| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਕਙ੍ਖਾવਿਤਰਣੀ-ਅਭਿਨવ-ਟੀਕਾ • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
੮. ਦੁਟ੍ਠਦੋਸਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਣ੍ਣਨਾ
8. Duṭṭhadosasikkhāpadavaṇṇanā
ਦੂਸੀਯਤੀਤਿ ਦੁਟ੍ਠੋ, ਦੂਸੇਤਿ ਪਰਂ વਿਨਾਸੇਤੀਤਿ ਦੋਸੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਦੂਸਿਤੋ ਚੇવਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਇਦਾਨਿ ‘‘ਦੂਸਿਤੋ ਚੇવ ਦੂਸਕੋ ਚਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਹਿ ਦੋਸੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਪਕਤਿਭਾવਂ ਜਹਾਪਿਤੋਤਿ (ਸਾਰਤ੍ਥ॰ ਟੀ॰ ੨.੩੮੫-੩੮੬) ਸੋਮ੍ਮਭਾવਂ ਜਹਾਪਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, વਿਕਾਰਮਾਪਾਦਿਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਆਕਾਰਨਾਨਾਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਦੂਸਿਤਾਕਾਰਸ੍ਸ ਚੇવ ਦੂਸਕਾਕਾਰਸ੍ਸ ਚਾਤਿ ਇਮੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਆਕਾਰਾਨਂ ਨਾਨਾਭਾવੇਨ। ਨਪ੍ਪਤਿਤੋਤਿ ਪੀਤਿਸੁਖਾਦੀਹਿ ਨ ਅਭਿਗਤੋ ਅਨੁਪਗਤੋ, ਨ ਉਪਗਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯੋ ਚ ਪੀਤਿਸੁਖਾਦੀਹਿ ਅਨੁਪਗਤੋ, ਸੋ ਤੇਹਿ વਜ੍ਜਿਤੋ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਪੀਤਿਸੁਖਾਦੀਹਿ વਿવਜ੍ਜਿਤੋ’’ਤਿ। ਯੋ ਚ ਤੇਹਿ વਜ੍ਜਿਤੋ, ਨ ਸੋ ਤੇਹਿ ਅਭਿਸਟੋ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਨ ਅਭਿਸਟੋ’’ਤਿ, ਪੀਤਿਸੁਖਾਦੀਹਿ ਨ ਪਤ੍ਥਟੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਾਸ੍ਸ ਮੂਲਨ੍ਤਿ ਅਮੂਲਕਂ। ਤਂ ਪਨ ਅਮੂਲਕਤ੍ਤਂ ਯਸ੍ਮਾ ਚੋਦਕવਸੇਨ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਨ ਚੁਦਿਤਕવਸੇਨ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਦਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਂ ਚੋਦਕੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਯਨ੍ਤਿ ਪਾਰਾਜਿਕਂ। ਏਤਨ੍ਤਿ ਚੁਦਿਤਕਸ੍ਸ ਆਪਨ੍ਨਾਨਾਪਨ੍ਨਤ੍ਤਂ। ਇਧਾਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇ।
Dūsīyatīti duṭṭho, dūseti paraṃ vināsetīti doso. Tenāha ‘‘dūsito cevā’’tiādi. Idāni ‘‘dūsito ceva dūsako cā’’ti iminā saṅkhepena vuttamevatthaṃ vitthāretvā dassetuṃ ‘‘uppanne hi dose’’tiādimāha. Pakatibhāvaṃ jahāpitoti (sārattha. ṭī. 2.385-386) sommabhāvaṃ jahāpitoti attho, vikāramāpāditoti vuttaṃ hoti. Ākāranānāttenāti dūsitākārassa ceva dūsakākārassa cāti imesaṃ dvinnaṃ ākārānaṃ nānābhāvena. Nappatitoti pītisukhādīhi na abhigato anupagato, na upagatoti attho. Yo ca pītisukhādīhi anupagato, so tehi vajjito nāma hotīti āha ‘‘pītisukhādīhi vivajjito’’ti. Yo ca tehi vajjito, na so tehi abhisaṭo nāma hotīti āha ‘‘na abhisaṭo’’ti, pītisukhādīhi na patthaṭoti attho. Nāssa mūlanti amūlakaṃ. Taṃ pana amūlakattaṃ yasmā codakavasena adhippetaṃ, na cuditakavasena, tasmā tadatthaṃ dassetuṃ ‘‘yaṃ codakenā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yanti pārājikaṃ. Etanti cuditakassa āpannānāpannattaṃ. Idhāti imasmiṃ sikkhāpade.
