| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਚੂਲ਼ਨਿਦ੍ਦੇਸ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā |
੨. ਦੁਤਿਯવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ
2. Dutiyavaggavaṇṇanā
੧੩੧-੨. ਦੁਤਿਯવਗ੍ਗਸ੍ਸ ਪਠਮਦ੍વਯੇ ਨਿਪਕਨ੍ਤਿ ਪਕਤਿਨਿਪੁਣਂ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਕਸਿਣਪਰਿਕਮ੍ਮਾਦੀਸੁ ਕੁਸਲਂ। ਸਾਧੁવਿਹਾਰਿਨ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪਨਾવਿਹਾਰੇਨ વਾ ਉਪਚਾਰੇਨ વਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ। ਧੀਰਨ੍ਤਿ ਧਿਤਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਪਕਤ੍ਤੇਨ ਧਿਤਿਸਮ੍ਪਦਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਇਧ ਪਨ ਧਿਤਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਮੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਧਿਤਿ ਨਾਮ ਅਸਿਥਿਲਪਰਕ੍ਕਮਤਾ, ‘‘ਕਾਮਂ ਤਚੋ ਚ ਨ੍ਹਾਰੁ ਚਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੮੪; ਅ॰ ਨਿ॰ ੨.੫; ਮਹਾਨਿ॰ ੧੯੬) ਏવਂ ਪવਤ੍ਤવੀਰਿਯਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਅਪਿ ਚ ਧਿਕ੍ਕਤਪਾਪੋਤਿਪਿ ਧੀਰੋ। ਰਾਜਾવ ਰਟ੍ਠਂ વਿਜਿਤਂ ਪਹਾਯਾਤਿ ਯਥਾ ਪਟਿਰਾਜਾ ‘‘વਿਜਿਤਂ ਰਟ੍ਠਂ ਅਨਤ੍ਥਾવਹ’’ਨ੍ਤਿ ਞਤ੍વਾ ਰਜ੍ਜਂ ਪਹਾਯ ਏਕੋ ਚਰਤਿ ਏવਂ ਬਾਲਸਹਾਯਂ ਪਹਾਯ ਏਕੋ ਚਰੇ। ਅਥ વਾ ਰਾਜਾવ ਰਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਸੁਤਸੋਮੋ ਰਾਜਾ વਿਜਿਤਂ ਰਟ੍ਠਂ ਪਹਾਯ ਏਕੋ ਚਰਿ, ਯਥਾ ਚ ਮਹਾਜਨਕੋ ਏવਂ ਏਕੋવ ਚਰੇਤਿ ਅਯਮ੍ਪਿ ਏਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਾਨੁਸਾਰੇਨ ਸਕ੍ਕਾ ਜਾਨਿਤੁਨ੍ਤਿ ਨ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਂ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੪੫-੪੬)। ਨਿਦ੍ਦੇਸੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਨਤ੍ਥਿ।
131-2. Dutiyavaggassa paṭhamadvaye nipakanti pakatinipuṇaṃ paṇḍitaṃ kasiṇaparikammādīsu kusalaṃ. Sādhuvihārinti appanāvihārena vā upacārena vā samannāgataṃ. Dhīranti dhitisampannaṃ. Tattha nipakattena dhitisampadā vuttā. Idha pana dhitisampannamevāti attho. Dhiti nāma asithilaparakkamatā, ‘‘kāmaṃ taco ca nhāru cā’’ti (ma. ni. 2.184; a. ni. 2.5; mahāni. 196) evaṃ pavattavīriyassetaṃ adhivacanaṃ. Api ca dhikkatapāpotipi dhīro. Rājāva raṭṭhaṃ vijitaṃ pahāyāti yathā paṭirājā ‘‘vijitaṃ raṭṭhaṃ anatthāvaha’’nti ñatvā rajjaṃ pahāya eko carati evaṃ bālasahāyaṃ pahāya eko care. Atha vā rājāva raṭṭhanti yathā sutasomo rājā vijitaṃ raṭṭhaṃ pahāya eko cari, yathā ca mahājanako evaṃ ekova careti ayampi etassattho. Sesaṃ vuttānusārena sakkā jānitunti na vitthāritaṃ (su. ni. aṭṭha. 1.45-46). Niddese vattabbaṃ natthi.
ਪਠਮਦ੍વਯਂ।
Paṭhamadvayaṃ.
੧੩੩. ਤਤਿਯਗਾਥਾ ਪਦਤ੍ਥਤੋ ਉਤ੍ਤਾਨਾ ਏવ। ਕੇવਲਞ੍ਚ ਪਨ ਸਹਾਯਸਮ੍ਪਦਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਸੇਕ੍ਖੇਹਿ ਸੀਲਾਦਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ ਸਹਾਯਾ ਏવ ‘‘ਸਹਾਯਸਮ੍ਪਦਾ’’ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਯੋਜਨਾ – ਯਾ ਅਯਂ વੁਤ੍ਤਾ ਸਹਾਯਸਮ੍ਪਦਾ, ਤਂ ਸਹਾਯਸਮ੍ਪਦਂ ਅਦ੍ਧਾ ਪਸਂਸਾਮ, ਏਕਂਸੇਨੇવ ਥੋਮੇਮਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਕਥਂ? ਸੇਟ੍ਠਾ ਸਮਾਸੇવਿਤਬ੍ਬਾ ਸਹਾਯਾਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਅਤ੍ਤਨੋ ਸੀਲਾਦੀਹਿ ਸੇਟ੍ਠੇ ਸੇવਮਾਨਸ੍ਸ ਸੀਲਾਦਯੋ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ વੁਦ੍ਧਿਂ વਿਰੂਲ਼੍ਹਿਂ વੇਪੁਲ੍ਲਂ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਿ। ਸਮੇ ਸੇવਮਾਨਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸਮਧਾਰਣੇਨ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚવਿਨੋਦਨੇਨ ਚ ਲਦ੍ਧਾ ਨ ਪਰਿਹਾਯਨ੍ਤਿ । ਏਤੇ ਪਨ ਸਹਾਯਕੇ ਸੇਟ੍ਠੇ ਚ ਸਮੇ ਚ ਅਲਦ੍ਧਾ ਕੁਹਨਾਦਿਮਿਚ੍ਛਾਜੀવਂ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮੇਨ ਸਮੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਭੋਜਨਂ ਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤੋ ਤਤ੍ਥ ਚ ਪਟਿਘਾਨੁਨਯਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤੋ ਅਨવਜ੍ਜਭੋਜੀ ਹੁਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥਕਾਮੋ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤੋ ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ। ਅਹਮ੍ਪਿ ਹਿ ਏવਂ ਚਰਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਅਧਿਗਤੋਮ੍ਹੀਤਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੪੭)। ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ વੁਤ੍ਤਨਯੋ ਏવ।
133. Tatiyagāthā padatthato uttānā eva. Kevalañca pana sahāyasampadanti ettha asekkhehi sīlādikkhandhehi sampannā sahāyā eva ‘‘sahāyasampadā’’ti veditabbā. Ayaṃ panettha yojanā – yā ayaṃ vuttā sahāyasampadā, taṃ sahāyasampadaṃ addhā pasaṃsāma, ekaṃseneva thomemāti vuttaṃ hoti. Kathaṃ? Seṭṭhā samāsevitabbā sahāyāti. Kasmā? Attano sīlādīhi seṭṭhe sevamānassa sīlādayo dhammā anuppannā uppajjanti, uppannā vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ pāpuṇanti. Same sevamānassa aññamaññasamadhāraṇena kukkuccavinodanena ca laddhā na parihāyanti . Ete pana sahāyake seṭṭhe ca same ca aladdhā kuhanādimicchājīvaṃ vajjetvā dhammena samena uppannaṃ bhojanaṃ bhuñjanto tattha ca paṭighānunayaṃ anuppādento anavajjabhojī hutvā atthakāmo kulaputto eko care khaggavisāṇakappo. Ahampi hi evaṃ caranto imaṃ sampattiṃ adhigatomhīti (su. ni. aṭṭha. 1.47). Niddeso vuttanayo eva.
