Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / อิติวุตฺตก-อฎฺฐกถา • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
๔. ทุติยเวทนาสุตฺตวณฺณนา
4. Dutiyavedanāsuttavaṇṇanā
๕๓. จตุเตฺถ ทุกฺขโต ทฎฺฐพฺพาติ สุขเวทนา วิปริณามทุกฺขวเสน ทุกฺขาติ ญาณจกฺขุนา ปสฺสิตพฺพาฯ สลฺลโต ทฎฺฐพฺพาติ ทุนฺนีหรณเฎฺฐน อโนฺตตุทนเฎฺฐน ปีฬนเฎฺฐน ทุกฺขทุกฺขภาเวน ทุกฺขเวทนา สลฺลนฺติ ปสฺสิตพฺพาฯ อนิจฺจโตติ หุตฺวา อภาวโต อุทยพฺพยวนฺตโต ตาวกาลิกโต นิจฺจปฎิปกฺขโต จ อทุกฺขมสุขา เวทนา อนิจฺจาติ ปสฺสิตพฺพาฯ กามเญฺจตฺถ สพฺพาปิ เวทนา อนิจฺจโต ปสฺสิตพฺพา, อนิจฺจทสฺสนโต ปน สาติสยํ วิราคนิมิตฺตํ ทุกฺขทสฺสนนฺติ อิมมตฺถํ ทเสฺสโนฺต สตฺถา ‘‘สุขา, ภิกฺขเว, เวทนา ทุกฺขโต ทฎฺฐพฺพา, ทุกฺขา เวทนา สลฺลโต ทฎฺฐพฺพา’’ติ อาหฯ อถ วา ยตฺถ ปุถุชฺชนา สุขาภินิเวสิโน, ตตฺถ นิเพฺพทชนนตฺถํ ตถา วุตฺตํฯ เตนสฺสา สงฺขารทุกฺขตาย ทุกฺขภาโว ทสฺสิโตฯ ยทนิจฺจํ, ตํ ทุกฺขนฺติ วิปริณามทุกฺขตาย ‘‘สุขา, ภิกฺขเว, เวทนา ทุกฺขโต ทฎฺฐพฺพา’’ติ วตฺวา ‘‘สุขาปิ ตาว เอทิสี, ทุกฺขา นุ โข กีทิสี’’ติ จิเนฺตนฺตานํ ทุกฺขทุกฺขตาย ‘‘ทุกฺขา เวทนา สลฺลโต ทฎฺฐพฺพา’’ติ อาห, อิตรา ปน สงฺขารทุกฺขตาย เอว ทุกฺขาติ ทเสฺสโนฺต ‘‘อทุกฺขมสุขา เวทนา อนิจฺจโต ทฎฺฐพฺพา’’ติ อโวจฯ
53. Catutthe dukkhato daṭṭhabbāti sukhavedanā vipariṇāmadukkhavasena dukkhāti ñāṇacakkhunā passitabbā. Sallato daṭṭhabbāti dunnīharaṇaṭṭhena antotudanaṭṭhena pīḷanaṭṭhena dukkhadukkhabhāvena dukkhavedanā sallanti passitabbā. Aniccatoti hutvā abhāvato udayabbayavantato tāvakālikato niccapaṭipakkhato ca adukkhamasukhā vedanā aniccāti passitabbā. Kāmañcettha sabbāpi vedanā aniccato passitabbā, aniccadassanato pana sātisayaṃ virāganimittaṃ dukkhadassananti imamatthaṃ dassento satthā ‘‘sukhā, bhikkhave, vedanā dukkhato daṭṭhabbā, dukkhā vedanā sallato daṭṭhabbā’’ti āha. Atha vā yattha puthujjanā sukhābhinivesino, tattha nibbedajananatthaṃ tathā vuttaṃ. Tenassā saṅkhāradukkhatāya dukkhabhāvo dassito. Yadaniccaṃ, taṃ dukkhanti vipariṇāmadukkhatāya ‘‘sukhā, bhikkhave, vedanā dukkhato daṭṭhabbā’’ti vatvā ‘‘sukhāpi tāva edisī, dukkhā nu kho kīdisī’’ti cintentānaṃ dukkhadukkhatāya ‘‘dukkhā vedanā sallato daṭṭhabbā’’ti āha, itarā pana saṅkhāradukkhatāya eva dukkhāti dassento ‘‘adukkhamasukhā vedanā aniccato daṭṭhabbā’’ti avoca.
