| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
७-१०. दुतियसिक्खासुत्तादिवण्णना
7-10. Dutiyasikkhāsuttādivaṇṇanā
८८-९१. सत्तमे कुला कुलं गमनकोति कुलतो कुलं गच्छन्तो। द्वे वा तयो वा भवेति देवमनुस्सवसेन द्वे वा तयो वा भवे। मिस्सकभववसेन हेतं वुत्तं। देसनामत्तमेव चेतं ‘‘द्वे वा तीणि वा’’ति। याव छट्ठभवा संसरन्तोपि कोलंकोलोव होति। तेनेवाह ‘‘अयञ्हि द्वे वा भवे…पे॰… एवमेत्थ विकप्पो दट्ठब्बो’’ति। उळारकुलवचनो वा एत्थ कुलसद्दो, कुलतो कुलं गच्छतीति कोलंकोलो। सोतापत्तिफलसच्छिकिरियतो पट्ठाय हि नीचकुले उप्पत्ति नाम नत्थि, महाभोगकुलेसु एव निब्बत्ततीति अत्थो। केवलो हि कुलसद्दो महाकुलमेव वदति ‘‘कुलपुत्तो’’तिआदीसु विय। एकबीजीति एत्थ खन्धबीजं नाम कथितं, खन्धबीजन्ति च पटिसन्धिविञ्ञाणं वुच्चति। यस्स हि सोतापन्नस्स एकं खन्धबीजं अत्थि, एकं भवग्गहणं, सो एकबीजी नाम। तेनाह ‘‘एकस्सेव भवस्स बीजं एतस्स अत्थीति एकबीजी’’ति। ‘‘मानुसकं भव’’न्ति इदं पनेत्थ देसनामत्तमेव, ‘‘देवभवं निब्बत्तेती’’तिपि पन वत्तुं वट्टतियेव।
88-91. Sattame kulā kulaṃ gamanakoti kulato kulaṃ gacchanto. Dve vā tayo vā bhaveti devamanussavasena dve vā tayo vā bhave. Missakabhavavasena hetaṃ vuttaṃ. Desanāmattameva cetaṃ ‘‘dve vā tīṇi vā’’ti. Yāva chaṭṭhabhavā saṃsarantopi kolaṃkolova hoti. Tenevāha ‘‘ayañhi dve vā bhave…pe… evamettha vikappo daṭṭhabbo’’ti. Uḷārakulavacano vā ettha kulasaddo, kulato kulaṃ gacchatīti kolaṃkolo. Sotāpattiphalasacchikiriyato paṭṭhāya hi nīcakule uppatti nāma natthi, mahābhogakulesu eva nibbattatīti attho. Kevalo hi kulasaddo mahākulameva vadati ‘‘kulaputto’’tiādīsu viya. Ekabījīti ettha khandhabījaṃ nāma kathitaṃ, khandhabījanti ca paṭisandhiviññāṇaṃ vuccati. Yassa hi sotāpannassa ekaṃ khandhabījaṃ atthi, ekaṃ bhavaggahaṇaṃ, so ekabījī nāma. Tenāha ‘‘ekasseva bhavassa bījaṃ etassa atthīti ekabījī’’ti. ‘‘Mānusakaṃ bhava’’nti idaṃ panettha desanāmattameva, ‘‘devabhavaṃ nibbattetī’’tipi pana vattuṃ vaṭṭatiyeva.
