| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / कङ्खावितरणी-अभिनव-टीका • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
३. दुट्ठुल्लवाचासिक्खापदवण्णना
3. Duṭṭhullavācāsikkhāpadavaṇṇanā
दुट्ठुल्लवाचस्सादरागवसेनाति दुट्ठुल्ला वाचा दुट्ठुल्लवाचा, ताय अस्सादचेतना दुट्ठुल्लवाचस्सादो, तेन सम्पयुत्तरागवसेन। एत्थाधिप्पेतं मातुगामं दस्सेतुं ‘‘मातुगाम’’न्तिआदिमाह। दुट्ठुल्लादुट्ठुल्लसंलक्खणसमत्थन्ति असद्धम्मसद्धम्मप्पटिसंयुत्तं कथं जानितुं समत्थं। या पन महल्लिकापि बाला एळमूगा, अयं इधानधिप्पेता। वण्णो नाम द्वे मग्गे उद्दिस्स ‘‘इत्थिलक्खणेन सुभलक्खणेन समन्नागतासी’’तिआदिना (पारा॰ अट्ठ॰ २.२८५) थोमना। अवण्णो नाम द्वे मग्गे उद्दिस्स वुत्तविपरियायेन गरहना, ‘‘इत्थिलक्खणेन सुभलक्खणेन असमन्नागतासी’’तिआदीहि खुंसनाति वुत्तं होति। याचना नाम ‘‘देहि मे, अरहसि मे दातु’’न्ति (पारा॰ २८५) वचनं। आयाचना नाम ‘‘कदा ते माता पसीदिस्सति, कदा ते पिता पसीदिस्सति, कदा ते देवतायो पसीदिस्सन्ति, कदा ते सुखणो सुलयो सुमुहुत्तो भविस्सति, कदा ते मेथुनं धम्मं लभिस्सामी’’ति (पारा॰ २८५) वचनं । पुच्छनं नाम ‘‘कथं त्वं सामिकस्स देसि, कथं जारस्स देसी’’ति (पारा॰ २८५) वचनं। पटिपुच्छनं नाम ‘‘एवं किर त्वं सामिकस्स देति, एवं जारस्स देसी’’ति (पारा॰ २८५) वचनं। आचिक्खनं नाम पुट्ठस्स ‘‘एवं देहि, एवं देन्ता सामिकस्स पिया भविस्ससि, मनापा चा’’ति (पारा॰ २८५) भणनं। अनुसासनं नाम अपुट्ठस्स ‘‘एवं देहि, एवं देन्ता सामिकस्स पिया भविस्ससि, मनापा चा’’ति (पारा॰ २८५) भवनं। अक्कोसनं (पारा॰ २८५) नाम ‘‘अनिमित्तासि, निमित्तमत्तासि, अलोहितासि, धुवलोहितासि, धुवचोळासि, पग्घरन्तीसि, सिखरणीसि, इत्थिपण्डकासि, वेपुरिसिकासि, सम्भिन्नासि, उभतोब्यञ्जनकासी’’ति (पारा॰ २८५) वचनं। यस्मा मेथुनुपसंहिताय वाचाय अधिकं दुट्ठुल्लं नाम नत्थि, तस्मा ‘‘मेथुनुपसंहिताही’’ति इदं दुट्ठुल्लवाचाय सिखापत्तलक्खणदस्सनन्ति वुत्तं, न पन मेथुनुपसंहितायेव दुट्ठुल्लवाचत्ता। सिखरणीसीति (पारा॰ अट्ठ॰ २.२८५) बहिनिक्खन्तआणिमंसा। सम्भिन्नासीति सम्भिन्नवच्चमग्गपस्सावमग्गा। उभतोब्यञ्जनकासीति पुरिसनिमित्तेन, इत्थिनिमित्तेन चाति उभतोब्यञ्जनेहि समन्नागता।
Duṭṭhullavācassādarāgavasenāti duṭṭhullā vācā duṭṭhullavācā, tāya assādacetanā duṭṭhullavācassādo, tena sampayuttarāgavasena. Etthādhippetaṃ mātugāmaṃ dassetuṃ ‘‘mātugāma’’ntiādimāha. Duṭṭhullāduṭṭhullasaṃlakkhaṇasamatthanti asaddhammasaddhammappaṭisaṃyuttaṃ kathaṃ jānituṃ samatthaṃ. Yā pana mahallikāpi bālā eḷamūgā, ayaṃ idhānadhippetā. Vaṇṇo nāma dve magge uddissa ‘‘itthilakkhaṇena subhalakkhaṇena samannāgatāsī’’tiādinā (pārā. aṭṭha. 