| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಕಙ್ಖಾವಿತರಣೀ-ಅಭಿನವ-ಟೀಕಾ • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
೮. ದುಟ್ಠದೋಸಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
8. Duṭṭhadosasikkhāpadavaṇṇanā
ದೂಸೀಯತೀತಿ ದುಟ್ಠೋ, ದೂಸೇತಿ ಪರಂ ವಿನಾಸೇತೀತಿ ದೋಸೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ದೂಸಿತೋ ಚೇವಾ’’ತಿಆದಿ। ಇದಾನಿ ‘‘ದೂಸಿತೋ ಚೇವ ದೂಸಕೋ ಚಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಹಿ ದೋಸೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಪಕತಿಭಾವಂ ಜಹಾಪಿತೋತಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ೨.೩೮೫-೩೮೬) ಸೋಮ್ಮಭಾವಂ ಜಹಾಪಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ವಿಕಾರಮಾಪಾದಿತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಆಕಾರನಾನಾತ್ತೇನಾತಿ ದೂಸಿತಾಕಾರಸ್ಸ ಚೇವ ದೂಸಕಾಕಾರಸ್ಸ ಚಾತಿ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಆಕಾರಾನಂ ನಾನಾಭಾವೇನ। ನಪ್ಪತಿತೋತಿ ಪೀತಿಸುಖಾದೀಹಿ ನ ಅಭಿಗತೋ ಅನುಪಗತೋ, ನ ಉಪಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೋ ಚ ಪೀತಿಸುಖಾದೀಹಿ ಅನುಪಗತೋ, ಸೋ ತೇಹಿ ವಜ್ಜಿತೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪೀತಿಸುಖಾದೀಹಿ ವಿವಜ್ಜಿತೋ’’ತಿ। ಯೋ ಚ ತೇಹಿ ವಜ್ಜಿತೋ, ನ ಸೋ ತೇಹಿ ಅಭಿಸಟೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಅಭಿಸಟೋ’’ತಿ, ಪೀತಿಸುಖಾದೀಹಿ ನ ಪತ್ಥಟೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಾಸ್ಸ ಮೂಲನ್ತಿ ಅಮೂಲಕಂ। ತಂ ಪನ ಅಮೂಲಕತ್ತಂ ಯಸ್ಮಾ ಚೋದಕವಸೇನ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ನ ಚುದಿತಕವಸೇನ, ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಂ ಚೋದಕೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಯನ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಂ। ಏತನ್ತಿ ಚುದಿತಕಸ್ಸ ಆಪನ್ನಾನಾಪನ್ನತ್ತಂ। ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ।
Dūsīyatīti duṭṭho, dūseti paraṃ vināsetīti doso. Tenāha ‘‘dūsito cevā’’tiādi. Idāni ‘‘dūsito ceva dūsako cā’’ti iminā saṅkhepena vuttamevatthaṃ vitthāretvā dassetuṃ ‘‘uppanne hi dose’’tiādimāha. Pakatibhāvaṃ jahāpitoti (sārattha. ṭī. 2.385-386) sommabhāvaṃ jahāpitoti attho, vikāramāpāditoti vuttaṃ hoti. Ākāranānāttenāti dūsitākārassa ceva dūsakākārassa cāti imesaṃ dvinnaṃ ākārānaṃ nānābhāvena. Nappatitoti pītisukhādīhi na abhigato anupagato, na upagatoti attho. Yo ca pītisukhādīhi anupagato, so tehi vajjito nāma hotīti āha ‘‘pītisukhādīhi vivajjito’’ti. Yo ca tehi vajjito, na so tehi abhisaṭo nāma hotīti āha ‘‘na abhisaṭo’’ti, pītisukhādīhi na patthaṭoti attho. Nāssa mūlanti amūlakaṃ. Taṃ pana amūlakattaṃ yasmā codakavasena adhippetaṃ, na cuditakavasena, tasmā tadatthaṃ dassetuṃ ‘‘yaṃ codakenā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yanti pārājikaṃ. Etanti cuditakassa āpannānāpannattaṃ. Idhāti imasmiṃ sikkhāpade.