उद्धंवाहिभावेन उद्धमस्स तण्हासोतं वट्टसोतं वाति उद्धंसोतो, उद्धं वा गन्त्वा पटिलभितब्बतो उद्धमस्स मग्गसोतन्ति उद्धंसोतो। पटिसन्धिवसेन अकनिट्ठभवं गच्छतीति अकनिट्ठगामी। यत्थ कत्थचीति अविहादीसु यत्थ कत्थचि। सप्पयोगेनाति विपस्सनाञाणाभिसङ्खारसङ्खातेन पयोगेन सह, महता विपस्सनापयोगेनाति अत्थो। उपहच्चाति एतस्स उपगन्त्वाति अत्थो। तेन वेमज्झातिक्कमो कालकिरियापगमनञ्च सङ्गहितं होति, तस्मा आयुवेमज्झं अतिक्कमित्वा परिनिब्बायन्तो उपहच्चपरिनिब्बायी नाम होतीति आह ‘‘यो पन कप्पसहस्सायुकेसु अविहेसू’’तिआदि। सो तिविधो होतीति ञाणस्स तिक्खमज्झमुदुभावेन तिविधो होति। तेनाह ‘‘कप्पसहस्सायुकेसू’’तिआदि।
Uddhaṃvāhibhāvena uddhamassa taṇhāsotaṃ vaṭṭasotaṃ vāti uddhaṃsoto, uddhaṃ vā gantvā paṭilabhitabbato uddhamassa maggasotanti uddhaṃsoto. Paṭisandhivasena akaniṭṭhabhavaṃ gacchatīti akaniṭṭhagāmī. Yattha katthacīti avihādīsu yattha katthaci. Sappayogenāti vipassanāñāṇābhisaṅkhārasaṅkhātena payogena saha, mahatā vipassanāpayogenāti attho. Upahaccāti etassa upagantvāti attho. Tena vemajjhātikkamo kālakiriyāpagamanañca saṅgahitaṃ hoti, tasmā āyuvemajjhaṃ atikkamitvā parinibbāyanto upahaccaparinibbāyī nāma hotīti āha ‘‘yo pana kappasahassāyukesu avihesū’’tiādi. So tividho hotīti ñāṇassa tikkhamajjhamudubhāvena tividho hoti. Tenāha ‘‘kappasahassāyukesū’’tiādi.
सद्धाधुरेन अभिनिविसित्वाति ‘‘सचे सद्धाय सक्का निब्बत्तेतुं, निब्बत्तेस्सामि लोकुत्तरमग्ग’’न्ति एवं सद्धाधुरवसेन अभिनिविसित्वा विपस्सनं पट्ठपेत्वा। पञ्ञाधुरेन अभिनिविट्ठोति ‘‘सचे पञ्ञाय सक्का, निब्बत्तेस्सामि लोकुत्तरमग्ग’’न्ति एवं पञ्ञाधुरं कत्वा अभिनिविट्ठो। यथावुत्तमेव अट्ठविधत्तं कोलंकोलसत्तक्खत्तुपरमेसु अतिदिसन्तो ‘‘तथा कोलंकोला सत्तक्खत्तुपरमा चा’’ति आह। वुत्तनयेनेव अट्ठ कोलंकोला, अट्ठ सत्तक्खत्तुपरमाति वुत्तं होति।
Saddhādhurenaabhinivisitvāti ‘‘sace saddhāya sakkā nibbattetuṃ, nibbattessāmi lokuttaramagga’’nti evaṃ saddhādhuravasena abhinivisitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā. Paññādhurena abhiniviṭṭhoti ‘‘sace paññāya sakkā, nibbattessāmi lokuttaramagga’’nti evaṃ paññādhuraṃ katvā abhiniviṭṭho. Yathāvuttameva aṭṭhavidhattaṃ kolaṃkolasattakkhattuparamesu atidisanto ‘‘tathā kolaṃkolā sattakkhattuparamā cā’’ti āha. Vuttanayeneva aṭṭha kolaṃkolā, aṭṭha sattakkhattuparamāti vuttaṃ hoti.
तत्थ सत्तक्खत्तुं परमा भवूपपत्ति अत्तभावग्गहणं अस्स, ततो परं अट्ठमं भवं नादियतीति सत्तक्खत्तुपरमो। भगवता गहितनामवसेनेव चेतानि अरियाय जातिया जातानं तेसं नामानि जातानि कुमारानं मातापितूहि गहितनामानि विय। एत्तकञ्हि ठानं गतो एकबीजी नाम होति, एत्तकं कोलंकोलो, एत्तकं सत्तक्खत्तुपरमोति भगवता एतेसं नामं गहितं। नियमतो पन अयं एकबीजी, अयं कोलंकोलो, अयं सत्तक्खत्तुपरमोति नत्थि। को पन नेसं एतं पभेदं नियमेतीति? केचि ताव थेरा ‘‘पुब्बहेतु नियमेती’’ति वदन्ति, केचि पठममग्गो, केचि उपरि तयो मग्गा, केचि तिण्णं मग्गानं विपस्सनाति।
Tattha sattakkhattuṃ paramā bhavūpapatti attabhāvaggahaṇaṃ assa, tato paraṃ aṭṭhamaṃ bhavaṃ nādiyatīti sattakkhattuparamo. Bhagavatā gahitanāmavaseneva cetāni ariyāya jātiyā jātānaṃ tesaṃ nāmāni jātāni kumārānaṃ mātāpitūhi gahitanāmāni viya. Ettakañhi ṭhānaṃ gato ekabījī nāma hoti, ettakaṃ kolaṃkolo, ettakaṃ sattakkhattuparamoti bhagavatā etesaṃ nāmaṃ gahitaṃ. Niyamato pana ayaṃ ekabījī, ayaṃ kolaṃkolo, ayaṃ sattakkhattuparamoti natthi. Ko pana nesaṃ etaṃ pabhedaṃ niyametīti? Keci tāva therā ‘‘pubbahetu niyametī’’ti vadanti, keci paṭhamamaggo, keci upari tayo maggā, keci tiṇṇaṃ maggānaṃ vipassanāti.
तत्थ ‘‘पुब्बहेतु नियमेती’’ति वादे पठममग्गस्स उपनिस्सयो कतो नाम होति, ‘‘उपरि तयो मग्गा निरुपनिस्सया उप्पन्ना’’ति वचनं आपज्जति। ‘‘पठममग्गो नियमेही’’ति वादे उपरि तिण्णं मग्गानं निरत्थकता आपज्जति। ‘‘उपरि तयो मग्गा नियमेन्ती’’ति वादे पठममग्गे अनुप्पन्नेयेव उपरि तयो मग्गा उप्पन्नाति आपज्जतीति। ‘‘तिण्णं मग्गानं विपस्सना नियमेती’’ति वादो पन युज्जति। सचे हि उपरि तिण्णं मग्गानं विपस्सना बलवती होति, एकबीजी नाम होति, ततो मन्दतराय कोलंकोलो, ततो मन्दतराय सत्तक्खत्तुपरमोति।
Tattha ‘‘pubbahetu niyametī’’ti vāde paṭhamamaggassa upanissayo kato nāma hoti, ‘‘upari tayo maggā nirupanissayā uppannā’’ti vacanaṃ āpajjati. ‘‘Paṭhamamaggo niyamehī’’ti vāde upari tiṇṇaṃ maggānaṃ niratthakatā āpajjati. ‘‘Upari tayo maggā niyamentī’’ti vāde paṭhamamagge anuppanneyeva upari tayo maggā uppannāti āpajjatīti. ‘‘Tiṇṇaṃ maggānaṃ vipassanā niyametī’’ti vādo pana yujjati. Sace hi upari tiṇṇaṃ maggānaṃ vipassanā balavatī hoti, ekabījī nāma hoti, tato mandatarāya kolaṃkolo, tato mandatarāya sattakkhattuparamoti.
एकच्चो हि सोतापन्नो वट्टज्झासयो होति वट्टाभिरतो, पुनप्पुनं वट्टस्मिंयेव चरति सन्दिस्सति। अनाथपिण्डिको सेट्ठि, विसाखा उपासिका, चूळरथमहारथा देवपुत्ता, अनेकवण्णो देवपुत्तो, सक्को देवराजा, नागदत्तो देवपुत्तोति इमे हि एत्तका जना वट्टज्झासया वट्टाभिरता आदितो पट्ठाय छ देवलोके सोधेत्वा अकनिट्ठे ठत्वा परिनिब्बायिस्सन्ति, इमे इध न गहिता। न केवलञ्चिमेव, योपि मनुस्सेसुयेव सत्तक्खत्तुं संसरित्वा अरहत्तं पापुणाति, योपि देवलोके निब्बत्तो देवेसुयेव सत्तक्खत्तुं अपरापरं संसरित्वा अरहत्तं पापुणाति। इमेपि इध न गहिता, कालेन देवे, कालेन मनुस्से संसरित्वा पन अरहत्तं पापुणन्तोव इध गहितो, तस्मा ‘‘सत्तक्खत्तुपरमो’’ति इदं इधट्ठकवोकिण्णभवूपपत्तिकसुक्खविपस्सकस्स नामं कथितन्ति वेदितब्बं।
Ekacco hi sotāpanno vaṭṭajjhāsayo hoti vaṭṭābhirato, punappunaṃ vaṭṭasmiṃyeva carati sandissati. Anāthapiṇḍiko seṭṭhi, visākhā upāsikā, cūḷarathamahārathā devaputtā, anekavaṇṇo devaputto, sakko devarājā, nāgadatto devaputtoti ime hi ettakā janā vaṭṭajjhāsayā vaṭṭābhiratā ādito paṭṭhāya cha devaloke sodhetvā akaniṭṭhe ṭhatvā parinibbāyissanti, ime idha na gahitā. Na kevalañcimeva, yopi manussesuyeva sattakkhattuṃ saṃsaritvā arahattaṃ pāpuṇāti, yopi devaloke nibbatto devesuyeva sattakkhattuṃ aparāparaṃ saṃsaritvā arahattaṃ pāpuṇāti. Imepi idha na gahitā, kālena deve, kālena manusse saṃsaritvā pana arahattaṃ pāpuṇantova idha gahito, tasmā ‘‘sattakkhattuparamo’’ti idaṃ idhaṭṭhakavokiṇṇabhavūpapattikasukkhavipassakassa nāmaṃ kathitanti veditabbaṃ.
