha parikkhepe sati yathāvuttaparicchedaṃ gāmameva ṭhapetvā avasesaṃ tassa upacāraṃ, tato parañca araññaṃ nāma, parikkhepe asati yathāvuttaparicchedaṃ gāmūpacārameva ṭhapetvā tato paraṃ avasesaṃ araññaṃ nāmāti adhippāyo. Evaṃ sati ‘‘nikkhamitvā bahi indakhīlā sabbametaṃ arañña’’nti (vibha. 529) vuttalakkhaṇe agāmake araññe gaṇamhāohīyanāpatti, tattha avippavāsasīmāya pharaṇaṃ vikāle gāmappavesanāpattiyā anāpattīti evamādivinayavidhi sameti, aññathā na sameti.

    ‘‘ഠപേത്വാ ഗാമൂപചാരം അവസേസം അരഞ്ഞം നാമാ’’തി (മഹാവ॰ ൧൪൪) വുത്തേ ഗാമൂപചാരതോ പരോ അരഞ്ഞന്തി സിദ്ധേ ‘‘ഠപേത്വാ ഗാമ’’ന്തി വിസേസത്ഥോ ന ദിസ്സതി, ഗാമസ്സ പന അരഞ്ഞഭാവപ്പസങ്ഗഭയാ വുത്തന്തി ചേ? ന, ഗാമൂപചാരസ്സ അഭാവപ്പസങ്ഗതോ. സതി ഹി ഗാമേ ഗാമൂപചാരോ ഹോതി, സോ ച തവ മതേന അരഞ്ഞഭൂതോ. കുതോ ദാനി ഗാമൂപചാരോ. ഗാമൂപചാരോപി ചേ അരഞ്ഞസങ്ഖ്യം ഗച്ഛതി, പരോവ ഗാമോതി കത്വാ ന യുത്തം ഗാമസ്സ അരഞ്ഞഭാവപ്പസങ്ഗതോ ച. തസ്മാ ‘‘ഗാമാ വാ അരഞ്ഞാ വാ’’തി ഏത്ഥ ഗാമൂപചാരോപി ‘‘ഗാമോ’’ ത്വേവ സങ്ഗഹിതോ. തസ്മാ ഗാമസ്സ അരഞ്ഞഭാവപ്പസങ്ഗോ ന യുജ്ജതി. യദി ഏവം ‘‘ഠപേത്വാ ഗാമം അവസേസം അരഞ്ഞം നാമാ’’തി ഏത്തകം വത്തബ്ബന്തി ചേ? ന, അരഞ്ഞസ്സ പരിച്ഛേദജാനനപ്പസങ്ഗതോ. തഥാ ഹി വുത്തോ ‘‘അരഞ്ഞപരിച്ഛേദോ ന പഞ്ഞായതീ’’തി നോ ലദ്ധി. ഗാമൂപചാരപരിയന്തോ ഹി ഇധ ഗാമോ നാമ. യദി ഏവം ‘‘ഗാമസ്സ ച അരഞ്ഞസ്സ ച പരിച്ഛേദദസ്സനത്ഥം വുത്ത’’ന്തി അട്ഠകഥായം വത്തബ്ബം, ‘‘അരഞ്ഞസ്സ പരിച്ഛേദദസ്സനത്ഥം വുത്ത’’ന്തി കിമത്ഥം വുത്തന്തി ചേ? വുച്ചതേ – അട്ഠകഥാചരിയേന പഠമഗാമൂപചാരംയേവ സന്ധായ വുത്തം ‘‘അരഞ്ഞപരിച്ഛേദദസ്സനത്ഥ’’ന്തി സബ്ബസിക്ഖാപദേ ഹി ബാഹിരഇന്ദഖീലതോ പട്ഠായ ഗാമൂപചാരം അരഞ്ഞം നാമ. ഗാമപരിച്ഛേദവചനേ പയോജനം പനേത്ഥ നത്ഥി പരിക്ഖേപേനേവ പാകടഭൂതത്താ. ദുതിയഗാമൂപചാരോവ ഗാമസ്സ പരിച്ഛേദദസ്സനത്ഥം വുത്തോ പരിക്ഖേപഭാവേന അപാകടത്താ. തത്ഥ പഠമഗാമൂപചാരോ ചേ അരഞ്ഞപരിച്ഛേദദസ്സനത്ഥം വുത്തോ, തത്ഥ ന വത്തബ്ബോ. ‘‘നിക്ഖമിത്വാ ഇന്ദഖീലാ സബ്ബമേതം അരഞ്ഞ’’ന്തി വത്തബ്ബം. ഏവം സന്തേ സുബ്യത്തതരം അരഞ്ഞപരിച്ഛേദോ ദസ്സിതോ ഹോതി, മിച്ഛാഗാഹോ ച ന ഹോതി.

