| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā |
ทุติยสงฺคีติกถาวณฺณนา
Dutiyasaṅgītikathāvaṇṇanā
เอวํ ปฐมมหาสงฺคีติํ ทเสฺสตฺวา ยทตฺถํ สา อิธ ทสฺสิตา, ตํ นิคมนวเสน ทเสฺสโนฺต อิมิสฺสาติอาทิมาหฯ ตตฺรายํ อาจริยปรมฺปราติ ตสฺมิํ ชมฺพุทีเป อยํ อาจริยานํ ปเวณี ปฎิปาฎิฯ วิชิตาวิโนติ วิชิตสพฺพกิเลสปฎิปกฺขตฺตา วิชิตวโนฺตฯ ชมฺพุสิริวฺหเยติ ชมฺพุสทิโส สิริมโนฺต อวฺหโย นามํ ยสฺส ทีปสฺส, ตสฺมิํ ชมฺพุทีเปติ วุตฺตํ โหติฯ มหเนฺตน หิ ชมฺพุรุเกฺขน อภิลกฺขิตตฺตา ทีโปปิ ‘‘ชมฺพู’’ติ วุจฺจติฯ อจฺฉิชฺชมานํ อวินสฺสมานํ กตฺวาฯ วินยวํสนฺติอาทีหิ ตีหิ วินยปาฬิเยว กถิตา ปริยายวจนตฺตา เตสํฯ ปกตญฺญุตนฺติ เวยฺยตฺติยํ, ปฎุภาวนฺติ วุตฺตํ โหติฯ ธุรคฺคาโหติ ปธานคฺคาหี, สเพฺพสํ ปาโมโกฺข หุตฺวา คณฺหีติ วุตฺตํ โหติฯ ภิกฺขูนํ สมุทาโย สมูโห ภิกฺขุสมุทาโยฯ
Evaṃ paṭhamamahāsaṅgītiṃ dassetvā yadatthaṃ sā idha dassitā, taṃ nigamanavasena dassento imissātiādimāha. Tatrāyaṃ ācariyaparamparāti tasmiṃ jambudīpe ayaṃ ācariyānaṃ paveṇī paṭipāṭi. Vijitāvinoti vijitasabbakilesapaṭipakkhattā vijitavanto. Jambusirivhayeti jambusadiso sirimanto avhayo nāmaṃ yassa dīpassa, tasmiṃ jambudīpeti vuttaṃ hoti. Mahantena hi jamburukkhena abhilakkhitattā dīpopi ‘‘jambū’’ti vuccati. Acchijjamānaṃ avinassamānaṃ katvā. Vinayavaṃsantiādīhi tīhi vinayapāḷiyeva kathitā pariyāyavacanattā tesaṃ. Pakataññutanti veyyattiyaṃ, paṭubhāvanti vuttaṃ hoti. Dhuraggāhoti padhānaggāhī, sabbesaṃ pāmokkho hutvā gaṇhīti vuttaṃ hoti. Bhikkhūnaṃ samudāyo samūho bhikkhusamudāyo.
ยทาติ นิพฺพายิํสูติ สมฺพโนฺธฯ โชตยิตฺวา จ สพฺพธีติ ตเมว สทฺธมฺมํ สพฺพตฺถ ปกาสยิตฺวาฯ ชุติมโนฺตติ ปญฺญาชุติยา ยุตฺตา, เตชวโนฺต วา, มหานุภาวาติ อโตฺถฯ นิพฺพายิํสูติ อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา นิพฺพายิํสุฯ อนาลยาติ อสงฺคาฯ
Yadāti nibbāyiṃsūti sambandho. Jotayitvā ca sabbadhīti tameva saddhammaṃ sabbattha pakāsayitvā. Jutimantoti paññājutiyā yuttā, tejavanto vā, mahānubhāvāti attho. Nibbāyiṃsūti anupādisesāya nibbānadhātuyā nibbāyiṃsu. Anālayāti asaṅgā.