ਇਦਾਨਿ ਅਤ੍ਤਨਾ વੁਤ੍ਤਮੇવ ਦਿਟ੍ਠਾਦਿਂ વਿવਰਿਤੁਂ ‘‘ਏਤ੍ਥ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਥੇવਾਤਿ ‘‘ਪਸਾਦਸੋਤੇਨ વਾ ਦਿਬ੍ਬਸੋਤੇਨ વਾ’’ਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਅਤਿਦਿਸਤਿ। ਪਰਿਸਙ੍ਕਿਤਂ (ਪਾਰਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੩੮੫-੩੮੬) ਪਨ ਤਿવਿਧਂ ਦਿਟ੍ਠਪਰਿਸਙ੍ਕਿਤਂ, ਸੁਤਪਰਿਸਙ੍ਕਿਤਂ, ਮੁਤਪਰਿਸਙ੍ਕਿਤਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਭਿਕ੍ਖੁਞ੍ਚ ਮਾਤੁਗਾਮਞ੍ਚ ਤਥਾਰੂਪੇ ਠਾਨੇ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਅਦ੍ਧਾ ਇਮੇਹਿ ਕਤ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ‘‘ਕਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વਾ ਪਰਿਸਙ੍ਕਿਤਂ, ਇਦਂ ਦਿਟ੍ਠਪਰਿਸਙ੍ਕਿਤਂ ਨਾਮ। ਅਨ੍ਧਕਾਰੇ વਾ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨੋਕਾਸੇ વਾ ਭਿਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਚ ਮਾਤੁਗਾਮਸ੍ਸ ਚ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਦੁਤਿਯਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿਭਾવਂ ਅਜਾਨਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਪਰਿਸਙ੍ਕਿਤਂ, ਇਦਂ ਸੁਤਪਰਿਸਙ੍ਕਿਤਂ ਨਾਮ। ਧੁਤ੍ਤੇਹਿ ਇਤ੍ਥੀਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਚ੍ਚਨ੍ਤવਿਹਾਰੇ ਮਣ੍ਡਪੇ વਾ ਸਾਲਾਦੀਸੁ વਾ ਪੁਪ੍ਫਗਨ੍ਧਮਂਸਸੁਰਾਦੀਨਿ ਅਨੁਭવਿਤ੍વਾ ਗਤਟ੍ਠਾਨਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਕੇਨ ਨੁ ਖੋ ਇਦਂ ਕਤ’’ਨ੍ਤਿ વੀਮਂਸਨ੍ਤੇਨ ਤਤ੍ਰ ਕੇਨਚਿ ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਗਨ੍ਧਾਦੀਹਿ ਪੂਜਾ ਕਤਾ ਹੋਤਿ, ਭੇਸਜ੍ਜਤ੍ਥਾਯ ਅਰਿਟ੍ਠਂ વਾ ਪੀਤਂ, ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਗਨ੍ਧਂ ਘਾਯਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਯਂ ਸੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਪਰਿਸਙ੍ਕਿਤਂ, ਇਦਂ ਮੁਤਪਰਿਸਙ੍ਕਿਤਂ ਨਾਮ। ਏવਂ ਤਿવਿਧਸ੍ਸ ਪਰਿਸਙ੍ਕਿਤਸ੍ਸ ਅਭਾવੋ ਅਪਰਿਸਙ੍ਕਿਤਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਦਿਟ੍ਠਸੁਤਮੁਤવਸੇਨ ਚੇਤਸਾ ਅਪਰਿਸਙ੍ਕਿਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਞ੍ਚ ਪਨੇਤਂ ਦਿਟ੍ਠਾਦਿਕਂ ਨ ਕੇવਲਂ ਅਤ੍ਤਨੋ વਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਤ੍ਤਨੋ વਾ ਪਰਸ੍ਸ વਾ’’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ‘‘ਤ੍વਂ ਪਣ੍ਡਕੋ’’ਤਿਆਦਿવਚਨੇਨਾਪਿ ਚੋਦਯਤੋ ਆਪਤ੍ਤਿਯੇવ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਅਨੁਰੂਪੇਸੁ ਏਕੂਨવੀਸਤਿਯਾ ਅਞ੍ਞਤਰੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਦਿ ਏવਂ ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ ਪਦਭਾਜਨੇ ‘‘ਪਾਰਾਜਿਕੇਨ ਧਮ੍ਮੇਨਾਤਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰੇਨਾ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੩੮੬) વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਦਭਾਜਨੇ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਉਪਸਗ੍ਗਨਿਪਾਤਾਨਂ વਾਚਕਸਦ੍ਦਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨੇ ਤਦਤ੍ਥਜੋਤਨਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ‘‘ਧਂਸੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਧਂਸਨਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਅਭਿਭવਨਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਭਿਭવੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ। ‘‘ਤ੍વਂ ਮੇਥੁਨਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਸੇવੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਤਿ ‘‘ਤ੍વਂ ਮੇਥੁਨਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਸੇવਿ, ਅਦਿਨ੍ਨਂ ਆਦਿਯਿ, ਮਨੁਸ੍ਸਂ ਘਾਤਯਿਤ੍ਥ, ਅਭੂਤਂ ਆਰੋਚਯਿਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਾ। ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਅਸ੍ਸਮਣੋਸੀ’ਤਿ ਅવਨ੍ਦਨਕਾਰਣਸ੍ਸ ਅવੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਨ੍ਤਿਮવਤ੍ਥੁਂ ਅਜ੍ਝਾਪਨ੍ਨੋ ਨ વਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ ਅવਨ੍ਦਿਯੇਸੁ ਅਨ੍ਤਿਮવਤ੍ਥੁਂ ਅਜ੍ਝਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਅવੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ‘‘ਪਚ੍ਛਾ ਉਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੇਨ ਪੁਰੇ ਉਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ વਨ੍ਦਿਯੋ’’ਤਿ (ਪਰਿ॰ ੪੬੮) વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਚ। ਇਦਂ ਪਨ ਅਤ੍ਤਨਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ।
Idāni attanā vuttameva diṭṭhādiṃ vivarituṃ ‘‘ettha cā’’tiādi vuttaṃ. Tathevāti ‘‘pasādasotena vā dibbasotena vā’’ti imamatthaṃ atidisati. Parisaṅkitaṃ (pārā. aṭṭha. 2.385-386) pana tividhaṃ diṭṭhaparisaṅkitaṃ, sutaparisaṅkitaṃ, mutaparisaṅkitanti. Tattha bhikkhuñca mātugāmañca tathārūpe ṭhāne disvā ‘‘addhā imehi kata’’nti vā ‘‘karissantī’’ti vā parisaṅkitaṃ, idaṃ diṭṭhaparisaṅkitaṃ nāma. Andhakāre vā paṭicchannokāse vā bhikkhussa ca mātugāmassa ca vacanaṃ sutvā dutiyassa atthibhāvaṃ ajānato pubbe vuttanayena parisaṅkitaṃ, idaṃ sutaparisaṅkitaṃ nāma. Dhuttehi itthīhi saddhiṃ paccantavihāre maṇḍape vā sālādīsu vā pupphagandhamaṃsasurādīni anubhavitvā gataṭṭhānaṃ disvā ‘‘kena nu kho idaṃ kata’’nti vīmaṃsantena tatra kenaci bhikkhunā gandhādīhi pūjā katā hoti, bhesajjatthāya ariṭṭhaṃ vā pītaṃ, so tassa gandhaṃ ghāyitvā ‘‘ayaṃ so bhavissatī’’ti parisaṅkitaṃ, idaṃ mutaparisaṅkitaṃ nāma. Evaṃ tividhassa parisaṅkitassa abhāvo aparisaṅkitaṃ. Tenāha ‘‘diṭṭhasutamutavasena cetasā aparisaṅkita’’nti. Tañca panetaṃ diṭṭhādikaṃ na kevalaṃ attano vāti āha ‘‘attano vā parassa vā’’ti. Yasmā ‘‘tvaṃ paṇḍako’’tiādivacanenāpi codayato āpattiyeva, tasmā ‘‘bhikkhuno anurūpesu ekūnavīsatiyā aññatarenā’’ti vuttaṃ. Yadi evaṃ atha kasmā padabhājane ‘‘pārājikena dhammenāti catunnaṃ aññatarenā’’ti (pārā. 386) vuttanti āha ‘‘padabhājanepanā’’tiādi. Upasagganipātānaṃ vācakasaddasanniṭṭhāne tadatthajotanabhāvena pavattanato ‘‘dhaṃseyyā’’ti vuttaṃ. Dhaṃsanañcettha abhibhavanaṃ. Tenāha ‘‘abhibhaveyyā’’ti. ‘‘Tvaṃ methunaṃ dhammaṃ paṭisevī’’tiādinā nayena pavattāti ‘‘tvaṃ methunaṃ dhammaṃ paṭisevi, adinnaṃ ādiyi, manussaṃ ghātayittha, abhūtaṃ ārocayitthā’’ti evaṃ pavattā. Ettha ca ‘‘assamaṇosī’ti avandanakāraṇassa avuttattā antimavatthuṃ ajjhāpanno na vanditabbo’’ti vadanti, taṃ na gahetabbaṃ avandiyesu antimavatthuṃ ajjhāpannassa avuttattā, ‘‘pacchā upasampannena pure upasampanno vandiyo’’ti (pari. 468) vuttattā ca. Idaṃ pana attanā vattabbaṃ dassetuṃ vuttaṃ.