    ‘‘Ṭhapetvā gāmūpacāraṃ avasesaṃ araññaṃ nāmā’’ti (mahāva. 144) vutte gāmūpacārato paro araññanti siddhe ‘‘ṭhapetvā gāma’’nti visesattho na dissati, gāmassa pana araññabhāvappasaṅgabhayā vuttanti ce? Na, gāmūpacārassa abhāvappasaṅgato. Sati hi gāme gāmūpacāro hoti, so ca tava matena araññabhūto. Kuto dāni gāmūpacāro. Gāmūpacāropi ce araññasaṅkhyaṃ gacchati, parova gāmoti katvā na yuttaṃ gāmassa araññabhāvappasaṅgato ca. Tasmā ‘‘gāmā vā araññā vā’’ti ettha gāmūpacāropi ‘‘gāmo’’ tveva saṅgahito. Tasmā gāmassa araññabhāvappasaṅgo na yujjati. Yadi evaṃ ‘‘ṭhapetvā gāmaṃ avasesaṃ araññaṃ nāmā’’ti ettakaṃ vattabbanti ce? Na, araññassa paricchedajānanappasaṅgato. Tathā hi vutto ‘‘araññaparicchedo na paññāyatī’’ti no laddhi. Gāmūpacārapariyanto hi idha gāmo nāma. Yadi evaṃ ‘‘gāmassa ca araññassa ca paricchedadassanatthaṃ vutta’’nti aṭṭhakathāyaṃ vattabbaṃ, ‘‘araññassa paricchedadassanatthaṃ vutta’’nti kimatthaṃ vuttanti ce? Vuccate – aṭṭhakathācariyena paṭhamagāmūpacāraṃyeva sandhāya vuttaṃ ‘‘araññaparicchedadassanattha’’nti sabbasikkhāpade hi bāhiraindakhīlato paṭṭhāya gāmūpacāraṃ araññaṃ nāma. Gāmaparicchedavacane payojanaṃ panettha natthi parikkhepeneva pākaṭabhūtattā. Dutiyagāmūpacārova gāmassa paricchedadassanatthaṃ vutto parikkhepabhāvena apākaṭattā. Tattha paṭhamagāmūpacāro ce araññaparicchedadassanatthaṃ vutto, tattha na vattabbo. ‘‘Nikkhamitvā indakhīlā sabbametaṃ arañña’’nti vattabbaṃ. Evaṃ sante subyattataraṃ araññaparicchedo dassito hoti, micchāgāho ca na hoti.

    ‘‘മജ്ഝിമസ്സ പുരിസസ്സ ലേഡ്ഡുപാതോ’’തി ഹി വുത്തേ അയം ഗാമൂപചാരോവ അരഞ്ഞം ഗാമൂപചാരസ്സ വിഭങ്ഗത്താ. യദി അരഞ്ഞപരിച്ഛേദദസ്സനത്ഥം വുത്തം, അവുത്തകമേവ, അരഞ്ഞതോ പരന്തി ച മിച്ഛാഗാഹോ ഹോതീതി ചേ, നനു വുത്തം ‘‘പഠമമേവ ഇദം പരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ ഉപചാരനിയമനത്ഥം വുത്ത’’ന്തി? അരഞ്ഞപരിച്ഛേദദസ്സനത്ഥം കിഞ്ചാപി ‘‘ഗാമൂപചാരോ’’തിആദി ആരദ്ധം, ഇന്ദഖീലേ ഠിതസ്സ മജ്ഝിമസ്സ പുരിസസ്സ ലേഡ്ഡുപാതോതി പന ഏവം വചനപ്പയോജനം. അപരിക്ഖിത്തസ്സ ച ഗാമസ്സ യ്വായം ലേഡ്ഡുപാതോ ഉപചാരോ’’തി മഹാഅട്ഠകഥായം വുത്തോ, തസ്സ നിയമനന്തി വുത്തം ഹോതി. കഥം പഞ്ഞായതീതി ചേ? ‘‘അരഞ്ഞം നാമാ’’തി പദം അനുദ്ധരിത്വാ ‘‘ഗാമൂപചാരോ നാമാ’’തി ഉദ്ധരണസ്സ കതത്താ. തത്ഥ ‘‘ഗാമൂപചാരോ നാമാ’’തി മാതികായം അവിജ്ജമാനം പദം ഉദ്ധരന്തോ തയോ അത്ഥവസേ ദസ്സേതി. സേയ്യഥിദം – അരഞ്ഞപരിച്ഛേദദസ്സനമേകോ അത്ഥോ, അപരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ ഉപചാരേന സദ്ധിം പരിച്ഛേദദസ്സനമേകോ, ന കേവലം അപരിക്ഖിത്തസ്സയേവ ഉപചാരോ വിനയാധികാരേ സപ്പയോജനോ ദസ്സിതബ്ബോ, നിപ്പയോജനോപി പരിക്ഖിത്തസ്സ ഉപചാരോ ഇമിനാ പരിയായേന ലബ്ഭതീതി അനുസങ്ഗപ്പയോജനമേകോ അത്ഥോപി വേദിതബ്ബോ.