เอตฺถ จ ‘‘สุขา เวทนา ทุกฺขโต ทฎฺฐพฺพา’’ติ เอเตน ราคสฺส สมุคฺฆาตนูปาโย ทสฺสิโตฯ สุขเวทนาย หิ ราคานุสโย อนุเสติฯ ‘‘ทุกฺขา เวทนา สลฺลโต ทฎฺฐพฺพา’’ติ เอเตน โทสสฺส สมุคฺฆาตนูปาโย ทสฺสิโตฯ ทุกฺขเวทนาย หิ ปฎิฆานุสโย อนุเสติฯ ‘‘อทุกฺขมสุขา เวทนา อนิจฺจโต ทฎฺฐพฺพา’’ติ เอเตน โมหสฺส สมุคฺฆาตนูปาโย ทสฺสิโตฯ อทุกฺขมสุขเวทนาย หิ อวิชฺชานุสโย อนุเสติฯ
Ettha ca ‘‘sukhā vedanā dukkhato daṭṭhabbā’’ti etena rāgassa samugghātanūpāyo dassito. Sukhavedanāya hi rāgānusayo anuseti. ‘‘Dukkhā vedanā sallato daṭṭhabbā’’ti etena dosassa samugghātanūpāyo dassito. Dukkhavedanāya hi paṭighānusayo anuseti. ‘‘Adukkhamasukhā vedanā aniccato daṭṭhabbā’’ti etena mohassa samugghātanūpāyo dassito. Adukkhamasukhavedanāya hi avijjānusayo anuseti.
ตถา ปฐเมน ตณฺหาสํกิเลสสฺส ปหานํ ทสฺสิตํ ตสฺส สุขสฺสาทเหตุกตฺตา, ทุติเยน ทุจฺจริตสํกิเลสสฺส ปหานํฯ ยถาภูตญฺหิ ทุกฺขํ อปริชานนฺตา ตสฺส ปริหรณตฺถํ ทุจฺจริตํ จรนฺติฯ ตติเยน ทิฎฺฐิสํกิเลสสฺส ปหานํ อนิจฺจโต ปสฺสนฺตสฺส ทิฎฺฐิสํกิเลสาภาวโต อวิชฺชานิมิตฺตตฺตา ทิฎฺฐิสํกิเลสสฺส, อวิชฺชานิมิตฺตญฺจ อทุกฺขมสุขา เวทนาฯ ปฐเมน วา วิปริณามทุกฺขปริญฺญา, ทุติเยน ทุกฺขทุกฺขปริญฺญา, ตติเยน สงฺขารทุกฺขปริญฺญาฯ ปฐเมน วา อิฎฺฐารมฺมณปริญฺญา, ทุติเยน อนิฎฺฐารมฺมณปริญฺญา, ตติเยน มชฺฌตฺตารมฺมณปริญฺญาฯ วิรเตฺตสุ หิ ตทารมฺมณธเมฺมสุ อารมฺมณานิปิ วิรตฺตาเนว โหนฺตีติฯ ปฐเมน วา ราคปฺปหานปริกิตฺตเนน ทุกฺขานุปสฺสนาย อปฺปณิหิตวิโมโกฺข ทีปิโต โหติ, ทุติเยน โทสปฺปหานปริกิตฺตเนน อนิจฺจานุปสฺสนาย อนิมิตฺตวิโมโกฺข, ตติเยน โมหปฺปหานปริกิตฺตเนน อนตฺตานุปสฺสนาย สุญฺญตวิโมโกฺข ทีปิโต โหตีติ เวทิตพฺพํฯ
Tathā paṭhamena taṇhāsaṃkilesassa pahānaṃ dassitaṃ tassa sukhassādahetukattā, dutiyena duccaritasaṃkilesassa pahānaṃ. Yathābhūtañhi dukkhaṃ aparijānantā tassa pariharaṇatthaṃ duccaritaṃ caranti. Tatiyena diṭṭhisaṃkilesassa pahānaṃ aniccato passantassa diṭṭhisaṃkilesābhāvato avijjānimittattā diṭṭhisaṃkilesassa, avijjānimittañca adukkhamasukhā vedanā. Paṭhamena vā vipariṇāmadukkhapariññā, dutiyena dukkhadukkhapariññā, tatiyena saṅkhāradukkhapariññā. Paṭhamena vā iṭṭhārammaṇapariññā, dutiyena aniṭṭhārammaṇapariññā, tatiyena majjhattārammaṇapariññā. Virattesu hi tadārammaṇadhammesu ārammaṇānipi virattāneva hontīti. Paṭhamena vā rāgappahānaparikittanena dukkhānupassanāya appaṇihitavimokkho dīpito hoti, dutiyena dosappahānaparikittanena aniccānupassanāya animittavimokkho, tatiyena mohappahānaparikittanena anattānupassanāya suññatavimokkho dīpito hotīti veditabbaṃ.
