| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
५. दुतियसेनासनसिक्खापदवण्णना
5. Dutiyasenāsanasikkhāpadavaṇṇanā
११६. दुतियसेनासनसिक्खापदे – भिसीति मञ्चकभिसि वा पीठकभिसि वा। चिमिलिकादीनिपि पुरिमसिक्खापदे वुत्तप्पकारानियेव। निसीदनन्ति सदसं वेदितब्बं। पच्चत्थरणन्ति पावारो कोजवोति एत्तकमेव वुत्तं। तिणसन्थारोति येसं केसञ्चि तिणानं सन्थारो । एस नयो पण्णसन्थारे। परिक्खेपं अतिक्कमन्तस्साति एत्थ पठमपादं अतिक्कामेन्तस्स दुक्कटं, दुतियातिक्कमे पाचित्तियं। अपरिक्खित्तस्स उपचारो नाम सेनासनतो द्वे लेड्डुपाता।
116. Dutiyasenāsanasikkhāpade – bhisīti mañcakabhisi vā pīṭhakabhisi vā. Cimilikādīnipi purimasikkhāpade vuttappakārāniyeva. Nisīdananti sadasaṃ veditabbaṃ. Paccattharaṇanti pāvāro kojavoti ettakameva vuttaṃ. Tiṇasanthāroti yesaṃ kesañci tiṇānaṃ santhāro . Esa nayo paṇṇasanthāre. Parikkhepaṃ atikkamantassāti ettha paṭhamapādaṃ atikkāmentassa dukkaṭaṃ, dutiyātikkame pācittiyaṃ. Aparikkhittassa upacāro nāma senāsanato dve leḍḍupātā.
अनापुच्छं वा गच्छेय्याति एत्थ भिक्खुम्हि सति भिक्खु आपुच्छितब्बो। तस्मिं असति सामणेरो, तस्मिं असति आरामिको, तस्मिम्पि असति येन विहारो कारितो सो विहारसामिको, तस्स वा कुले यो कोचि आपुच्छितब्बो। तस्मिम्पि असति चतूसु पासाणेसु मञ्चं ठपेत्वा मञ्चे अवसेसमञ्चपीठानि आरोपेत्वा उपरि भिसिआदिकं दसविधम्पि सेय्यं रासिं करित्वा दारुभण्डं मत्तिकाभण्डं पटिसामेत्वा द्वारवातपानानि पिदहित्वा गमियवत्तं पूरेत्वा गन्तब्बं। सचे पन सेनासनं ओवस्सति, छदनत्थञ्च तिणं वा इट्ठका वा आनीता होन्ति, सचे उस्सहति, छादेतब्बं। नो चे सक्कोति, यो ओकासो अनोवस्सको, तत्थ मञ्चपीठादीनि निक्खिपित्वा गन्तब्बं। सचे सब्बम्पि ओवस्सति, उस्सहन्तेन अन्तोगामे उपासकानं घरे ठपेतब्बं। सचे तेपि ‘‘सङ्घिकं नाम भन्ते भारियं, अग्गिदाहादीनं भायामा’’ति न सम्पटिच्छन्ति, अज्झोकासेपि पासाणानं उपरि मञ्चं ठपेत्वा सेसं पुब्बे वुत्तनयेनेव निक्खिपित्वा तिणेहि च पण्णेहि च पटिच्छादेत्वा गन्तुं वट्टति। यञ्हि तत्थ अङ्गमत्तम्पि अवसिस्सति, तं अञ्ञेसं तत्थ आगतानं भिक्खूनं उपकारं भविस्सतीति ।
Anāpucchaṃvā gaccheyyāti ettha bhikkhumhi sati bhikkhu āpucchitabbo. Tasmiṃ asati sāmaṇero, tasmiṃ asati ārāmiko, tasmimpi asati yena vihāro kārito so vihārasāmiko, tassa vā kule yo koci āpucchitabbo. Tasmimpi asati catūsu pāsāṇesu mañcaṃ ṭhapetvā mañce avasesamañcapīṭhāni āropetvā upari bhisiādikaṃ dasavidhampi seyyaṃ rāsiṃ karitvā dārubhaṇḍaṃ mattikābhaṇḍaṃ paṭisāmetvā dvāravātapānāni pidahitvā gamiyavattaṃ pūretvā gantabbaṃ. Sace pana senāsanaṃ ovassati, chadanatthañca tiṇaṃ vā iṭṭhakā vā ānītā honti, sace ussahati, chādetabbaṃ. No ce sakkoti, yo okāso