| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / कङ्खावितरणी-अभिनव-टीका • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
५. दुतियसेनासनसिक्खापदवण्णना
5. Dutiyasenāsanasikkhāpadavaṇṇanā
यं किञ्चि चम्मन्ति कप्पियाकप्पियं यं किञ्चि चम्मं। ननु ‘‘न, भिक्खवे, महाचम्मानि धारेतब्बानि सीहचम्मं ब्यग्घचम्मं दीपिचम्मं, यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ २५५) खन्धके सीहचम्मादीनं पटिक्खेपो कतोति आह ‘‘सीहचम्मादीनञ्ही’’तिआदि। परिहरणेयेव पटिक्खेपोति अत्तनो सन्तकं कत्वा तं तं विहारं हरित्वा मञ्चपीठादीसु अत्थरित्वा परिभोगेयेव पटिक्खेपो, सेनासनसन्तकं कत्वा भूमत्थरणवसेन पन परिभोगे नेवत्थि दोसो। तेनाह ‘‘सेनासनपरिभोगे पन अकप्पियचम्मं नाम नत्थी’’ति। पावारेन्ति सञ्छादेन्ति सरीरं एतेनाति पावारो। कोजवोति उद्दलोमिएकन्तलोमिआदिकोजवत्थरणं। सेसन्ति भिसि निसीदनं तिणसन्थारो पण्णसन्थारोति अवसिट्ठं सेनासनं। तत्थ भिसीति मञ्चकभिसि वा पीठकभिसि वा। निसीदनन्ति सदसं वेदितब्बं। तिणसन्थारोति येसं केसञ्चि तिणानं सन्थारो। एस नयो पण्णसन्थारे। एत्थ च भिसि हेट्ठा वुत्तत्ता पाकटा। निसीदनं निसीदनसिक्खापदेनेव (पाचि॰ ५३१ आदयो) पाकटं। तिणसन्थारपण्णसन्थारानि पन लोकपसिद्धानियेव। तेनेवाह ‘‘पाकटमेवा’’ति।
Yaṃkiñci cammanti kappiyākappiyaṃ yaṃ kiñci cammaṃ. Nanu ‘‘na, bhikkhave, mahācammāni dhāretabbāni sīhacammaṃ byagghacammaṃ dīpicammaṃ, yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 255) khandhake sīhacammādīnaṃ paṭikkhepo katoti āha ‘‘sīhacammādīnañhī’’tiādi. Pariharaṇeyeva paṭikkhepoti attano santakaṃ katvā taṃ taṃ vihāraṃ haritvā mañcapīṭhādīsu attharitvā paribhogeyeva paṭikkhepo, senāsanasantakaṃ katvā bhūmattharaṇavasena pana paribhoge nevatthi doso. Tenāha ‘‘senāsanaparibhoge pana akappiyacammaṃ nāma natthī’’ti. Pāvārenti sañchādenti sarīraṃ etenāti pāvāro. Kojavoti uddalomiekantalomiādikojavattharaṇaṃ. Sesanti bhisi nisīdanaṃ tiṇasanthāro paṇṇasanthāroti avasiṭṭhaṃ senāsanaṃ. Tattha bhisīti mañcakabhisi vā pīṭhakabhisi vā. Nisīdananti sadasaṃ veditabbaṃ. Tiṇasanthāroti yesaṃ kesañci tiṇānaṃ santhāro. Esa nayo paṇṇasanthāre. Ettha ca bhisi heṭṭhā vuttattā pākaṭā. Nisīdanaṃ nisīdanasikkhāpadeneva (pāci. 531 ādayo) pākaṭaṃ. Tiṇasanthārapaṇṇasanthārāni pana lokapasiddhāniyeva. Tenevāha ‘‘pākaṭamevā’’ti.
