| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
२. दुतियउरुवेलसुत्तवण्णना
2. Dutiyauruvelasuttavaṇṇanā
२२. दुतिये सम्बहुलाति बहुका। ब्राह्मणाति हुहुक्कजातिकेन ब्राह्मणेन सद्धिं आगता ब्राह्मणा। जिण्णाति जराजिण्णा। वुड्ढाति वयोवुद्धा। महल्लकाति जातिमहल्लका। अद्धगताति तयो वये अद्धे अतिक्कन्ता। सुतमेतन्ति अम्हेहि सुतं एतं। तयिदं भो, गोतम, तथेवाति भो, गोतम, एतं अम्हेहि सुतकारणं तथा एव। तयिदं भो, गोतम, न सम्पन्नमेवाति तं एतं अभिवादनादिअकरणं अननुच्छविकमेव।
22. Dutiye sambahulāti bahukā. Brāhmaṇāti huhukkajātikena brāhmaṇena saddhiṃ āgatā brāhmaṇā. Jiṇṇāti jarājiṇṇā. Vuḍḍhāti vayovuddhā. Mahallakāti jātimahallakā. Addhagatāti tayo vaye addhe atikkantā. Sutametanti amhehi sutaṃ etaṃ. Tayidaṃ bho, gotama, tathevāti bho, gotama, etaṃ amhehi sutakāraṇaṃ tathā eva. Tayidaṃ bho, gotama, na sampannamevāti taṃ etaṃ abhivādanādiakaraṇaṃ ananucchavikameva.
अकालवादीतिआदीसु अकाले वदतीति अकालवादी। असभावं वदतीति अभूतवादी। अनत्थं वदति, नो अत्थन्ति अनत्थवादी। अधम्मं वदति, नो धम्मन्ति अधम्मवादी। अविनयं वदति , नो विनयन्ति अविनयवादी। अनिधानवतिं वाचं भासिताति न हदये निधेतब्बयुत्तकं वाचं भासिता। अकालेनाति कथेतुं अयुत्तकालेन। अनपदेसन्ति अपदेसरहितं, सापदेसं सकारणं कत्वा न कथेति। अपरियन्तवतिन्ति परियन्तरहितं, न परिच्छेदं दस्सेत्वा कथेति। अनत्थसंहितन्ति न लोकियलोकुत्तरअत्थनिस्सितं कत्वा कथेति। बालो थेरोत्वेव सङ्खं गच्छतीति अन्धबालो थेरोति सङ्खं गच्छति।
Akālavādītiādīsu akāle vadatīti akālavādī. Asabhāvaṃ vadatīti abhūtavādī. Anatthaṃ vadati, no atthanti anatthavādī. Adhammaṃ vadati, no dhammanti adhammavādī. Avinayaṃ vadati , no vinayanti avinayavādī. Anidhānavatiṃ vācaṃ bhāsitāti na hadaye nidhetabbayuttakaṃ vācaṃ bhāsitā. Akālenāti kathetuṃ ayuttakālena. Anapadesanti apadesarahitaṃ, sāpadesaṃ sakāraṇaṃ katvā na katheti. Apariyantavatinti pariyantarahitaṃ, na paricchedaṃ dassetvā katheti. Anatthasaṃhitanti na lokiyalokuttaraatthanissitaṃ katvā katheti. Bālo therotveva saṅkhaṃ gacchatīti andhabālo theroti saṅkhaṃ gacchati.
कालवादीतिआदीनि वुत्तपटिपक्खवसेन वेदितब्बानि। पण्डितो थेरोत्वेव सङ्खं गच्छतीति पण्डिच्चेन समन्नागतत्ता पण्डितो, थिरभावप्पत्तिया थेरोति सङ्खं गच्छति।
Kālavādītiādīni vuttapaṭipakkhavasena veditabbāni. Paṇḍito therotveva saṅkhaṃ gacchatīti paṇḍiccena samannāgatattā paṇḍito, thirabhāvappattiyā theroti saṅkhaṃ gacchati.