anovassako, tattha mañcapīṭhādīni nikkhipitvā gantabbaṃ. Sace sabbampi ovassati, ussahantena antogāme upāsakānaṃ ghare ṭhapetabbaṃ. Sace tepi ‘‘saṅghikaṃ nāma bhante bhāriyaṃ, aggidāhādīnaṃ bhāyāmā’’ti na sampaṭicchanti, ajjhokāsepi pāsāṇānaṃ upari mañcaṃ ṭhapetvā sesaṃ pubbe vuttanayeneva nikkhipitvā tiṇehi ca paṇṇehi ca paṭicchādetvā gantuṃ vaṭṭati. Yañhi tattha aṅgamattampi avasissati, taṃ aññesaṃ tattha āgatānaṃ bhikkhūnaṃ upakāraṃ bhavissatīti .
११७. विहारस्स उपचारेतिआदीसु विहारस्सूपचारो नाम परिवेणं। उपट्ठानसालाति परिवेणभोजनसाला। मण्डपोति परिवेणमण्डपो। रुक्खमूलन्ति परिवेणरुक्खमूलं। अयं ताव नयो कुरुन्दट्ठकथायं वुत्तो। किञ्चापि वुत्तो, अथ खो विहारोति अन्तोगब्भो वा अञ्ञं वा सब्बपरिच्छन्नं गुत्तसेनासनं वेदितब्बं। विहारस्स उपचारेति तस्स बहि आसन्ने ओकासे। उपट्ठानसालायं वाति भोजनसालायं वा। मण्डपे वाति अपरिच्छन्ने परिच्छन्ने वापि बहूनं सन्निपातमण्डपे। रुक्खमूले वत्तब्बं नत्थि। आपत्ति दुक्कटस्साति वुत्तप्पकारञ्हि दसविधं सेय्यं अन्तोगब्भादिम्हि गुत्तट्ठाने पञ्ञपेत्वा गच्छन्तस्स यस्मा सेय्यापि सेनासनम्पि उपचिकाहि पलुज्जति, वम्मिकरासियेव होति, तस्मा पाचित्तियं वुत्तं। बहि पन उपट्ठानसालादीसु पञ्ञपेत्वा गच्छन्तस्स सेय्यामत्तमेव नस्सेय्य, ठानस्स अगुत्तताय न सेनासनं, तस्मा एत्थ दुक्कटं वुत्तं। मञ्चं वा पीठं वाति एत्थ यस्मा न सक्का मञ्चपीठं सहसा उपचिकाहि खायितुं, तस्मा तं विहारेपि सन्थरित्वा गच्छन्तस्स दुक्कटं वुत्तं। विहारूपचारे पन तं विहारचारिकं आहिण्डन्तापि दिस्वा पटिसामेस्सन्ति।
117.Vihārassa upacāretiādīsu vihārassūpacāro nāma pariveṇaṃ. Upaṭṭhānasālāti pariveṇabhojanasālā. Maṇḍapoti pariveṇamaṇḍapo. Rukkhamūlanti pariveṇarukkhamūlaṃ. Ayaṃ tāva nayo kurundaṭṭhakathāyaṃ vutto. Kiñcāpi vutto, atha kho vihāroti antogabbho vā aññaṃ vā sabbaparicchannaṃ guttasenāsanaṃ veditabbaṃ. Vihārassa upacāreti tassa bahi āsanne okāse. Upaṭṭhānasālāyaṃ vāti bhojanasālāyaṃ vā. Maṇḍape vāti aparicchanne paricchanne vāpi bahūnaṃ sannipātamaṇḍape. Rukkhamūle vattabbaṃ natthi. Āpatti dukkaṭassāti vuttappakārañhi dasavidhaṃ seyyaṃ antogabbhādimhi guttaṭṭhāne paññapetvā gacchantassa yasmā seyyāpi senāsanampi upacikāhi palujjati, vammikarāsiyeva hoti, tasmā pācittiyaṃ vuttaṃ. Bahi pana upaṭṭhānasālādīsu paññapetvā gacchantassa seyyāmattameva nasseyya, ṭhānassa aguttatāya na senāsanaṃ, tasmā ettha dukkaṭaṃ vuttaṃ. Mañcaṃ vā pīṭhaṃ vāti ettha yasmā na sakkā mañcapīṭhaṃ sahasā upacikāhi khāyituṃ, tasmā taṃ vihārepi santharitvā gacchantassa dukkaṭaṃ vuttaṃ. Vihārūpacāre pana taṃ vihāracārikaṃ āhiṇḍantāpi disvā paṭisāmessanti.
