| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / कङ्खावितरणी-पुराण-टीका • Kaṅkhāvitaraṇī-purāṇa-ṭīkā |
९. दुतियउपक्खटसिक्खापदवण्णना
9. Dutiyaupakkhaṭasikkhāpadavaṇṇanā
दुतियउपक्खटेन किं पयोजनन्ति चे? नत्थि पयोजनं, केवलं अट्ठुप्पत्तिवसेन पन पञ्ञत्तं भिक्खुनिया रहोनिसज्जसिक्खापदं विय। एवं सन्ते सङ्गीतिकारकेहि सङ्गीतिं अनारोपेतब्बं भवेय्य विनापि तेन तदत्थसिद्धितो, अनिस्सरत्ता, अनारोपेतुं अनुञ्ञातत्ता च। वुत्तञ्हेतं ‘‘आकङ्खमानो, आनन्द, सङ्घो…पे॰… समूहनेय्या’’ति (दी॰ नि॰ २.२१६; चूळव॰ ४४१)। इदं सब्बमकारणं। न हि बुद्धा अप्पयोजनं वचनं निच्छारेन्ति, पगेव सिक्खापदं। तेनेवाह अट्ठकथायं ‘‘इमिनाव नयेन अत्थो वेदितब्बो। इदञ्हि पुरिमस्स अनुपञ्ञत्तिसदिस’’न्तिआदि। अनुपञ्ञत्ति च निप्पयोजनं नत्थि। तंसदिसञ्चेतं, न निप्पयोजनन्ति दस्सितं होति। एवं सन्ते को पनेत्थ अत्थविसेसोति? ततो आह ‘‘केवलं तत्थ एकस्स पीळा कता, इध द्विन्नं, अयमेत्थ विसेसो’’ति। इमिना अत्थविसेसेन को पनञ्ञो अतिरेकत्थो दस्सितोति? पोराणगण्ठिपदे ताव वुत्तं ‘‘एकस्मिम्पि वत्थुस्मिं उभिन्नम्पि पीळा कातुं न वट्टतीति अयमतिरेकत्थो दस्सितो’’ति। तेनेतं दीपेति ‘‘न केवलं पटिलद्धचीवरगणनाय एव आपत्तिगणना, पीळितपुग्गलसङ्खातवत्थुगणनायपी’’ति।
Dutiyaupakkhaṭena kiṃ payojananti ce? Natthi payojanaṃ, kevalaṃ aṭṭhuppattivasena pana paññattaṃ bhikkhuniyā rahonisajjasikkhāpadaṃ viya. Evaṃ sante saṅgītikārakehi saṅgītiṃ anāropetabbaṃ bhaveyya vināpi tena tadatthasiddhito, anissarattā, anāropetuṃ anuññātattā ca. Vuttañhetaṃ ‘‘ākaṅkhamāno, ānanda, saṅgho…pe… samūhaneyyā’’ti (dī. ni. 2.216; cūḷava. 441). Idaṃ sabbamakāraṇaṃ. Na hi buddhā appayojanaṃ vacanaṃ nicchārenti, pageva sikkhāpadaṃ. Tenevāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘imināva nayena attho veditabbo. Idañhi purimassa anupaññattisadisa’’ntiādi. Anupaññatti ca nippayojanaṃ natthi. Taṃsadisañcetaṃ, na nippayojananti dassitaṃ hoti. Evaṃ sante ko panettha atthavisesoti? Tato āha ‘‘kevalaṃ tattha ekassa pīḷā katā, idha dvinnaṃ, ayamettha viseso’’ti. Iminā atthavisesena ko panañño atirekattho dassitoti? Porāṇagaṇṭhipade tāva vuttaṃ ‘‘ekasmimpi vatthusmiṃ ubhinnampi pīḷā kātuṃ na vaṭṭatīti ayamatirekattho dassito’’ti. Tenetaṃ dīpeti ‘‘na kevalaṃ paṭiladdhacīvaragaṇanāya eva āpattigaṇanā, pīḷitapuggalasaṅkhātavatthugaṇanāyapī’’ti.
होन्ति चेत्थ –
Honti cettha –
‘‘वत्थुतो गणनायपि, सिया आपत्ति नेकता।
‘‘Vatthuto gaṇanāyapi, siyā āpatti nekatā;
इति सन्दस्सनत्थञ्च, दुतियूपक्खटं इध॥
Iti sandassanatthañca, dutiyūpakkhaṭaṃ idha.