ยโตติ ยทา, ยสฺมา วาฯ อริโยติ กิเลเสหิ อารกา ฐิโต ปริสุโทฺธฯ สมฺมทฺทโสติ สพฺพาสํ เวทนานํ จตุนฺนมฺปิ วา สจฺจานํ อวิปรีตทสฺสาวีฯ อเจฺฉจฺฉิ ตณฺหนฺติ เวทนามูลกํ ตณฺหํ อคฺคมเคฺคน ฉินฺทิ, อนวเสสโต สมุจฺฉินฺทิฯ วิวตฺตยิ สํโยชนนฺติ ทสวิธํ สํโยชนํ ปริวตฺตยิ, นิมฺมูลมกาสิฯ สมฺมาติ เหตุนา การเณนฯ มานาภิสมยาติ มานสฺส ทสฺสนาภิสมยา, ปหานาภิสมยา วาฯ อรหตฺตมโคฺค หิ กิจฺจวเสน มานํ ปสฺสติ, อยมสฺส ทสฺสนาภิสมโยฯ เตน ทิโฎฺฐ ปน โส ตาวเทว ปหียติ ทิฎฺฐวิเสน ทิฎฺฐสตฺตานํ ชีวิตํ วิย, อยมสฺส ปหานาภิสมโยฯ อนฺตมกาสิ ทุกฺขสฺสาติ เอวํ อรหตฺตมเคฺคน มานสฺส ทิฎฺฐตฺตา ปหีนตฺตา จ สพฺพเสฺสว วฎฺฎทุกฺขสฺส โกฎิสงฺขาตํ อนฺตํ ปริเจฺฉทํ ปริวฎุมํ อกาสิ, อนฺติมสมุสฺสยมตฺตาวเสสํ ทุกฺขมกาสีติ วุตฺตํ โหติฯ
Yatoti yadā, yasmā vā. Ariyoti kilesehi ārakā ṭhito parisuddho. Sammaddasoti sabbāsaṃ vedanānaṃ catunnampi vā saccānaṃ aviparītadassāvī. Acchecchi taṇhanti vedanāmūlakaṃ taṇhaṃ aggamaggena chindi, anavasesato samucchindi. Vivattayi saṃyojananti dasavidhaṃ saṃyojanaṃ parivattayi, nimmūlamakāsi. Sammāti hetunā kāraṇena. Mānābhisamayāti mānassa dassanābhisamayā, pahānābhisamayā vā. Arahattamaggo hi kiccavasena mānaṃ passati, ayamassa dassanābhisamayo. Tena diṭṭho pana so tāvadeva pahīyati diṭṭhavisena diṭṭhasattānaṃ jīvitaṃ viya, ayamassa pahānābhisamayo. Antamakāsi dukkhassāti evaṃ arahattamaggena mānassa diṭṭhattā pahīnattā ca sabbasseva vaṭṭadukkhassa koṭisaṅkhātaṃ antaṃ paricchedaṃ parivaṭumaṃ akāsi, antimasamussayamattāvasesaṃ dukkhamakāsīti vuttaṃ hoti.