बहुस्सुतो होतीति बहुं अस्स सुतं होति, नवङ्गं सत्थुसासनं पाळिअनुसन्धिपुब्बापरवसेन उग्गहितं होतीति अत्थो। सुतधरोति सुतस्स आधारभूतो। यस्स हि इतो गहितं इतो पलायति, छिद्दघटे उदकं विय न तिट्ठति, परिसमज्झे एकसुत्तं वा जातकं वा कथेतुं वा वाचेतुं वा न सक्कोति, अयं न सुतधरो नाम। यस्स पन उग्गहितं बुद्धवचनं उग्गहितकालसदिसमेव होति, दसपि वीसतिपि वस्सानि सज्झायं अकरोन्तस्स नेव नस्सति, अयं सुतधरो नाम। सुतसन्निचयोति सुतस्स सन्निचयभूतो। यस्स हि सुतं हदयमञ्जूसाय सन्निचितं सिलाय लेखा विय सुवण्णपत्ते पक्खित्तसीहवसा विय च तिट्ठति, अयं सुतसन्निचयो नाम। धाताति धाता पगुणा। एकच्चस्स हि उग्गहितबुद्धवचनं धातं पगुणं निच्चलिकं न होति, ‘‘असुकं सुत्तं वा जातकं वा कथेही’’ति वुत्ते ‘‘सज्झायित्वा संसन्दित्वा समनुग्गाहित्वा जानिस्सामी’’ति वदति। एकच्चस्स धातं पगुणं भवङ्गसोतसदिसं होति, ‘‘असुकं सुत्तं वा जातकं वा कथेही’’ति वुत्ते उद्धरित्वा तमेव कथेति। तं सन्धाय वुत्तं ‘‘धाता’’ति। वचसा परिचिताति सुत्तदसक-वग्गदसकपण्णासदसकवसेन वाचाय सज्झायिता। मनसानुपेक्खिताति चित्तेन अनुपेक्खिता। यस्स वाचाय सज्झायितं बुद्धवचनं मनसा चिन्तेन्तस्स तत्थ तत्थ पाकटं होति, महादीपं जालेत्वा ठितस्स रूपगतं विय पञ्ञायति, तं सन्धायेतं वुत्तं। दिट्ठिया सुप्पटिविद्धाति अत्थतो च कारणतो च पञ्ञाय सुप्पटिविद्धा।
Bahussuto hotīti bahuṃ assa sutaṃ hoti, navaṅgaṃ satthusāsanaṃ pāḷianusandhipubbāparavasena uggahitaṃ hotīti attho. Sutadharoti sutassa ādhārabhūto. Yassa hi ito gahitaṃ ito palāyati, chiddaghaṭe udakaṃ viya na tiṭṭhati, parisamajjhe ekasuttaṃ vā jātakaṃ vā kathetuṃ vā vācetuṃ vā na sakkoti, ayaṃ na sutadharo nāma. Yassa pana uggahitaṃ buddhavacanaṃ uggahitakālasadisameva hoti, dasapi vīsatipi vassāni sajjhāyaṃ akarontassa neva nassati, ayaṃ sutadharo nāma. Sutasannicayoti sutassa sannicayabhūto. Yassa hi sutaṃ hadayamañjūsāya sannicitaṃ silāya lekhā viya suvaṇṇapatte pakkhittasīhavasā viya ca tiṭṭhati, ayaṃ sutasannicayo nāma. Dhātāti dhātā paguṇā. Ekaccassa hi uggahitabuddhavacanaṃ dhātaṃ paguṇaṃ niccalikaṃ na hoti, ‘‘asukaṃ suttaṃ vā jātakaṃ vā kathehī’’ti vutte ‘‘sajjhāyitvā saṃsanditvā samanuggāhitvā jānissāmī’’ti vadati. Ekaccassa dhātaṃ paguṇaṃ bhavaṅgasotasadisaṃ hoti, ‘‘asukaṃ suttaṃ vā jātakaṃ vā kathehī’’ti vutte uddharitvā tameva katheti. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘dhātā’’ti. Vacasāparicitāti suttadasaka-vaggadasakapaṇṇāsadasakavasena vācāya sajjhāyitā. Manasānupekkhitāti cittena anupekkhitā. Yassa vācāya sajjhāyitaṃ buddhavacanaṃ manasā cintentassa tattha tattha pākaṭaṃ hoti, mahādīpaṃ jāletvā ṭhitassa rūpagataṃ viya paññāyati, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Diṭṭhiyā suppaṭividdhāti atthato ca kāraṇato ca paññāya suppaṭividdhā.