อถาติ ปจฺฉา, ยทา ปรินิพฺพายิํสุ, ตโต ปรนฺติ อโตฺถฯ กปฺปติ สิงฺคีโลณกโปฺปติ เอตฺถ กปฺป-สโทฺท วิกปฺปโตฺถ, เตน สิงฺคีโลณวิกโปฺปปิ กปฺปติฯ อิทมฺปิ ปกฺขนฺตรํ กปฺปตีติ อโตฺถ, เอวํ สพฺพตฺถฯ ตตฺถ สิเงฺคน โลณํ ปริหริตฺวา อโลณกปิณฺฑปาเตน สทฺธิํ ภุญฺชิตุํ กปฺปติ , สนฺนิธิํ น กโรตีติ อธิปฺปาโยฯ กปฺปติ ทฺวงฺคุลกโปฺปติ ทฺวงฺคุลํ อติกฺกนฺตาย ฉายาย วิกาเล โภชนํ ภุญฺชิตุํ กปฺปตีติ อโตฺถฯ กปฺปติ คามนฺตรกโปฺปติ ‘‘คามนฺตรํ คมิสฺสามี’’ติ ปวาริเตน อนติริตฺตโภชนํ ภุญฺชิตุํ กปฺปตีติ อโตฺถฯ กปฺปติ อาวาสกโปฺปติ เอกสีมาย นานาเสนาสเนสุ วิสุํ วิสุํ อุโปสถาทีนิ สงฺฆกมฺมานิ กาตุํ วฎฺฎตีติ อโตฺถฯ กปฺปติ อนุมติกโปฺปติ ‘‘อนาคตานํ อาคตกาเล อนุมติํ คเหสฺสามา’’ติ เตสุ อนาคเตสุเยว วเคฺคน สเงฺฆน กมฺมํ กตฺวา ปจฺฉา อนุมติํ คเหตุํ กปฺปติ, วคฺคกมฺมํ น โหตีติ อธิปฺปาโยฯ กปฺปติ อาจิณฺณกโปฺปติ อาจริยุปชฺฌาเยหิ อาจิโณฺณ กปฺปตีติ อโตฺถฯ โส ปน เอกโจฺจ กปฺปติ ธมฺมิโก, เอกโจฺจ น กปฺปติ อธมฺมิโกติ เวทิตโพฺพฯ กปฺปติ อมถิตกโปฺปติ ยํ ขีรํ ขีรภาวํ วิชหิตํ ทธิภาวํ อสมฺปตฺตํ, ตํ ภุตฺตาวินา ปวาริเตน อนติริตฺตํ ภุญฺชิตุํ กปฺปตีติ อโตฺถฯ กปฺปติ ชโฬคิํ ปาตุนฺติ เอตฺถ ชโฬคีติ ตรุณสุรา, ยํ มชฺชสมฺภารํ เอกโต กตํ มชฺชภาวมสมฺปตฺตํ, ตํ ปาตุํ วฎฺฎตีติ อธิปฺปาโยฯ ชาตรูปรชตนฺติ เอตฺถ สรสโต วิการํ อนาปชฺชิตฺวา สพฺพทา ชาตรูปเมว โหตีติ ชาตํ รูปํ เอตสฺสาติ ชาตรูปํ, สุวณฺณํฯ ธวลสภาวตาย ราชตีติ รชตํ, รูปิยํฯ สุสุนาคปุโตฺตติ สุสุนาคสฺส ปุโตฺตฯ กากณฺฑกปุโตฺตติ กากณฺฑกสฺส พฺราหฺมณสฺส ปุโตฺตฯ วชฺชีสูติ ชนปทนามตฺตา พหุวจนํ กตํฯ
Athāti pacchā, yadā parinibbāyiṃsu, tato paranti attho. Kappati siṅgīloṇakappoti ettha kappa-saddo vikappattho, tena siṅgīloṇavikappopi kappati. Idampi pakkhantaraṃ kappatīti attho, evaṃ sabbattha. Tattha siṅgena loṇaṃ pariharitvā aloṇakapiṇḍapātena saddhiṃ bhuñjituṃ kappati , sannidhiṃ na karotīti adhippāyo. Kappati dvaṅgulakappoti dvaṅgulaṃ atikkantāya chāyāya vikāle bhojanaṃ bhuñjituṃ kappatīti attho. Kappati gāmantarakappoti ‘‘gāmantaraṃ gamissāmī’’ti pavāritena anatirittabhojanaṃ bhuñjituṃ kappatīti attho. Kappati āvāsakappoti ekasīmāya nānāsenāsanesu visuṃ visuṃ uposathādīni saṅghakammāni kātuṃ vaṭṭatīti attho. Kappati anumatikappoti ‘‘anāgatānaṃ āgatakāle anumatiṃ gahessāmā’’ti tesu anāgatesuyeva vaggena saṅghena kammaṃ katvā pacchā anumatiṃ gahetuṃ kappati, vaggakammaṃ na hotīti adhippāyo. Kappati āciṇṇakappoti ācariyupajjhāyehi āciṇṇo kappatīti attho. So pana ekacco kappati dhammiko, ekacco na kappati adhammikoti veditabbo. Kappati amathitakappoti yaṃ khīraṃ khīrabhāvaṃ vijahitaṃ dadhibhāvaṃ asampattaṃ, taṃ bhuttāvinā pavāritena anatirittaṃ bhuñjituṃ kappatīti attho. Kappati jaḷogiṃ pātunti ettha jaḷogīti taruṇasurā, yaṃ majjasambhāraṃ ekato kataṃ majjabhāvamasampattaṃ, taṃ pātuṃ vaṭṭatīti adhippāyo. Jātarūparajatanti ettha sarasato vikāraṃ anāpajjitvā sabbadā jātarūpameva hotīti jātaṃ rūpaṃ etassāti jātarūpaṃ, suvaṇṇaṃ. Dhavalasabhāvatāya rājatīti rajataṃ, rūpiyaṃ. Susunāgaputtoti susunāgassa putto. Kākaṇḍakaputtoti kākaṇḍakassa brāhmaṇassa putto. Vajjīsūti janapadanāmattā bahuvacanaṃ kataṃ.
ตทหุโปสเถติ เอตฺถ ตทหูติ ตสฺมิํ อหนิฯ อุปวสนฺติ เอตฺถาติ อุโปสโถ, อุปวสนฺตีติ จ สีลสมาทาเนน วา อนสนาทินา วา อุเปตา หุตฺวา วสนฺตีติ อโตฺถฯ กํสปาตินฺติ สุวณฺณปาติํฯ มาสกรูปนฺติ มาสโก เอวฯ สพฺพํ ตาว วตฺตพฺพนฺติ อิมินา สตฺตสติกกฺขนฺธเก (จูฬว. ๔๔๖ อาทโย) อาคตา สพฺพาปิ ปาฬิ อิธ อาเนตฺวา วตฺตพฺพาติ ทเสฺสติฯ สงฺคายิตสทิสเมว สงฺคายิํสูติ สมฺพโนฺธฯ
Tadahuposatheti ettha tadahūti tasmiṃ ahani. Upavasanti etthāti uposatho, upavasantīti ca sīlasamādānena vā anasanādinā vā upetā hutvā vasantīti attho. Kaṃsapātinti suvaṇṇapātiṃ. Māsakarūpanti māsako eva. Sabbaṃ tāva vattabbanti iminā sattasatikakkhandhake (cūḷava. 446 ādayo) āgatā sabbāpi pāḷi idha ānetvā vattabbāti dasseti. Saṅgāyitasadisameva saṅgāyiṃsūti sambandho.
สา ปนายํ สงฺคีตีติ สมฺพโนฺธฯ เตสูติ เตสุ สงฺคีติการเกสุ เถเรสุฯ วิสฺสุตา เอเต สทฺธิวิหาริกา เญยฺยาติ สมฺพโนฺธฯ สาณสมฺภูโตติ สาณเทสวาสี สมฺภูตเตฺถโรฯ ทุติโย สงฺคโหติ สมฺพนฺธิตพฺพํฯ ปนฺนภาราติ ปติตกฺขนฺธภาราฯ
Sā panāyaṃ saṅgītīti sambandho. Tesūti tesu saṅgītikārakesu theresu. Vissutā ete saddhivihārikā ñeyyāti sambandho. Sāṇasambhūtoti sāṇadesavāsī sambhūtatthero. Dutiyo saṅgahoti sambandhitabbaṃ. Pannabhārāti patitakkhandhabhārā.
อพฺพุทนฺติ อุปทฺทวํ วทนฺติฯ ‘‘ภควโต วจนํ เถเนตฺวา อตฺตโน วจนสฺส ทีปนโต อพฺพุทนฺติ โจรกมฺม’’นฺติ เอเกฯ อิทนฺติ วกฺขมานนิทสฺสนํฯ สนฺทิสฺสมานา มุขา สมฺมุขาฯ ภาวิตมคฺคนฺติ อุปฺปาทิตชฺฌานํฯ สาธุ สปฺปุริสาติ เอตฺถ สาธูติ อายาจนเตฺถ นิปาโต, ตํ ยาจามีติ อโตฺถฯ หฎฺฐปหโฎฺฐติ ปุนปฺปุนํ สนฺตุโฎฺฐฯ อุทคฺคุทโคฺคติ สรีรวิการุปฺปาทนปีติวเสน อุทคฺคุทโคฺค, ปีติมา หิ ปุคฺคโล กายจิตฺตานํ อุคฺคตตฺตา ‘‘อุทคฺคุทโคฺค’’ติ วุจฺจติฯ
Abbudanti upaddavaṃ vadanti. ‘‘Bhagavato vacanaṃ thenetvā attano vacanassa dīpanato abbudanti corakamma’’nti eke. Idanti vakkhamānanidassanaṃ. Sandissamānā mukhā sammukhā. Bhāvitamagganti uppāditajjhānaṃ. Sādhu sappurisāti ettha sādhūti āyācanatthe nipāto, taṃ yācāmīti attho. Haṭṭhapahaṭṭhoti punappunaṃ santuṭṭho. Udaggudaggoti sarīravikāruppādanapītivasena udaggudaggo, pītimā hi puggalo kāyacittānaṃ uggatattā ‘‘udaggudaggo’’ti vuccati.
เตน โข ปน สมเยนาติ ยสฺมิํ สมเย ทุติยํ สงฺคีติํ อกริํสุ, ตสฺมิํ สมเยติ อโตฺถฯ ตํ อธิกรณํ น สมฺปาปุณิํสูติ ตํ วชฺชิปุตฺตเกหิ อุปฺปาทิตํ อธิกรณํ วินิจฺฉินิตุํ น สมฺปาปุณิํสุ นาคมิํสุฯ โน อหุวตฺถาติ สมฺพโนฺธฯ ยาวตายุกํ ฐตฺวา ปรินิพฺพุตาติ สมฺพโนฺธฯ กิํ ปน กตฺวา เถรา ปรินิพฺพุตาติ? อาห ทุติยํ สงฺคหํ กตฺวาติอาทิฯ อนิจฺจตาวสนฺติ อนิจฺจตาธีนตํฯ ชมฺมินฺติ ลามกํฯ ทุรภิสมฺภวํ อนภิภวนียํ อติกฺกมิตุํ อสกฺกุเณยฺยํ อนิจฺจตํ เอวํ ญตฺวาติ สมฺพโนฺธฯ
Tena kho pana samayenāti yasmiṃ samaye dutiyaṃ saṅgītiṃ akariṃsu, tasmiṃ samayeti attho. Taṃ adhikaraṇaṃ na sampāpuṇiṃsūti taṃ vajjiputtakehi uppāditaṃ adhikaraṇaṃ vinicchinituṃ na sampāpuṇiṃsu nāgamiṃsu. No ahuvatthāti sambandho. Yāvatāyukaṃ ṭhatvā parinibbutāti sambandho. Kiṃ pana katvā therā parinibbutāti? Āha dutiyaṃ saṅgahaṃ katvātiādi. Aniccatāvasanti aniccatādhīnataṃ. Jamminti lāmakaṃ. Durabhisambhavaṃ anabhibhavanīyaṃ atikkamituṃ asakkuṇeyyaṃ aniccataṃ evaṃ ñatvāti sambandho.
ทุติยสงฺคีติกถาวณฺณนานโย นิฎฺฐิโตฯ
Dutiyasaṅgītikathāvaṇṇanānayo niṭṭhito.