    ‘‘Majjhimassa purisassa leḍḍupāto’’ti hi vutte ayaṃ gāmūpacārova araññaṃ gāmūpacārassa vibhaṅgattā. Yadi araññaparicchedadassanatthaṃ vuttaṃ, avuttakameva, araññato paranti ca micchāgāho hotīti ce, nanu vuttaṃ ‘‘paṭhamameva idaṃ parikkhittassa gāmassa upacāraniyamanatthaṃ vutta’’nti? Araññaparicchedadassanatthaṃ kiñcāpi ‘‘gāmūpacāro’’tiādi āraddhaṃ, indakhīle ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupātoti pana evaṃ vacanappayojanaṃ. Aparikkhittassa ca gāmassa yvāyaṃ leḍḍupāto upacāro’’ti mahāaṭṭhakathāyaṃ vutto, tassa niyamananti vuttaṃ hoti. Kathaṃ paññāyatīti ce? ‘‘Araññaṃ nāmā’’ti padaṃ anuddharitvā ‘‘gāmūpacāro nāmā’’ti uddharaṇassa katattā. Tattha ‘‘gāmūpacāro nāmā’’ti mātikāyaṃ avijjamānaṃ padaṃ uddharanto tayo atthavase dasseti. Seyyathidaṃ – araññaparicchedadassanameko attho, aparikkhittassa gāmassa upacārena saddhiṃ paricchedadassanameko, na kevalaṃ aparikkhittassayeva upacāro vinayādhikāre sappayojano dassitabbo, nippayojanopi parikkhittassa upacāro iminā pariyāyena labbhatīti anusaṅgappayojanameko atthopi veditabbo.

    ‘‘അപരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ ഘരൂപചാരേ ഠിതസ്സ മജ്ഝിമസ്സ പുരിസസ്സ ലേഡ്ഡുപാതോ’’തി ഇദം ഭഗവാ തയോ അത്ഥവസേ പടിച്ച അഭാസി. സേയ്യഥിദം – അപരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ പരിച്ഛേദദസ്സനമേകോ, അവിപ്പവാസസീമാധികാരേ അയമേവ ഗാമൂപചാരോതി ദസ്സനമേകോ, തത്ഥ ഠിതസ്സ ദുതിയോ ലേഡ്ഡുപാതോ സബ്ബത്ഥ ഗാമപ്പടിസംയുത്തേസു സിക്ഖാപദേസു സകിച്ചകോ ഉപചാരോതി ദസ്സനമേകോതി ഏവം ഭഗവാ അത്തനോ ദേസനാവിലാസപ്പത്തിയാ ഏകേകപദുദ്ധാരണേന തയോ അത്ഥവസേ ദസ്സേതീതി വേദിതബ്ബം.

    ‘‘Aparikkhittassa gāmassa gharūpacāre ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupāto’’ti idaṃ bhagavā tayo atthavase paṭicca abhāsi. Seyyathidaṃ – aparikkhittassa gāmassa paricchedadassanameko, avippavāsasīmādhikāre ayameva gāmūpacāroti dassanameko, tattha ṭhitassa dutiyo leḍḍupāto sabbattha gāmappaṭisaṃyuttesu sikkhāpadesu sakiccako upacāroti dassanamekoti evaṃ bhagavā attano desanāvilāsappattiyā ekekapaduddhāraṇena tayo atthavase dassetīti veditabbaṃ.