ਤਤਿਯਂ।
Tatiyaṃ.
੧੩੪. ਚਤੁਤ੍ਥੇ ਦਿਸ੍વਾਤਿ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ। ਸੁવਣ੍ਣਸ੍ਸਾਤਿ ਕਞ੍ਚਨਸ੍ਸ। ‘‘વਲਯਾਨੀ’’ਤਿ ਪਾਠਸੇਸੋ। ਸਾવਸੇਸਪਾਠੋ ਹਿ ਅਯਂ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਭਸ੍ਸਰਾਨੀਤਿ ਪਭਾਸਨਸੀਲਾਨਿ, ਜੁਤਿਮਨ੍ਤਾਨੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸੇਸਂ ਉਤ੍ਤਾਨਪਦਤ੍ਥਮੇવ। ਅਯਂ ਪਨ ਯੋਜਨਾ – ਦਿਸ੍વਾ ਭੁਜਸ੍ਮਿਂ ਸੁવਣ੍ਣਸ੍ਸ વਲਯਾਨਿ ‘‘ਗਣવਾਸੇ ਸਤਿ ਸਙ੍ਘਟ੍ਟਨਾ, ਏਕવਾਸੇ ਸਤਿ ਅਘਟ੍ਟਨਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਆਰਭਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਅਧਿਗਤੋਮ੍ਹੀਤਿ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવਾਤਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੪੮)। ਨੂਪੁਰਾਨੀਤਿ વਲਯਾਨਿ। ‘‘ਨਿਯੁਰਾ’’ਤਿ ਕੇਚਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਘਟ੍ਟੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਹਨਨ੍ਤਿ।
134. Catutthe disvāti oloketvā. Suvaṇṇassāti kañcanassa. ‘‘Valayānī’’ti pāṭhaseso. Sāvasesapāṭho hi ayaṃ attho. Pabhassarānīti pabhāsanasīlāni, jutimantānīti vuttaṃ hoti. Sesaṃ uttānapadatthameva. Ayaṃ pana yojanā – disvā bhujasmiṃ suvaṇṇassa valayāni ‘‘gaṇavāse sati saṅghaṭṭanā, ekavāse sati aghaṭṭanā’’ti evaṃ cintento vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ adhigatomhīti. Sesaṃ vuttanayamevāti (su. ni. aṭṭha. 1.48). Nūpurānīti valayāni. ‘‘Niyurā’’ti keci vadanti. Ghaṭṭentīti aññamaññaṃ hananti.
ਚਤੁਤ੍ਥਂ।
Catutthaṃ.
੧੩੫. ਪਞ੍ਚਮਗਾਥਾ ਪਦਤ੍ਥਤੋ ਉਤ੍ਤਾਨਾ ਏવ। ਅਯਂ ਪਨ ਏਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਯ੍વਾਯਂ ਏਤੇਨ ਦੁਤੀਯੇਨ ਕੁਮਾਰੇਨ ਸੀਤੁਣ੍ਹਾਦੀਨਿ ਨਿવੇਦੇਨ੍ਤੇਨ ਸਹવਾਸੇਨ ਤਂ ਸਞ੍ਞਾਪੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਮਮ વਾਚਾਭਿਲਾਪੋ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਿਨੇਹવਸੇਨ ਅਭਿਸਜ੍ਜਨਾ વਾ ਜਾਤਾ। ਸਚੇ ਅਹਂ ਇਮਂ ਨ ਪਰਿਚ੍ਚਜਾਮਿ, ਤਤੋ ਆਯਤਿਮ੍ਪਿ ਤਥੇવ ਹੇਸ੍ਸਤਿ। ਯਥਾ ਇਦਾਨਿ, ਏવਂ ਦੁਤੀਯੇਨ ਸਹ ਮਮਸ੍ਸ, વਾਚਾਭਿਲਾਪੋ ਅਭਿਸਜ੍ਜਨਾ વਾ। ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ ਅਨ੍ਤਰਾਯਕਰਂ વਿਸੇਸਾਧਿਗਮਸ੍ਸਾਤਿ ਏਤਂ ਭਯਂ ਆਯਤਿਂ ਪੇਕ੍ਖਮਾਨੋ ਤਂ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ ਯੋਨਿਸੋ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਅਧਿਗਤੋਮ੍ਹੀਤਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੪੯)। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।
135. Pañcamagāthā padatthato uttānā eva. Ayaṃ pana ettha adhippāyo – yvāyaṃ etena dutīyena kumārena sītuṇhādīni nivedentena sahavāsena taṃ saññāpentassa mama vācābhilāpo, tasmiṃ sinehavasena abhisajjanā vā jātā. Sace ahaṃ imaṃ na pariccajāmi, tato āyatimpi tatheva hessati. Yathā idāni, evaṃ dutīyena saha mamassa, vācābhilāpo abhisajjanā vā. Ubhayampi cetaṃ antarāyakaraṃ visesādhigamassāti etaṃ bhayaṃ āyatiṃ pekkhamāno taṃ chaḍḍetvā yoniso paṭipajjitvā paccekabodhiṃ adhigatomhīti (su. ni. aṭṭha. 1.49). Sesaṃ vuttanayameva.
ਪਞ੍ਚਮਂ।
Pañcamaṃ.