‘‘कायसंसग्गसिक्खाय, विभङ्गे विय किन्तेतं।
‘‘Kāyasaṃsaggasikkhāya, vibhaṅge viya kintetaṃ;
एकित्थियापि नेकता, आपत्तीनं पयोगतो’’ति॥ (वजिर॰ टी॰ पाराजिक ५३२)।
Ekitthiyāpi nekatā, āpattīnaṃ payogato’’ti. (vajira. ṭī. pārājika 532);
अपिचेतं सिक्खापदं तंजातिकेसु सिक्खापदेसु सब्बेसुपि गहेतब्बविनिच्छयस्स दस्सनप्पयोजनन्ति वेदितब्बं। आह च –
Apicetaṃ sikkhāpadaṃ taṃjātikesu sikkhāpadesu sabbesupi gahetabbavinicchayassa dassanappayojananti veditabbaṃ. Āha ca –
‘‘अञ्ञातिकाय बहुताय विमिस्सताय।
‘‘Aññātikāya bahutāya vimissatāya;
आपत्तियापि बहुता च विमिस्सता च।
Āpattiyāpi bahutā ca vimissatā ca;
इच्चेवमादिविधिसम्भवदस्सनत्थं ।
Iccevamādividhisambhavadassanatthaṃ ;
सत्था उपक्खटमिदं दुतियं अवोचा’’ति॥ (वजिर॰ टी॰ पाराजिक ५३२)।
Satthā upakkhaṭamidaṃ dutiyaṃ avocā’’ti. (vajira. ṭī. pārājika 532);
तस्सायं सङ्खेपतो अधिप्पायपुब्बङ्गमा विचारणा – पुराणचीवरं एकमेव भिक्खु भिक्खुनीहि द्वीहि, बहूहि वा धोवापेति, भिक्खुनिगणनाय पाचित्तियगणना। तथा द्विन्नं, बहूनं वा साधारणं एकमेव चीवरं अञ्ञत्र पारिवत्तका पटिग्गण्हाति, इधापि तथा द्विन्नं, बहूनं वा साधारणमेकं विञ्ञापेति, विञ्ञत्तपुग्गलगणनाय आपत्तिगणना। तथा अञ्ञेसुपि एवरूपेसु सिक्खापदेसु नयो नेतब्बो। अयं ताव बहुताय नयो।
Tassāyaṃ saṅkhepato adhippāyapubbaṅgamā vicāraṇā – purāṇacīvaraṃ ekameva bhikkhu bhikkhunīhi dvīhi, bahūhi vā dhovāpeti, bhikkhunigaṇanāya pācittiyagaṇanā. Tathā dvinnaṃ, bahūnaṃ vā sādhāraṇaṃ ekameva cīvaraṃ aññatra pārivattakā paṭiggaṇhāti, idhāpi tathā dvinnaṃ, bahūnaṃ vā sādhāraṇamekaṃ viññāpeti, viññattapuggalagaṇanāya āpattigaṇanā. Tathā aññesupi evarūpesu sikkhāpadesu nayo netabbo. Ayaṃ tāva bahutāya nayo.