    തഥാ അവിപ്പവാസസീമാകമ്മവാചായ ‘‘ഠപേത്വാ ഗാമഞ്ച ഗാമൂപചാരഞ്ചാ’’തി (മഹാവ॰ ൧൪൪) ഏത്ഥാപി പരിക്ഖേപേ സതി ഗാമം ഠപേത്വാ, അസതി ഗാമൂപചാരം ഠപേത്വാതി അത്ഥോ. പരിക്ഖിത്തസ്സ, അപരിക്ഖിത്തസ്സ ച മജ്ഝേ ആരാമേ അവിപ്പവാസസീമാസമ്മന്നനകാലേ അയം നയോ അതിവിയ യുജ്ജതി. ഉഭയപരിവജ്ജനതോ പുബ്ബേ വുത്തനയേന വാ ഉഭയത്ഥ ഉഭയം ലബ്ഭതേവ. ‘‘അന്തരാരാമേസു പന ആചിണ്ണകപ്പാ ഭിക്ഖൂ അവിപ്പവാസസീമം സമ്മന്നന്തീ’’തി ഗണ്ഠിപദേ വുത്തം. ‘‘അന്തരഘരപ്പടിസംയുത്താനം സേഖിയാനം അന്തരാരാമേസു അസമ്ഭവതോ അന്തരാരാമോ ന ഗാമസങ്ഖം ഗച്ഛതി, തസ്മാ തത്ഥപി അവിപ്പവാസസീമാ രുഹതേവാ’’തി ഏകേ. തേ ഭിക്ഖൂ ദുതിയസ്സ ഗാമൂപചാരസ്സ ഗാമസങ്ഖാസഭാവതോ താസം ഇമായ ദുതിയായ അവിപ്പവാസകമ്മവാചായ അഭാവം ദസ്സേത്വാ പടിക്ഖിപിതബ്ബാ. അജ്ഝാരാമോ പന ഗാമോപി സമാനോ തിത്ഥിയസേയ്യാദി വിയ കപ്പിയഭൂമീതി വേദിതബ്ബോ.

    Tathā avippavāsasīmākammavācāya ‘‘ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañcā’’ti (mahāva. 144) etthāpi parikkhepe sati gāmaṃ ṭhapetvā, asati gāmūpacāraṃ ṭhapetvāti attho. Parikkhittassa, aparikkhittassa ca majjhe ārāme avippavāsasīmāsammannanakāle ayaṃ nayo ativiya yujjati. Ubhayaparivajjanato pubbe vuttanayena vā ubhayattha ubhayaṃ labbhateva. ‘‘Antarārāmesu pana āciṇṇakappā bhikkhū avippavāsasīmaṃ sammannantī’’ti gaṇṭhipade vuttaṃ. ‘‘Antaragharappaṭisaṃyuttānaṃ sekhiyānaṃ antarārāmesu asambhavato antarārāmo na gāmasaṅkhaṃ gacchati, tasmā tatthapi avippavāsasīmā ruhatevā’’ti eke. Te bhikkhū dutiyassa gāmūpacārassa gāmasaṅkhāsabhāvato tāsaṃ imāya dutiyāya avippavāsakammavācāya abhāvaṃ dassetvā paṭikkhipitabbā. Ajjhārāmo pana gāmopi samāno titthiyaseyyādi viya kappiyabhūmīti veditabbo.

    ആപത്തിയാ പരിച്ഛേദം, തഥാനാപത്തിയാപി ച;

    Āpattiyā paricchedaṃ, tathānāpattiyāpi ca;

    ദസ്സേതും ഗാമസമ്ബന്ധ-സിക്ഖാപദവിഭാവനേ.

    Dassetuṃ gāmasambandha-sikkhāpadavibhāvane.

    ഗാമഗാമൂപചാരാ ദ്വേ, ദസ്സിതാ ഇധ താദിനാ;

    Gāmagāmūpacārā dve, dassitā idha tādinā;

    സീമാ സീമൂപചാരാ തു, അനേകന്താതി നുദ്ധടാ.

    Sīmā sīmūpacārā tu, anekantāti nuddhaṭā.

    ഉപചാരാ ച ദ്വേ ഹോന്തി, ബാഹിരബ്ഭന്തരബ്ബസാ;

    Upacārā ca dve honti, bāhirabbhantarabbasā;

    പരിക്ഖിത്താപരിക്ഖിത്ത-ഭേദാ ചേ ചതുരോ സിയും.

    Parikkhittāparikkhitta-bhedā ce caturo siyuṃ.