ಇದಾನಿ ಅತ್ತನಾ ವುತ್ತಮೇವ ದಿಟ್ಠಾದಿಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಥೇವಾತಿ ‘‘ಪಸಾದಸೋತೇನ ವಾ ದಿಬ್ಬಸೋತೇನ ವಾ’’ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಅತಿದಿಸತಿ। ಪರಿಸಙ್ಕಿತಂ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೮೫-೩೮೬) ಪನ ತಿವಿಧಂ ದಿಟ್ಠಪರಿಸಙ್ಕಿತಂ, ಸುತಪರಿಸಙ್ಕಿತಂ, ಮುತಪರಿಸಙ್ಕಿತನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖುಞ್ಚ ಮಾತುಗಾಮಞ್ಚ ತಥಾರೂಪೇ ಠಾನೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅದ್ಧಾ ಇಮೇಹಿ ಕತ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ವಾ ಪರಿಸಙ್ಕಿತಂ, ಇದಂ ದಿಟ್ಠಪರಿಸಙ್ಕಿತಂ ನಾಮ। ಅನ್ಧಕಾರೇ ವಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋಕಾಸೇ ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಚ ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಚ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ದುತಿಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ ಅಜಾನತೋ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಪರಿಸಙ್ಕಿತಂ, ಇದಂ ಸುತಪರಿಸಙ್ಕಿತಂ ನಾಮ। ಧುತ್ತೇಹಿ ಇತ್ಥೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಚ್ಚನ್ತವಿಹಾರೇ ಮಣ್ಡಪೇ ವಾ ಸಾಲಾದೀಸು ವಾ ಪುಪ್ಫಗನ್ಧಮಂಸಸುರಾದೀನಿ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ಗತಟ್ಠಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕೇನ ನು ಖೋ ಇದಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ವೀಮಂಸನ್ತೇನ ತತ್ರ ಕೇನಚಿ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಗನ್ಧಾದೀಹಿ ಪೂಜಾ ಕತಾ ಹೋತಿ, ಭೇಸಜ್ಜತ್ಥಾಯ ಅರಿಟ್ಠಂ ವಾ ಪೀತಂ, ಸೋ ತಸ್ಸ ಗನ್ಧಂ ಘಾಯಿತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಸೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪರಿಸಙ್ಕಿತಂ, ಇದಂ ಮುತಪರಿಸಙ್ಕಿತಂ ನಾಮ। ಏವಂ ತಿವಿಧಸ್ಸ ಪರಿಸಙ್ಕಿತಸ್ಸ ಅಭಾವೋ ಅಪರಿಸಙ್ಕಿತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ದಿಟ್ಠಸುತಮುತವಸೇನ ಚೇತಸಾ ಅಪರಿಸಙ್ಕಿತ’’ನ್ತಿ। ತಞ್ಚ ಪನೇತಂ ದಿಟ್ಠಾದಿಕಂ ನ ಕೇವಲಂ ಅತ್ತನೋ ವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪರಸ್ಸ ವಾ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ‘‘ತ್ವಂ ಪಣ್ಡಕೋ’’ತಿಆದಿವಚನೇನಾಪಿ ಚೋದಯತೋ ಆಪತ್ತಿಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅನುರೂಪೇಸು ಏಕೂನವೀಸತಿಯಾ ಅಞ್ಞತರೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯದಿ ಏವಂ ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಪದಭಾಜನೇ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕೇನ ಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಚತುನ್ನಂ ಅಞ್ಞತರೇನಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೩೮೬) ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪದಭಾಜನೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಉಪಸಗ್ಗನಿಪಾತಾನಂ ವಾಚಕಸದ್ದಸನ್ನಿಟ್ಠಾನೇ ತದತ್ಥಜೋತನಭಾವೇನ ಪವತ್ತನತೋ ‘‘ಧಂಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಧಂಸನಞ್ಚೇತ್ಥ ಅಭಿಭವನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಭಿಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ‘‘ತ್ವಂ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪವತ್ತಾತಿ ‘‘ತ್ವಂ ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವಿ, ಅದಿನ್ನಂ ಆದಿಯಿ, ಮನುಸ್ಸಂ ಘಾತಯಿತ್ಥ, ಅಭೂತಂ ಆರೋಚಯಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಾ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಅಸ್ಸಮಣೋಸೀ’ತಿ ಅವನ್ದನಕಾರಣಸ್ಸ ಅವುತ್ತತ್ತಾ ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನೋ ನ ವನ್ದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಅವನ್ದಿಯೇಸು ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನಸ್ಸ ಅವುತ್ತತ್ತಾ, ‘‘ಪಚ್ಛಾ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಪುರೇ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ವನ್ದಿಯೋ’’ತಿ (ಪರಿ॰ ೪೬೮) ವುತ್ತತ್ತಾ ಚ। ಇದಂ ಪನ ಅತ್ತನಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ।
Idāni attanā vuttameva diṭṭhādiṃ vivarituṃ ‘‘ettha cā’’tiādi vuttaṃ. Tathevāti ‘‘pasādasotena vā dibbasotena vā’’ti imamatthaṃ atidisati. Parisaṅkitaṃ (pārā. aṭṭha. 2.385-386) pana tividhaṃ diṭṭhaparisaṅkitaṃ, sutaparisaṅkitaṃ, mutaparisaṅkitanti. Tattha bhikkhuñca mātugāmañca tathārūpe ṭhāne disvā ‘‘addhā imehi kata’’nti vā ‘‘karissantī’’ti vā parisaṅkitaṃ, idaṃ diṭṭhaparisaṅkitaṃ nāma. Andhakāre vā paṭicchannokāse vā bhikkhussa ca mātugāmassa ca vacanaṃ sutvā dutiyassa atthibhāvaṃ ajānato pubbe vuttanayena parisaṅkitaṃ, idaṃ sutaparisaṅkitaṃ nāma. Dhuttehi itthīhi saddhiṃ paccantavihāre maṇḍape vā sālādīsu vā pupphagandhamaṃsasurādīni anubhavitvā gataṭṭhānaṃ disvā ‘‘kena nu kho idaṃ kata’’nti vīmaṃsantena tatra kenaci bhikkhunā gandhādīhi pūjā katā hoti, bhesajjatthāya ariṭṭhaṃ vā pītaṃ, so tassa gandhaṃ ghāyitvā ‘‘ayaṃ so bhavissatī’’ti parisaṅkitaṃ, idaṃ mutaparisaṅkitaṃ nāma. Evaṃ tividhassa parisaṅkitassa abhāvo aparisaṅkitaṃ. Tenāha ‘‘diṭṭhasutamutavasena cetasā aparisaṅkita’’nti. Tañca panetaṃ diṭṭhādikaṃ na kevalaṃ attano vāti āha ‘‘attano vā parassa vā’’ti. Yasmā ‘‘tvaṃ paṇḍako’’tiādivacanenāpi codayato āpattiyeva, tasmā ‘‘bhikkhuno anurūpesu ekūnavīsatiyā aññatarenā’’ti vuttaṃ. Yadi evaṃ atha kasmā padabhājane ‘‘pārājikena dhammenāti catunnaṃ aññatarenā’’ti (pārā. 386) vuttanti āha ‘‘padabhājanepanā’’tiādi. Upasagganipātānaṃ vācakasaddasanniṭṭhāne tadatthajotanabhāvena pavattanato ‘‘dhaṃseyyā’’ti vuttaṃ. Dhaṃsanañcettha abhibhavanaṃ. Tenāha ‘‘abhibhaveyyā’’ti. ‘‘Tvaṃ methunaṃ dhammaṃ paṭisevī’’tiādinā nayena pavattāti ‘‘tvaṃ methunaṃ dhammaṃ paṭisevi, adinnaṃ ādiyi, manussaṃ ghātayittha, abhūtaṃ ārocayitthā’’ti evaṃ pavattā. Ettha ca ‘‘assamaṇosī’ti avandanakāraṇassa avuttattā antimavatthuṃ ajjhāpanno na vanditabbo’’ti vadanti, taṃ na gahetabbaṃ avandiyesu antimavatthuṃ ajjhāpannassa avuttattā, ‘‘pacchā upasampannena pure upasampanno vandiyo’’ti (pari. 468) vuttattā ca. Idaṃ pana attanā vattabbaṃ dassetuṃ vuttaṃ.
