| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / කඞ්‌ඛාවිතරණී-අභිනව-ටීකා • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
5. දුතියසෙනාසනසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා
5. Dutiyasenāsanasikkhāpadavaṇṇanā
යං කිඤ්‌චි චම්‌මන්‌ති කප්‌පියාකප්‌පියං යං කිඤ්‌චි චම්‌මං. නනු ‘‘න, භික්‌ඛවෙ, මහාචම්‌මානි ධාරෙතබ්‌බානි සීහචම්‌මං බ්‍යග්‌ඝචම්‌මං දීපිචම්‌මං, යො ධාරෙය්‍ය, ආපත්‌ති දුක්‌කටස්‌සා’’ති (මහාව. 255) ඛන්‌ධකෙ සීහචම්‌මාදීනං පටික්‌ඛෙපො කතොති ආහ ‘‘සීහචම්‌මාදීනඤ්‌හී’’තිආදි. පරිහරණෙයෙව පටික්‌ඛෙපොති අත්‌තනො සන්‌තකං කත්‌වා තං තං විහාරං හරිත්‌වා මඤ්‌චපීඨාදීසු අත්‌ථරිත්‌වා පරිභොගෙයෙව පටික්‌ඛෙපො, සෙනාසනසන්‌තකං කත්‌වා භූමත්‌ථරණවසෙන පන පරිභොගෙ නෙවත්‌ථි දොසො. තෙනාහ ‘‘සෙනාසනපරිභොගෙ පන අකප්‌පියචම්‌මං නාම නත්‌ථී’’ති. පාවාරෙන්‌ති සඤ්‌ඡාදෙන්‌ති සරීරං එතෙනාති පාවාරො. කොජවොති උද්‌දලොමිඑකන්‌තලොමිආදිකොජවත්‌ථරණං. සෙසන්‌ති භිසි නිසීදනං තිණසන්‌ථාරො පණ්‌ණසන්‌ථාරොති අවසිට්‌ඨං සෙනාසනං. තත්‌ථ භිසීති මඤ්‌චකභිසි වා පීඨකභිසි වා. නිසීදනන්‌ති සදසං වෙදිතබ්‌බං. තිණසන්‌ථාරොති යෙසං කෙසඤ්‌චි තිණානං සන්‌ථාරො. එස නයො පණ්‌ණසන්‌ථාරෙ. එත්‌ථ ච භිසි හෙට්‌ඨා වුත්‌තත්‌තා පාකටා. නිසීදනං නිසීදනසික්‌ඛාපදෙනෙව (පාචි. 531 ආදයො) පාකටං. තිණසන්‌ථාරපණ්‌ණසන්‌ථාරානි පන ලොකපසිද්‌ධානියෙව. තෙනෙවාහ ‘‘පාකටමෙවා’’ති.
Yaṃkiñci cammanti kappiyākappiyaṃ yaṃ kiñci cammaṃ. Nanu ‘‘na, bhikkhave, mahācammāni dhāretabbāni sīhacammaṃ byagghacammaṃ dīpicammaṃ, yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 255) khandhake sīhacammādīnaṃ paṭikkhepo katoti āha ‘‘sīhacammādīnañhī’’tiādi. Pariharaṇeyeva paṭikkhepoti attano santakaṃ katvā taṃ taṃ vihāraṃ haritvā mañcapīṭhādīsu attharitvā paribhogeyeva paṭikkhepo, senāsanasantakaṃ katvā bhūmattharaṇavasena pana paribhoge nevatthi doso. Tenāha ‘‘senāsanaparibhoge pana akappiyacammaṃ nāma natthī’’ti. Pāvārenti sañchādenti sarīraṃ etenāti pāvāro. Kojavoti uddalomiekantalomiādikojavattharaṇaṃ. Sesanti bhisi nisīdanaṃ tiṇasanthāro paṇṇasanthāroti avasiṭṭhaṃ senāsanaṃ. Tattha bhisīti mañcakabhisi vā pīṭhakabhisi vā. Nisīdananti sadasaṃ veditabbaṃ. Tiṇasanthāroti yesaṃ kesañci tiṇānaṃ santhāro. Esa nayo paṇṇasanthāre. Ettha ca bhisi heṭṭhā vuttattā pākaṭā. Nisīdanaṃ nisīdanasikkhāpadeneva (pāci. 531 ādayo) pākaṭaṃ. Tiṇasanthārapaṇṇasanthārāni pana lokapasiddhāniyeva. Tenevāha ‘‘pākaṭamevā’’ti.
නෙව උද්‌ධරෙය්‍ය, න උද්‌ධරාපෙය්‍යාති අත්‌තනා වා උද්‌ධරිත්‌වා පතිරූපෙ ඨානෙ න ඨපෙය්‍ය, පරෙන වා තථා න කාරෙය්‍ය. තෙනාහ ‘‘යථා ඨපිත’’න්‌තිආදි. තං ඨපෙන්‌තෙන ච ‘‘චතූසු පාසාණෙසූ’’තිආදිනා (පාචි. අට්‌ඨ. 116) පුබ්‌බෙ වුත්‌තනයෙනෙව අන්‌තොගෙහෙ අනොවස්‌සකෙ නික්‌ඛිපිතබ්‌බං. සචෙ පන සෙනාසනං ඔවස්‌සති, ඡදනත්‌ථඤ්‌ච තිණං වා ඉට්‌ඨකා වා ආනීතා හොන්‌ති. සචෙ උස්‌සහති, ඡාදෙතබ්‌බං. නො චෙ සක්‌කොති, යො ඔකාසො අනොවස්‌සකො, තත්‌ථ නික්‌ඛිපිතබ්‌බං. සචෙ සබ්‌බම්‌පි ඔවස්‌සති, උස්‌සහන්‌තෙන අන්‌තොගාමෙ උපාසකානං ඝරෙ ඨපෙතබ්‌බං. සචෙ තෙපි ‘‘සඞ්‌ඝිකං නාම, භන්‌තෙ, භාරියං, අග්‌ගිදාහාදීනං භායාමා’’ති න සම්‌පටිච්‌ඡන්‌ති, අජ්‌ඣොකාසෙ පාසාණානං උපරි මඤ්‌චං ඨපෙත්‌වා සෙසං පුබ්‌බෙ වුත්‌තනයෙනෙව නික්‌ඛිපිත්‌වා තිණෙහි ච පණ්‌ණෙහි ච පටිච්‌ඡාදෙතබ්‌බං. යඤ්‌හි තත්‌ථ අඞ්‌ගමත්‌තම්‌පි අවසිස්‌සති, තං අඤ්‌ඤෙසං තත්‌ථ ආගතානං භික්‌ඛූනං උපකාරං භවිස්‌සතීති. උපචාරන්‌ති සබ්‌බපච්‌ඡිමසෙනාසනතො ද්‌වෙ ලෙඩ්‌ඩුපාතා.
Neva uddhareyya, na uddharāpeyyāti attanā vā uddharitvā patirūpe ṭhāne na ṭhapeyya, parena vā tathā na kāreyya. Tenāha ‘‘yathā ṭhapita’’ntiādi. Taṃ ṭhapentena ca ‘‘catūsu pāsāṇesū’’tiādinā (pāci. aṭṭha. 116) pubbe vuttanayeneva antogehe anovassake nikkhipitabbaṃ. Sace pana senāsanaṃ ovassati, chadanatthañca tiṇaṃ vā iṭṭhakā vā ānītā honti. Sace ussahati, chādetabbaṃ. No ce sakkoti, yo okāso anovassako, tattha nikkhipitabbaṃ. Sace sabbampi ovassati, ussahantena antogāme upāsakānaṃ ghare ṭhapetabbaṃ. Sace tepi ‘‘saṅghikaṃ nāma, bhante, bhāriyaṃ, aggidāhādīnaṃ bhāyāmā’’ti na sampaṭicchanti, ajjhokāse pāsāṇānaṃ upari mañcaṃ ṭhapetvā sesaṃ pubbe vuttanayeneva nikkhipitvā tiṇehi ca paṇṇehi ca paṭicchādetabbaṃ. Yañhi tattha aṅgamattampi avasissati, taṃ aññesaṃ tattha āgatānaṃ bhikkhūnaṃ upakāraṃ bhavissatīti. Upacāranti sabbapacchimasenāsanato dve leḍḍupātā.