    അയഞ്ഹി ഉപചാരസദ്ദോ വിനയപിടകേ ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, അഗിലാനേനപി ആരാമേ ആരാമൂപചാരേ ഛത്തം ധാരേതു’’ന്തി (ചൂളവ॰ ൨൭൦) ഏവമാദീസു ബാഹിരേ ഉപചാരേ ദിസ്സതി. ബാഹിരോ ഉപചാരോ നാമ പരിക്ഖേപതോ, പരിക്ഖേപാരഹട്ഠാനതോ വാ ഏകോ ലേഡ്ഡുപാതോ. ‘‘അജ്ഝാരാമോ നാമ പരിക്ഖിത്തസ്സ ആരാമസ്സ അന്തോആരാമോ, അപരിക്ഖിത്തസ്സ ഉപചാരോ. അജ്ഝാവസഥോ നാമ പരിക്ഖിത്തസ്സ ആവസഥസ്സ അന്തോആവസഥോ, അപരിക്ഖിത്തസ്സ ഉപചാരോ’’തിആദീസു (പാചി॰ ൫൦൬) പന ഉപചാരസദ്ദോ അബ്ഭന്തരേ ഉപചാരേ ദിസ്സതി. അബ്ഭന്തരോ ഉപചാരോ ച നാമ പരിക്ഖേപോ, പരിക്ഖേപാരഹട്ഠാനഞ്ച ഹോതി. ഇധ പന പരിക്ഖേപോ ‘‘അജ്ഝാരാമോ, അജ്ഝാവസഥോ’’തി വാ ന വുച്ചതി, അന്തോ ഏവ ആരാമോ, ആവസഥോതി വാ. തേസു ബാഹിരബ്ഭന്തരഭേദഭിന്നേസു ദ്വീസു ഉപചാരേസു അവിപ്പവാസസീമാധികാരേ ‘‘ഠപേത്വാ ഗാമഞ്ച ഗാമൂപചാരഞ്ചാ’’തി (മഹാവ॰ ൧൪൪) ഏത്ഥ ഗാമൂപചാരോ നാമ അബ്ഭന്തരൂപചാരോ അധിപ്പേതോ, ന ബാഹിരോ. ഭിക്ഖുനിയാ അരഞ്ഞസഞ്ഞിതതായ തസ്സ ബാഹിരസ്സ, തസ്സാ ഗാമന്തരാപത്തിയാ ഠാനഭൂതത്താ ച അബ്ഭന്തരഉപചാരസ്സാതി ഇദമേത്ഥ കാരണദ്വയം വേദിതബ്ബം. തത്ഥ ഇധ അദിന്നാദാനപാരാജികവിഭങ്ഗേയേവ പഠമോ ഗാമൂപചാരോ ദസ്സിതോ, സോ ബാഹിരോ, ദുതിയോ അബ്ഭന്തരോതി വേദിതബ്ബോ. പഠമേന ച അപരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ ദുതിയലേഡ്ഡുപാതസങ്ഖാതോ ബാഹിരോ ഉപചാരോ, ദുതിയേന ച പരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ പരിക്ഖേപതോ ബാഹിരസങ്ഖാതോ അബ്ഭന്തരോ ഉപചാരോ ലേസേന ദസ്സിതോതി വേദിതബ്ബോ. ഏവം ചത്താരോപി ഉപചാരാ ഇധ ഭഗവതാ ദേസനാവിലാസപ്പത്തേന ദേസനാലീലായ ദസ്സിതാ ഹോന്തീതി അയം നയോ സുട്ഠു ലക്ഖേത്വാ ആചരിയേഹി സമ്മന്തയിത്വാ യഥാനുരൂപം തത്ഥ യോജേതബ്ബോ. ഇതരഥാ –

