| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
९. दुतियउपक्खटसिक्खापदवण्णना
9. Dutiyaupakkhaṭasikkhāpadavaṇṇanā
५३२. दुतियउपक्खटेन किंपयोजनन्ति? नत्थि, केवलं अट्ठुप्पत्तिवसेन पञ्ञत्तं भिक्खुनिया रहोनिसज्जसिक्खापदं विय। एवं सन्ते तन्ति अनारोपेतब्बं भवेय्य विनापि तेन तदत्थसिद्धितो, अनिस्सरत्ता, अनारोपेतुं अनुञ्ञातत्ता च। वुत्तञ्हेतं ‘‘आकङ्खमानो, आनन्द, सङ्घो…पे॰… समूहनेय्या’’ति (दी॰ नि॰ २.२१६)। इदं सब्बमकारणं। न हि बुद्धा अप्पयोजनं वाचं निच्छारेन्ति, पगेव सिक्खापदं, तेनेवाह अट्ठकथायं ‘‘तञ्हि इमस्स अनुपञ्ञत्तिसदिस’’न्तिआदि। अनुपञ्ञत्ति च निप्पयोजना नत्थि, तंसदिसञ्चेतं, न निप्पयोजनन्ति दस्सितं होति, एवं सन्ते को पनेत्थ विसेसोति? ततो आह ‘‘पठमसिक्खापदे एकस्स पीळा कता, दुतिये द्विन्नं, अयमेत्थ विसेसो’’ति। इमिना अत्थविसेसेन को पनञ्ञो अतिरेकत्थो दस्सितोति? पोराणगण्ठिपदे ताव वुत्तं ‘‘एकस्मिम्पि वत्थुस्मिं उभिन्नं पीळा कातुं वट्टतीति अयमतिरेकत्थो दस्सितो’’ति। तेनेतं दीपेति ‘‘न केवलं पटिलद्धचीवरगणनायेव आपत्तिगणना, पीळितपुग्गलसङ्खातवत्थुगणनायपी’’ति।
532. Dutiyaupakkhaṭena kiṃpayojananti? Natthi, kevalaṃ aṭṭhuppattivasena paññattaṃ bhikkhuniyā rahonisajjasikkhāpadaṃ viya. Evaṃ sante tanti anāropetabbaṃ bhaveyya vināpi tena tadatthasiddhito, anissarattā, anāropetuṃ anuññātattā ca. Vuttañhetaṃ ‘‘ākaṅkhamāno, ānanda, saṅgho…pe… samūhaneyyā’’ti (dī. ni. 2.216). Idaṃ sabbamakāraṇaṃ. Na hi buddhā appayojanaṃ vācaṃ nicchārenti, pageva sikkhāpadaṃ, tenevāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tañhi imassa anupaññattisadisa’’ntiādi. Anupaññatti ca nippayojanā natthi, taṃsadisañcetaṃ, na nippayojananti dassitaṃ hoti, evaṃ sante ko panettha visesoti? Tato āha ‘‘paṭhamasikkhāpade ekassa pīḷā katā, dutiye dvinnaṃ, ayamettha viseso’’ti. Iminā atthavisesena ko panañño atirekattho dassitoti? Porāṇagaṇṭhipade tāva vuttaṃ ‘‘ekasmimpi vatthusmiṃ ubhinnaṃ pīḷā kātuṃ vaṭṭatīti ayamatirekattho dassito’’ti. Tenetaṃ dīpeti ‘‘na kevalaṃ paṭiladdhacīvaragaṇanāyeva āpattigaṇanā, pīḷitapuggalasaṅkhātavatthugaṇanāyapī’’ti.
होन्ति चेत्थ –
Honti cettha –
‘‘वत्थुतो गणनायापि, सिया आपत्ति नेकता।
‘‘Vatthuto gaṇanāyāpi, siyā āpatti nekatā;
इति सन्दस्सनत्थञ्च, दुतियूपक्खटं इध॥
Iti sandassanatthañca, dutiyūpakkhaṭaṃ idha.
‘‘कायसंसग्गसिक्खाय, विभङ्गे विय किन्तेतं।
‘‘Kāyasaṃsaggasikkhāya, vibhaṅge viya kintetaṃ;
एकित्थियापि नेकता, आपत्तीनं पयोगतो’’ति॥
Ekitthiyāpi nekatā, āpattīnaṃ payogato’’ti.
अपिचेतं सिक्खापदं तंजातिकेसु सिक्खापदेसु सब्बेसुपि गहेतब्बविनिच्छयस्स नयदस्सनप्पयोजनन्ति वेदितब्बं। आह च –
Apicetaṃ sikkhāpadaṃ taṃjātikesu sikkhāpadesu sabbesupi gahetabbavinicchayassa nayadassanappayojananti veditabbaṃ. Āha ca –
‘‘अञ्ञातिकाय बहुताय विमिस्सताय,
‘‘Aññātikāya bahutāya vimissatāya,
आपत्तियापि बहुता च विमिस्सता च।
Āpattiyāpi bahutā ca vimissatā ca;
इच्चेवमादिविधिसम्भवदस्सनत्थं,
Iccevamādividhisambhavadassanatthaṃ,
सत्था उपक्खटमिदं दुतियं अवोचा’’ति॥
Satthā upakkhaṭamidaṃ dutiyaṃ avocā’’ti.