੧੩੬. ਛਟ੍ਠੇ ਕਾਮਾਤਿ ਦ੍વੇ ਕਾਮਾ વਤ੍ਥੁਕਾਮਾ ਚ ਕਿਲੇਸਕਾਮਾ ਚ। ਤਤ੍ਥ વਤ੍ਥੁਕਾਮਾ ਮਨਾਪਿਯਾ ਰੂਪਾਦਯੋ ਧਮ੍ਮਾ, ਕਿਲੇਸਕਾਮਾ ਛਨ੍ਦਾਦਯੋ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਰਾਗਪ੍ਪਭੇਦਾ। ਇਧ ਪਨ વਤ੍ਥੁਕਾਮਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ । ਰੂਪਾਦਿਅਨੇਕਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਚਿਤ੍ਰਾ। ਲੋਕਸ੍ਸਾਦવਸੇਨ ਮਧੁਰਾ। ਬਾਲਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਂ ਮਨਂ ਰਮੇਨ੍ਤੀਤਿ ਮਨੋਰਮਾ। વਿਰੂਪਰੂਪੇਨਾਤਿ વਿਰੂਪੇਨ ਰੂਪੇਨ, ਅਨੇਕવਿਧੇਨ ਸਭਾવੇਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤੇ ਹਿ ਰੂਪਾਦਿવਸੇਨ ਚਿਤ੍ਰਾ, ਰੂਪਾਦੀਸੁਪਿ ਨੀਲਾਦਿવਸੇਨ વਿવਿਧਰੂਪਾ। ਏવਂ ਤੇਨ વਿਰੂਪਰੂਪੇਨ ਤਥਾ ਤਥਾ ਅਸ੍ਸਾਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਮਥੇਨ੍ਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਯ ਅਭਿਰਮਿਤੁਂ ਨ ਦੇਨ੍ਤੀਤਿ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਪਾਕਟਮੇવ। ਨਿਗਮਨਮ੍ਪਿ ਦ੍વੀਹਿ ਤੀਹਿ વਾ ਪਦੇਹਿ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਪੁਰਿਮਗਾਥਾਸੁ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੫੦)।
136. Chaṭṭhe kāmāti dve kāmā vatthukāmā ca kilesakāmā ca. Tattha vatthukāmā manāpiyā rūpādayo dhammā, kilesakāmā chandādayo sabbepi rāgappabhedā. Idha pana vatthukāmā adhippetā . Rūpādianekappakārena citrā. Lokassādavasena madhurā. Bālaputhujjanānaṃ manaṃ ramentīti manoramā. Virūparūpenāti virūpena rūpena, anekavidhena sabhāvenāti vuttaṃ hoti. Te hi rūpādivasena citrā, rūpādīsupi nīlādivasena vividharūpā. Evaṃ tena virūparūpena tathā tathā assādaṃ dassetvā mathenti cittaṃ, pabbajjāya abhiramituṃ na dentīti. Sesamettha pākaṭameva. Nigamanampi dvīhi tīhi vā padehi yojetvā purimagāthāsu vuttanayena veditabbaṃ (su. ni. aṭṭha. 1.50).
ਕਾਮਗੁਣਾਤਿ ਕਾਮਯਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ ਕਾਮਾ। ਬਨ੍ਧਨਟ੍ਠੇਨ ਗੁਣਾ। ‘‘ਅਨੁਜਾਨਾਮਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਹਤਾਨਂ વਤ੍ਥਾਨਂ ਦਿਗੁਣਂ ਸਙ੍ਘਾਟਿ’’ਨ੍ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੩੪੮) ਏਤ੍ਥ ਪਟਲਟ੍ਠੋ ਗੁਣਟ੍ਠੋ। ‘‘ਅਚ੍ਚੇਨ੍ਤਿ ਕਾਲਾ ਤਰਯਨ੍ਤਿ ਰਤ੍ਤਿਯੋ, વਯੋਗੁਣਾ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਂ ਜਹਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੪) ਏਤ੍ਥ ਰਾਸਟ੍ਠੋ ਗੁਣਟ੍ਠੋ। ‘‘ਸਤਗੁਣਾ ਦਕ੍ਖਿਣਾ ਪਾਟਿਕਙ੍ਖਿਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੭੯) ਏਤ੍ਥ ਆਨਿਸਂਸਟ੍ਠੋ ਗੁਣਟ੍ਠੋ। ‘‘ਅਨ੍ਤਂ ਅਨ੍ਤਗੁਣਂ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੭੭; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੧੦; ਖੁ॰ ਪਾ॰ ੩.ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਾਕਾਰ), ਕਯਿਰਾ ਮਾਲਾਗੁਣੇ ਬਹੂ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਬਨ੍ਧਨਟ੍ਠੋ ਗੁਣਟ੍ਠੋ। ਇਧਾਪਿ ਏਸੇવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ, ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਬਨ੍ਧਨਟ੍ਠੇਨ ਗੁਣਾ’’ਤਿ। ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਤਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਾ। ਏਤੇਨੁਪਾਯੇਨ ਸੋਤવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਦੀਸੁਪਿ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਟ੍ਠਾਤਿ ਪਰਿਯਿਟ੍ਠਾ વਾ ਹੋਨ੍ਤੁ, ਮਾ વਾ, ਇਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣਭੂਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਨ੍ਤਾਤਿ ਕਾਮਨੀਯਾ। ਮਨਾਪਾਤਿ ਮਨવਡ੍ਢਨਕਾ। ਪਿਯਰੂਪਾਤਿ ਪਿਯਜਾਤਿਕਾ। ਕਾਮੂਪਸਂਹਿਤਾਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੇਨ ਕਾਮੇਨ ਉਪਸਂਹਿਤਾ। ਰਜਨੀਯਾਤਿ ਰਜ੍ਜਨਿਯਾ, ਰਾਗੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾਰਣਭੂਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Kāmaguṇāti kāmayitabbaṭṭhena kāmā. Bandhanaṭṭhena guṇā. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, ahatānaṃ vatthānaṃ diguṇaṃ saṅghāṭi’’nti (mahāva. 348) ettha paṭalaṭṭho guṇaṭṭho. ‘‘Accenti kālā tarayanti rattiyo, vayoguṇā anupubbaṃ jahantī’’ti (saṃ. ni. 1.4) ettha rāsaṭṭho guṇaṭṭho. ‘‘Sataguṇā dakkhiṇā pāṭikaṅkhitabbā’’ti (ma. ni. 3.379) ettha ānisaṃsaṭṭho guṇaṭṭho. ‘‘Antaṃ antaguṇaṃ (dī. ni. 2.377; ma. ni. 1.110; khu. pā. 3.dvattiṃsākāra), kayirā mālāguṇe bahū’’ti ettha bandhanaṭṭho guṇaṭṭho. Idhāpi eseva adhippeto, tena vuttaṃ – ‘‘bandhanaṭṭhena guṇā’’ti. Cakkhuviññeyyāti cakkhuviññāṇena passitabbā. Etenupāyena sotaviññeyyādīsupi attho veditabbo. Iṭṭhāti pariyiṭṭhā vā hontu, mā vā, iṭṭhārammaṇabhūtāti attho. Kantāti kāmanīyā. Manāpāti manavaḍḍhanakā. Piyarūpāti piyajātikā. Kāmūpasaṃhitāti ārammaṇaṃ katvā uppajjamānena kāmena upasaṃhitā. Rajanīyāti rajjaniyā, rāguppattikāraṇabhūtāti attho.