आभिचेतसिकानन्ति अभिचेतोति अभिक्कन्तं विसुद्धं चित्तं वुच्चति, अधिचित्तं वा, अभिचेतसि जातानि आभिचेतसिकानि, अभिचेतोसन्निस्सितानीति वा आभिचेतसिकानि। दिट्ठधम्मसुखविहारानन्ति दिट्ठधम्मे सुखविहारानं। दिट्ठधम्मोति पच्चक्खो अत्तभावो वुच्चति, तत्थ सुखविहारभूतानन्ति अत्थो। रूपावचरज्झानानमेतं अधिवचनं। तानि हि अप्पेत्वा निसिन्ना झायिनो इमस्मिंयेव अत्तभावे असंकिलिट्ठनेक्खम्मसुखं विन्दन्ति, तस्मा ‘‘दिट्ठधम्मसुखविहारानी’’ति वुच्चति। निकामलाभीति निकामेन लाभी, अत्तनो इच्छावसेन लाभी, इच्छितिच्छितक्खणे समापज्जितुं समत्थोति वुत्तं होति। अकिच्छलाभीति सुखेनेव पच्चनीकधम्मे विक्खम्भेत्वा समापज्जितुं समत्थोति वुत्तं होति। अकसिरलाभीति अकसिरानं लाभी विपुलानं, यथापरिच्छेदेन वुट्ठातुं समत्थोति वुत्तं होति। एकच्चो हि लाभीयेव होति, न पन इच्छितिच्छितक्खणे सक्कोति समापज्जितुं। एकच्चो सक्कोति तथासमापज्जितुं, पारिपन्थिके च पन किच्छेन विक्खम्भेति। एकच्चो तथा च समापज्जति, पारिपन्थिके च अकिच्छेनेव विक्खम्भेति, न सक्कोति नाळिकयन्तं विय यथापरिच्छेदेयेव वुट्ठातुं। यस्स पन अयं तिविधापि सम्पदा अत्थि, सो ‘‘अकिच्छलाभी अकसिरलाभी’’ति वुच्चति। आसवानं खयातिआदीनि वुत्तत्थानेव। एवमिध सीलम्पि बाहुसच्चम्पि खीणासवस्सेव सीलं बाहुसच्चञ्च, झानानिपि खीणासवस्सेव वळञ्जनकज्झानानि कथितानि। ‘‘आसवानं खया’’तिआदीहि पन अरहत्तं कथितं। फलेन चेत्थ मग्गकिच्चं पकासितन्ति वेदितब्बं।
Ābhicetasikānanti abhicetoti abhikkantaṃ visuddhaṃ cittaṃ vuccati, adhicittaṃ vā, abhicetasi jātāni ābhicetasikāni, abhicetosannissitānīti vā ābhicetasikāni. Diṭṭhadhammasukhavihārānanti diṭṭhadhamme sukhavihārānaṃ. Diṭṭhadhammoti paccakkho attabhāvo vuccati, tattha sukhavihārabhūtānanti attho. Rūpāvacarajjhānānametaṃ adhivacanaṃ. Tāni hi appetvā nisinnā jhāyino imasmiṃyeva attabhāve asaṃkiliṭṭhanekkhammasukhaṃ vindanti, tasmā ‘‘diṭṭhadhammasukhavihārānī’’ti vuccati. Nikāmalābhīti nikāmena lābhī, attano icchāvasena lābhī, icchiticchitakkhaṇe samāpajjituṃ samatthoti vuttaṃ hoti. Akicchalābhīti sukheneva paccanīkadhamme vikkhambhetvā samāpajjituṃ samatthoti vuttaṃ hoti. Akasiralābhīti akasirānaṃ lābhī vipulānaṃ, yathāparicchedena vuṭṭhātuṃ samatthoti vuttaṃ hoti. Ekacco hi lābhīyeva hoti, na pana icchiticchitakkhaṇe sakkoti samāpajjituṃ. Ekacco sakkoti tathāsamāpajjituṃ, pāripanthike ca pana kicchena vikkhambheti. Ekacco tathā ca samāpajjati, pāripanthike ca akiccheneva vikkhambheti, na sakkoti nāḷikayantaṃ viya yathāparicchedeyeva vuṭṭhātuṃ. Yassa pana ayaṃ tividhāpi sampadā atthi, so ‘‘akicchalābhī akasiralābhī’’ti vuccati. Āsavānaṃ khayātiādīni vuttatthāneva. Evamidha sīlampi bāhusaccampi khīṇāsavasseva sīlaṃ bāhusaccañca, jhānānipi khīṇāsavasseva vaḷañjanakajjhānāni kathitāni. ‘‘Āsavānaṃ khayā’’tiādīhi pana arahattaṃ kathitaṃ. Phalena cettha maggakiccaṃ pakāsitanti veditabbaṃ.
उद्धतेनाति उद्धच्चसहगतेन। सम्फन्ति पलापकथं। असमाहितसङ्कप्पोति अट्ठपितसङ्कप्पो। मगोति मगसदिसो। आराति दूरे। थावरेय्यम्हाति थावरभावतो। पापदिट्ठीति लामकदिट्ठि। अनादरोति आदररहितो। सुतवाति सुतेन उपगतो। पटिभानवाति दुविधेन पटिभानेन समन्नागतो। पञ्ञायत्थं विपस्सतीति सहविपस्सनाय मग्गपञ्ञाय चतुन्नं सच्चानं अत्थं विनिविज्झित्वा पस्सति। पारगू सब्बधम्मानन्ति सब्बेसं खन्धादिधम्मानं पारं गतो, अभिञ्ञापारगू, परिञ्ञापारगू, पहानपारगू, भावनापारगू, सच्छिकिरियापारगू, समापत्तिपारगूति एवं छब्बिधेन पारगमनेन सब्बधम्मानं पारं परियोसानं गतो। अखिलोति रागखिलादिविरहितो। पटिभानवाति दुविधेनेव पटिभानेन समन्नागतो। ब्रह्मचरियस्स केवलीति सकलब्रह्मचरियो। सेसमेत्थ उत्तानमेवाति।
Uddhatenāti uddhaccasahagatena. Samphanti palāpakathaṃ. Asamāhitasaṅkappoti aṭṭhapitasaṅkappo. Magoti magasadiso. Ārāti dūre. Thāvareyyamhāti thāvarabhāvato. Pāpadiṭṭhīti lāmakadiṭṭhi. Anādaroti ādararahito. Sutavāti sutena upagato. Paṭibhānavāti duvidhena paṭibhānena samannāgato. Paññāyatthaṃ vipassatīti sahavipassanāya maggapaññāya catunnaṃ saccānaṃ atthaṃ vinivijjhitvā passati. Pāragū sabbadhammānanti sabbesaṃ khandhādidhammānaṃ pāraṃ gato, abhiññāpāragū, pariññāpāragū, pahānapāragū, bhāvanāpāragū, sacchikiriyāpāragū, samāpattipāragūti evaṃ chabbidhena pāragamanena sabbadhammānaṃ pāraṃ pariyosānaṃ gato. Akhiloti rāgakhilādivirahito. Paṭibhānavāti duvidheneva paṭibhānena samannāgato. Brahmacariyassa kevalīti sakalabrahmacariyo. Sesamettha uttānamevāti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / २. दुतियउरुवेलसुत्तं • 2. Dutiyauruvelasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / २.दुतियउरुवेलसुत्तवण्णना • 2.Dutiyauruvelasuttavaṇṇanā