2.285) thomanā. Avaṇṇo nāma dve magge uddissa vuttavipariyāyena garahanā, ‘‘itthilakkhaṇena subhalakkhaṇena asamannāgatāsī’’tiādīhi khuṃsanāti vuttaṃ hoti. Yācanā nāma ‘‘dehi me, arahasi me dātu’’nti (pārā. 285) vacanaṃ. Āyācanā nāma ‘‘kadā te mātā pasīdissati, kadā te pitā pasīdissati, kadā te devatāyo pasīdissanti, kadā te sukhaṇo sulayo sumuhutto bhavissati, kadā te methunaṃ dhammaṃ labhissāmī’’ti (pārā. 285) vacanaṃ . Pucchanaṃ nāma ‘‘kathaṃ tvaṃ sāmikassa desi, kathaṃ jārassa desī’’ti (pārā. 285) vacanaṃ. Paṭipucchanaṃ nāma ‘‘evaṃ kira tvaṃ sāmikassa deti, evaṃ jārassa desī’’ti (pārā. 285) vacanaṃ. Ācikkhanaṃ nāma puṭṭhassa ‘‘evaṃ dehi, evaṃ dentā sāmikassa piyā bhavissasi, manāpā cā’’ti (pārā. 285) bhaṇanaṃ. Anusāsanaṃ nāma apuṭṭhassa ‘‘evaṃ dehi, evaṃ dentā sāmikassa piyā bhavissasi, manāpā cā’’ti (pārā. 285) bhavanaṃ. Akkosanaṃ (pārā. 285) nāma ‘‘animittāsi, nimittamattāsi, alohitāsi, dhuvalohitāsi, dhuvacoḷāsi, paggharantīsi, sikharaṇīsi, itthipaṇḍakāsi, vepurisikāsi, sambhinnāsi, ubhatobyañjanakāsī’’ti (pārā. 285) vacanaṃ. Yasmā methunupasaṃhitāya vācāya adhikaṃ duṭṭhullaṃ nāma natthi, tasmā ‘‘methunupasaṃhitāhī’’ti idaṃ duṭṭhullavācāya sikhāpattalakkhaṇadassananti vuttaṃ, na pana methunupasaṃhitāyeva duṭṭhullavācattā. Sikharaṇīsīti (pārā. aṭṭha. 2.285) bahinikkhantaāṇimaṃsā. Sambhinnāsīti sambhinnavaccamaggapassāvamaggā. Ubhatobyañjanakāsīti purisanimittena, itthinimittena cāti ubhatobyañjanehi samannāgatā.
एत्थ च वण्णभणने ताव ‘‘इत्थिलक्खणेन सुभलक्खणेन समन्नागतासी’’ति वदति, न ताव सीसं एति। ‘‘तव वच्चमग्गो च पस्सावमग्गो च सुभो सुभसण्ठानो दस्सनीयो, ईदिसेन नाम इत्थिलक्खणेन सुभलक्खणेन समन्नागतासी’’ति वदति, सीसं एति, सङ्घादिसेसो होतीति अत्थो।
Ettha ca vaṇṇabhaṇane tāva ‘‘itthilakkhaṇena subhalakkhaṇena samannāgatāsī’’ti vadati, na tāva sīsaṃ eti. ‘‘Tava vaccamaggo ca passāvamaggo ca subho subhasaṇṭhāno dassanīyo, īdisena nāma itthilakkhaṇena subhalakkhaṇena samannāgatāsī’’ti vadati, sīsaṃ eti, saṅghādiseso hotīti attho.
अवण्णभणने पन ‘‘अनिमित्तासी’’तिआदीहि एकादसहि पदेहि अवण्णे अघटिते सीसं न एति, घटितेपि तेसु ‘‘सिखरणीसि सम्भिन्नासि उभतोब्यञ्जनकासी’’ति इमेहि तीहि घटितेयेव सङ्घादिसेसो।
Avaṇṇabhaṇane pana ‘‘animittāsī’’tiādīhi ekādasahi padehi avaṇṇe aghaṭite sīsaṃ na eti, ghaṭitepi tesu ‘‘sikharaṇīsi sambhinnāsi ubhatobyañjanakāsī’’ti imehi tīhi ghaṭiteyeva saṅghādiseso.
याचनायपि ‘‘देहि मे’’ति एत्तकेनेव सीसं न एति, ‘‘मेथुनं धम्मं देही’’ति एवं मेथुनधम्मेन घटिते एव सङ्घादिसेसो।
Yācanāyapi ‘‘dehi me’’ti ettakeneva sīsaṃ na eti, ‘‘methunaṃ dhammaṃ dehī’’ti evaṃ methunadhammena ghaṭite eva saṅghādiseso.