ਸਮੀਪੇਤਿ ਦ੍વਾਦਸਹਤ੍ਥਪਮਾਣੇ ਪਦੇਸੇ। ਸਿਕ੍ਖਾਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਨਮੇવ ਹਿ ਹਤ੍ਥਮੁਦ੍ਦਾਯ ਸੀਸਂ ਨ ਏਤਿ, ਇਦਂ ਪਨ ਅਨੁਦ੍ਧਂਸਨਂ, ਅਭੂਤਰੋਚਨਞ੍ਚ ਏਤਿਯੇવ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਹਤ੍ਥਮੁਦ੍ਦਾਯ ਏવ વਾ’’ਤਿ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਾਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਂ ਸੇਟ੍ਠਂ ਪਸਤ੍ਥਂ ਚਰਿਯਨ੍ਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ, ਬ੍ਰਹ੍ਮੂਨਂ વਾ ਸੇਟ੍ਠਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਅਰਿਯਸਾવਕਾਨਂ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨਞ੍ਚ ਚਰਿਯਨ੍ਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ, ਤਮ੍ਹਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸੇਟ੍ਠਚਰਿਯਾ’’ਤਿ। ਸਾਧੁ વਤਸ੍ਸ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਭਦ੍ਦਕਂ ਭવੇਯ੍ਯ। ‘‘ਤਜ੍ਜਨੀਯਕਮ੍ਮਾਦਿਸਤ੍ਤવਿਧਮ੍ਪਿ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚੋਦੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਕਮ੍ਮਾਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ‘‘ਆਪਤ੍ਤਿਤੋ વੁਟ੍ਠਾਪੇਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ વੁਟ੍ਠਾਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਅਨੁવਿਜ੍ਜਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੋਤਿ વੀਮਂਸਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੋ, ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਾਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਅਨੁવਿਜ੍ਜਕੇਨਾਤਿ ਸਙ੍ਘਮਜ੍ਝੇ ਓਤਿਣ੍ਣਂ ਅਧਿਕਰਣਂ વਿਨਿਚ੍ਛਿਨਿਤੁਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੇਨ વਿਨਯਧਰੇਨ। ਕਿਂ ਤੇ ਦਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਤਯਾ ਕਿਂ ਦਿਟ੍ਠਂ, ਪਠਮਂ ਪਾਰਾਜਿਕਂ ਅਜ੍ਝਾਪਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਦਿਟ੍ਠੋ, ਦੁਤਿਯਂ ਤਤਿਯਂ ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਪਾਰਾਜਿਕਂ ਆਪਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਦਿਟ੍ਠੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਆਦਿਸਦ੍ਦੇਨ ‘‘ਕਿਨ੍ਤਿ ਤੇ ਦਿਟ੍ਠਂ, ਕਦਾ ਤੇ ਦਿਟ੍ਠਂ, ਕਤ੍ਥ ਤੇ ਦਿਟ੍ਠ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਂ ਨਯਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ।
Samīpeti dvādasahatthapamāṇe padese. Sikkhāpaccakkhānameva hi hatthamuddāya sīsaṃ na eti, idaṃ pana anuddhaṃsanaṃ, abhūtarocanañca etiyeva. Tenāha ‘‘hatthamuddāya eva vā’’ti. Brahmacariyāti brahmaṃ seṭṭhaṃ pasatthaṃ cariyanti brahmacariyaṃ, brahmūnaṃ vā seṭṭhānaṃ buddhapaccekabuddhaariyasāvakānaṃ, brahmānañca cariyanti brahmacariyaṃ, tamhā brahmacariyā. Tenāha ‘‘seṭṭhacariyā’’ti. Sādhu vatassa ekantena bhaddakaṃ bhaveyya. ‘‘Tajjanīyakammādisattavidhampi kammaṃ karissāmā’’ti āpattiyā codentassa adhippāyo kammādhippāyo. ‘‘Āpattito vuṭṭhāpessāmā’’ti adhippāyo vuṭṭhānādhippāyo. Anuvijjanādhippāyoti vīmaṃsanādhippāyo, upaparikkhādhippāyo. Anuvijjakenāti saṅghamajjhe otiṇṇaṃ adhikaraṇaṃ vinicchinituṃ nisinnena vinayadharena. Kiṃ te diṭṭhanti tayā kiṃ diṭṭhaṃ, paṭhamaṃ pārājikaṃ ajjhāpajjanto diṭṭho, dutiyaṃ tatiyaṃ catutthaṃ pārājikaṃ āpajjanto diṭṭhoti vuttaṃ hoti. Ādisaddena ‘‘kinti te diṭṭhaṃ, kadā te diṭṭhaṃ, kattha te diṭṭha’’nti imaṃ nayaṃ saṅgaṇhāti.