ਯਦਿ ਮੁਦ੍ਦਾਯਾਤਿਆਦੀਸੁ ਮੁਦ੍ਦਾਤਿ ਅਙ੍ਗੁਲਿਪਬ੍ਬੇਸੁ ਸਞ੍ਞਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥਮੁਦ੍ਦਾ। ਗਣਨਾਤਿ ਅਚ੍ਛਿਦ੍ਦਗਣਨਾ। ਸਙ੍ਖਾਨਨ੍ਤਿ ਪਿਣ੍ਡਗਣਨਾ। ਯਾਯ ਖੇਤ੍ਤਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਧ ਏਤ੍ਤਕਾ વੀਹੀ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ’’, ਰੁਕ੍ਖਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਧ ਏਤ੍ਤਕਾਨਿ ਫਲਾਨਿ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ’’, ਆਕਾਸਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਮੇ ਆਕਾਸੇ ਸਕੁਣਾ ਏਤ੍ਤਕਾ ਨਾਮ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਜਾਨਨ੍ਤਿ। ਕਸੀਤਿ ਕਸਿਕਮ੍ਮਂ। વਣਿਜ੍ਜਾਤਿ ਜਙ੍ਘવਣਿਜ੍ਜਥਲવਣਿਜ੍ਜਾਦਿવਣਿਪ੍ਪਥੋ। ਗੋਰਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ વਾ ਪਰੇਸਂ વਾ ਗਾવੋ ਰਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚਗੋਰਸવਿਕ੍ਕਯੇਨ ਜੀવਨਕਮ੍ਮਂ। ਇਸ੍ਸਤ੍ਥੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਆવੁਧਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਉਪਟ੍ਠਾਨਕਮ੍ਮਂ। ਰਾਜਪੋਰਿਸਨ੍ਤਿ વਿਨਾ ਆવੁਧੇਨ ਰਾਜਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਰਾਜੁਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਸਿਪ੍ਪਞ੍ਞਤਰਨ੍ਤਿ ਗਹਿਤਾવਸੇਸਹਤ੍ਥਿਅਸ੍ਸਸਿਪ੍ਪਾਦਿ।
Yadi muddāyātiādīsu muddāti aṅgulipabbesu saññaṃ ṭhapetvā hatthamuddā. Gaṇanāti acchiddagaṇanā. Saṅkhānanti piṇḍagaṇanā. Yāya khettaṃ oloketvā ‘‘idha ettakā vīhī bhavissanti’’, rukkhaṃ oloketvā ‘‘idha ettakāni phalāni bhavissanti’’, ākāsaṃ oloketvā ‘‘ime ākāse sakuṇā ettakā nāma bhavissantī’’ti jānanti. Kasīti kasikammaṃ. Vaṇijjāti jaṅghavaṇijjathalavaṇijjādivaṇippatho. Gorakkhanti attano vā paresaṃ vā gāvo rakkhitvā pañcagorasavikkayena jīvanakammaṃ. Issattho vuccati āvudhaṃ gahetvā upaṭṭhānakammaṃ. Rājaporisanti vinā āvudhena rājakammaṃ katvā rājupaṭṭhānaṃ. Sippaññataranti gahitāvasesahatthiassasippādi.
ਸੀਤਸ੍ਸ ਪੁਰਕ੍ਖਤੋਤਿ ਲਕ੍ਖਂ વਿਯ ਸਰਸ੍ਸ ਸੀਤਸ੍ਸ ਪੁਰਤੋ ਠਿਤੋ, ਸੀਤੇਨ ਬਾਧਿਯਮਾਨੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਣ੍ਹੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਡਂਸਾਦੀਸੁ ਡਂਸਾਤਿ ਪਿਙ੍ਗਲਮਕ੍ਖਿਕਾ। ਮਕਸਾਤਿ ਸਬ੍ਬਮਕ੍ਖਿਕਾ। ਸਰੀਸਪਾਤਿ ਯੇ ਕੇਚਿ ਸਰਿਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਰਿਸ੍ਸਮਾਨੋਤਿ ਪੀਲ਼ਿਯਮਾਨੋ ਰੁਪ੍ਪਮਾਨੋ ਘਟ੍ਟਿਯਮਾਨੋ। ਮੀਯਮਾਨੋਤਿ ਮਰਮਾਨੋ। ਅਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇਤਿ ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਯਂ ਮੁਦ੍ਦਾਦੀਹਿ ਜੀવਿਕਕਪ੍ਪਨਂ ਆਗਮ੍ਮ ਸੀਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯੋ ਆਬਾਧੋ। ਕਾਮਾਨਂ ਆਦੀਨવੋਤਿ ਕਾਮੇਸੁ ਉਪਦ੍ਦવੋ, ਉਪਸਗ੍ਗੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਨ੍ਦਿਟ੍ਠਿਕੋਤਿ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖੋ ਸਾਮਂ ਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬੋ। ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ ਦੁਕ੍ਖਰਾਸਿ। ਕਾਮਹੇਤੂਤਿਆਦੀਸੁ ਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠੇਨ ਕਾਮਾ ਅਸ੍ਸ ਹੇਤੂਤਿ ਕਾਮਹੇਤੁ। ਮੂਲਟ੍ਠੇਨ ਕਾਮਾ ਨਿਦਾਨਮਸ੍ਸਾਤਿ ਕਾਮਨਿਦਾਨੋ। ਲਿਙ੍ਗવਿਪਲ੍ਲਾਸੇਨ ਪਨ ‘‘ਕਾਮਨਿਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਕਾਰਣਟ੍ਠੇਨ ਕਾਮਾ ਅਧਿਕਰਣਂ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਕਾਮਾਧਿਕਰਣੋ। ਲਿਙ੍ਗવਿਪਲ੍ਲਾਸੇਨੇવ ਪਨ ‘‘ਕਾਮਾਧਿਕਰਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਕਾਮਾਨਮੇવ ਹੇਤੂਤਿ ਇਦਂ ਨਿਯਮવਚਨਂ ਕਾਮਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿਯੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Sītassa purakkhatoti lakkhaṃ viya sarassa sītassa purato ṭhito, sītena bādhiyamānoti attho. Uṇhepi eseva nayo. Ḍaṃsādīsu ḍaṃsāti piṅgalamakkhikā. Makasāti sabbamakkhikā. Sarīsapāti ye keci saritvā gacchanti. Rissamānoti pīḷiyamāno ruppamāno ghaṭṭiyamāno. Mīyamānoti maramāno. Ayaṃ, bhikkhaveti bhikkhave, ayaṃ muddādīhi jīvikakappanaṃ āgamma sītādipaccayo ābādho. Kāmānaṃ ādīnavoti kāmesu upaddavo, upasaggoti attho. Sandiṭṭhikoti paccakkho sāmaṃ passitabbo. Dukkhakkhandhoti dukkharāsi. Kāmahetūtiādīsu paccayaṭṭhena kāmā assa hetūti kāmahetu. Mūlaṭṭhena kāmā nidānamassāti kāmanidāno. Liṅgavipallāsena pana ‘‘kāmanidāna’’nti vutto. Kāraṇaṭṭhena kāmā adhikaraṇaṃ assāti kāmādhikaraṇo. Liṅgavipallāseneva pana ‘‘kāmādhikaraṇa’’nti vutto. Kāmānameva hetūti idaṃ niyamavacanaṃ kāmapaccayā uppajjatiyevāti attho.
ਉਟ੍ਠਹਤੋਤਿ ਆਜੀવਸਮੁਟ੍ਠਾਪਕવੀਰਿਯੇਨ ਉਟ੍ਠਹਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਘਟਤੋਤਿ ਤਂ વੀਰਿਯਂ ਪੁਬ੍ਬੇਨਾਪਰਂ ਘਟੇਨ੍ਤਸ੍ਸ। વਾਯਮਤੋਤਿ વਾਯਾਮਂ ਪਰਕ੍ਕਮਂ ਪਯੋਗਂ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਨਾਭਿਨਿਪ੍ਫਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਨ ਨਿਪ੍ਫਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਹਤ੍ਥਂ ਨਾਭਿਰੁਹਨ੍ਤਿ। ਸੋਚਤੀਤਿ ਚਿਤ੍ਤੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਬਲવਸੋਕੇਨ ਸੋਚਤਿ। ਕਿਲਮਤੀਤਿ ਕਾਯੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਦੁਕ੍ਖੇਨ ਕਿਲਮਤਿ। ਪਰਿਦੇવਤੀਤਿ વਾਚਾਯ ਪਰਿਦੇવਤਿ। ਉਰਤ੍ਤਾਲ਼ਿਨ੍ਤਿ ਉਰਂ ਤਾਲ਼ੇਤ੍વਾ। ਕਨ੍ਦਤੀਤਿ ਰੋਦਤਿ। ਸਮ੍ਮੋਹਂ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ વਿਸਞ੍ਞੀ વਿਯ ਸਮ੍ਮੂਲ਼੍ਹੋ ਹੋਤਿ। ਮੋਘਨ੍ਤਿ ਤੁਚ੍ਛਂ। ਅਫਲੋਤਿ ਨਿਪ੍ਫਲੋ।
Uṭṭhahatoti ājīvasamuṭṭhāpakavīriyena uṭṭhahantassa. Ghaṭatoti taṃ vīriyaṃ pubbenāparaṃ ghaṭentassa. Vāyamatoti vāyāmaṃ parakkamaṃ payogaṃ karontassa. Nābhinipphajjantīti na nipphajjanti, hatthaṃ nābhiruhanti. Socatīti citte uppannabalavasokena socati. Kilamatīti kāye uppannadukkhena kilamati. Paridevatīti vācāya paridevati. Urattāḷinti uraṃ tāḷetvā. Kandatīti rodati. Sammohaṃ āpajjatīti visaññī viya sammūḷho hoti. Moghanti tucchaṃ. Aphaloti nipphalo.