११८. उद्धरित्वा गच्छतीति एत्थ उद्धरित्वा गच्छन्तेन मञ्चपीठकवाटं सब्बं अपनेत्वा संहरित्वा चीवरवंसे लग्गेत्वा गन्तब्बं। पच्छा आगन्त्वा वसनकभिक्खुनापि पुन मञ्चपीठं वा पञ्ञपेत्वा सयित्वा गच्छन्तेन तथेव कातब्बं। अन्तोकुट्टतो सेय्यं बहिकुट्टे पञ्ञपेत्वा वसन्तेन गमनकाले गहितट्ठानेयेव पटिसामेतब्बं। उपरिपासादतो ओरोपेत्वा हेट्ठापासादे वसन्तस्सपि एसेव नयो। रत्तिट्ठानदिवाट्ठानेसु मञ्चपीठं पञ्ञपेत्वापि गमनकाले पुन गहितट्ठानेयेव ठपेतब्बं।
118.Uddharitvāgacchatīti ettha uddharitvā gacchantena mañcapīṭhakavāṭaṃ sabbaṃ apanetvā saṃharitvā cīvaravaṃse laggetvā gantabbaṃ. Pacchā āgantvā vasanakabhikkhunāpi puna mañcapīṭhaṃ vā paññapetvā sayitvā gacchantena tatheva kātabbaṃ. Antokuṭṭato seyyaṃ bahikuṭṭe paññapetvā vasantena gamanakāle gahitaṭṭhāneyeva paṭisāmetabbaṃ. Uparipāsādato oropetvā heṭṭhāpāsāde vasantassapi eseva nayo. Rattiṭṭhānadivāṭṭhānesu mañcapīṭhaṃ paññapetvāpi gamanakāle puna gahitaṭṭhāneyeva ṭhapetabbaṃ.