අයමෙත්‌ථ ආපුච්‌ඡිතබ්‌බානාපුච්‌ඡිතබ්‌බවිනිච්‌ඡයො – (පාචි. අට්‌ඨ. 118) යා තාව භූමියං දීඝසාලා වා පණ්‌ණසාලා වා හොති, යං වා රුක්‌ඛත්‌ථම්‌භෙසු කතගෙහං උපචිකානං උට්‌ඨානට්‌ඨානං හොති, තතො පක්‌කමන්‌තෙන ආපුච්‌ඡිත්‌වාව පක්‌කමිතබ්‌බං. තස්‌මිඤ්‌හි කතිපයානි දිවසානි අජග්‌ගියමානෙ වම්‌මිකාව සන්‌තිට්‌ඨන්‌ති. යං පන පාසාණපිට්‌ඨියං වා පාසාණත්‌ථම්‌භෙසු වා කතසෙනාසනං සිලුච්‌චයලෙණං වා සුධාලිත්‌තසෙනාසනං වා, යත්‌ථ උපචිකාසඞ්‌කා නත්‌ථි, තතො පක්‌කමන්‌තස්‌ස ආපුච්‌ඡිත්‌වාපි අනාපුච්‌ඡිත්‌වාපි ගන්‌තුං වට්‌ටති. තෙනාහ ‘‘යත්‌ථ පනා’’තිආදි. සචෙ තාදිසෙපි සෙනාසනෙ එකෙන පස්‌සෙන උපචිකා ආරොහන්‌ති, ආපුච්‌ඡිත්‌වාව ගන්‌තබ්‌බං. ආපුච්‌ඡනං පන වත්‌තන්‌ති ආපුච්‌ඡනං ගමිකවත්‌තං. ඉදඤ්‌ච ඉතිකත්‌තබ්‌බතාදස්‌සනත්‌ථං වුත්‌තං, න පන වත්‌තභෙදදුක්‌කටන්‌ති (සාරත්‌ථ. ටී. පාචිත්‌තිය 3.118) දස්‌සනත්‌ථං. කෙචි පන ‘‘දුක්‌කටන්‌ති දස්‌සනත්‌ථ’’න්‌ති වදන්‌ති, තං න යුජ්‌ජති වත්‌තක්‌ඛන්‌ධකට්‌ඨකථාය ‘‘යං පාසාණපිට්‌ඨියං වා පාසාණත්‌ථම්‌භෙසු වා කතසෙනාසනං, යත්‌ථ උපචිකානාරොහන්‌ති, තං අනාපුච්‌ඡන්‌තස්‌සාපි අනාපත්‌තී’’ති (චූළව. අට්‌ඨ. 360) වුත්‌තත්‌තා. ආපුච්‌ඡන්‌තෙන පන භික්‌ඛුම්‌හි (පාචි. අට්‌ඨ. 116) සති භික්‌ඛු ආපුච්‌ඡිතබ්‌බො, තස්‌මිං අසති සාමණෙරො, තස්‌මිං අසති ආරාමිකො, තස්‌මිම්‌පි අසති යෙන විහාරො කාරාපිතො, සො විහාරසාමිකො, තස්‌ස වා කුලෙ යො කොචි ආපුච්‌ඡිතබ්‌බො.