ਸਮਨਤ੍ਥਾਯ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੇਹਿ ਸਮਥੇਹਿ ਅਧਿਕਾਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਧਿਕਰਣਂ। ਯਥਾ ਹਿ ਸਮਨવਸੇਨ ਸਮਥਾਨਂ વਿવਾਦਾਦੀਸੁ ਅਧਿਕਤਭਾવੋ, ਏવਂ વਿવਾਦਾਦੀਨਂ ਤੇਹਿ ਅਧਿਕਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਮਥੇਹਿ ਅਧਿਕਰਣੀਯਭਾવੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਇਮਿਨਾ ਹਿ ਅਧਿਕਰਣਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸਾਧਨਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਅਧਿਕਰਣਨ੍ਤਿ વਿવਾਦਾਧਿਕਰਣਂ ਅਨੁવਾਦਾਧਿਕਰਣਂ ਆਪਤ੍ਤਾਧਿਕਰਣਂ ਕਿਚ੍ਚਾਧਿਕਰਣਨ੍ਤਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਅਧਿਕਰਣਂ। વਿવਾਦਾਦੀਨਿ ਅਧਿਕਰਣਾਨਿ ਸਮੇਨ੍ਤਿ વੂਪਸਮੇਨ੍ਤੀਤਿ ਸਮਥਾ, ਸਮ੍ਮੁਖਾવਿਨਯਾਦਯੋ। ਅਥ વਾ ਅਧਿਕਰੀਯਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਅਧਿਕਰਣਂ। ਕੇ ਅਧਿਕਰੀਯਨ੍ਤਿ? ਸਮਥਾ। ਕਥਂ ਅਧਿਕਰੀਯਨ੍ਤਿ? ਸਮਨવਸੇਨ। ਅਧਿਕਰਣਂ ਸਮੇਨ੍ਤਿ વੂਪਸਮੇਨ੍ਤੀਤਿਪਿ ਸਮਥਾਤਿ ਏવਮ੍ਪੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਆਪਤ੍ਤਾਧਿਕਰਣਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸੇਸਾਧਿਕਰਣੇਹਿ ਚੋਦਨਾਯ ਅਭਾવਤੋ ‘‘ਇਦਂ ਪਨ ਪਾਰਾਜਿਕਸਙ੍ਖਾਤਂ ਆਪਤ੍ਤਾਧਿਕਰਣਮੇવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਆਪਤ੍ਤਿਯੇવ ਅਧਿਕਰਣਂ ਆਪਤ੍ਤਾਧਿਕਰਣਂ। ਅਨੁਦ੍ਧਂਸਿਤਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਸਙ੍ਘਾਦਿਸੇਸੋ, ਸੋ ਚੇ ਤਙ੍ਖਣੇਯੇવ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।
Samanatthāya pavattamānehi samathehi adhikātabbanti adhikaraṇaṃ. Yathā hi samanavasena samathānaṃ vivādādīsu adhikatabhāvo, evaṃ vivādādīnaṃ tehi adhikattabbatāti. Tenāha ‘‘samathehi adhikaraṇīyabhāvenā’’tiādi. Iminā hi adhikaraṇasaddassa kammasādhanatā vuttā. Adhikaraṇanti vivādādhikaraṇaṃ anuvādādhikaraṇaṃ āpattādhikaraṇaṃ kiccādhikaraṇanti catubbidhaṃ adhikaraṇaṃ. Vivādādīni adhikaraṇāni samenti vūpasamentīti samathā, sammukhāvinayādayo. Atha vā adhikarīyanti etthāti adhikaraṇaṃ. Ke adhikarīyanti? Samathā. Kathaṃ adhikarīyanti? Samanavasena. Adhikaraṇaṃ samenti vūpasamentītipi samathāti evampettha attho daṭṭhabbo. Āpattādhikaraṇaṃ ṭhapetvā sesādhikaraṇehi codanāya abhāvato ‘‘idaṃ pana pārājikasaṅkhātaṃāpattādhikaraṇameva adhippeta’’nti vuttaṃ. Āpattiyeva adhikaraṇaṃ āpattādhikaraṇaṃ. Anuddhaṃsitakkhaṇeyeva saṅghādiseso, so ce taṅkhaṇeyeva jānātīti adhippāyo.