ಸಮೀಪೇತಿ ದ್ವಾದಸಹತ್ಥಪಮಾಣೇ ಪದೇಸೇ। ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಮೇವ ಹಿ ಹತ್ಥಮುದ್ದಾಯ ಸೀಸಂ ನ ಏತಿ, ಇದಂ ಪನ ಅನುದ್ಧಂಸನಂ, ಅಭೂತರೋಚನಞ್ಚ ಏತಿಯೇವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಹತ್ಥಮುದ್ದಾಯ ಏವ ವಾ’’ತಿ। ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಂ ಸೇಟ್ಠಂ ಪಸತ್ಥಂ ಚರಿಯನ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ, ಬ್ರಹ್ಮೂನಂ ವಾ ಸೇಟ್ಠಾನಂ ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಅರಿಯಸಾವಕಾನಂ, ಬ್ರಹ್ಮಾನಞ್ಚ ಚರಿಯನ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ, ತಮ್ಹಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸೇಟ್ಠಚರಿಯಾ’’ತಿ। ಸಾಧು ವತಸ್ಸ ಏಕನ್ತೇನ ಭದ್ದಕಂ ಭವೇಯ್ಯ। ‘‘ತಜ್ಜನೀಯಕಮ್ಮಾದಿಸತ್ತವಿಧಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಚೋದೇನ್ತಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಕಮ್ಮಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಆಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಪೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವುಟ್ಠಾನಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅನುವಿಜ್ಜನಾಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ವೀಮಂಸನಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ಉಪಪರಿಕ್ಖಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅನುವಿಜ್ಜಕೇನಾತಿ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಓತಿಣ್ಣಂ ಅಧಿಕರಣಂ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತುಂ ನಿಸಿನ್ನೇನ ವಿನಯಧರೇನ। ಕಿಂ ತೇ ದಿಟ್ಠನ್ತಿ ತಯಾ ಕಿಂ ದಿಟ್ಠಂ, ಪಠಮಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಅಜ್ಝಾಪಜ್ಜನ್ತೋ ದಿಟ್ಠೋ, ದುತಿಯಂ ತತಿಯಂ ಚತುತ್ಥಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೋ ದಿಟ್ಠೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ‘‘ಕಿನ್ತಿ ತೇ ದಿಟ್ಠಂ, ಕದಾ ತೇ ದಿಟ್ಠಂ, ಕತ್ಥ ತೇ ದಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ಇಮಂ ನಯಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।
Samīpeti dvādasahatthapamāṇe padese. Sikkhāpaccakkhānameva hi hatthamuddāya sīsaṃ na eti, idaṃ pana anuddhaṃsanaṃ, abhūtarocanañca etiyeva. Tenāha ‘‘hatthamuddāya eva vā’’ti. Brahmacariyāti brahmaṃ seṭṭhaṃ pasatthaṃ cariyanti brahmacariyaṃ, brahmūnaṃ vā seṭṭhānaṃ buddhapaccekabuddhaariyasāvakānaṃ, brahmānañca cariyanti brahmacariyaṃ, tamhā brahmacariyā. Tenāha ‘‘seṭṭhacariyā’’ti. Sādhu vatassa ekantena bhaddakaṃ bhaveyya. ‘‘Tajjanīyakammādisattavidhampi kammaṃ karissāmā’’ti āpattiyā codentassa adhippāyo kammādhippāyo. ‘‘Āpattito vuṭṭhāpessāmā’’ti adhippāyo vuṭṭhānādhippāyo. Anuvijjanādhippāyoti vīmaṃsanādhippāyo, upaparikkhādhippāyo. Anuvijjakenāti saṅghamajjhe otiṇṇaṃ adhikaraṇaṃ vinicchinituṃ nisinnena vinayadharena. Kiṃ te diṭṭhanti tayā kiṃ diṭṭhaṃ, paṭhamaṃ pārājikaṃ ajjhāpajjanto diṭṭho, dutiyaṃ tatiyaṃ catutthaṃ pārājikaṃ āpajjanto diṭṭhoti vuttaṃ hoti. Ādisaddena ‘‘kinti te diṭṭhaṃ, kadā te diṭṭhaṃ, kattha te diṭṭha’’nti imaṃ nayaṃ saṅgaṇhāti.