Ayamettha āpucchitabbānāpucchitabbavinicchayo – (pāci. aṭṭha. 118) yā tāva bhūmiyaṃ dīghasālā vā paṇṇasālā vā hoti, yaṃ vā rukkhatthambhesu katagehaṃ upacikānaṃ uṭṭhānaṭṭhānaṃ hoti, tato pakkamantena āpucchitvāva pakkamitabbaṃ. Tasmiñhi katipayāni divasāni ajaggiyamāne vammikāva santiṭṭhanti. Yaṃ pana pāsāṇapiṭṭhiyaṃ vā pāsāṇatthambhesu vā katasenāsanaṃ siluccayaleṇaṃ vā sudhālittasenāsanaṃ vā, yattha upacikāsaṅkā natthi, tato pakkamantassa āpucchitvāpi anāpucchitvāpi gantuṃ vaṭṭati. Tenāha ‘‘yattha panā’’tiādi. Sace tādisepi senāsane ekena passena upacikā ārohanti, āpucchitvāva gantabbaṃ. Āpucchanaṃ pana vattanti āpucchanaṃ gamikavattaṃ. Idañca itikattabbatādassanatthaṃ vuttaṃ, na pana vattabhedadukkaṭanti (sārattha. ṭī. pācittiya 3.118) dassanatthaṃ. Keci pana ‘‘dukkaṭanti dassanattha’’nti vadanti, taṃ na yujjati vattakkhandhakaṭṭhakathāya ‘‘yaṃ pāsāṇapiṭṭhiyaṃ vā pāsāṇatthambhesu vā katasenāsanaṃ, yattha upacikānārohanti, taṃ anāpucchantassāpi anāpattī’’ti (cūḷava. aṭṭha. 360) vuttattā. Āpucchantena pana bhikkhumhi (pāci. aṭṭha. 116) sati bhikkhu āpucchitabbo, tasmiṃ asati sāmaṇero, tasmiṃ asati ārāmiko, tasmimpi asati yena vihāro kārāpito, so vihārasāmiko, tassa vā kule yo koci āpucchitabbo.
‘‘උපචාරෙ’’ති එතස්‌සෙව විවරණං ‘‘බහි ආසන්‌නෙ’’ති, විහාරස්‌ස බහි ආසන්‌නට්‌ඨානෙති අත්‌ථො. උපට්‌ඨානසාලාය වාති භොජනසාලායං වා. දුක්‌කටමෙවාති වුත්‌තප්‌පකාරඤ්‌හි දසවිධං සෙය්‍යං අන්‌තොගබ්‌භාදිම්‌හි ගුත්‌තට්‌ඨානෙ පඤ්‌ඤපෙත්‌වා ගච්‌ඡන්‌තස්‌ස යස්‌මා සෙය්‍යාපි සෙනාසනම්‌පි උපචිකාහි පලුජ්‌ජති, වම්‌මිකරාසියෙව හොති, තස්‌මා පාචිත්‌තියං වුත්‌තං. බහි පන උපට්‌ඨානසාලාදීසු පඤ්‌ඤපෙත්‌වා ගච්‌ඡන්‌තස්‌ස සෙය්‍යාමත්‌තමෙව නස්‌සෙය්‍ය ඨානස්‌ස අගුත්‌තතාය, න සෙනාසනං, තස්‌මා එත්‌ථ දුක්‌කටං වුත්‌තං. මඤ්‌චපීඨං පන යස්‌මා න සක්‌කා සහසා උපචිකාහි ඛායිතුං, තස්‌මා තං විහාරෙපි සන්‌ථරිත්‌වා ගච්‌ඡන්‌තස්‌ස දුක්‌කටං වුත්‌තං. විහාරූපචාරෙ පන තං විහාරචාරිකං ආහිණ්‌ඩන්‌තා දිස්‌වාව පටිසාමෙන්‌ති.