ਮੇਤ੍ਤਿਯਭੂਮਜਕੇਤਿ ਮੇਤ੍ਤਿਯਞ੍ਚ ਭੂਮਜਕਞ੍ਚ। ਛਬ੍ਬਗ੍ਗਿਯਾਨਂ ਅਗ੍ਗਪੁਰਿਸਾ ਏਤੇ। ਸੁਦ੍ਧਂ વਾਤਿ ਪਾਰਾਜਿਕਮਨਾਪਨ੍ਨਂ વਾ। ‘‘ਸਚੇ ਸੋ ਤਙ੍ਖਣੇਯੇવ ਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਆવਜ੍ਜਨਸਮਯਮਾਹ। ਤਙ੍ਖਣੇਯੇવ ਜਾਨਨਂ ਨਾਮ ਦੁਕ੍ਕਰਂ, ਸਮਯੇਨ ਆવਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਞਾਤੇ ਪਨ ਞਾਤਮੇવ ਹੋਤਿ। ਪਚ੍ਛਾ ਚੇ ਜਾਨਾਤਿ, ਸੀਸਂ ਨ ਏਤਿ। ਸਿਕ੍ਖਾਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਨਅਭੂਤਾਰੋਚਨਦੁਟ੍ਠੁਲ੍ਲવਾਚਾਅਤ੍ਤਕਾਮਦੁਟ੍ਠਦੋਸਭੂਤਾਰੋਚਨਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨੀਤਿ ਸਬ੍ਬਾਨੇવ ਹਿ ਇਮਾਨਿ ਏਕਪਰਿਚ੍ਛੇਦਾਨਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਪਰਮ੍ਮੁਖਾ ਸਤ੍ਤਹਿਪਿ ਆਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇਹਿ વਦਤੋ ਦੁਕ੍ਕਟਮੇવ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਪਰਮ੍ਮੁਖਾ ਚੋਦੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਸੀਸਂ ਨ ਏਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। વੁਤ੍ਤਨਯਾਪਤ੍ਤਿਯੋਤਿ ‘‘વਾਚਾਯ વਾਚਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਨਯਾ ਸਙ੍ਘਾਦਿਸੇਸਦੁਕ੍ਕਟਾਪਤ੍ਤਿਯੋ। ਤਥੇવਾਤਿ વਾਚਾਯ વਾਚਾਯੇવ। વਦਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਸਤ੍ਤਹਿਪਿ ਆਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਉਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਸਮ੍ਮੁਖਾ વਦਨ੍ਤਸ੍ਸ। વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવਾਤਿ વਾਚਾਯ વਾਚਾਯੇવ। ਓਕਾਸਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਸਮ੍ਮੁਖਾ વਦਨ੍ਤਸ੍ਸ વਾਚਾਯ વਾਚਾਯ ਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਓਕਾਸਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ વਦਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯਮੇવਾ’’ਤਿ। ਏવਸਦ੍ਦੇਨ ਦੁਕ੍ਕਟਂ ਨਿવਤ੍ਤੀਯਤਿ। ਅਸਮ੍ਮੁਖਾ ਸਤ੍ਤਹਿਪਿ ਆਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇਹਿ વਦਨ੍ਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਕਟਂ। ਸਤ੍ਤવਿਧਮ੍ਪਿ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਤਜ੍ਜਨੀਯਂ, ਨਿਯਸਂ, ਪਬ੍ਬਾਜਨੀਯਂ, ਪਟਿਸਾਰਣੀਯਂ, ਤਿવਿਧਞ੍ਚ ਉਕ੍ਖੇਪਨੀਯਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਤવਿਧਮ੍ਪਿ ਕਮ੍ਮਂ।
Mettiyabhūmajaketi mettiyañca bhūmajakañca. Chabbaggiyānaṃ aggapurisā ete. Suddhaṃ vāti pārājikamanāpannaṃ vā. ‘‘Sace so taṅkhaṇeyeva jānātī’’ti iminā āvajjanasamayamāha. Taṅkhaṇeyeva jānanaṃ nāma dukkaraṃ, samayena āvajjitvā ñāte pana ñātameva hoti. Pacchā ce jānāti, sīsaṃ na eti. Sikkhāpaccakkhānaabhūtārocanaduṭṭhullavācāattakāmaduṭṭhadosabhūtārocanasikkhāpadānīti sabbāneva hi imāni ekaparicchedāni. Yasmā pana parammukhā sattahipi āpattikkhandhehi vadato dukkaṭameva, tasmā ‘‘parammukhā codentassa pana sīsaṃ na etī’’ti vuttaṃ. Vuttanayāpattiyoti ‘‘vācāya vācāyā’’tiādinā vuttanayā saṅghādisesadukkaṭāpattiyo. Tathevāti vācāya vācāyeva. Vadantassāti sattahipi āpattikkhandhehi upasampannaṃ sammukhā vadantassa. Vuttanayenevāti vācāya vācāyeva. Okāsaṃ kāretvā upasampannaṃ sammukhā vadantassa vācāya vācāya pācittiyanti āha ‘‘okāsaṃ kāretvā vadantassa pācittiyamevā’’ti. Evasaddena dukkaṭaṃ nivattīyati. Asammukhā sattahipi āpattikkhandhehi vadantassa dukkaṭaṃ. Sattavidhampi kammanti tajjanīyaṃ, niyasaṃ, pabbājanīyaṃ, paṭisāraṇīyaṃ, tividhañca ukkhepanīyanti sattavidhampi kammaṃ.