ಸಮನತ್ಥಾಯ ಪವತ್ತಮಾನೇಹಿ ಸಮಥೇಹಿ ಅಧಿಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಕರಣಂ। ಯಥಾ ಹಿ ಸಮನವಸೇನ ಸಮಥಾನಂ ವಿವಾದಾದೀಸು ಅಧಿಕತಭಾವೋ, ಏವಂ ವಿವಾದಾದೀನಂ ತೇಹಿ ಅಧಿಕತ್ತಬ್ಬತಾತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮಥೇಹಿ ಅಧಿಕರಣೀಯಭಾವೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಇಮಿನಾ ಹಿ ಅಧಿಕರಣಸದ್ದಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸಾಧನತಾ ವುತ್ತಾ। ಅಧಿಕರಣನ್ತಿ ವಿವಾದಾಧಿಕರಣಂ ಅನುವಾದಾಧಿಕರಣಂ ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣಂ ಕಿಚ್ಚಾಧಿಕರಣನ್ತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಅಧಿಕರಣಂ। ವಿವಾದಾದೀನಿ ಅಧಿಕರಣಾನಿ ಸಮೇನ್ತಿ ವೂಪಸಮೇನ್ತೀತಿ ಸಮಥಾ, ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯಾದಯೋ। ಅಥ ವಾ ಅಧಿಕರೀಯನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಅಧಿಕರಣಂ। ಕೇ ಅಧಿಕರೀಯನ್ತಿ? ಸಮಥಾ। ಕಥಂ ಅಧಿಕರೀಯನ್ತಿ? ಸಮನವಸೇನ। ಅಧಿಕರಣಂ ಸಮೇನ್ತಿ ವೂಪಸಮೇನ್ತೀತಿಪಿ ಸಮಥಾತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಾಧಿಕರಣೇಹಿ ಚೋದನಾಯ ಅಭಾವತೋ ‘‘ಇದಂ ಪನ ಪಾರಾಜಿಕಸಙ್ಖಾತಂ ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಆಪತ್ತಿಯೇವ ಅಧಿಕರಣಂ ಆಪತ್ತಾಧಿಕರಣಂ। ಅನುದ್ಧಂಸಿತಕ್ಖಣೇಯೇವ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ, ಸೋ ಚೇ ತಙ್ಖಣೇಯೇವ ಜಾನಾತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Samanatthāya pavattamānehi samathehi adhikātabbanti adhikaraṇaṃ. Yathā hi samanavasena samathānaṃ vivādādīsu adhikatabhāvo, evaṃ vivādādīnaṃ tehi adhikattabbatāti. Tenāha ‘‘samathehi adhikaraṇīyabhāvenā’’tiādi. Iminā hi adhikaraṇasaddassa kammasādhanatā vuttā. Adhikaraṇanti vivādādhikaraṇaṃ anuvādādhikaraṇaṃ āpattādhikaraṇaṃ kiccādhikaraṇanti catubbidhaṃ adhikaraṇaṃ. Vivādādīni adhikaraṇāni samenti vūpasamentīti samathā, sammukhāvinayādayo. Atha vā adhikarīyanti etthāti adhikaraṇaṃ. Ke adhikarīyanti? Samathā. Kathaṃ adhikarīyanti? Samanavasena. Adhikaraṇaṃ samenti vūpasamentītipi samathāti evampettha attho daṭṭhabbo. Āpattādhikaraṇaṃ ṭhapetvā sesādhikaraṇehi codanāya abhāvato ‘‘idaṃ pana pārājikasaṅkhātaṃāpattādhikaraṇameva adhippeta’’nti vuttaṃ. Āpattiyeva adhikaraṇaṃ āpattādhikaraṇaṃ. Anuddhaṃsitakkhaṇeyeva saṅghādiseso, so ce taṅkhaṇeyeva jānātīti adhippāyo.