    Ayañhi upacārasaddo vinayapiṭake ‘‘anujānāmi, bhikkhave, agilānenapi ārāme ārāmūpacāre chattaṃ dhāretu’’nti (cūḷava. 270) evamādīsu bāhire upacāre dissati. Bāhiro upacāro nāma parikkhepato, parikkhepārahaṭṭhānato vā eko leḍḍupāto. ‘‘Ajjhārāmo nāma parikkhittassa ārāmassa antoārāmo, aparikkhittassa upacāro. Ajjhāvasatho nāma parikkhittassa āvasathassa antoāvasatho, aparikkhittassa upacāro’’tiādīsu (pāci. 506) pana upacārasaddo abbhantare upacāre dissati. Abbhantaro upacāro ca nāma parikkhepo, parikkhepārahaṭṭhānañca hoti. Idha pana parikkhepo ‘‘ajjhārāmo, ajjhāvasatho’’ti vā na vuccati, anto eva ārāmo, āvasathoti vā. Tesu bāhirabbhantarabhedabhinnesu dvīsu upacāresu avippavāsasīmādhikāre ‘‘ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañcā’’ti (mahāva. 144) ettha gāmūpacāro nāma abbhantarūpacāro adhippeto, na bāhiro. Bhikkhuniyā araññasaññitatāya tassa bāhirassa, tassā gāmantarāpattiyā ṭhānabhūtattā ca abbhantaraupacārassāti idamettha kāraṇadvayaṃ veditabbaṃ. Tattha idha adinnādānapārājikavibhaṅgeyeva paṭhamo gāmūpacāro dassito, so bāhiro, dutiyo abbhantaroti veditabbo. Paṭhamena ca aparikkhittassa gāmassa dutiyaleḍḍupātasaṅkhāto bāhiro upacāro, dutiyena ca parikkhittassa gāmassa parikkhepato bāhirasaṅkhāto abbhantaro upacāro lesena dassitoti veditabbo. Evaṃ cattāropi upacārā idha bhagavatā desanāvilāsappattena desanālīlāya dassitā hontīti ayaṃ nayo suṭṭhu lakkhetvā ācariyehi sammantayitvā yathānurūpaṃ tattha yojetabbo. Itarathā –

    അസമ്ബുധം ബുദ്ധമഹാനുഭാവം;

    Asambudhaṃ buddhamahānubhāvaṃ;

    ധമ്മസ്സ ഗമ്ഭീരനയത്തതഞ്ച;

    Dhammassa gambhīranayattatañca;

    യോ വണ്ണയേ നം വിനയം അവിഞ്ഞൂ;

    Yo vaṇṇaye naṃ vinayaṃ aviññū;

    സോ ദുദ്ദസോ സാസനനാസഹേതു.

    So duddaso sāsananāsahetu.

    പാളിം തദത്ഥഞ്ച അസമ്ബുധഞ്ഹി;

    Pāḷiṃ tadatthañca asambudhañhi;

    നാസേതി യോ അട്ഠകഥാനയഞ്ച;

    Nāseti yo aṭṭhakathānayañca;

    അനിച്ഛയം നിച്ഛയതോ പരേഹി;

    Anicchayaṃ nicchayato parehi;

    ഗാമോതി തേയേവ പുരക്ഖതോ സോ.

    Gāmoti teyeva purakkhato so.

    അനുക്കമേനേവ മഹാജനേന;

    Anukkameneva mahājanena;

    പുരക്ഖതോ പണ്ഡിതമാനി ഭിക്ഖു;

    Purakkhato paṇḍitamāni bhikkhu;

    അപണ്ഡിതാനം വിമതിം അകത്വാ;

    Apaṇḍitānaṃ vimatiṃ akatvā;

    ആചരിയലീലം പുരതോ കരോതി.

    Ācariyalīlaṃ purato karoti.

    തത്ഥ ഹി പാളിയം ‘‘ഗാമസ്സ ഉപചാരോ ഗാമൂപചാരോ, ഗാമസങ്ഖാതോ ഉപചാരോ ഗാമൂപചാരോ നാമാ’’തി ഉദ്ധരിത്വാ ഗാമസ്സ ഉപചാരം ദസ്സേന്തോ ‘‘ഇന്ദഖീലേ ഠിതസ്സ മജ്ഝിമസ്സ പുരിസസ്സ ലേഡ്ഡുപാതോ’’തി (പാരാ॰ ൯൨) വത്വാ പുന ഗാമസങ്ഖാതം ഉപചാരം ദസ്സേന്തോ ‘‘ഘരൂപചാരേ ഠിതസ്സ മജ്ഝിമസ്സ പുരിസസ്സ ലേഡ്ഡുപാതോ’’തി വുത്തം. ഇമമത്ഥം സന്ധായ വികാലേ ഗാമപ്പവേസനഗാമന്തരഅഅപ്പവാസസമ്മുതിആദീസു പരിക്ഖേപാരഹട്ഠാനമേവ ഗാമൂപചാരന്തി വുത്തന്തി ലിഖിതം.

    Tattha hi pāḷiyaṃ ‘‘gāmassa upacāro gāmūpacāro, gāmasaṅkhāto upacāro gāmūpacāro nāmā’’ti uddharitvā gāmassa upacāraṃ dassento ‘‘indakhīle ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupāto’’ti (pārā. 92) vatvā puna gāmasaṅkhātaṃ upacāraṃ dassento ‘‘gharūpacāre ṭhitassa majjhimassa purisassa leḍḍupāto’’ti vuttaṃ. Imamatthaṃ sandhāya vikāle gāmappavesanagāmantaraaappavāsasammutiādīsu parikkhepārahaṭṭhānameva gāmūpacāranti vuttanti likhitaṃ.