ਆਰਕ੍ਖਾਧਿਕਰਣਨ੍ਤਿ ਆਰਕ੍ਖਕਾਰਣਾ। ਕਿਨ੍ਤਿ ਮੇਤਿ ਕੇਨ ਨੁ ਖੋ ਮੇ ਉਪਾਯੇਨ। ਯਮ੍ਪਿ ਮੇਤਿ ਯਮ੍ਪਿ ਮਯ੍ਹਂ ਕਸਿਕਮ੍ਮਾਦੀਨਿ ਕਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਂ ਧਨਂ ਅਹੋਸਿ। ਤਮ੍ਪਿ ਨੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਤਮ੍ਪਿ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਇਦਾਨਿ ਨਤ੍ਥਿ।
Ārakkhādhikaraṇanti ārakkhakāraṇā. Kinti meti kena nu kho me upāyena. Yampi meti yampi mayhaṃ kasikammādīni katvā uppāditaṃ dhanaṃ ahosi. Tampi no natthīti tampi amhākaṃ idāni natthi.
ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕਾਮਹੇਤੂਤਿਆਦਿਨਾਪਿ ਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾવ ਆਦੀਨવਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਮਹੇਤੂਤਿ ਕਾਮਪਚ੍ਚਯਾ ਰਾਜਾਨੋਪਿ ਰਾਜੂਹਿ વਿવਦਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਾਮਨਿਦਾਨਨ੍ਤਿ ਭਾવਨਪੁਂਸਕਂ, ਕਾਮੇ ਨਿਦਾਨਂ ਕਤ੍વਾ વਿવਦਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਾਮਾਧਿਕਰਣਨ੍ਤਿਪਿ ਭਾવਨਪੁਂਸਕਮੇવ, ਕਾਮੇ ਅਧਿਕਰਣਂ ਕਤ੍વਾ વਿવਦਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਾਮਾਨਮੇવ ਹੇਤੂਤਿ ਗਾਮਨਿਗਮਸੇਨਾਪਤਿਪੁਰੋਹਿਤਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਰਾਦੀਨਂ ਕਾਮਾਨਂਯੇવ ਹੇਤੁ વਿવਦਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਪਕ੍ਕਮਨ੍ਤੀਤਿ ਪਹਰਨ੍ਤਿ।
Puna caparaṃ, bhikkhave, kāmahetūtiādināpi kāraṇaṃ dassetvāva ādīnavaṃ dīpeti. Tattha kāmahetūti kāmapaccayā rājānopi rājūhi vivadantīti attho. Kāmanidānanti bhāvanapuṃsakaṃ, kāme nidānaṃ katvā vivadantīti attho. Kāmādhikaraṇantipi bhāvanapuṃsakameva, kāme adhikaraṇaṃ katvā vivadantīti attho. Kāmānameva hetūti gāmanigamasenāpatipurohitaṭṭhānantarādīnaṃ kāmānaṃyeva hetu vivadantīti attho. Upakkamantīti paharanti.
ਅਸਿਚਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਅਸਿਞ੍ਚੇવ ਖੇਟਕਫਲਕਾਦੀਨਿ ਚ।
Asicammanti asiñceva kheṭakaphalakādīni ca.
ਧਨੁਕਲਾਪਂ ਸਨ੍ਨਯ੍ਹਿਤ੍વਾਤਿ ਧਨੁਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਸਰਕਲਾਪਂ ਸਨ੍ਨਯ੍ਹਿਤ੍વਾ। ਉਭਤੋਬ੍ਯੂਲ਼੍ਹਨ੍ਤਿ ਉਭਤੋਰਾਸਿਭੂਤਂ। ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨ੍ਤੀਤਿ ਪવਿਸਨ੍ਤਿ। ਉਸੂਸੂਤਿ ਕਣ੍ਡੇਸੁ। વਿਜ੍ਜੋਤਲਨ੍ਤੇਸੂਤਿ ਪਰਿવਤ੍ਤਮਾਨੇਸੁ। ਤੇ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤੇ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਙ੍ਗਾਮੇ।
Dhanukalāpaṃ sannayhitvāti dhanuṃ gahetvā sarakalāpaṃ sannayhitvā. Ubhatobyūḷhanti ubhatorāsibhūtaṃ. Pakkhandantīti pavisanti. Usūsūti kaṇḍesu. Vijjotalantesūti parivattamānesu. Te tatthāti te tasmiṃ saṅgāme.
ਅਦ੍ਦਾવਲੇਪਨਾ ਉਪਕਾਰਿਯੋਤਿ ਚੇਤ੍ਥ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਪਾਕਾਰਪਾਦਂ ਅਸ੍ਸਖੁਰਸਣ੍ਠਾਨੇਨ ਇਟ੍ਠਕਾਹਿ ਚਿਨਿਤ੍વਾ ਉਪਰਿ ਸੁਧਾਯ ਲਿਮ੍ਪਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਕਤਪਾਕਾਰਪਾਦਾ ‘‘ਉਪਕਾਰਿਯੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਤਾ ਤਿਨ੍ਤੇਨ ਕਲਲੇਨ ਸਿਤ੍ਤਾ ਅਦ੍ਦਾવਲੇਪਨਾ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨ੍ਤੀਤਿ ਤਾਸਂ ਹੇਟ੍ਠਾ ਤਿਖਿਣਅਯਸੂਲਰੁਕ੍ਖਸੂਲਾਦੀਹਿ વਿਜ੍ਝਿਯਮਾਨਾ ਪਾਕਾਰਸ੍ਸ ਪਿਚ੍ਛਿਲ੍ਲਭਾવੇਨ ਆਰੋਹਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਾਪਿ ਉਪਧਾવਨ੍ਤਿਯੇવ। ਛਕਣਕਾਯਾਤਿ ਕੁਥਿਤਗੋਮਯੇਨ। ਅਭਿવਗ੍ਗੇਨਾਤਿ ਸਤਦਨ੍ਤੇਨ। ਤਂ ਅਟ੍ਠਦਨ੍ਤਾਕਾਰੇਨ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਨਗਰਦ੍વਾਰਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪવਿਸਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਆਗਤੇ ਉਪਰਿਦ੍વਾਰੇ ਠਿਤਾ ਤਸ੍ਸ ਬਨ੍ਧਨਯੋਤ੍ਤਾਨਿ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਤੇਨ ਅਭਿવਗ੍ਗੇਨ ਓਮਦ੍ਦਨ੍ਤਿ।
Addāvalepanāupakāriyoti cettha manussā pākārapādaṃ assakhurasaṇṭhānena iṭṭhakāhi cinitvā upari sudhāya limpanti. Evaṃ katapākārapādā ‘‘upakāriyo’’ti vuccanti. Tā tintena kalalena sittā addāvalepanā nāma honti. Pakkhandantīti tāsaṃ heṭṭhā tikhiṇaayasūlarukkhasūlādīhi vijjhiyamānā pākārassa picchillabhāvena ārohituṃ asakkontāpi upadhāvantiyeva. Chakaṇakāyāti kuthitagomayena. Abhivaggenāti satadantena. Taṃ aṭṭhadantākārena katvā ‘‘nagaradvāraṃ bhinditvā pavisissāmā’’ti āgate uparidvāre ṭhitā tassa bandhanayottāni chinditvā tena abhivaggena omaddanti.
ਸਨ੍ਧਿਮ੍ਪਿ ਛਿਨ੍ਦਨ੍ਤੀਤਿ ਘਰਸਨ੍ਧਿਮ੍ਪਿ। ਨਿਲ੍ਲੋਪਨ੍ਤਿ ਗਾਮੇ ਪਹਰਿਤ੍વਾ ਮਹਾવਿਲੋਪਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਏਕਾਗਾਰਿਕਨ੍ਤਿ ਪਣ੍ਣਾਸਮਤ੍ਤਾਪਿ ਸਟ੍ਠਿਮਤ੍ਤਾਪਿ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਜੀવਗ੍ਗਾਹਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਧਨਂ ਆਹਰਾਪੇਨ੍ਤਿ। ਪਰਿਪਨ੍ਥੇਪਿ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੀਤਿ ਪਨ੍ਥਦੂਹਨਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਅਡ੍ਢਦਣ੍ਡਕੇਹੀਤਿ ਮੁਗ੍ਗਰੇਹਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੬੯)। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਮੇવ।
Sandhimpi chindantīti gharasandhimpi. Nillopanti gāme paharitvā mahāvilopaṃ karonti. Ekāgārikanti paṇṇāsamattāpi saṭṭhimattāpi parivāretvā jīvaggāhaṃ gahetvā dhanaṃ āharāpenti. Paripanthepi tiṭṭhantīti panthadūhanakammaṃ karonti. Aḍḍhadaṇḍakehīti muggarehi (ma. ni. aṭṭha. 1.169). Sesaṃ vuttatthameva.
ਛਟ੍ਠਂ।
Chaṭṭhaṃ.
੧੩੭. ਸਤ੍ਤਮੇ ਏਤੀਤਿ ਈਤਿ, ਆਗਨ੍ਤੁਕਾਨਂ ਅਕੁਸਲਭਾਗਿਯਾਨਂ ਬ੍ਯਸਨਹੇਤੂਨਂ ਏਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਕਾਮਗੁਣਾਪਿ ਏਤੇ ਅਨੇਕਬ੍ਯਸਨਾવਹਟ੍ਠੇਨ ਦਲ਼੍ਹਸਨ੍ਨਿਪਾਤਟ੍ਠੇਨ ਚ ਈਤਿ। ਗਣ੍ਡੋਪਿ ਅਸੁਚਿਂ ਪਗ੍ਘਰਤਿ, ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਪਰਿਪਕ੍ਕਪਰਿਭਿਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਏਤੇ ਕਿਲੇਸਾ ਅਸੁਚਿਪਗ੍ਘਰਣਤੋ ਉਪ੍ਪਾਦਜਰਾਭਙ੍ਗੇਹਿ ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਪਰਿਪਕ੍ਕਪਰਿਭਿਨ੍ਨਭਾવਤੋ ਚ ਗਣ੍ਡੋ। ਉਪਦ੍ਦવਤੀਤਿ ਉਪਦ੍ਦવੋ, ਅਨਤ੍ਥਂ ਜਨੇਨ੍ਤੋ ਅਭਿਭવਤਿ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਰਾਗਗਣ੍ਡਾਦੀਨਮੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਕਾਮਗੁਣਾਪੇਤੇ ਅવਿਦਿਤਨਿਬ੍ਬਾਨਤ੍ਥਾવਹਹੇਤੁਤਾਯ ਸਬ੍ਬੁਪਦ੍ਦવવਤ੍ਥੁਤਾਯ ਚ ਉਪਦ੍ਦવੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤੇ ਕਿਲੇਸਾਤੁਰਭਾવਂ ਜਨੇਨ੍ਤਾ ਸੀਲਸਙ੍ਖਾਤਮਾਰੋਗ੍ਯਂ ਲੋਲੁਪ੍ਪਂ વਾ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤਾ ਪਾਕਤਿਕਮੇવ ਆਰੋਗ੍ਯਂ વਿਲੁਮ੍ਪਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਮਿਨਾ ਆਰੋਗ੍ਯવਿਲੁਮ੍ਪਨਟ੍ਠੇਨ ਰੋਗੋ। ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਮਨੁਪવਿਟ੍ਠਟ੍ਠੇਨ ਪਨ ਅਨ੍ਤੋਤੁਦਨਟ੍ਠੇਨ ਦੁਨ੍ਨੀਹਰਣੀਯਟ੍ਠੇਨ ਚ ਸਲ੍ਲਂ। ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਭਯਾવਹਨਤੋ ਭਯਂ। ਮੇਤਨ੍ਤਿ ਏਤਂ ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਪਾਕਟਮੇવ। ਨਿਗਮਨਮ੍ਪਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੫੧)।
137. Sattame etīti īti, āgantukānaṃ akusalabhāgiyānaṃ byasanahetūnaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Tasmā kāmaguṇāpi ete anekabyasanāvahaṭṭhena daḷhasannipātaṭṭhena ca īti. Gaṇḍopi asuciṃ paggharati, uddhumātaparipakkaparibhinno hoti. Tasmā ete kilesā asucipaggharaṇato uppādajarābhaṅgehi uddhumātaparipakkaparibhinnabhāvato ca gaṇḍo. Upaddavatīti upaddavo, anatthaṃ janento abhibhavati ajjhottharatīti attho, rāgagaṇḍādīnametaṃ adhivacanaṃ. Tasmā kāmaguṇāpete aviditanibbānatthāvahahetutāya sabbupaddavavatthutāya ca upaddavo. Yasmā panete kilesāturabhāvaṃ janentā sīlasaṅkhātamārogyaṃ loluppaṃ vā uppādentā pākatikameva ārogyaṃ vilumpanti, tasmā iminā ārogyavilumpanaṭṭhena rogo. Abbhantaramanupaviṭṭhaṭṭhena pana antotudanaṭṭhena dunnīharaṇīyaṭṭhena ca sallaṃ. Diṭṭhadhammikasamparāyikabhayāvahanato bhayaṃ. Metanti etaṃ sesamettha pākaṭameva. Nigamanampi vuttanayeneva veditabbaṃ (su. ni. aṭṭha. 1.51).