ಮೇತ್ತಿಯಭೂಮಜಕೇತಿ ಮೇತ್ತಿಯಞ್ಚ ಭೂಮಜಕಞ್ಚ। ಛಬ್ಬಗ್ಗಿಯಾನಂ ಅಗ್ಗಪುರಿಸಾ ಏತೇ। ಸುದ್ಧಂ ವಾತಿ ಪಾರಾಜಿಕಮನಾಪನ್ನಂ ವಾ। ‘‘ಸಚೇ ಸೋ ತಙ್ಖಣೇಯೇವ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಆವಜ್ಜನಸಮಯಮಾಹ। ತಙ್ಖಣೇಯೇವ ಜಾನನಂ ನಾಮ ದುಕ್ಕರಂ, ಸಮಯೇನ ಆವಜ್ಜಿತ್ವಾ ಞಾತೇ ಪನ ಞಾತಮೇವ ಹೋತಿ। ಪಚ್ಛಾ ಚೇ ಜಾನಾತಿ, ಸೀಸಂ ನ ಏತಿ। ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಅಭೂತಾರೋಚನದುಟ್ಠುಲ್ಲವಾಚಾಅತ್ತಕಾಮದುಟ್ಠದೋಸಭೂತಾರೋಚನಸಿಕ್ಖಾಪದಾನೀತಿ ಸಬ್ಬಾನೇವ ಹಿ ಇಮಾನಿ ಏಕಪರಿಚ್ಛೇದಾನಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಪರಮ್ಮುಖಾ ಸತ್ತಹಿಪಿ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ ವದತೋ ದುಕ್ಕಟಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪರಮ್ಮುಖಾ ಚೋದೇನ್ತಸ್ಸ ಪನ ಸೀಸಂ ನ ಏತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ವುತ್ತನಯಾಪತ್ತಿಯೋತಿ ‘‘ವಾಚಾಯ ವಾಚಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತನಯಾ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸದುಕ್ಕಟಾಪತ್ತಿಯೋ। ತಥೇವಾತಿ ವಾಚಾಯ ವಾಚಾಯೇವ। ವದನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಸತ್ತಹಿಪಿ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಂ ಸಮ್ಮುಖಾ ವದನ್ತಸ್ಸ। ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ವಾಚಾಯ ವಾಚಾಯೇವ। ಓಕಾಸಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಂ ಸಮ್ಮುಖಾ ವದನ್ತಸ್ಸ ವಾಚಾಯ ವಾಚಾಯ ಪಾಚಿತ್ತಿಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಓಕಾಸಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ವದನ್ತಸ್ಸ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಮೇವಾ’’ತಿ। ಏವಸದ್ದೇನ ದುಕ್ಕಟಂ ನಿವತ್ತೀಯತಿ। ಅಸಮ್ಮುಖಾ ಸತ್ತಹಿಪಿ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ ವದನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಂ। ಸತ್ತವಿಧಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ತಜ್ಜನೀಯಂ, ನಿಯಸಂ, ಪಬ್ಬಾಜನೀಯಂ, ಪಟಿಸಾರಣೀಯಂ, ತಿವಿಧಞ್ಚ ಉಕ್ಖೇಪನೀಯನ್ತಿ ಸತ್ತವಿಧಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಂ।
Mettiyabhūmajaketi mettiyañca bhūmajakañca. Chabbaggiyānaṃ aggapurisā ete. Suddhaṃ vāti pārājikamanāpannaṃ vā. ‘‘Sace so taṅkhaṇeyeva jānātī’’ti iminā āvajjanasamayamāha. Taṅkhaṇeyeva jānanaṃ nāma dukkaraṃ, samayena āvajjitvā ñāte pana ñātameva hoti. Pacchā ce jānāti, sīsaṃ na eti. Sikkhāpaccakkhānaabhūtārocanaduṭṭhullavācāattakāmaduṭṭhadosabhūtārocanasikkhāpadānīti sabbāneva hi imāni ekaparicchedāni. Yasmā pana parammukhā sattahipi āpattikkhandhehi vadato dukkaṭameva, tasmā ‘‘parammukhā codentassa pana sīsaṃ na etī’’ti vuttaṃ. Vuttanayāpattiyoti ‘‘vācāya vācāyā’’tiādinā vuttanayā saṅghādisesadukkaṭāpattiyo. Tathevāti vācāya vācāyeva. Vadantassāti sattahipi āpattikkhandhehi upasampannaṃ sammukhā vadantassa. Vuttanayenevāti vācāya vācāyeva. Okāsaṃ kāretvā upasampannaṃ sammukhā vadantassa vācāya vācāya pācittiyanti āha ‘‘okāsaṃ kāretvā vadantassa pācittiyamevā’’ti. Evasaddena dukkaṭaṃ nivattīyati. Asammukhā sattahipi āpattikkhandhehi vadantassa dukkaṭaṃ. Sattavidhampi kammanti tajjanīyaṃ, niyasaṃ, pabbājanīyaṃ, paṭisāraṇīyaṃ, tividhañca ukkhepanīyanti sattavidhampi kammaṃ.
ಉಪೋಸಥಂ ವಾ ಪವಾರಣಂ ವಾ ಠಪೇನ್ತಸ್ಸ ಚ ಓಕಾಸಕಮ್ಮಂ ನತ್ಥೀತಿ ಏತ್ಥ ಉಪೋಸಥತೋ ಪುರೇ ವಾ ಪಚ್ಛಾ ವಾ ಠಪಿತೋಪಿ ಅಟ್ಠಪಿತೋ ಹೋತಿ। ಖೇತ್ತೇ ಠಪಿತೋ ಪನ ಠಪಿತೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ, ಅಜ್ಜುಪೋಸಥೋ ಪನ್ನರಸೋ, ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಸಙ್ಘೋ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಯಾವ ರೇ-ಕಾರಂ ಭಣತಿ, ತಾವ ಠಪೇತಬ್ಬೋ, ಇದಂ ಖೇತ್ತಂ। ಯ್ಯ-ಕಾರೇ ಪನ ವುತ್ತೇ ಠಪೇನ್ತೇನ ಪಚ್ಛಾ ಠಪಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ । ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ’’ತಿ ಅನಾರದ್ಧೇ ಠಪೇನ್ತೇನ ಪುರೇ ಠಪಿತೋ ಹೋತಿ। ಪವಾರಣಾಟ್ಠಪನಂ ಪನ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕಂ, ಪುಗ್ಗಲಿಕಞ್ಚಾತಿ ದುವಿಧಂ। ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕೇ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ…ಪೇ॰… ಸಙ್ಘೋ ತೇವಾಚಿಕಂ ಪವಾರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಸು-ಕಾರತೋ ಯಾವ ರೇ-ಕಾರೋ, ತಾವ ಅಪರಿಯೋಸಿತಾವ ಹೋತಿ ಪವಾರಣಾ, ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಏಕಪದೇಪಿ ಠಪೇನ್ತೇನ ಠಪಿತಾ ಹೋತಿ ಪವಾರಣಾ। ಯ್ಯ-ಕಾರೇ ಪನ ಪತ್ತೇ ಪರಿಯೋಸಿತಾವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಠಪೇನ್ತೇನ ಅಟ್ಠಪಿತಾ ಹೋತಿ। ಪುಗ್ಗಲಿಕಟ್ಠಪನೇ ಪನ ‘‘ಸಙ್ಘಂ, ಭನ್ತೇ, ಪವಾರೇಮಿ…ಪೇ॰… ತತಿಯಮ್ಪಿ ಭನ್ತೇ ಸಙ್ಘಂ ಪವಾರೇಮಿ ದಿಟ್ಠೇನ ವಾ…ಪೇ॰… ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಟೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೧೦) ಸಂ-ಕಾರತೋ ಯಾವ ಅಯಂ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮೋ ಟಿ-ಕಾರೋ, ತಾವ ಅಪರಿಯೋಸಿತಾವ ಹೋತಿ ಪವಾರಣಾ, ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಏಕಪದೇಪಿ ಠಪೇನ್ತೇನ ಠಪಿತಾ ಹೋತಿ ಪವಾರಣಾ। ‘‘ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪನ ಪರಿಯೋಸಿತಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪದೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಠಪಿತಾಪಿ ಅಟ್ಠಪಿತಾ ಹೋತಿ। ಏಸೇವ ನಯೋ ದ್ವೇವಾಚಿಕಏಕವಾಚಿಕಸಮಾನವಸ್ಸಿಕಾಸು। ಏತಾಸುಪಿ ಹಿ ಟಿ-ಕಾರಾವಸಾನಂಯೇವ ಠಪನಕ್ಖೇತ್ತನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಠಪನಕ್ಖೇತ್ತಂ ಪನ ಜಾನಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಓಸಟೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿನ್ತಿ ಚೋದಕೇನ ಅತ್ತನಾ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಉದಾಹಟೇ। ಇದಞ್ಚ ಇದಞ್ಚ ಕರೋತೀತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಂ, ಅದಿನ್ನಾದಾನಞ್ಚ ಕರೋತಿ, ಜಾತರೂಪರಜತಞ್ಚ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಅಸುಕೋ ಚ ಅಸುಕೋ ಚ ಅಸ್ಸಮಣೋ, ಅನುಪಾಸಕೋತಿ ಅಕ್ಕೋಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಪರಮ್ಮುಖಾ ವದನ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಂ, ಸಮ್ಮುಖಾ ವದನ್ತಸ್ಸ ಪನ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಮೇವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಚೇ ಪನ ಓದಿಸ್ಸ ನಿಯಮೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಸಙ್ಖ್ಯುಪಗಮನನ್ತಿ ವೋಹಾರೂಪಗಮನಂ।
Uposathaṃ vā pavāraṇaṃ vā ṭhapentassa ca okāsakammaṃ natthīti ettha uposathato pure vā pacchā vā ṭhapitopi aṭṭhapito hoti. Khette ṭhapito pana ṭhapito hoti, tasmā ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, ajjuposatho pannaraso, yadi saṅghassa pattakallaṃ, saṅgho uposathaṃ kareyyā’’ti ettha yāva re-kāraṃ bhaṇati, tāva ṭhapetabbo, idaṃ khettaṃ. Yya-kāre pana vutte ṭhapentena pacchā ṭhapito nāma hoti . ‘‘Suṇātu me’’ti anāraddhe ṭhapentena pure ṭhapito hoti. Pavāraṇāṭṭhapanaṃ pana sabbasaṅgāhikaṃ, puggalikañcāti duvidhaṃ. Tattha sabbasaṅgāhike ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho…pe… saṅgho tevācikaṃ pavāreyyā’’ti su-kārato yāva re-kāro, tāva apariyositāva hoti pavāraṇā, etthantare ekapadepi ṭhapentena ṭhapitā hoti pavāraṇā. Yya-kāre pana patte pariyositāva hoti, tasmā tato paṭṭhāya ṭhapentena aṭṭhapitā hoti. Puggalikaṭṭhapane pana ‘‘saṅghaṃ, bhante, pavāremi…pe… tatiyampi bhante saṅghaṃ pavāremi diṭṭhena vā…pe… passanto paṭī’’ti (mahāva. 210) saṃ-kārato yāva ayaṃ sabbapacchimo ṭi-kāro, tāva apariyositāva hoti pavāraṇā, etthantare ekapadepi ṭhapentena ṭhapitā hoti pavāraṇā. ‘‘Karissāmī’’ti vutte pana pariyositā hoti, tasmā ‘‘karissāmī’’ti etasmiṃ pade sampatte ṭhapitāpi aṭṭhapitā hoti. Eseva nayo dvevācikaekavācikasamānavassikāsu. Etāsupi hi ṭi-kārāvasānaṃyeva ṭhapanakkhettanti. Tenāha ‘‘ṭhapanakkhettaṃ pana jānitabba’’nti. Osaṭe vatthusminti codakena attanā vattabbe saṅghamajjhe udāhaṭe. Idañca idañca karotīti pāṇātipātaṃ, adinnādānañca karoti, jātarūparajatañca paṭiggaṇhāti. Asuko ca asuko ca assamaṇo, anupāsakoti akkosādhippāyena parammukhā vadantassa dukkaṭaṃ, sammukhā vadantassa pana pācittiyameva. Tenāha ‘‘sace pana odissa niyametvā’’tiādi. Saṅkhyupagamananti vohārūpagamanaṃ.
ದುಟ್ಠದೋಸಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Duṭṭhadosasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