‘‘कदा ते माता पसीदिस्सती’’तिआदीसु आयाचनवचनेसुपि एत्तकेनेव सीसं न एति, ‘‘कदा ते माता पसीदिस्सति, कदा ते मेथुनं धम्मं लभिस्सामी’’ति वा ‘‘तव मातरि पसन्नाय वा मेथुनं धम्मं लभिस्सामी’’तिआदिना पन नयेन मेथुनधम्मेन घटितेयेव सङ्घादिसेसो।
‘‘Kadā te mātā pasīdissatī’’tiādīsu āyācanavacanesupi ettakeneva sīsaṃ na eti, ‘‘kadā te mātā pasīdissati, kadā te methunaṃ dhammaṃ labhissāmī’’ti vā ‘‘tava mātari pasannāya vā methunaṃ dhammaṃ labhissāmī’’tiādinā pana nayena methunadhammena ghaṭiteyeva saṅghādiseso.
‘‘कथं त्वं सामिकस्स देसी’’तिआदीसु (पारा॰ २८५) पुच्छावचनेसुपि ‘‘मेथुनं धम्म’’न्ति वुत्तेयेव सङ्घादिसेसो। ‘‘एवं किर त्वं सामिकस्स देसी’’ति (पारा॰ २८५) पटिपुच्छावचनेसुपि एसेव नयो।
‘‘Kathaṃ tvaṃ sāmikassa desī’’tiādīsu (pārā. 285) pucchāvacanesupi ‘‘methunaṃ dhamma’’nti vutteyeva saṅghādiseso. ‘‘Evaṃ kira tvaṃ sāmikassa desī’’ti (pārā. 285) paṭipucchāvacanesupi eseva nayo.
आचिक्खनाय च ‘‘एवं देही’’ति, ‘‘एवं ददमाना’’ति वुत्तेपि सीसं न एति, ‘‘मेथुनं धम्मं एवं देहि, एवं उपनेहि, एवं मेथुनं धम्मं ददमाना उपनयमाना सामिकस्स पिया होती’’तिआदिना पन नयेन मेथुनधम्मेन घटितेयेव सङ्घादिसेसो। अनुसासनिवचनेसुपि एसेव नयो।
Ācikkhanāya ca ‘‘evaṃ dehī’’ti, ‘‘evaṃ dadamānā’’ti vuttepi sīsaṃ na eti, ‘‘methunaṃ dhammaṃ evaṃ dehi, evaṃ upanehi, evaṃ methunaṃ dhammaṃ dadamānā upanayamānā sāmikassa piyā hotī’’tiādinā pana nayena methunadhammena ghaṭiteyeva saṅghādiseso. Anusāsanivacanesupi eseva nayo.
अक्कोसवचनेसु पन एकादससु ‘‘सिखरणीसि सम्भिन्नासि उभतोब्यञ्जनकासी’’ति इमानि तीणियेव पदानि सुद्धानि सीसं एन्ति, इति इमानि च तीणि, पुरिमानि च वच्चमग्गपस्सावमग्गमेथुनधम्मपदानि तीणीति छ पदानि सुद्धानि आपत्तिकरानि, सेसानि ‘‘अनिमित्तासी’’तिआदीनि अनिमित्ते ‘‘मेथुनं धम्मं मे देही’’ति वा ‘‘अनिमित्तासि, मेथुनं धम्मं मे देही’’ति वा आदिना नयेन मेथुनधम्मेन घटितानेव आपत्तिकरानि होन्तीति वेदितब्बानि।
Akkosavacanesu pana ekādasasu ‘‘sikharaṇīsi sambhinnāsi ubhatobyañjanakāsī’’ti imāni tīṇiyeva padāni suddhāni sīsaṃ enti, iti imāni ca tīṇi, purimāni ca vaccamaggapassāvamaggamethunadhammapadāni tīṇīti cha padāni suddhāni āpattikarāni, sesāni ‘‘animittāsī’’tiādīni animitte ‘‘methunaṃ dhammaṃ me dehī’’ti vā ‘‘animittāsi, methunaṃ dhammaṃ me dehī’’ti vā ādinā nayena methunadhammena ghaṭitāneva āpattikarāni hontīti veditabbāni.