    അത്ഥതോ ഏകന്തി ഏത്ഥ സങ്ഖാസദ്ദം സങ്ഖാതസദ്ദേന സമാനയതി. ‘‘ആദിയേയ്യാ’’തി ഇദം പഞ്ചവീസതിയാ അവഹാരാനം സാധാരണപദം. ഠാനാചാവനവസേന ച ഖീലാദീനി സങ്കാമേത്വാ ഖേത്താദിഗ്ഗഹണവസേന ചാതി അത്ഥോ. ഠാനാചാവനേ യഥാ സാമികസ്സ ധുരനിക്ഖേപാദിം അനോലോകേത്വാവ ആപത്തി, തഥാ ഇഹാപീതി ഗഹേതബ്ബാ.

    Atthatoekanti ettha saṅkhāsaddaṃ saṅkhātasaddena samānayati. ‘‘Ādiyeyyā’’ti idaṃ pañcavīsatiyā avahārānaṃ sādhāraṇapadaṃ. Ṭhānācāvanavasena ca khīlādīni saṅkāmetvā khettādiggahaṇavasena cāti attho. Ṭhānācāvane yathā sāmikassa dhuranikkhepādiṃ anoloketvāva āpatti, tathā ihāpīti gahetabbā.

    ‘‘അസുകം നാമ ഭണ്ഡം അവഹരിസ്സാമീ’’തി സബ്ബേസം ഏകാസയത്താ ‘‘ഏകേനാപീ’’തി വുത്തം. യദി ആണത്തി ഇച്ഛിതബ്ബാ, സംവിധാവഹാരോ നാമ ഏകോ അവഹാരോ പരിഹായിതബ്ബോ.

    ‘‘Asukaṃ nāma bhaṇḍaṃ avaharissāmī’’ti sabbesaṃ ekāsayattā ‘‘ekenāpī’’ti vuttaṃ. Yadi āṇatti icchitabbā, saṃvidhāvahāro nāma eko avahāro parihāyitabbo.

    ഓകാസപരികപ്പേ ഠാനാചാവനായ ഗഹിതമ്പി ഓകാസപരികപ്പിതത്താ രക്ഖതി. ഓകാസാതിക്കമോവ പമാണം പുബ്ബേ അസുദ്ധചിത്തേന ഗഹിതത്താ. ഇദാനി സുദ്ധചിത്തേന ഗഹിതേപി ഹോതി ഏവാതി വദന്തി, തം ന സുന്ദരം. ഏത്ഥ പന വിനിച്ഛയോ സമന്തപാസാദികം ഓലോകേത്വാ ഗഹേതബ്ബോ.

    Okāsaparikappe ṭhānācāvanāya gahitampi okāsaparikappitattā rakkhati. Okāsātikkamova pamāṇaṃ pubbe asuddhacittena gahitattā. Idāni suddhacittena gahitepi hoti evāti vadanti, taṃ na sundaraṃ. Ettha pana vinicchayo samantapāsādikaṃ oloketvā gahetabbo.

    ഉദ്ധാരോ നത്ഥീതി ഠാനാചാവനം നത്ഥീതി അത്ഥോ.

    Uddhāro natthīti ṭhānācāvanaṃ natthīti attho.

    ഉദ്ധതമത്തേ അവഹാരോ സകലസ്സ പയോഗസ്സ നിട്ഠാപിതത്താ, ന അത്ഥസാധകവസേന. ഉദ്ധാരേയേവ രക്ഖതീതി ഏത്ഥ ഏവ-സദ്ദേന പാതനേ ന രക്ഖതീതി അത്ഥേ സിദ്ധേപി അത്ഥസാധകവസേന അത്ഥം ദസ്സേതും ‘‘തം ഉദ്ധരിത്വാ’’തിആദി വുത്തം.

    Uddhatamatte avahāro sakalassa payogassa niṭṭhāpitattā, na atthasādhakavasena. Uddhāreyeva rakkhatīti ettha eva-saddena pātane na rakkhatīti atthe siddhepi atthasādhakavasena atthaṃ dassetuṃ ‘‘taṃ uddharitvā’’tiādi vuttaṃ.