आपुच्छं गच्छतीति एत्थायं आपुच्छितब्बानापुच्छितब्बविनिच्छयो – या ताव भूमियं दीघसाला वा पण्णसाला वा होति, यं वा रुक्खत्थम्भेसु, कतगेहं उपचिकानं उट्ठानट्ठानं होति, ततो पक्कमन्तेन ताव आपुच्छित्वाव पक्कमितब्बं। तस्मिञ्हि कतिपयानि दिवसानि अजग्गियमाने वम्मिकाव सन्तिट्ठन्ति। यं पन पासाणपिट्ठियं वा पासाणत्थम्भेसु वा कतसेनासनं सिलुच्चयलेणं वा सुधालित्तसेनासनं वा यत्थ उपचिकासङ्का नत्थि, ततो पक्कमन्तस्स आपुच्छित्वापि अनापुच्छित्वापि गन्तुं वट्टति, आपुच्छनं पन वत्तं। सचे तादिसेपि सेनासने एकेन पस्सेन उपचिका आरोहन्ति, आपुच्छित्वाव गन्तब्बं। यो पन आगन्तुको भिक्खु सङ्घिकं सेनासनं गहेत्वा वसन्तं भिक्खुं अनुवत्तन्तो अत्तनो सेनासनं अग्गहेत्वा वसति, याव सो न गण्हाति, ताव तं सेनासनं पुरिमभिक्खुस्सेव पलिबोधो। यदा पन सो सेनासनं गहेत्वा अत्तनो इस्सरियेन वसति, ततो पट्ठाय आगन्तुकस्सेव पलिबोधो। सचे उभोपि विभजित्वा गण्हन्ति, उभिन्नम्पि पलिबोधो। महापच्चरियं पन वुत्तं – ‘‘सचे द्वे तयो एकतो हुत्वा पञ्ञपेन्ति, गमनकाले सब्बेहिपि आपुच्छितब्बं। तेसु चे पठमं गच्छन्तो ‘पच्छिमो जग्गिस्सती’ति आभोगं कत्वा गच्छति वट्टति। पच्छिमस्स आभोगेन मुत्ति नत्थि। बहू एकं पेसेत्वा सन्थरापेन्ति, गमनकाले सब्बेहि वा आपुच्छितब्बं , एकं वा पेसेत्वा आपुच्छितब्बं। अञ्ञतो मञ्चपीठादीनि आनेत्वा अञ्ञत्र वसित्वापि गमनकाले तत्थेव नेतब्बानि। सचे अञ्ञावासतो आनेत्वा वसमानस्स अञ्ञो वुड्ढतरो आगच्छति, न पटिबाहितब्बो, ‘मया भन्ते अञ्ञावासतो आनीतं, पाकतिकं करेय्याथा’ति वत्तब्बं। तेन ‘एवं करिस्सामी’ति सम्पटिच्छिते इतरस्स गन्तुं वट्टति। एवमञ्ञत्थ हरित्वापि सङ्घिकपरिभोगेन परिभुञ्जन्तस्स नट्ठं वा जिण्णं वा चोरेहि वा हटं गीवा न होति, पुग्गलिकपरिभोगेन परिभुञ्जन्तस्स पन गीवा होति। अञ्ञस्स मञ्चपीठं पन सङ्घिकपरिभोगेन वा पुग्गलिकपरिभोगेन वा परिभुञ्जन्तस्स नट्ठं गीवायेव’’।
Āpucchaṃ gacchatīti etthāyaṃ āpucchitabbānāpucchitabbavinicchayo – yā tāva bhūmiyaṃ dīghasālā vā paṇṇasālā vā hoti, yaṃ vā rukkhatthambhesu, katagehaṃ upacikānaṃ uṭṭhānaṭṭhānaṃ hoti, tato pakkamantena tāva āpucchitvāva pakkamitabbaṃ. Tasmiñhi katipayāni divasāni ajaggiyamāne vammikāva santiṭṭhanti. Yaṃ pana pāsāṇapiṭṭhiyaṃ vā pāsāṇatthambhesu vā katasenāsanaṃ siluccayaleṇaṃ vā sudhālittasenāsanaṃ vā yattha upacikāsaṅkā natthi, tato pakkamantassa āpucchitvāpi anāpucchitvāpi gantuṃ vaṭṭati, āpucchanaṃ pana vattaṃ. Sace tādisepi senāsane ekena passena upacikā ārohanti, āpucchitvāva gantabbaṃ. Yo pana āgantuko bhikkhu saṅghikaṃ senāsanaṃ gahetvā vasantaṃ bhikkhuṃ anuvattanto attano senāsanaṃ aggahetvā vasati, yāva so na gaṇhāti, tāva taṃ senāsanaṃ purimabhikkhusseva palibodho. Yadā pana so senāsanaṃ gahetvā attano issariyena vasati, tato paṭṭhāya āgantukasseva