ਉਪੋਸਥਂ વਾ ਪવਾਰਣਂ વਾ ਠਪੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਓਕਾਸਕਮ੍ਮਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਉਪੋਸਥਤੋ ਪੁਰੇ વਾ ਪਚ੍ਛਾ વਾ ਠਪਿਤੋਪਿ ਅਟ੍ਠਪਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਖੇਤ੍ਤੇ ਠਪਿਤੋ ਪਨ ਠਪਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਸੁਣਾਤੁ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਸਙ੍ਘੋ, ਅਜ੍ਜੁਪੋਸਥੋ ਪਨ੍ਨਰਸੋ, ਯਦਿ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਪਤ੍ਤਕਲ੍ਲਂ, ਸਙ੍ਘੋ ਉਪੋਸਥਂ ਕਰੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਾવ ਰੇ-ਕਾਰਂ ਭਣਤਿ, ਤਾવ ਠਪੇਤਬ੍ਬੋ, ਇਦਂ ਖੇਤ੍ਤਂ। ਯ੍ਯ-ਕਾਰੇ ਪਨ વੁਤ੍ਤੇ ਠਪੇਨ੍ਤੇਨ ਪਚ੍ਛਾ ਠਪਿਤੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ । ‘‘ਸੁਣਾਤੁ ਮੇ’’ਤਿ ਅਨਾਰਦ੍ਧੇ ਠਪੇਨ੍ਤੇਨ ਪੁਰੇ ਠਪਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਪવਾਰਣਾਟ੍ਠਪਨਂ ਪਨ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਾਹਿਕਂ, ਪੁਗ੍ਗਲਿਕਞ੍ਚਾਤਿ ਦੁવਿਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਾਹਿਕੇ ‘‘ਸੁਣਾਤੁ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਸਙ੍ਘੋ…ਪੇ॰… ਸਙ੍ਘੋ ਤੇવਾਚਿਕਂ ਪવਾਰੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਸੁ-ਕਾਰਤੋ ਯਾવ ਰੇ-ਕਾਰੋ, ਤਾવ ਅਪਰਿਯੋਸਿਤਾવ ਹੋਤਿ ਪવਾਰਣਾ, ਏਤ੍ਥਨ੍ਤਰੇ ਏਕਪਦੇਪਿ ਠਪੇਨ੍ਤੇਨ ਠਪਿਤਾ ਹੋਤਿ ਪવਾਰਣਾ। ਯ੍ਯ-ਕਾਰੇ ਪਨ ਪਤ੍ਤੇ ਪਰਿਯੋਸਿਤਾવ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਠਪੇਨ੍ਤੇਨ ਅਟ੍ਠਪਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਪੁਗ੍ਗਲਿਕਟ੍ਠਪਨੇ ਪਨ ‘‘ਸਙ੍ਘਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਪવਾਰੇਮਿ…ਪੇ॰… ਤਤਿਯਮ੍ਪਿ ਭਨ੍ਤੇ ਸਙ੍ਘਂ ਪવਾਰੇਮਿ ਦਿਟ੍ਠੇਨ વਾ…ਪੇ॰… ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪਟੀ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੨੧੦) ਸਂ-ਕਾਰਤੋ ਯਾવ ਅਯਂ ਸਬ੍ਬਪਚ੍ਛਿਮੋ ਟਿ-ਕਾਰੋ, ਤਾવ ਅਪਰਿਯੋਸਿਤਾવ ਹੋਤਿ ਪવਾਰਣਾ, ਏਤ੍ਥਨ੍ਤਰੇ ਏਕਪਦੇਪਿ ਠਪੇਨ੍ਤੇਨ ਠਪਿਤਾ ਹੋਤਿ ਪવਾਰਣਾ। ‘‘ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਪਨ ਪਰਿਯੋਸਿਤਾ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਪਦੇ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੇ ਠਪਿਤਾਪਿ ਅਟ੍ਠਪਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਏਸੇવ ਨਯੋ ਦ੍વੇવਾਚਿਕਏਕવਾਚਿਕਸਮਾਨવਸ੍ਸਿਕਾਸੁ। ਏਤਾਸੁਪਿ ਹਿ ਟਿ-ਕਾਰਾવਸਾਨਂਯੇવ ਠਪਨਕ੍ਖੇਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਠਪਨਕ੍ਖੇਤ੍ਤਂ ਪਨ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਓਸਟੇ વਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਚੋਦਕੇਨ ਅਤ੍ਤਨਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਘਮਜ੍ਝੇ ਉਦਾਹਟੇ। ਇਦਞ੍ਚ ਇਦਞ੍ਚ ਕਰੋਤੀਤਿ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਂ, ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਞ੍ਚ ਕਰੋਤਿ, ਜਾਤਰੂਪਰਜਤਞ੍ਚ ਪਟਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਅਸੁਕੋ ਚ ਅਸੁਕੋ ਚ ਅਸ੍ਸਮਣੋ, ਅਨੁਪਾਸਕੋਤਿ ਅਕ੍ਕੋਸਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਪਰਮ੍ਮੁਖਾ વਦਨ੍ਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਕਟਂ, ਸਮ੍ਮੁਖਾ વਦਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯਮੇવ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਚੇ ਪਨ ਓਦਿਸ੍ਸ ਨਿਯਮੇਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਙ੍ਖ੍ਯੁਪਗਮਨਨ੍ਤਿ વੋਹਾਰੂਪਗਮਨਂ।
Uposathaṃ vā pavāraṇaṃ vā ṭhapentassa ca okāsakammaṃ natthīti ettha uposathato pure vā pacchā vā ṭhapitopi aṭṭhapito hoti. Khette ṭhapito pana ṭhapito hoti, tasmā ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, ajjuposatho pannaraso, yadi saṅghassa pattakallaṃ, saṅgho uposathaṃ kareyyā’’ti ettha yāva re-kāraṃ bhaṇati, tāva ṭhapetabbo, idaṃ khettaṃ. Yya-kāre pana vutte ṭhapentena pacchā ṭhapito nāma hoti . ‘‘Suṇātu me’’ti anāraddhe ṭhapentena pure ṭhapito hoti. Pavāraṇāṭṭhapanaṃ pana sabbasaṅgāhikaṃ, puggalikañcāti duvidhaṃ. Tattha sabbasaṅgāhike ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho…pe… saṅgho tevācikaṃ pavāreyyā’’ti su-kārato yāva re-kāro, tāva apariyositāva hoti pavāraṇā, etthantare ekapadepi ṭhapentena ṭhapitā hoti pavāraṇā. Yya-kāre pana patte pariyositāva hoti, tasmā tato paṭṭhāya ṭhapentena aṭṭhapitā hoti. Puggalikaṭṭhapane pana ‘‘saṅghaṃ, bhante, pavāremi…pe… tatiyampi bhante saṅghaṃ pavāremi diṭṭhena vā…pe… passanto paṭī’’ti (mahāva. 210) saṃ-kārato yāva ayaṃ sabbapacchimo ṭi-kāro, tāva apariyositāva hoti pavāraṇā, etthantare ekapadepi ṭhapentena ṭhapitā hoti pavāraṇā. ‘‘Karissāmī’’ti vutte pana pariyositā hoti, tasmā ‘‘karissāmī’’ti etasmiṃ pade sampatte ṭhapitāpi aṭṭhapitā hoti. Eseva nayo dvevācikaekavācikasamānavassikāsu. Etāsupi hi ṭi-kārāvasānaṃyeva ṭhapanakkhettanti. Tenāha ‘‘ṭhapanakkhettaṃ pana jānitabba’’nti. Osaṭe vatthusminti codakena attanā vattabbe saṅghamajjhe udāhaṭe. Idañca idañca karotīti pāṇātipātaṃ, adinnādānañca karoti, jātarūparajatañca paṭiggaṇhāti. Asuko ca asuko ca assamaṇo, anupāsakoti akkosādhippāyena parammukhā vadantassa dukkaṭaṃ, sammukhā vadantassa pana pācittiyameva. Tenāha ‘‘sace pana odissa niyametvā’’tiādi. Saṅkhyupagamananti vohārūpagamanaṃ.
ਦੁਟ੍ਠਦੋਸਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Duṭṭhadosasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