    ‘‘പഥബ്യാരാജപദേസരാജാദയോ ബഹൂ, തേസം സങ്ഗണ്ഹനത്ഥം ‘രാജാനോ’തി ബഹുവചനം വുത്ത’’ന്തി ലിഖിതം. കിഞ്ചാപി ബഹുവചനം കതം, ഇദം പന ഏകം ബിമ്ബിസാരമേവാതി ദട്ഠബ്ബം. രാജാനോതി കിഞ്ചി അനിദ്ദിസിത്വാ സാധാരണവസേന കിഞ്ചാപി വുത്തം, ഇദം പന ബിമ്ബിസാരമേവാതി.

    ‘‘Pathabyārājapadesarājādayo bahū, tesaṃ saṅgaṇhanatthaṃ ‘rājāno’ti bahuvacanaṃ vutta’’nti likhitaṃ. Kiñcāpi bahuvacanaṃ kataṃ, idaṃ pana ekaṃ bimbisāramevāti daṭṭhabbaṃ. Rājānoti kiñci aniddisitvā sādhāraṇavasena kiñcāpi vuttaṃ, idaṃ pana bimbisāramevāti.

    പുബ്ബപ്പയോഗേതി ഏത്ഥ ഗമനകാലേ മഗ്ഗസോധനാധികരണേ അപാചിത്തിയഖേത്തേ ദുക്കടം, ലതാച്ഛേദനാദീസു പാചിത്തിയമേവ. ഗന്ത്വാ പന കുമ്ഭിമത്ഥകേ ജാതലതാദിച്ഛേദനേ സഹപയോഗത്താ ദുക്കടം. ‘‘ഏകഭണ്ഡേ ഏവം ഭാരിയമിദം, ‘ത്വമ്പി ഏകപസ്സം ഗണ്ഹ, അഹമ്പി ഏകപസ്സം ഗണ്ഹാമീ’തി സംവിദഹിത്വാ ഉഭയേസം പയോഗേന ഠാനാചാവനേ കതേ കായവാചാചിത്തേഹി സമുട്ഠാതി. അഞ്ഞഥാ സാഹത്ഥികം വാ ആണത്തികസ്സ അങ്ഗം ന ഹോതി , ആണത്തികം വാ സാഹത്ഥികസ്സാതി വുത്തലക്ഖണേന വിരുജ്ഝതീ’’തി വിനയഗണ്ഠിപദേ ലിഖിതം. പി-സദ്ദോ പനേത്ഥ തത്ഥേവ ലിഖിതോ.

    Pubbappayogeti ettha gamanakāle maggasodhanādhikaraṇe apācittiyakhette dukkaṭaṃ, latācchedanādīsu pācittiyameva. Gantvā pana kumbhimatthake jātalatādicchedane sahapayogattā dukkaṭaṃ. ‘‘Ekabhaṇḍe evaṃ bhāriyamidaṃ, ‘tvampi ekapassaṃ gaṇha, ahampi ekapassaṃ gaṇhāmī’ti saṃvidahitvā ubhayesaṃ payogena ṭhānācāvane kate kāyavācācittehi samuṭṭhāti. Aññathā sāhatthikaṃ vā āṇattikassa aṅgaṃ na hoti , āṇattikaṃ vā sāhatthikassāti vuttalakkhaṇena virujjhatī’’ti vinayagaṇṭhipade likhitaṃ. Pi-saddo panettha tattheva likhito.

    കായവാചാസമുട്ഠാനം, യസ്സാ ആപത്തിയാ സിയാ;

    Kāyavācāsamuṭṭhānaṃ, yassā āpattiyā siyā;

    തത്ര വാചങ്ഗം ചിത്തംവ, കമ്മം നസ്സാ വിധീയതി.

    Tatra vācaṅgaṃ cittaṃva, kammaṃ nassā vidhīyati.

    കിരിയാകിരിയാദികം യഞ്ചേ, യമ്പി കമ്മത്തയം ഭവേ;

    Kiriyākiriyādikaṃ yañce, yampi kammattayaṃ bhave;

    ന യുത്തം തം വിരുദ്ധത്താ, കമ്മമേകംവ യുജ്ജതീതി. (വജിര॰ ടീ॰ പാരാജിക ൧൩൧ പകിണ്ണകകഥാവണ്ണനാ);

    Na yuttaṃ taṃ viruddhattā, kammamekaṃva yujjatīti. (vajira. ṭī. pārājika 131 pakiṇṇakakathāvaṇṇanā);

    ദുതിയപാരാജികവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Dutiyapārājikavaṇṇanā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact