| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปฎิสมฺภิทามคฺค-อฎฺฐกถา • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
๒. ทุติยสุตฺตนฺตนิเทฺทสวณฺณนา
2. Dutiyasuttantaniddesavaṇṇanā
๑๘๗. ปุน อญฺญํ สุตฺตนฺตํ นิกฺขิปิตฺวา อินฺทฺริยวิธานํ นิทฺทิสิตุกาโม ปญฺจิมานิ, ภิกฺขเวติอาทิกํ สุตฺตนฺตํ ทเสฺสติฯ ตตฺถ เย หิ เกจีติ อนวเสสปริยาทานํ, หิ-กาโร ปทปูรณมเตฺต นิปาโตฯ สมณา วา พฺราหฺมณา วาติ โลกโวหารวเสน วุตฺตํฯ สมุทยนฺติ ปจฺจยํฯ อตฺถงฺคมนฺติ อุปฺปนฺนานํ อภาวคมนํ, อนุปฺปนฺนานํ อนุปฺปาทํ วาฯ อสฺสาทนฺติ อานิสํสํฯ อาทีนวนฺติ โทสํฯ นิสฺสรณนฺติ นิคฺคมนํฯ ยถาภูตนฺติ ยถาสภาวํฯ สมเณสูติ สมิตปาเปสุฯ สมณสมฺมตาติ น มยา สมณาติ สมฺมตาฯ ‘‘สมฺมตา’’ติ วตฺตมานกาลวเสน วุจฺจมาเน สทฺทลกฺขณวเสน ‘‘เม’’ติ เอตฺถ สามิวจนเมว โหติฯ พฺราหฺมเณสูติ พาหิตปาเปสุฯ สามญฺญตฺถนฺติ สมณภาวสฺส อตฺถํฯ พฺรหฺมญฺญตฺถนฺติ พฺราหฺมณภาวสฺส อตฺถํฯ ทฺวเยนาปิ อรหตฺตผลเมว วุตฺตํฯ อถ วา สามญฺญตฺถนฺติ เหฎฺฐา ตีณิ ผลานิฯ พฺรหฺมญฺญตฺถนฺติ อรหตฺตผลํฯ สามญฺญพฺรหฺมญฺญนฺติ หิ อริยมโคฺคเยวฯ ทิเฎฺฐว ธเมฺมติ ปจฺจเกฺขเยว อตฺตภาเวฯ สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวาติ อตฺตนาเยว อธิเกน ญาเณน ปจฺจกฺขํ กตฺวาฯ อุปสมฺปชฺชาติ ปาปุณิตฺวา, นิปฺผาเทตฺวา วาฯ
187. Puna aññaṃ suttantaṃ nikkhipitvā indriyavidhānaṃ niddisitukāmo pañcimāni, bhikkhavetiādikaṃ suttantaṃ dasseti. Tattha yehi kecīti anavasesapariyādānaṃ, hi-kāro padapūraṇamatte nipāto. Samaṇā vā brāhmaṇā vāti lokavohāravasena vuttaṃ. Samudayanti paccayaṃ. Atthaṅgamanti uppannānaṃ abhāvagamanaṃ, anuppannānaṃ anuppādaṃ vā. Assādanti ānisaṃsaṃ. Ādīnavanti dosaṃ. Nissaraṇanti niggamanaṃ. Yathābhūtanti yathāsabhāvaṃ. Samaṇesūti samitapāpesu. Samaṇasammatāti na mayā samaṇāti sammatā. ‘‘Sammatā’’ti vattamānakālavasena vuccamāne saddalakkhaṇavasena ‘‘me’’ti ettha sāmivacanameva hoti. Brāhmaṇesūti bāhitapāpesu. Sāmaññatthanti samaṇabhāvassa atthaṃ. Brahmaññatthanti brāhmaṇabhāvassa atthaṃ. Dvayenāpi arahattaphalameva vuttaṃ. Atha vā sāmaññatthanti heṭṭhā tīṇi phalāni. Brahmaññatthanti arahattaphalaṃ. Sāmaññabrahmaññanti hi ariyamaggoyeva. Diṭṭheva dhammeti paccakkheyeva attabhāve. Sayaṃ abhiññā sacchikatvāti attanāyeva adhikena ñāṇena paccakkhaṃ katvā. Upasampajjāti pāpuṇitvā, nipphādetvā vā.
๑๘๘. สุตฺตนฺตนิเทฺทเส ปฐมํ อินฺทฺริยสมุทยาทีนํ ปเภทคณนํ ปุจฺฉิตฺวา ปุน ปเภทคณนา วิสฺสชฺชิตาฯ ตตฺถ อสีติสตนฺติ อสีติอุตฺตรํ สตํฯ ปณฺฑิเตหิ ‘‘อสีติสต’’นฺติ วุเตฺตหิ อากาเรหีติ โยชนาฯ
188. Suttantaniddese paṭhamaṃ indriyasamudayādīnaṃ pabhedagaṇanaṃ pucchitvā puna pabhedagaṇanā vissajjitā. Tattha asītisatanti asītiuttaraṃ sataṃ. Paṇḍitehi ‘‘asītisata’’nti vuttehi ākārehīti yojanā.
ปุน ปเภทคณนาปุจฺฉาปุพฺพงฺคเม คณนานิเทฺทเส อธิโมกฺขตฺถายาติ อธิมุจฺจนตฺถาย สทฺทหนตฺถายฯ อาวชฺชนาย สมุทโยติ มโนทฺวาราวชฺชนจิตฺตสฺส สมุทโยฯ สทฺธินฺทฺริยสฺส สมุทโยติ สทฺธินฺทฺริยสฺส ปจฺจโย, สทฺธํ อุปฺปาเทสฺสามีติ ปุพฺพภาคาวชฺชนํ สทฺธินฺทฺริยสฺส อุปนิสฺสยปจฺจโย, สทฺธินฺทฺริยชวนสฺส อาวชฺชนํ ปฐมสฺส ชวนสฺส อนนฺตรปจฺจโย, ทุติยชวนาทีนํ อุปนิสฺสยปจฺจโยฯ อธิโมกฺขวเสนาติ ฉนฺทสมฺปยุตฺตอธิโมกฺขวเสนฯ ฉนฺทสฺส สมุทโยติ ปุพฺพภาคาวชฺชนปจฺจยา อุปฺปนฺนสฺส อธิโมกฺขสมฺปยุตฺตสฺส เยวาปนกภูตสฺส ธมฺมจฺฉนฺทสฺส สมุทโยฯ โส ปน สทฺธินฺทฺริยสฺส สหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยสมฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตวเสน ปจฺจโย โหติ, ฉนฺทาธิปติกาเล อธิปติปจฺจโย จ โหติ, โสเยว ทุติยสฺส อนนฺตรสมนนฺตรอนนฺตรูปนิสฺสยาเสวนนตฺถิวิคตวเสน ปจฺจโย โหติฯ อิมินาว นเยน มนสิการสฺสปิ โยชนา กาตพฺพาฯ เกวลเญฺหตฺถ มนสิกาโรติ สารณลกฺขโณ เยวาปนกมนสิกาโรฯ อธิปติปจฺจยตา ปนสฺส น โหติฯ สมฺปยุเตฺตสุ อิเมสํ ทฺวินฺนํเยว คหณํ พลวปจฺจยตฺตาติ เวทิตพฺพํ ฯ สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสนาติ ภาวนาภิวุทฺธิยา อินฺทฺริยภาวํ ปตฺตสฺส สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสนฯ เอกตฺตุปฎฺฐานนฺติ เอการมฺมเณ อจลภาเวน ภุสํ ฐานํ อุปรูปริ สทฺธินฺทฺริยสฺส ปจฺจโย โหติฯ สทฺธินฺทฺริเย วุตฺตนเยเนว เสสินฺทฺริยานิปิ เวทิตพฺพานิฯ เอวเมเกกสฺส อินฺทฺริยสฺส จตฺตาโร จตฺตาโร สมุทยาติ ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ วีสติ สมุทยา โหนฺติฯ ปุน จตุนฺนํ สมุทยานํ เอเกกสฺมิํ สมุทเย ปญฺจ ปญฺจ อินฺทฺริยานิ โยเชตฺวา วีสติ สมุทยา วุตฺตาฯ ปฐมวีสติ นานามคฺควเสน ทฎฺฐพฺพา, ทุติยวีสติ เอกมคฺควเสน ทฎฺฐพฺพาติ วทนฺติฯ เอวํ จตฺตาลีส อาการา โหนฺติฯ อตฺถงฺคมวาโรปิ อิมินาว นเยน เวทิตโพฺพฯ โส ปน อตฺถงฺคโม อินฺทฺริยภาวนํ อนนุยุตฺตสฺส อปฺปฎิลทฺธา ปฎิลาภตฺถงฺคโม, อินฺทฺริยภาวนาย ปริหีนสฺส ปฎิลทฺธปริหานิ อตฺถงฺคโม, ผลปฺปตฺตสฺส ปฎิปฺปสฺสทฺธิอตฺถงฺคโมฯ เอกตฺตอนุปฎฺฐานนฺติ เอกเตฺต อนุปฎฺฐานํฯ
Puna pabhedagaṇanāpucchāpubbaṅgame gaṇanāniddese adhimokkhatthāyāti adhimuccanatthāya saddahanatthāya. Āvajjanāya samudayoti manodvārāvajjanacittassa samudayo. Saddhindriyassa samudayoti saddhindriyassa paccayo, saddhaṃ uppādessāmīti pubbabhāgāvajjanaṃ saddhindriyassa upanissayapaccayo, saddhindriyajavanassa āvajjanaṃ paṭhamassa javanassa anantarapaccayo, dutiyajavanādīnaṃ upanissayapaccayo. Adhimokkhavasenāti chandasampayuttaadhimokkhavasena. Chandassa samudayoti pubbabhāgāvajjanapaccayā uppannassa adhimokkhasampayuttassa yevāpanakabhūtassa dhammacchandassa samudayo. So pana saddhindriyassa sahajātaaññamaññanissayasampayuttaatthiavigatavasena paccayo hoti, chandādhipatikāle adhipatipaccayo ca hoti, soyeva dutiyassa anantarasamanantaraanantarūpanissayāsevananatthivigatavasena paccayo hoti. Imināva nayena manasikārassapi yojanā kātabbā. Kevalañhettha manasikāroti sāraṇalakkhaṇo yevāpanakamanasikāro. Adhipatipaccayatā panassa na hoti. Sampayuttesu imesaṃ dvinnaṃyeva gahaṇaṃ balavapaccayattāti veditabbaṃ . Saddhindriyassa vasenāti bhāvanābhivuddhiyā indriyabhāvaṃ pattassa saddhindriyassa vasena. Ekattupaṭṭhānanti ekārammaṇe acalabhāvena bhusaṃ ṭhānaṃ uparūpari saddhindriyassa paccayo hoti. Saddhindriye vuttanayeneva sesindriyānipi veditabbāni. Evamekekassa indriyassa cattāro cattāro samudayāti pañcannaṃ indriyānaṃ vīsati samudayā honti. Puna catunnaṃ samudayānaṃ ekekasmiṃ samudaye pañca pañca indriyāni yojetvā vīsati samudayā vuttā. Paṭhamavīsati nānāmaggavasena daṭṭhabbā, dutiyavīsati ekamaggavasena daṭṭhabbāti vadanti. Evaṃ cattālīsa ākārā honti. Atthaṅgamavāropi imināva nayena veditabbo. So pana atthaṅgamo indriyabhāvanaṃ ananuyuttassa appaṭiladdhā paṭilābhatthaṅgamo, indriyabhāvanāya parihīnassa paṭiladdhaparihāni atthaṅgamo, phalappattassa paṭippassaddhiatthaṅgamo. Ekattaanupaṭṭhānanti ekatte anupaṭṭhānaṃ.
ก. อสฺสาทนิเทฺทสวณฺณนา
Ka. assādaniddesavaṇṇanā
๑๘๙. อสฺสาทนิเทฺทเส อสฺสทฺธิยสฺส อนุปฎฺฐานนฺติ อสฺสเทฺธ ปุคฺคเล ปริวชฺชยโต สเทฺธ ปุคฺคเล เสวโต ปสาทนียสุตฺตเนฺต ปจฺจเวกฺขโต ตตฺถ โยนิโสมนสิการํ พหุลีกโรโต จ อสฺสทฺธิยสฺส อนุปฎฺฐานํ โหติฯ อสฺสทฺธิยปริฬาหสฺส อนุปฎฺฐานนฺติ เอตฺถ อสฺสทฺธสฺส สทฺธากถาย ปวตฺตมานาย ทุกฺขํ โทมนสฺสํ อุปฺปชฺชติฯ อยํ อสฺสทฺธิยปริฬาโหฯ อธิโมกฺขจริยาย เวสารชฺชนฺติ สทฺธาวตฺถุวเสน วา ภาวนาย วา วสิปฺปตฺตสฺส สทฺธาปวตฺติยา วิสารทภาโว โหติฯ สโนฺต จ วิหาราธิคโมติ สมถสฺส วา วิปสฺสนาย วา ปฎิลาโภฯ สุขํ โสมนสฺสนฺติ เอตฺถ เจตสิกสุขภาวทสฺสนตฺถํ โสมนสฺสวจนํฯ สทฺธินฺทฺริยสมุฎฺฐิตปณีตรูปผุฎฺฐกายสฺส กายิกสุขมฺปิ ลพฺภติเยวฯ สุขโสมนสฺสสฺส ปธานสฺสาทตฺตา ‘‘อยํ สทฺธินฺทฺริยสฺส อสฺสาโท’’ติ วิเสเสตฺวา วุตฺตํฯ อิมินาว นเยน เสสินฺทฺริยสฺสาทาปิ โยเชตฺวา เวทิตพฺพาฯ
189. Assādaniddese assaddhiyassa anupaṭṭhānanti assaddhe puggale parivajjayato saddhe puggale sevato pasādanīyasuttante paccavekkhato tattha yonisomanasikāraṃ bahulīkaroto ca assaddhiyassa anupaṭṭhānaṃ hoti. Assaddhiyapariḷāhassa anupaṭṭhānanti ettha assaddhassa saddhākathāya pavattamānāya dukkhaṃ domanassaṃ uppajjati. Ayaṃ assaddhiyapariḷāho. Adhimokkhacariyāya vesārajjanti saddhāvatthuvasena vā bhāvanāya vā vasippattassa saddhāpavattiyā visāradabhāvo hoti. Santo ca vihārādhigamoti samathassa vā vipassanāya vā paṭilābho. Sukhaṃ somanassanti ettha cetasikasukhabhāvadassanatthaṃ somanassavacanaṃ. Saddhindriyasamuṭṭhitapaṇītarūpaphuṭṭhakāyassa kāyikasukhampi labbhatiyeva. Sukhasomanassassa padhānassādattā ‘‘ayaṃ saddhindriyassa assādo’’ti visesetvā vuttaṃ. Imināva nayena sesindriyassādāpi yojetvā veditabbā.
ข. อาทีนวนิเทฺทสวณฺณนา
Kha. ādīnavaniddesavaṇṇanā
๑๙๐. อาทีนวนิเทฺทเส อนิจฺจเฎฺฐนาติ สทฺธินฺทฺริยสฺส อนิจฺจเฎฺฐนฯ โส อนิจฺจโฎฺฐ สทฺธินฺทฺริยสฺส อาทีนโวติ วุตฺตํ โหติฯ อิตรทฺวเยปิ เอเสว นโยฯ อิเม สมุทยตฺถงฺคมสฺสาทาทีนวา โลกิยอินฺทฺริยานเมวาติ เวทิตพฺพาฯ
190. Ādīnavaniddese aniccaṭṭhenāti saddhindriyassa aniccaṭṭhena. So aniccaṭṭho saddhindriyassa ādīnavoti vuttaṃ hoti. Itaradvayepi eseva nayo. Ime samudayatthaṅgamassādādīnavā lokiyaindriyānamevāti veditabbā.
ค. นิสฺสรณนิเทฺทสวณฺณนา
Ga. nissaraṇaniddesavaṇṇanā
๑๙๑. นิสฺสรณนิเทฺทเส อธิโมกฺขเฎฺฐนาติอาทีสุ เอเกกสฺมิํ อินฺทฺริเย ปญฺจ ปญฺจ กตฺวา ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ ปญฺจวีสติ นิสฺสรณานิ มคฺคผลวเสน นิทฺทิฎฺฐานิฯ ตตฺถ ตโต ปณีตตรสทฺธินฺทฺริยสฺส ปฎิลาภาติ ตโต วิปสฺสนากฺขเณ ปวตฺตสทฺธินฺทฺริยโต มคฺคกฺขเณ ปณีตตรสฺส สทฺธินฺทฺริยสฺส ปฎิลาภวเสนฯ ปุริมตรสทฺธินฺทฺริยา นิสฺสฎํ โหตีติ ตสฺมิํ มคฺคกฺขเณ สทฺธินฺทฺริยํ ปุริมตรโต วิปสฺสนากฺขเณ ปวตฺตสทฺธินฺทฺริยโต นิกฺขนฺตํ โหติฯ อิมินาว นเยน ผลกฺขเณ สทฺธินฺทฺริยมฺปิ อุภยตฺถ เสสินฺทฺริยานิปิ โยเชตพฺพานิฯ
191. Nissaraṇaniddese adhimokkhaṭṭhenātiādīsu ekekasmiṃ indriye pañca pañca katvā pañcannaṃ indriyānaṃ pañcavīsati nissaraṇāni maggaphalavasena niddiṭṭhāni. Tattha tato paṇītatarasaddhindriyassa paṭilābhāti tato vipassanākkhaṇe pavattasaddhindriyato maggakkhaṇe paṇītatarassa saddhindriyassa paṭilābhavasena. Purimatarasaddhindriyā nissaṭaṃ hotīti tasmiṃ maggakkhaṇe saddhindriyaṃ purimatarato vipassanākkhaṇe pavattasaddhindriyato nikkhantaṃ hoti. Imināva nayena phalakkhaṇe saddhindriyampi ubhayattha sesindriyānipi yojetabbāni.
๑๙๒. ปุพฺพภาเค ปญฺจหิ อินฺทฺริเยหีติ ปฐมชฺฌานูปจาเร ปญฺจหิ อินฺทฺริเยหิ ปฐมชฺฌานาทิอฎฺฐสมาปตฺติวเสน อฎฺฐ นิสฺสรณานิ, อนิจฺจานุปสฺสนาทิอฎฺฐารสมหาวิปสฺสนาวเสน อฎฺฐารส นิสฺสรณานิ, โสตาปตฺติมคฺคาทิวเสน อฎฺฐ โลกุตฺตรนิสฺสรณานิฯ เอวํ ฌานสมาปตฺติมหาวิปสฺสนามคฺคผลวเสน จตุตฺติํส นิสฺสรณานิ ปุริมปุริมสมติกฺกมโต นิทฺทิฎฺฐานิฯ เนกฺขเมฺม ปญฺจินฺทฺริยานีติอาทีนิ ปน สตฺตติํส นิสฺสรณานิ ปฎิปกฺขปหานวเสน ปฎิปกฺขโต นิทฺทิฎฺฐานิฯ ตตฺถ เนกฺขมฺมาทีสุ สตฺตสุ สตฺต นิสฺสรณานิ อุปจารภูมิวเสน วุตฺตานิ, ผลานิ ปน ปฎิปกฺขปหานาภาวโต น วุตฺตานิฯ
192.Pubbabhāgepañcahi indriyehīti paṭhamajjhānūpacāre pañcahi indriyehi paṭhamajjhānādiaṭṭhasamāpattivasena aṭṭha nissaraṇāni, aniccānupassanādiaṭṭhārasamahāvipassanāvasena aṭṭhārasa nissaraṇāni, sotāpattimaggādivasena aṭṭha lokuttaranissaraṇāni. Evaṃ jhānasamāpattimahāvipassanāmaggaphalavasena catuttiṃsa nissaraṇāni purimapurimasamatikkamato niddiṭṭhāni. Nekkhamme pañcindriyānītiādīni pana sattatiṃsa nissaraṇāni paṭipakkhapahānavasena paṭipakkhato niddiṭṭhāni. Tattha nekkhammādīsu sattasu satta nissaraṇāni upacārabhūmivasena vuttāni, phalāni pana paṭipakkhapahānābhāvato na vuttāni.
๑๙๓. ทิเฎฺฐกเฎฺฐหีติ ยาว โสตาปตฺติมคฺคา ทิฎฺฐิยา สห เอกสฺมิํ ปุคฺคเล ฐิตาติ ทิเฎฺฐกฎฺฐาฯ เตหิ ทิเฎฺฐกเฎฺฐหิฯ โอฬาริเกหีติ ถูเลหิ กามราคพฺยาปาเทหิฯ อณุสหคเตหีติ สุขุมภูเตหิ กามราคพฺยาปาเทหิเยวฯ สพฺพกิเลเสหีติ รูปราคาทีหิฯ เตสุ หิ ปหีเนสุ สพฺพกิเลสา ปหีนา โหนฺติ, ตสฺมา ‘‘สพฺพกิเลเสหี’’ติ วุตฺตํฯ อวุตฺตตฺถานิ ปเนตฺถ ปทานิ เหฎฺฐา วุตฺตตฺถาเนวาติฯ สเพฺพสเญฺญว ขีณาสวานํ ตตฺถ ตตฺถ ปญฺจินฺทฺริยานีติ ‘‘อธิโมกฺขเฎฺฐนา’’ติอาทีสุ ปุเพฺพ วุเตฺตสุ ฐาเนสุ ตสฺมิํ ตสฺมิํ ฐาเน ปญฺจินฺทฺริยานิ พุทฺธปเจฺจกพุทฺธสาวกานํ ขีณาสวานํ ยถาโยคํ ตโต ตโต นิสฺสฎานิ โหนฺติฯ อิมสฺมิํ วาเร ปฐมํ วุตฺตนยา เอว ยถาโยคํ ขีณาสววเสน วุตฺตาฯ
193.Diṭṭhekaṭṭhehīti yāva sotāpattimaggā diṭṭhiyā saha ekasmiṃ puggale ṭhitāti diṭṭhekaṭṭhā. Tehi diṭṭhekaṭṭhehi. Oḷārikehīti thūlehi kāmarāgabyāpādehi. Aṇusahagatehīti sukhumabhūtehi kāmarāgabyāpādehiyeva. Sabbakilesehīti rūparāgādīhi. Tesu hi pahīnesu sabbakilesā pahīnā honti, tasmā ‘‘sabbakilesehī’’ti vuttaṃ. Avuttatthāni panettha padāni heṭṭhā vuttatthānevāti. Sabbesaññeva khīṇāsavānaṃ tattha tattha pañcindriyānīti ‘‘adhimokkhaṭṭhenā’’tiādīsu pubbe vuttesu ṭhānesu tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne pañcindriyāni buddhapaccekabuddhasāvakānaṃ khīṇāsavānaṃ yathāyogaṃ tato tato nissaṭāni honti. Imasmiṃ vāre paṭhamaṃ vuttanayā eva yathāyogaṃ khīṇāsavavasena vuttā.
กถํ ปเนตานิ นิสฺสรณานิ อสีติสตํ โหนฺตีติ? วุจฺจเต – มคฺคผลวเสน วุตฺตานิ ปญฺจวีสติ, สมติกฺกมวเสน วุตฺตานิ จตุตฺติํส, ปฎิปกฺขวเสน วุตฺตานิ สตฺตติํสาติ ปฐมวาเร สพฺพานิ ฉนฺนวุติ นิสฺสรณานิ โหนฺติ, เอตานิเยว ทุติยวาเร ขีณาสวานํ วเสน ทฺวาทสสุ อปนีเตสุ จตุราสีติ โหนฺติฯ อิติ ปุริมานิ ฉนฺนวุติ, อิมานิ จ จตุราสีตีติ อสีติสตํ โหนฺติฯ กตมานิ ปน ทฺวาทส ขีณาสวานํ อปเนตพฺพานิ? สมติกฺกมโต วุเตฺตสุ มคฺคผลวเสน วุตฺตานิ อฎฺฐ นิสฺสรณานิ, ปฎิปกฺขโต วุเตฺตสุ มคฺควเสน วุตฺตานิ จตฺตารีติ อิมานิ ทฺวาทส อปเนตพฺพานิฯ อรหตฺตผลวเสน วุตฺตานิ กสฺมา อปเนตพฺพานีติ เจ? สพฺพปฐมํ วุตฺตานํ ปญฺจวีสติยา นิสฺสรณานํ มคฺคผลวเสเนว ลพฺภนโตฯ อรหตฺตผลวเสน นิสฺสรณานิ วุตฺตาเนว โหนฺติ ฯ เหฎฺฐิมํ เหฎฺฐิมํ ปน ผลสมาปตฺติํ อุปริมา อุปริมา น สมาปชฺชนฺติเยวาติ เหฎฺฐา ตีณิปิ ผลานิ น ลพฺภนฺติเยวฯ ฌานสมาปตฺติวิปสฺสนาเนกฺขมฺมาทีนิ จ กิริยาวเสน ลพฺภนฺติฯ ปญฺจปิ เจตานิ อินฺทฺริยานิ ปุพฺพเมว ปฎิปกฺขานํ ปฎิปฺปสฺสทฺธตฺตา ปฎิปกฺขโต นิสฺสฎาเนว โหนฺตีติฯ
Kathaṃ panetāni nissaraṇāni asītisataṃ hontīti? Vuccate – maggaphalavasena vuttāni pañcavīsati, samatikkamavasena vuttāni catuttiṃsa, paṭipakkhavasena vuttāni sattatiṃsāti paṭhamavāre sabbāni channavuti nissaraṇāni honti, etāniyeva dutiyavāre khīṇāsavānaṃ vasena dvādasasu apanītesu caturāsīti honti. Iti purimāni channavuti, imāni ca caturāsītīti asītisataṃ honti. Katamāni pana dvādasa khīṇāsavānaṃ apanetabbāni? Samatikkamato vuttesu maggaphalavasena vuttāni aṭṭha nissaraṇāni, paṭipakkhato vuttesu maggavasena vuttāni cattārīti imāni dvādasa apanetabbāni. Arahattaphalavasena vuttāni kasmā apanetabbānīti ce? Sabbapaṭhamaṃ vuttānaṃ pañcavīsatiyā nissaraṇānaṃ maggaphalavaseneva labbhanato. Arahattaphalavasena nissaraṇāni vuttāneva honti . Heṭṭhimaṃ heṭṭhimaṃ pana phalasamāpattiṃ uparimā uparimā na samāpajjantiyevāti heṭṭhā tīṇipi phalāni na labbhantiyeva. Jhānasamāpattivipassanānekkhammādīni ca kiriyāvasena labbhanti. Pañcapi cetāni indriyāni pubbameva paṭipakkhānaṃ paṭippassaddhattā paṭipakkhato nissaṭāneva hontīti.
ทุติยสุตฺตนฺตนิเทฺทสวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Dutiyasuttantaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ปฎิสมฺภิทามคฺคปาฬิ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ๒. ทุติยสุตฺตนฺตนิเทฺทโส • 2. Dutiyasuttantaniddeso