ਕਾਮਰਾਗਰਤ੍ਤਾਯਨ੍ਤਿ ਕਾਮਰਾਗੇਨ ਰਤ੍ਤੋ ਅਯਂ। ਛਨ੍ਦਰਾਗવਿਨਿਬਦ੍ਧੋਤਿ ਛਨ੍ਦਰਾਗੇਨ ਸ੍ਨੇਹੇਨ ਬਦ੍ਧੋ। ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਾਪਿ ਗਬ੍ਭਾਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ વਤ੍ਤਮਾਨਸਲ਼ਾਯਤਨਗਬ੍ਭਾ। ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਾਪਿ ਗਬ੍ਭਾਤਿ ਪਰਲੋਕੇਪਿ ਸਲ਼ਾਯਤਨਗਬ੍ਭਾ। ਨ ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਓਤਿਣ੍ਣੋ ਸਾਤਰੂਪੇਨਾਤਿ ਮਧੁਰਸਭਾવੇਨ ਰਾਗੇਨ ਓਤਿਣ੍ਣੋ ਓਗਾਹਿਤੋ। ਪਲਿਪਥਨ੍ਤਿ ਕਾਮਕਲਲਮਗ੍ਗਂ। ਦੁਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਦੁਗ੍ਗਮਂ।
Kāmarāgarattāyanti kāmarāgena ratto ayaṃ. Chandarāgavinibaddhoti chandarāgena snehena baddho. Diṭṭhadhammikāpi gabbhāti imasmiṃ attabhāve vattamānasaḷāyatanagabbhā. Samparāyikāpi gabbhāti paralokepi saḷāyatanagabbhā. Na parimuccatīti parimuccituṃ na sakkoti. Otiṇṇo sātarūpenāti madhurasabhāvena rāgena otiṇṇo ogāhito. Palipathanti kāmakalalamaggaṃ. Dugganti duggamaṃ.
ਸਤ੍ਤਮਂ।
Sattamaṃ.
੧੩੮. ਅਟ੍ਠਮੇ ਸੀਤਂ ਦੁਬ੍ਬਿਧਂ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਧਾਤੁਕ੍ਖੋਭਪਚ੍ਚਯਞ੍ਚ ਬਾਹਿਰਧਾਤੁਕ੍ਖੋਭਪਚ੍ਚਯਞ੍ਚ। ਤਥਾ ਉਣ੍ਹਂ। ਤਤ੍ਥ ਡਂਸਾਤਿ ਪਿਙ੍ਗਲਮਕ੍ਖਿਕਾ। ਸਰੀਸਪੇਤਿ ਯੇ ਕੇਚਿ ਦੀਘਜਾਤਿਕਾ ਸਰਿਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਸੇਸਂ ਪਾਕਟਮੇવ। ਨਿਗਮਨਮ੍ਪਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
138. Aṭṭhame sītaṃ dubbidhaṃ abbhantaradhātukkhobhapaccayañca bāhiradhātukkhobhapaccayañca. Tathā uṇhaṃ. Tattha ḍaṃsāti piṅgalamakkhikā. Sarīsapeti ye keci dīghajātikā saritvā gacchanti. Sesaṃ pākaṭameva. Nigamanampi vuttanayeneva veditabbaṃ.
ਅਟ੍ਠਮਂ।
Aṭṭhamaṃ.
੧੩੯. ਨવਮਗਾਥਾ ਪਦਤ੍ਥਤੋ ਪਾਕਟਾ ਏવ। ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਯੋਜਨਾ – ਸਾ ਚ ਖੋ ਯੁਤ੍ਤਿવਸੇਨ, ਨ ਅਨੁਸ੍ਸવવਸੇਨ। ਯਥਾ ਅਯਂ ਹਤ੍ਥੀ ਮਨੁਸ੍ਸਕਨ੍ਤੇਸੁ ਸੀਲੇਸੁ ਦਨ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਦਨ੍ਤਭੂਮਿਂ ਨਾਗਚ੍ਛਤੀਤਿ વਾ, ਸਰੀਰਮਹਨ੍ਤਤਾਯ વਾ ਨਾਗੋ। ਏવਂ ਕੁਦਾਸ੍ਸੁ ਨਾਮਾਹਮ੍ਪਿ ਅਰਿਯਕਨ੍ਤੇਸੁ ਸੀਲੇਸੁ ਦਨ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਦਨ੍ਤਭੂਮਿਂ ਨਾਗਮਨੇਨ, ਆਗੁਂ ਅਕਰਣੇਨ, ਪੁਨ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਂ ਅਨਾਗਮਨੇਨ ਚ ਗੁਣਸਰੀਰਮਹਨ੍ਤਤਾਯ વਾ ਨਾਗੋ ਭવੇਯ੍ਯਂ। ਯਥਾ ਚੇਸ ਯੂਥਾਨਿ વਿવਜ੍ਜਯਿਤ੍વਾ ਏਕਚਰਿਯਸੁਖੇਨ ਯਥਾਭਿਰਨ੍ਤਂ વਿਹਰੇ ਅਰਞ੍ਞੇ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ, ਕੁਦਾਸ੍ਸੁ ਨਾਮਾਹਮ੍ਪਿ ਏવਂ ਗਣਂ વਿવਜ੍ਜਯਿਤ੍વਾ ਏਕਤ੍ਤਾਭਿਰਤਿਸੁਖੇਨ ਝਾਨਸੁਖੇਨ ਯਥਾਭਿਰਨ੍ਤਂ ਅਰਞ੍ਞੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਯਥਾ ਯਥਾ ਸੁਖਂ, ਤਥਾ ਤਥਾ ਯਤ੍ਤਕਂ વਾ ਇਚ੍ਛਾਮਿ, ਤਤ੍ਤਕਂ ਅਰਞ੍ਞੇ ਨਿવਾਸਂ ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ ਏਕੋ ਚਰੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਥਾ ਚੇਸ ਸੁਸਣ੍ਠਿਤਕ੍ਖਨ੍ਧਮਹਨ੍ਤਤਾਯ ਸਞ੍ਜਾਤਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਕੁਦਾਸ੍ਸੁ ਨਾਮਾਹਮ੍ਪਿ ਏવਂ ਅਸੇਕ੍ਖਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਮਹਨ੍ਤਤਾਯ ਸਞ੍ਜਾਤਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਭવੇਯ੍ਯਂ। ਯਥਾ ਚੇਸ ਪਦੁਮਸਦਿਸਗਤ੍ਤਤਾਯ વਾ, ਪਦੁਮਕੁਲੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਤਾਯ વਾ ਪਦੁਮੀ, ਕੁਦਾਸ੍ਸੁ ਨਾਮਾਹਮ੍ਪਿ ਏવਂ ਪਦੁਮਸਦਿਸਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਮਹਨ੍ਤਤਾਯ વਾ, ਅਰਿਯਜਾਤਿਪਦੁਮੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਤਾਯ વਾ ਪਦੁਮੀ ਭવੇਯ੍ਯਂ। ਯਥਾ ਚੇਸ ਥਾਮਬਲਜવਾਦੀਹਿ ਉਲ਼ਾਰੋ, ਕੁਦਾਸ੍ਸੁ ਨਾਮਾਹਮ੍ਪਿ ਏવਂ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਕਾਯਸਮਾਚਾਰਤਾਦੀਹਿ ਸੀਲਸਮਾਧਿਨਿਬ੍ਬੇਧਿਕਪਞ੍ਞਾਦੀਹਿ વਾ ਉਲ਼ਾਰੋ ਭવੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਆਰਭਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਅਧਿਗਤੋਮ੍ਹੀਤਿ।
139. Navamagāthā padatthato pākaṭā eva. Ayaṃ panettha adhippāyayojanā – sā ca kho yuttivasena, na anussavavasena. Yathā ayaṃ hatthī manussakantesu sīlesu dantattā adantabhūmiṃ nāgacchatīti vā, sarīramahantatāya vā nāgo. Evaṃ kudāssu nāmāhampi ariyakantesu sīlesu dantattā adantabhūmiṃ nāgamanena, āguṃ akaraṇena, puna itthattaṃ anāgamanena ca guṇasarīramahantatāya vā nāgo bhaveyyaṃ. Yathā cesa yūthāni vivajjayitvā ekacariyasukhena yathābhirantaṃ vihare araññe, eko care khaggavisāṇakappo, kudāssu nāmāhampi evaṃ gaṇaṃ vivajjayitvā ekattābhiratisukhena jhānasukhena yathābhirantaṃ araññe attano yathā yathā sukhaṃ, tathā tathā yattakaṃ vā icchāmi, tattakaṃ araññe nivāsaṃ eko care khaggavisāṇakappo eko careyyanti attho. Yathā cesa susaṇṭhitakkhandhamahantatāya sañjātakkhandho, kudāssu nāmāhampi evaṃ asekkhasīlakkhandhamahantatāya sañjātakkhandho bhaveyyaṃ. Yathā cesa padumasadisagattatāya vā, padumakule uppannatāya vā padumī, kudāssu nāmāhampi evaṃ padumasadisabojjhaṅgamahantatāya vā, ariyajātipadume uppannatāya vā padumī bhaveyyaṃ. Yathā cesa thāmabalajavādīhi uḷāro, kudāssu nāmāhampi evaṃ parisuddhakāyasamācāratādīhi sīlasamādhinibbedhikapaññādīhi vā uḷāro bhaveyyanti evaṃ cintento vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ adhigatomhīti.