विमिस्सताय पन ञातिकाय, अञ्ञातिकाय च एकं धोवापेति, एकतो निट्ठापने एकं पाचित्तियं। अथ ञातिका पठमं थोकं धोवित्वा ठिता, पुन अञ्ञातिका सुधोतं करोति, निस्सग्गियं पाचित्तियं। अथ अञ्ञातिका पठमं धोवति, पच्छा ञातिका सुधोतं करोति, अञ्ञातिकाय पयोगवसेन भिक्खुनो दुक्कटमेव। अञ्ञातिकाय, ञातिकाय च अञ्ञातिकसञ्ञी, वेमतिको, ञातिकसञ्ञी वा धोवापेति, यथावुत्तनयेन निस्सग्गियदुक्कटादिआपत्तिभेदगणना वेदितब्बा। तथा अञ्ञातिकाय, ञातिकाय च सन्तकं चीवरं उभोहि एकतो दिय्यमानं पटिग्गण्हाति, निस्सग्गियमेव। अथ अञ्ञातिकाय एव हत्थतो पटिग्गण्हाति, निस्सग्गियमेव। अथ ञातिकाय हत्थतो पटिग्गण्हाति, अनापत्ति। अथ उभोसु अञ्ञातिकादिसञ्ञी, वुत्तनयेनेव निस्सग्गियदुक्कटादिआपत्तिभेदगणना वेदितब्बा। तथा अञ्ञातिकविञ्ञत्तिआदीसुपि यथासम्भवं नयो नेतब्बो। अयं विमिस्सताय नयो।
Vimissatāya pana ñātikāya, aññātikāya ca ekaṃ dhovāpeti, ekato niṭṭhāpane ekaṃ pācittiyaṃ. Atha ñātikā paṭhamaṃ thokaṃ dhovitvā ṭhitā, puna aññātikā sudhotaṃ karoti, nissaggiyaṃ pācittiyaṃ. Atha aññātikā paṭhamaṃ dhovati, pacchā ñātikā sudhotaṃ karoti, aññātikāya payogavasena bhikkhuno dukkaṭameva. Aññātikāya, ñātikāya ca aññātikasaññī, vematiko, ñātikasaññī vā dhovāpeti, yathāvuttanayena nissaggiyadukkaṭādiāpattibhedagaṇanā veditabbā. Tathā aññātikāya, ñātikāya ca santakaṃ cīvaraṃ ubhohi ekato diyyamānaṃ paṭiggaṇhāti, nissaggiyameva. Atha aññātikāya eva hatthato paṭiggaṇhāti, nissaggiyameva. Atha ñātikāya hatthato paṭiggaṇhāti, anāpatti. Atha ubhosu aññātikādisaññī, vuttanayeneva nissaggiyadukkaṭādiāpattibhedagaṇanā veditabbā. Tathā aññātikaviññattiādīsupi yathāsambhavaṃ nayo netabbo. Ayaṃ vimissatāya nayo.
आदिसद्देन पन अनेके अञ्ञातिका विञ्ञत्ता, विञ्ञत्तपुग्गलगणनाय दुक्कटं। एको देति, एको न देति, निस्सग्गियं। अथ अविञ्ञत्तो देति, न निसग्गियं। अथ विञ्ञत्ताविञ्ञत्तानं साधारणं विञ्ञत्तो देति, निस्सग्गियं। उभो देन्ति, निस्सग्गियमेव। अविञ्ञत्तो देति, निस्सग्गियेन अनापत्ति। विञ्ञत्तस्स वचनेन अविञ्ञत्तो देति, अनापत्ति एव। तथा उपक्खटादीसुपि यथासम्भवं नयो नेतब्बो।
Ādisaddena pana aneke aññātikā viññattā, viññattapuggalagaṇanāya dukkaṭaṃ. Eko deti, eko na deti, nissaggiyaṃ. Atha aviññatto deti, na nisaggiyaṃ. Atha viññattāviññattānaṃ sādhāraṇaṃ viññatto deti, nissaggiyaṃ. Ubho denti, nissaggiyameva. Aviññatto deti, nissaggiyena anāpatti. Viññattassa vacanena aviññatto deti, anāpatti eva. Tathā upakkhaṭādīsupi yathāsambhavaṃ nayo netabbo.
एत्तावता सङ्खेपतो अञ्ञातिकायादिगाथा वुत्ताधिप्पाया होति। यं पनेत्थ भिक्खुनिया रहोनिसज्जसिक्खापदं निप्पयोजनताय निदस्सनं वुत्तं, तस्स पयोजनविसेसो तस्मिंयेव आविभविस्सतीति । एवमेव अञ्ञत्थपि वचनेन, विसेसअट्ठुप्पत्तिवसेन च सिक्खापदेसु ञातब्बं विसेसप्पयोजनन्ति।
Ettāvatā saṅkhepato aññātikāyādigāthā vuttādhippāyā hoti. Yaṃ panettha bhikkhuniyā rahonisajjasikkhāpadaṃ nippayojanatāya nidassanaṃ vuttaṃ, tassa payojanaviseso tasmiṃyeva āvibhavissatīti . Evameva aññatthapi vacanena, visesaaṭṭhuppattivasena ca sikkhāpadesu ñātabbaṃ visesappayojananti.
दुतियउपक्खटसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Dutiyaupakkhaṭasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