नेव उद्धरेय्य, न उद्धरापेय्याति अत्तना वा उद्धरित्वा पतिरूपे ठाने न ठपेय्य, परेन वा तथा न कारेय्य। तेनाह ‘‘यथा ठपित’’न्तिआदि। तं ठपेन्तेन च ‘‘चतूसु पासाणेसू’’तिआदिना (पाचि॰ अट्ठ॰ ११६) पुब्बे वुत्तनयेनेव अन्तोगेहे अनोवस्सके निक्खिपितब्बं। सचे पन सेनासनं ओवस्सति, छदनत्थञ्च तिणं वा इट्ठका वा आनीता होन्ति। सचे उस्सहति, छादेतब्बं। नो चे सक्कोति, यो ओकासो अनोवस्सको, तत्थ निक्खिपितब्बं। सचे सब्बम्पि ओवस्सति, उस्सहन्तेन अन्तोगामे उपासकानं घरे ठपेतब्बं। सचे तेपि ‘‘सङ्घिकं नाम, भन्ते, भारियं, अग्गिदाहादीनं भायामा’’ति न सम्पटिच्छन्ति, अज्झोकासे पासाणानं उपरि मञ्चं ठपेत्वा सेसं पुब्बे वुत्तनयेनेव निक्खिपित्वा तिणेहि च पण्णेहि च पटिच्छादेतब्बं। यञ्हि तत्थ अङ्गमत्तम्पि अवसिस्सति, तं अञ्ञेसं तत्थ आगतानं भिक्खूनं उपकारं भविस्सतीति। उपचारन्ति सब्बपच्छिमसेनासनतो द्वे लेड्डुपाता।
Neva uddhareyya, na uddharāpeyyāti attanā vā uddharitvā patirūpe ṭhāne na ṭhapeyya, parena vā tathā na kāreyya. Tenāha ‘‘yathā ṭhapita’’ntiādi. Taṃ ṭhapentena ca ‘‘catūsu pāsāṇesū’’tiādinā (pāci. aṭṭha. 116) pubbe vuttanayeneva antogehe anovassake nikkhipitabbaṃ. Sace pana senāsanaṃ ovassati, chadanatthañca tiṇaṃ vā iṭṭhakā vā ānītā honti. Sace ussahati, chādetabbaṃ. No ce sakkoti, yo okāso anovassako, tattha nikkhipitabbaṃ. Sace sabbampi ovassati, ussahantena antogāme upāsakānaṃ ghare ṭhapetabbaṃ. Sace tepi ‘‘saṅghikaṃ nāma, bhante, bhāriyaṃ, aggidāhādīnaṃ bhāyāmā’’ti na sampaṭicchanti, ajjhokāse pāsāṇānaṃ upari mañcaṃ ṭhapetvā sesaṃ pubbe vuttanayeneva nikkhipitvā tiṇehi ca paṇṇehi ca paṭicchādetabbaṃ. Yañhi tattha aṅgamattampi avasissati, taṃ aññesaṃ tattha āgatānaṃ bhikkhūnaṃ upakāraṃ bhavissatīti. Upacāranti sabbapacchimasenāsanato dve leḍḍupātā.
अयमेत्थ आपुच्छितब्बानापुच्छितब्बविनिच्छयो – (पाचि॰ अट्ठ॰ ११८) या ताव भूमियं दीघसाला वा पण्णसाला वा होति, यं वा रुक्खत्थम्भेसु कतगेहं उपचिकानं उट्ठानट्ठानं होति, ततो पक्कमन्तेन आपुच्छित्वाव पक्कमितब्बं। तस्मिञ्हि कतिपयानि दिवसानि अजग्गियमाने वम्मिकाव सन्तिट्ठन्ति। यं पन पासाणपिट्ठियं वा पासाणत्थम्भेसु वा कतसेनासनं सिलुच्चयलेणं वा सुधालित्तसेनासनं वा, यत्थ उपचिकासङ्का नत्थि, ततो पक्कमन्तस्स आपुच्छित्वापि अनापुच्छित्वापि गन्तुं वट्टति। तेनाह ‘‘यत्थ पना’’तिआदि। सचे तादिसेपि सेनासने एकेन पस्सेन उपचिका आरोहन्ति, आपुच्छित्वाव गन्तब्बं। आपुच्छनं पन वत्तन्ति आपुच्छनं गमिकवत्तं। इदञ्च इतिकत्तब्बतादस्सनत्थं वुत्तं, न पन वत्तभेददुक्कटन्ति (सारत्थ॰ टी॰ पाचित्तिय ३.११८) दस्सनत्थं। केचि पन ‘‘दुक्कटन्ति दस्सनत्थ’’न्ति वदन्ति, तं न युज्जति वत्तक्खन्धकट्ठकथाय ‘‘यं पासाणपिट्ठियं वा पासाणत्थम्भेसु वा कतसेनासनं, यत्थ उपचिकानारोहन्ति, तं अनापुच्छन्तस्सापि अनापत्ती’’ति (चूळव॰ अट्ठ॰ ३६०) वुत्तत्ता। आपुच्छन्तेन पन भिक्खुम्हि (पाचि॰ अट्ठ॰ ११६) सति भिक्खु आपुच्छितब्बो, तस्मिं असति सामणेरो, तस्मिं असति आरामिको, तस्मिम्पि असति येन विहारो कारापितो, सो विहारसामिको, तस्स वा कुले यो कोचि आपुच्छितब्बो।
Ayamettha āpucchitabbānāpucchitabbavinicchayo – (pāci. aṭṭha. 118) yā tāva bhūmiyaṃ dīghasālā vā paṇṇasālā vā hoti, yaṃ vā rukkhatthambhesu katagehaṃ upacikānaṃ uṭṭhānaṭṭhānaṃ hoti, tato pakkamantena āpucchitvāva pakkamitabbaṃ. Tasmiñhi katipayāni divasāni ajaggiyamāne vammikāva santiṭṭhanti. Yaṃ pana pāsāṇapiṭṭhiyaṃ vā pāsāṇatthambhesu vā katasenāsanaṃ siluccayaleṇaṃ vā sudhālittasenāsanaṃ vā, yattha upacikāsaṅkā natthi, tato pakkamantassa āpucchitvāpi anāpucchitvāpi gantuṃ vaṭṭati. Tenāha ‘‘yattha panā’’tiādi. Sace tādisepi senāsane ekena passena upacikā ārohanti, āpucchitvāva gantabbaṃ. Āpucchanaṃ pana vattanti āpucchanaṃ gamikavattaṃ. Idañca itikattabbatādassanatthaṃ vuttaṃ, na pana vattabhedadukkaṭanti (sārattha. ṭī. pācittiya 3.118) dassanatthaṃ. Keci pana ‘‘dukkaṭanti dassanattha’’nti vadanti, taṃ na yujjati vattakkhandhakaṭṭhakathāya ‘‘yaṃ pāsāṇapiṭṭhiyaṃ vā pāsāṇatthambhesu vā katasenāsanaṃ, yattha upacikānārohanti, taṃ anāpucchantassāpi anāpattī’’ti (cūḷava. aṭṭha. 360) vuttattā. Āpucchantena pana bhikkhumhi (pāci. aṭṭha. 116) sati bhikkhu āpucchitabbo, tasmiṃ asati sāmaṇero, tasmiṃ asati ārāmiko, tasmimpi asati yena vihāro kārāpito, so vihārasāmiko, tassa vā kule yo koci āpucchitabbo.