अधक्खकन्ति अक्खकतो पट्ठाय अधो। उब्भजाणुमण्डलन्ति जाणुमण्डलतो पट्ठाय उद्धं। उब्भक्खकन्ति अक्खकतो पट्ठाय उद्धं। अधोजाणुमण्डलन्ति जाणुमण्डलतो पट्ठाय अधो। अक्खकं, पन जाणुमण्डलञ्च एत्थेव दुक्कटखेत्ते सङ्गहं गच्छति भिक्खुनिया कायसंसग्गे विय । न हि बुद्धा गरुकापत्तिं सावसेसं पञ्ञापेन्तीति। कायप्पटिबद्धन्ति वत्थं वा पुप्फं वा आभरणं वा।
Adhakkhakanti akkhakato paṭṭhāya adho. Ubbhajāṇumaṇḍalanti jāṇumaṇḍalato paṭṭhāya uddhaṃ. Ubbhakkhakanti akkhakato paṭṭhāya uddhaṃ. Adhojāṇumaṇḍalanti jāṇumaṇḍalato paṭṭhāya adho. Akkhakaṃ, pana jāṇumaṇḍalañca ettheva dukkaṭakhette saṅgahaṃ gacchati bhikkhuniyā kāyasaṃsagge viya . Na hi buddhā garukāpattiṃ sāvasesaṃ paññāpentīti. Kāyappaṭibaddhanti vatthaṃ vā pupphaṃ vā ābharaṇaṃ vā.
अत्थधम्मअनुसासनिपुरेक्खारानन्ति (पारा॰ अट्ठ॰ २.२८७) एत्थ ‘‘अनिमित्ता’’तिआदीनं पदानं अत्थं कथेन्तो, अट्ठकथं वा सज्झायं करोन्तो अत्थपुरेक्खारो नाम, पाळिं वाचेन्तो, सज्झायं वा करोन्तो धम्मपुरेक्खारो नाम, ‘‘इदानिपि अनिमित्तासि, उभतोब्यञ्जनकासि, अप्पमादं दानि करेय्यासि, यथा आयतिम्पि एवरूपा मा होहिसी’’ति भणन्तो अनुसासनिपुरेक्खारो नाम। इति अत्थञ्च धम्मञ्च अनुसासनिञ्च पुरक्खित्वा भणन्तानं अनापत्ति। यो पन भिक्खुनीनं पाळिं वाचेन्तो पकतिवाचनामग्गं पहाय हसन्तो हसन्तो ‘‘सिखरणीसि, सम्भिन्नासि, उभतोब्यञ्जनकासी’’ति पुनप्पुनं भणति, तस्स आपत्तियेव। इध आदिकम्मिको उदायित्थेरो, तस्स अनापत्ति आदिकम्मिकस्स। ननु ‘‘सिखरणी’’तिआदीहि अक्कोसन्तस्स पटिघचित्तं उप्पज्जतीति दुक्खवेदनायपि भवितब्बं, अथ कस्मा द्विवेदनन्ति? नायं दोसो। रागवसेन हि अयं आपत्ति, न पटिघवसेन, तस्मा रागवसेनेव पवत्तो अक्कोसो इधाधिप्पेतो, न पटिघवसेनापीति।
Atthadhammaanusāsanipurekkhārānanti (pārā. aṭṭha. 2.287) ettha ‘‘animittā’’tiādīnaṃ padānaṃ atthaṃ kathento, aṭṭhakathaṃ vā sajjhāyaṃ karonto atthapurekkhāro nāma, pāḷiṃ vācento, sajjhāyaṃ vā karonto dhammapurekkhāro nāma, ‘‘idānipi animittāsi, ubhatobyañjanakāsi, appamādaṃ dāni kareyyāsi, yathā āyatimpi evarūpā mā hohisī’’ti bhaṇanto anusāsanipurekkhāro nāma. Iti atthañca dhammañca anusāsaniñca purakkhitvā bhaṇantānaṃ anāpatti. Yo pana bhikkhunīnaṃ pāḷiṃ vācento pakativācanāmaggaṃ pahāya hasanto hasanto ‘‘sikharaṇīsi, sambhinnāsi, ubhatobyañjanakāsī’’ti punappunaṃ bhaṇati, tassa āpattiyeva. Idha ādikammiko udāyitthero, tassa anāpatti ādikammikassa. Nanu ‘‘sikharaṇī’’tiādīhi akkosantassa paṭighacittaṃ uppajjatīti dukkhavedanāyapi bhavitabbaṃ, atha kasmā dvivedananti? Nāyaṃ doso. Rāgavasena hi ayaṃ āpatti, na paṭighavasena, tasmā rāgavaseneva pavatto akkoso idhādhippeto, na paṭighavasenāpīti.
दुट्ठुल्लवाचासिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Duṭṭhullavācāsikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