तस्सायं सङ्खेपतो अधिप्पायपुब्बङ्गमा विचारणा – पुराणचीवरं एकमेव भिक्खु भिक्खुनीहि द्वीहि, बहूहि वा धोवापेति, भिक्खुनिगणनाय पाचित्तियगणना, तथा द्विन्नं, बहूनं वा साधारणं एकमेव चीवरं अञ्ञत्र पारिवत्तका पटिग्गण्हाति, इधापि तथा द्विन्नं, बहूनं वा साधारणमेकं विञ्ञापेति, विञ्ञत्तपुग्गलगणनाय आपत्तिगणना। तथा अञ्ञेसुपि एवरूपेसु सिक्खापदेसु नयो नेतब्बो। अयं ताव बहुताय नयो। मिस्सताय पन ञातिकाय, अञ्ञातिकाय च एकं धोवापेति, एकतो निट्ठापने एकं पाचित्तियं। अथ ञातिका पठमं थोकं धोवित्वा ठिता, पुन अञ्ञातिका सुधोतं करोति, निस्सग्गियं। अथ अञ्ञातिका पठमं धोवति, पच्छा ञातिका सुधोतं करोति, अञ्ञातिकाय पयोगवसेन भिक्खुनो दुक्कटमेव। अञ्ञातिकाय च ञातिकाय च अञ्ञातिकसञ्ञी, वेमतिको, ञातिकसञ्ञी वा धोवापेति, यथावुत्तनयेन निस्सग्गियदुक्कटादिआपत्तिभेदगणना वेदितब्बा। तथा अञ्ञातिकाय च ञातिकाय च सन्तकं चीवरं उभोहि एकतो दिय्यमानं पटिग्गण्हन्तस्स , अञ्ञातिकाय एव हत्थतो पटिग्गण्हन्तस्स च निस्सग्गियमेव। अथ ञातिकाय अनापत्ति। अथ उभोसु अञ्ञातिकादिसञ्ञी वुत्तनयेनेव निस्सग्गियदुक्कटादिआपत्तिभेदगणना वेदितब्बा। तथा अञ्ञातकविञ्ञत्तिसिक्खापदेसुपि यथासम्भवं नयो नेतब्बो। अयं मिस्सताय नयो। आदि-सद्देन पन अनेके अञ्ञातिका विञ्ञत्ताविञ्ञत्तपुग्गलगणनाय दुक्कटं। एको देति, एको न देति, निस्सग्गियं। अथ अविञ्ञत्तो देति, न निस्सग्गियं। अथ विञ्ञत्ताविञ्ञत्तानं साधारणं विञ्ञत्तो देति, निस्सग्गियमेव। उभो देन्ति, निस्सग्गियमेव। अविञ्ञत्तो देति, निस्सग्गियेन अनापत्ति। विञ्ञत्तस्स वचनेन अविञ्ञत्तो देति, अनापत्ति एव। तथा उपक्खटादीसुपि यथासम्भवं नयो नेतब्बो।
Tassāyaṃ saṅkhepato adhippāyapubbaṅgamā vicāraṇā – purāṇacīvaraṃ ekameva bhikkhu bhikkhunīhi dvīhi, bahūhi vā dhovāpeti, bhikkhunigaṇanāya pācittiyagaṇanā, tathā dvinnaṃ, bahūnaṃ vā sādhāraṇaṃ ekameva cīvaraṃ aññatra pārivattakā paṭiggaṇhāti, idhāpi tathā dvinnaṃ, bahūnaṃ vā sādhāraṇamekaṃ viññāpeti, viññattapuggalagaṇanāya āpattigaṇanā. Tathā aññesupi evarūpesu sikkhāpadesu nayo netabbo. Ayaṃ tāva bahutāya nayo. Missatāya pana ñātikāya, aññātikāya ca ekaṃ dhovāpeti, ekato niṭṭhāpane ekaṃ pācittiyaṃ. Atha ñātikā paṭhamaṃ thokaṃ dhovitvā ṭhitā, puna aññātikā sudhotaṃ karoti, nissaggiyaṃ. Atha aññātikā paṭhamaṃ dhovati, pacchā ñātikā sudhotaṃ karoti, aññātikāya payogavasena bhikkhuno dukkaṭameva. Aññātikāya ca ñātikāya ca aññātikasaññī, vematiko, ñātikasaññī vā dhovāpeti, yathāvuttanayena nissaggiyadukkaṭādiāpattibhedagaṇanā veditabbā. Tathā aññātikāya ca ñātikāya ca santakaṃ cīvaraṃ ubhohi ekato diyyamānaṃ paṭiggaṇhantassa , aññātikāya eva hatthato paṭiggaṇhantassa ca nissaggiyameva. Atha ñātikāya anāpatti. Atha ubhosu aññātikādisaññī vuttanayeneva nissaggiyadukkaṭādiāpattibhedagaṇanā veditabbā. Tathā aññātakaviññattisikkhāpadesupi yathāsambhavaṃ nayo netabbo. Ayaṃ missatāya nayo. Ādi-saddena pana aneke aññātikā viññattāviññattapuggalagaṇanāya dukkaṭaṃ. Eko deti, eko na deti, nissaggiyaṃ. Atha aviññatto deti, na nissaggiyaṃ. Atha viññattāviññattānaṃ sādhāraṇaṃ viññatto deti, nissaggiyameva. Ubho denti, nissaggiyameva. Aviññatto deti, nissaggiyena anāpatti. Viññattassa vacanena aviññatto deti, anāpatti eva. Tathā upakkhaṭādīsupi yathāsambhavaṃ nayo netabbo.
दुतियउपक्खटसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Dutiyaupakkhaṭasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ९. दुतियउपक्खटसिक्खापदं • 9. Dutiyaupakkhaṭasikkhāpadaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ९. दुतियउपक्खटसिक्खापदवण्णना • 9. Dutiyaupakkhaṭasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ८. पठमउपक्खटसिक्खापदवण्णना • 8. Paṭhamaupakkhaṭasikkhāpadavaṇṇanā