‘‘उपचारे’’ति एतस्सेव विवरणं ‘‘बहि आसन्ने’’ति, विहारस्स बहि आसन्नट्ठानेति अत्थो। उपट्ठानसालाय वाति भोजनसालायं वा। दुक्कटमेवाति वुत्तप्पकारञ्हि दसविधं सेय्यं अन्तोगब्भादिम्हि गुत्तट्ठाने पञ्ञपेत्वा गच्छन्तस्स यस्मा सेय्यापि सेनासनम्पि उपचिकाहि पलुज्जति, वम्मिकरासियेव होति, तस्मा पाचित्तियं वुत्तं। बहि पन उपट्ठानसालादीसु पञ्ञपेत्वा गच्छन्तस्स सेय्यामत्तमेव नस्सेय्य ठानस्स अगुत्तताय, न सेनासनं, तस्मा एत्थ दुक्कटं वुत्तं। मञ्चपीठं पन यस्मा न सक्का सहसा उपचिकाहि खायितुं, तस्मा तं विहारेपि सन्थरित्वा गच्छन्तस्स दुक्कटं वुत्तं। विहारूपचारे पन तं विहारचारिकं आहिण्डन्ता दिस्वाव पटिसामेन्ति।
‘‘Upacāre’’ti etasseva vivaraṇaṃ ‘‘bahi āsanne’’ti, vihārassa bahi āsannaṭṭhāneti attho. Upaṭṭhānasālāya vāti bhojanasālāyaṃ vā. Dukkaṭamevāti vuttappakārañhi dasavidhaṃ seyyaṃ antogabbhādimhi guttaṭṭhāne paññapetvā gacchantassa yasmā seyyāpi senāsanampi upacikāhi palujjati, vammikarāsiyeva hoti, tasmā pācittiyaṃ vuttaṃ. Bahi pana upaṭṭhānasālādīsu paññapetvā gacchantassa seyyāmattameva nasseyya ṭhānassa aguttatāya, na senāsanaṃ, tasmā ettha dukkaṭaṃ vuttaṃ. Mañcapīṭhaṃ pana yasmā na sakkā sahasā upacikāhi khāyituṃ, tasmā taṃ vihārepi santharitvā gacchantassa dukkaṭaṃ vuttaṃ. Vihārūpacāre pana taṃ vihāracārikaṃ āhiṇḍantā disvāva paṭisāmenti.
उद्धरणानि कत्वाति एत्थ उद्धरित्वा गच्छन्तेन मञ्चपीठकवानं सब्बं अपनेत्वा (पाचि॰ अट्ठ॰ ११८) संहरित्वा चीवरवंसे लग्गेत्वा गन्तब्बं। पच्छा आगन्त्वा वसनकभिक्खुनापि पुन मञ्चपीठं वा पञ्ञपेत्वा सयित्वा गच्छन्तेन तथेव कातब्बं। अन्तोकुट्टतो सेय्यं बहिकुट्टे पञ्ञपेत्वा वसन्तेन गमनकाले पुन गहितट्ठानेयेव पटिसामेतब्बं। उपरिपासादतो ओरोपेत्वा हेट्ठापासादे वसन्तस्सापि एसेव नयो। रत्तिट्ठानदिवाट्ठानेसु मञ्चपीठं पञ्ञपेत्वापि गमनकाले पुन गहितट्ठानेयेव ठपेतब्बं। उद्धरापेत्वा गमनेपि एसेव नयो। आपुच्छित्वा गच्छन्तेन पन ‘‘भिक्खुम्हि सति भिक्खु आपुच्छितब्बो’’तिआदिना (पाचि॰ अट्ठ॰ ११६) हेट्ठा वुत्तनयेनेव आपुच्छित्वा गन्तब्बं।
Uddharaṇāni katvāti ettha uddharitvā gacchantena mañcapīṭhakavānaṃ sabbaṃ apanetvā (pāci. aṭṭha. 118) saṃharitvā cīvaravaṃse laggetvā gantabbaṃ. Pacchā āgantvā vasanakabhikkhunāpi puna mañcapīṭhaṃ vā paññapetvā sayitvā gacchantena tatheva kātabbaṃ. Antokuṭṭato seyyaṃ bahikuṭṭe paññapetvā vasantena gamanakāle puna gahitaṭṭhāneyeva paṭisāmetabbaṃ. Uparipāsādato oropetvā heṭṭhāpāsāde vasantassāpi eseva nayo. Rattiṭṭhānadivāṭṭhānesu mañcapīṭhaṃ paññapetvāpi gamanakāle puna gahitaṭṭhāneyeva ṭhapetabbaṃ. Uddharāpetvā gamanepi eseva nayo. Āpucchitvā gacchantena pana ‘‘bhikkhumhi sati bhikkhu āpucchitabbo’’tiādinā (pāci. aṭṭha. 116) heṭṭhā vuttanayeneva āpucchitvā gantabbaṃ.
दुतियसेनासनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Dutiyasenāsanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