palibodho. Sace ubhopi vibhajitvā gaṇhanti, ubhinnampi palibodho. Mahāpaccariyaṃ pana vuttaṃ – ‘‘sace dve tayo ekato hutvā paññapenti, gamanakāle sabbehipi āpucchitabbaṃ. Tesu ce paṭhamaṃ gacchanto ‘pacchimo jaggissatī’ti ābhogaṃ katvā gacchati vaṭṭati. Pacchimassa ābhogena mutti natthi. Bahū ekaṃ pesetvā santharāpenti, gamanakāle sabbehi vā āpucchitabbaṃ , ekaṃ vā pesetvā āpucchitabbaṃ. Aññato mañcapīṭhādīni ānetvā aññatra vasitvāpi gamanakāle tattheva netabbāni. Sace aññāvāsato ānetvā vasamānassa añño vuḍḍhataro āgacchati, na paṭibāhitabbo, ‘mayā bhante aññāvāsato ānītaṃ, pākatikaṃ kareyyāthā’ti vattabbaṃ. Tena ‘evaṃ karissāmī’ti sampaṭicchite itarassa gantuṃ vaṭṭati. Evamaññattha haritvāpi saṅghikaparibhogena paribhuñjantassa naṭṭhaṃ vā jiṇṇaṃ vā corehi vā haṭaṃ gīvā na hoti, puggalikaparibhogena paribhuñjantassa pana gīvā hoti. Aññassa mañcapīṭhaṃ pana saṅghikaparibhogena vā puggalikaparibhogena vā paribhuñjantassa naṭṭhaṃ gīvāyeva’’.
केनचि पलिबुद्धं होतीति वुड्ढतरभिक्खूइस्सरिययक्खसीहवाळमिगकण्हसप्पादीसु येन केनचि सेनासनं पलिबुद्धं होति। सापेक्खो गन्त्वा तत्थ ठितो आपुच्छति, केनचि पलिबुद्धो होतीति अज्जेव आगन्त्वा पटिजग्गिस्सामीति एवं सापेक्खो नदीपारं वा गामन्तरं वा गन्त्वा यत्थस्स गमनचित्तं उप्पन्नं, तत्थेव ठितो कञ्चि पेसेत्वा आपुच्छति, नदीपूरराजचोरादीसु वा केनचि पलिबुद्धो होति उपद्दुतो, न सक्कोति पच्चागन्तुं, एवंभूतस्सपि अनापत्ति। सेसं पठमसिक्खापदे वुत्तनयमेव सद्धिं समुट्ठानादीहीति।
Kenaci palibuddhaṃ hotīti vuḍḍhatarabhikkhūissariyayakkhasīhavāḷamigakaṇhasappādīsu yena kenaci senāsanaṃ palibuddhaṃ hoti. Sāpekkho gantvā tattha ṭhito āpucchati, kenaci palibuddho hotīti ajjeva āgantvā paṭijaggissāmīti evaṃ sāpekkho nadīpāraṃ vā gāmantaraṃ vā gantvā yatthassa gamanacittaṃ uppannaṃ, tattheva ṭhito kañci pesetvā āpucchati, nadīpūrarājacorādīsu vā kenaci palibuddho hoti upadduto, na sakkoti paccāgantuṃ, evaṃbhūtassapi anāpatti. Sesaṃ paṭhamasikkhāpade vuttanayameva saddhiṃ samuṭṭhānādīhīti.
दुतियसेनासनसिक्खापदं पञ्चमं।
Dutiyasenāsanasikkhāpadaṃ pañcamaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / २. भूतगामवग्गो • 2. Bhūtagāmavaggo
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ५. दुतियसेनासनसिक्खापदवण्णना • 5. Dutiyasenāsanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / ५. दुतियसेनासनसिक्खापदवण्णना • 5. Dutiyasenāsanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ५. दुतियसेनासनसिक्खापदवण्णना • 5. Dutiyasenāsanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ५. दुतियसेनासनसिक्खापदं • 5. Dutiyasenāsanasikkhāpadaṃ