‘‘Upacāre’’ti etasseva vivaraṇaṃ ‘‘bahi āsanne’’ti, vihārassa bahi āsannaṭṭhāneti attho. Upaṭṭhānasālāya vāti bhojanasālāyaṃ vā. Dukkaṭamevāti vuttappakārañhi dasavidhaṃ seyyaṃ antogabbhādimhi guttaṭṭhāne paññapetvā gacchantassa yasmā seyyāpi senāsanampi upacikāhi palujjati, vammikarāsiyeva hoti, tasmā pācittiyaṃ vuttaṃ. Bahi pana upaṭṭhānasālādīsu paññapetvā gacchantassa seyyāmattameva nasseyya ṭhānassa aguttatāya, na senāsanaṃ, tasmā ettha dukkaṭaṃ vuttaṃ. Mañcapīṭhaṃ pana yasmā na sakkā sahasā upacikāhi khāyituṃ, tasmā taṃ vihārepi santharitvā gacchantassa dukkaṭaṃ vuttaṃ. Vihārūpacāre pana taṃ vihāracārikaṃ āhiṇḍantā disvāva paṭisāmenti.
උද්‌ධරණානි කත්‌වාති එත්‌ථ උද්‌ධරිත්‌වා ගච්‌ඡන්‌තෙන මඤ්‌චපීඨකවානං සබ්‌බං අපනෙත්‌වා (පාචි. අට්‌ඨ. 118) සංහරිත්‌වා චීවරවංසෙ ලග්‌ගෙත්‌වා ගන්‌තබ්‌බං. පච්‌ඡා ආගන්‌ත්‌වා වසනකභික්‌ඛුනාපි පුන මඤ්‌චපීඨං වා පඤ්‌ඤපෙත්‌වා සයිත්‌වා ගච්‌ඡන්‌තෙන තථෙව කාතබ්‌බං. අන්‌තොකුට්‌ටතො සෙය්‍යං බහිකුට්‌ටෙ පඤ්‌ඤපෙත්‌වා වසන්‌තෙන ගමනකාලෙ පුන ගහිතට්‌ඨානෙයෙව පටිසාමෙතබ්‌බං. උපරිපාසාදතො ඔරොපෙත්‌වා හෙට්‌ඨාපාසාදෙ වසන්‌තස්‌සාපි එසෙව නයො. රත්‌තිට්‌ඨානදිවාට්‌ඨානෙසු මඤ්‌චපීඨං පඤ්‌ඤපෙත්‌වාපි ගමනකාලෙ පුන ගහිතට්‌ඨානෙයෙව ඨපෙතබ්‌බං. උද්‌ධරාපෙත්‌වා ගමනෙපි එසෙව නයො. ආපුච්‌ඡිත්‌වා ගච්‌ඡන්‌තෙන පන ‘‘භික්‌ඛුම්‌හි සති භික්‌ඛු ආපුච්‌ඡිතබ්‌බො’’තිආදිනා (පාචි. අට්‌ඨ. 116) හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයෙනෙව ආපුච්‌ඡිත්‌වා ගන්‌තබ්‌බං.
Uddharaṇāni katvāti ettha uddharitvā gacchantena mañcapīṭhakavānaṃ sabbaṃ apanetvā (pāci. aṭṭha. 118) saṃharitvā cīvaravaṃse laggetvā gantabbaṃ. Pacchā āgantvā vasanakabhikkhunāpi puna mañcapīṭhaṃ vā paññapetvā sayitvā gacchantena tatheva kātabbaṃ. Antokuṭṭato seyyaṃ bahikuṭṭe paññapetvā vasantena gamanakāle puna gahitaṭṭhāneyeva paṭisāmetabbaṃ. Uparipāsādato oropetvā heṭṭhāpāsāde vasantassāpi eseva nayo. Rattiṭṭhānadivāṭṭhānesu mañcapīṭhaṃ paññapetvāpi gamanakāle puna gahitaṭṭhāneyeva ṭhapetabbaṃ. Uddharāpetvā gamanepi eseva nayo. Āpucchitvā gacchantena pana ‘‘bhikkhumhi sati bhikkhu āpucchitabbo’’tiādinā (pāci. aṭṭha. 116) heṭṭhā vuttanayeneva āpucchitvā gantabbaṃ.
දුතියසෙනාසනසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Dutiyasenāsanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