คาถาสุ โยติ โย อริยสาวโกฯ อทฺทาติ อทฺทส, สุขเวทนํ ทุกฺขโต ปสฺสีติ อโตฺถฯ สุขเวทนา หิ วิสมิสฺสํ วิย โภชนํ ปริโภคกาเล อสฺสาทํ ททมานา วิปริณามกาเล ทุกฺขาเยวาติฯ ทุกฺขมทฺทกฺขิ สลฺลโตติ ยถา สลฺลํ สรีรํ อนุปวิสนฺตมฺปิ ปวิฎฺฐมฺปิ อุทฺธริยมานมฺปิ ปีฬเมว ชเนติ, เอวํ ทุกฺขเวทนา อุปฺปชฺชมานาปิ ฐิติปฺปตฺตาปิ ภิชฺชมานาปิ วิพาธติเยวาติ ตํ สลฺลโต วิปสฺสีติ วุตฺตํฯ อทฺทกฺขิ นํ อนิจฺจโตติ สุขทุกฺขโต สนฺตสภาวตาย สนฺตตรชาติกมฺปิ นํ อทุกฺขมสุขํ อนิจฺจนฺติกตาย อนิจฺจโต ปสฺสิฯ
Gāthāsu yoti yo ariyasāvako. Addāti addasa, sukhavedanaṃ dukkhato passīti attho. Sukhavedanā hi visamissaṃ viya bhojanaṃ paribhogakāle assādaṃ dadamānā vipariṇāmakāle dukkhāyevāti. Dukkhamaddakkhi sallatoti yathā sallaṃ sarīraṃ anupavisantampi paviṭṭhampi uddhariyamānampi pīḷameva janeti, evaṃ dukkhavedanā uppajjamānāpi ṭhitippattāpi bhijjamānāpi vibādhatiyevāti taṃ sallato vipassīti vuttaṃ. Addakkhinaṃ aniccatoti sukhadukkhato santasabhāvatāya santatarajātikampi naṃ adukkhamasukhaṃ aniccantikatāya aniccato passi.
ส เว สมฺมทฺทโสติ โส เอวํ ติสฺสนฺนํ เวทนานํ สมฺมเทว ทุกฺขาทิโต ทสฺสาวีฯ ยโตติ ยสฺมาฯ ตตฺถาติ เวทนายํฯ วิมุจฺจตีติ สมุเจฺฉทวิมุตฺติวเสน วิมุจฺจติฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยสฺมา สุขาทีนิ ทุกฺขาทิโต อทฺทส, ตสฺมา ตตฺถ เวทนาย ตปฺปฎิพทฺธฉนฺทราคปฺปหาเนน สมุเจฺฉทวเสน วิมุจฺจติฯ ยํสเทฺท หิ วุเตฺต ตํสโทฺท อาหริตฺวา วตฺตโพฺพฯ อถ วา ยโตติ กายวาจาจิเตฺตหิ สํยโต ยตโตฺต, ยตติ ปทหตีติ วา ยโต, อายตตีติ อโตฺถฯ อภิญฺญาโวสิโตติ เวทนามุเขน จตุสจฺจกมฺมฎฺฐานํ ภาเวตฺวา ฉฎฺฐาภิญฺญาย ปริโยสิโต กตกิโจฺจฯ สโนฺตติ ราคาทิกิเลสวูปสเมน สโนฺตฯ โยคาติโคติ กามโยคาทิํ จตุพฺพิธมฺปิ โยคํ อติกฺกโนฺตฯ อุภยหิตมุนนโต มุนีติฯ
Sa ve sammaddasoti so evaṃ tissannaṃ vedanānaṃ sammadeva dukkhādito dassāvī. Yatoti yasmā. Tatthāti vedanāyaṃ. Vimuccatīti samucchedavimuttivasena vimuccati. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā sukhādīni dukkhādito addasa, tasmā tattha vedanāya tappaṭibaddhachandarāgappahānena samucchedavasena vimuccati. Yaṃsadde hi vutte taṃsaddo āharitvā vattabbo. Atha vā yatoti kāyavācācittehi saṃyato yatatto, yatati padahatīti vā yato, āyatatīti attho. Abhiññāvositoti vedanāmukhena catusaccakammaṭṭhānaṃ bhāvetvā chaṭṭhābhiññāya pariyosito katakicco. Santoti rāgādikilesavūpasamena santo. Yogātigoti kāmayogādiṃ catubbidhampi yogaṃ atikkanto. Ubhayahitamunanato munīti.
จตุตฺถสุตฺตวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Catutthasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / อิติวุตฺตกปาฬิ • Itivuttakapāḷi / ๔. ทุติยเวทนาสุตฺตํ • 4. Dutiyavedanāsuttaṃ