ਨવਮਂ।
Navamaṃ.
੧੪੦. ਦਸਮੇ ਅਟ੍ਠਾਨਤਨ੍ਤਿ ਅਟ੍ਠਾਨਂ ਤਂ, ਅਕਾਰਣਂ ਤਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਨੁਨਾਸਿਕਸ੍ਸ ਲੋਪੋ ਕਤੋ ‘‘ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨ ਦਸ੍ਸਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਖੁ॰ ਪਾ॰ ੫.੧੧; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੨੭੦) વਿਯ। ਸਙ੍ਗਣਿਕਾਰਤਸ੍ਸਾਤਿ ਗਣਾਭਿਰਤਸ੍ਸ। ਯਨ੍ਤਿ ਕਾਰਣવਚਨਮੇਤਂ ‘‘ਯਂ ਹਿਰੀਯਤਿ ਹਿਰੀਯਿਤਬ੍ਬੇਨਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਸ॰ ੩੦) વਿਯ। ਫਸ੍ਸਯੇਤਿ ਅਧਿਗਚ੍ਛੇ। ਸਾਮਯਿਕਂ વਿਮੁਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਲੋਕਿਯਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ। ਸਾ ਹਿ ਅਪ੍ਪਿਤਪ੍ਪਿਤਸਮਯੇ ਏવ ਪਚ੍ਚਨੀਕੇਹਿ વਿਮੁਚ੍ਚਨਤੋ ‘‘ਸਾਮਯਿਕਾ વਿਮੁਤ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਂ ਸਾਮਯਿਕਂ વਿਮੁਤ੍ਤਿਂ। ‘‘ਅਟ੍ਠਾਨਂ ਤਂ, ਨ ਤਂ ਕਾਰਣਂ વਿਜ੍ਜਤਿ ਸਙ੍ਗਣਿਕਾਰਤਸ੍ਸ, ਯੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਫਸ੍ਸਯੇ ਇਤਿ ਏਤਂ ਆਦਿਚ੍ਚਬਨ੍ਧੁਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ વਚੋ ਨਿਸਮ੍ਮ ਸਙ੍ਗਣਿਕਾਰਤਿਂ ਪਹਾਯ ਯੋਨਿਸੋ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਅਧਿਗਤੋਮ੍ਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੫੪; ਅਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧.੧੧੦)।
140. Dasame aṭṭhānatanti aṭṭhānaṃ taṃ, akāraṇaṃ tanti vuttaṃ hoti. Anunāsikassa lopo kato ‘‘ariyasaccāna dassana’’ntiādīsu (khu. pā. 5.11; su. ni. 270) viya. Saṅgaṇikāratassāti gaṇābhiratassa. Yanti kāraṇavacanametaṃ ‘‘yaṃ hirīyati hirīyitabbenā’’tiādīsu (dha. sa. 30) viya. Phassayeti adhigacche. Sāmayikaṃ vimuttinti lokiyasamāpattiṃ. Sā hi appitappitasamaye eva paccanīkehi vimuccanato ‘‘sāmayikā vimuttī’’ti vuccati. Taṃ sāmayikaṃ vimuttiṃ. ‘‘Aṭṭhānaṃ taṃ, na taṃ kāraṇaṃ vijjati saṅgaṇikāratassa, yena kāraṇena phassaye iti etaṃ ādiccabandhussa paccekabuddhassa vaco nisamma saṅgaṇikāratiṃ pahāya yoniso paṭipajjanto adhigatomhī’’ti āha. Sesaṃ vuttanayameva (su. ni. aṭṭha. 1.54; apa. aṭṭha. 1.1.110).
ਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸੁਖਨ੍ਤਿ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਸੁਖਂ। ਪવਿવੇਕਸੁਖਨ੍ਤਿ ਕਾਯਚਿਤ੍ਤਉਪਧਿવਿવੇਕੇ ਸੁਖਂ। ਉਪਸਮਸੁਖਨ੍ਤਿ ਕਿਲੇਸੁਪਸਮਂ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਸੁਖਂ। ਸਮ੍ਬੋਧਿਸੁਖਨ੍ਤਿ ਮਗ੍ਗਸੁਖਂ। ਨਿਕਾਮਲਾਭੀਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਰੁਚਿવਸੇਨ ਯਥਾਕਾਮਲਾਭੀ। ਅਕਿਚ੍ਛਲਾਭੀਤਿ ਅਦੁਕ੍ਖਲਾਭੀ। ਅਕਸਿਰਲਾਭੀਤਿ વਿਪੁਲਲਾਭੀ। ਅਸਾਮਯਿਕਨ੍ਤਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ। ਅਕੁਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਕੁਪ੍ਪવਿਰਹਿਤਂ ਅਚਲਿਤਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗਂ।
Niddese nekkhammasukhanti pabbajjāsukhaṃ. Pavivekasukhanti kāyacittaupadhiviveke sukhaṃ. Upasamasukhanti kilesupasamaṃ phalasamāpattisukhaṃ. Sambodhisukhanti maggasukhaṃ. Nikāmalābhīti attano rucivasena yathākāmalābhī. Akicchalābhīti adukkhalābhī. Akasiralābhīti vipulalābhī. Asāmayikanti lokuttaraṃ. Akuppanti kuppavirahitaṃ acalitaṃ lokuttaramaggaṃ.
ਦਸਮਂ।
Dasamaṃ.
ਦੁਤਿਯવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Dutiyavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਚੂਲ਼ਨਿਦ੍ਦੇਸਪਾਲ਼ਿ • Cūḷaniddesapāḷi / ਦੁਤਿਯવਗ੍ਗੋ • Dutiyavaggo