‘‘सकिदेव इमं लोकं आगन्त्वा’’ति (पु॰ प॰ ३४) वचनतो पञ्चसु सकदागामीसु चत्तारो वज्जेत्वा एकोव गहितो। एकच्चो हि इध सकदागामिफलं पत्वा इधेव परिनिब्बायति, एकच्चो इध पत्वा देवलोके परिनिब्बायति , एकच्चो देवलोके पत्वा तत्थेव परिनिब्बायति, एकच्चो देवलोके पत्वा इधूपपज्जित्वा परिनिब्बायति। इमे चत्तारोपि इध न गहिता। यो पन इध पत्वा देवलोके यावतायुकं वसित्वा पुन इधूपपज्जित्वा परिनिब्बायिस्सति, अयं एकोव इध गहितोति वेदितब्बो।
‘‘Sakideva imaṃ lokaṃ āgantvā’’ti (pu. pa. 34) vacanato pañcasu sakadāgāmīsu cattāro vajjetvā ekova gahito. Ekacco hi idha sakadāgāmiphalaṃ patvā idheva parinibbāyati, ekacco idha patvā devaloke parinibbāyati , ekacco devaloke patvā tattheva parinibbāyati, ekacco devaloke patvā idhūpapajjitvā parinibbāyati. Ime cattāropi idha na gahitā. Yo pana idha patvā devaloke yāvatāyukaṃ vasitvā puna idhūpapajjitvā parinibbāyissati, ayaṃ ekova idha gahitoti veditabbo.
इदानि तस्स पभेदं दस्सेन्तो ‘‘तीसु पन विमोक्खेसू’’तिआदिमाह। इमस्स पन सकदागामिनो एकबीजिना सद्धिं किं नानाकरणन्ति? एकबीजिस्स एकाव पटिसन्धि, सकदागामिस्स द्वे पटिसन्धियो, इदं तेसं नानाकरणं। सुञ्ञतविमोक्खेन विमुत्तखीणासवो पटिपदावसेन चतुब्बिधो होति, तथा अनिमित्तअप्पणिहितविमोक्खेहीति एवं द्वादस अरहन्ता होन्तीति आह ‘‘यथा पन सकदागामिनो, तथेव अरहन्तो द्वादस वेदितब्बा’’ति। अट्ठमनवमदसमानि उत्तानत्थानेव।
Idāni tassa pabhedaṃ dassento ‘‘tīsu pana vimokkhesū’’tiādimāha. Imassa pana sakadāgāmino ekabījinā saddhiṃ kiṃ nānākaraṇanti? Ekabījissa ekāva paṭisandhi, sakadāgāmissa dve paṭisandhiyo, idaṃ tesaṃ nānākaraṇaṃ. Suññatavimokkhena vimuttakhīṇāsavo paṭipadāvasena catubbidho hoti, tathā animittaappaṇihitavimokkhehīti evaṃ dvādasa arahantā hontīti āha ‘‘yathā pana sakadāgāmino, tatheva arahanto dvādasa veditabbā’’ti. Aṭṭhamanavamadasamāni uttānatthāneva.
दुतियसिक्खासुत्तादिवण्णना निट्ठिता।
Dutiyasikkhāsuttādivaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya
७. दुतियसिक्खासुत्तं • 7. Dutiyasikkhāsuttaṃ
८. ततियसिक्खासुत्तं • 8. Tatiyasikkhāsuttaṃ
९. पठमसिक्खत्तयसुत्तं • 9. Paṭhamasikkhattayasuttaṃ
१०. दुतियसिक्खत्तयसुत्तं • 10. Dutiyasikkhattayasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā)
७. दुतियसिक्खासुत्तवण्णना • 7. Dutiyasikkhāsuttavaṇṇanā
८. ततियसिक्खासुत्तवण्णना • 8. Tatiyasikkhāsuttavaṇṇanā
१०. दुतियसिक्खत्तयसुत्तवण्णना • 10. Dutiyasikkhattayasuttavaṇṇanā
