| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / धम्मसङ्गणि-अट्ठकथा • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
द्वादसमचित्तं
Dvādasamacittaṃ
४२७. द्वादसमस्स समयववत्थाने उद्धच्चेन सम्पयुत्तन्ति उद्धच्चसम्पयुत्तं। इदञ्हि चित्तं छसु आरम्मणेसु वेदनावसेन मज्झत्तं हुत्वा उद्धतं होति। इध धम्मुद्देसे ‘विचिकिच्छा’-ठाने ‘उद्धच्चं होती’ति आगतं। पदपटिपाटिया अट्ठवीसति पदानि होन्ति। अग्गहितग्गहणेन चुद्दस। तेसं वसेन सविभत्तिकाविभत्तिकरासिविधानं वेदितब्बं। अधिमोक्खो मनसिकारोति द्वेयेव येवापनका।
427. Dvādasamassa samayavavatthāne uddhaccena sampayuttanti uddhaccasampayuttaṃ. Idañhi cittaṃ chasu ārammaṇesu vedanāvasena majjhattaṃ hutvā uddhataṃ hoti. Idha dhammuddese ‘vicikicchā’-ṭhāne ‘uddhaccaṃ hotī’ti āgataṃ. Padapaṭipāṭiyā aṭṭhavīsati padāni honti. Aggahitaggahaṇena cuddasa. Tesaṃ vasena savibhattikāvibhattikarāsividhānaṃ veditabbaṃ. Adhimokkho manasikāroti dveyeva yevāpanakā.
४२९. निद्देसवारस्स उद्धच्चनिद्देसे चित्तस्साति न सत्तस्स, न पोसस्स। उद्धच्चन्ति उद्धताकारो। न वूपसमोति अवूपसमो। चेतो विक्खिपतीति चेतसोविक्खेपो। भन्तत्तं चित्तस्साति चित्तस्स भन्तभावो, भन्तयानभन्तगोणादीनि विय। इमिना एकारम्मणस्मिंयेव विप्फन्दनं कथितं। उद्धच्चञ्हि एकारम्मणे विप्फन्दति, विचिकिच्छा नानारम्मणे। सेसं सब्बवारेसु हेट्ठा वुत्तनयेनेव वेदितब्बं।
429. Niddesavārassa uddhaccaniddese cittassāti na sattassa, na posassa. Uddhaccanti uddhatākāro. Na vūpasamoti avūpasamo. Ceto vikkhipatīti cetasovikkhepo. Bhantattaṃ cittassāti cittassa bhantabhāvo, bhantayānabhantagoṇādīni viya. Iminā ekārammaṇasmiṃyeva vipphandanaṃ kathitaṃ. Uddhaccañhi ekārammaṇe vipphandati, vicikicchā nānārammaṇe. Sesaṃ sabbavāresu heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.
इदानि इमस्मिं चित्तद्वये पकिण्णकविनिच्छयो होति। ‘आरम्मणे पवट्टनकचित्तानि नाम कती’ति? हि वुत्ते ‘इमानेव द्वे’ति वत्तब्बं। तत्थ विचिकिच्छासहगतं एकन्तेन पवट्टति, उद्धच्चसहगतं पन लद्धाधिमोक्खत्ता लद्धपतिट्ठं पवट्टति। यथा हि वट्टचतुरस्सेसु द्वीसु मणीसु पब्भारट्ठाने पवट्टेत्वा विस्सट्ठेसु वट्टमणि एकन्तेनेव पवट्टति, चतुरस्सो पतिट्ठाय पतिट्ठाय पवट्टति, एवंसम्पदमिदं वेदितब्बं। सब्बेसुपि हीनादिभेदो न उद्धटो, सब्बेसं एकन्तहीनत्ता। सहजाताधिपति लब्भमानोपि न उद्धटो, हेट्ठा दस्सितनयत्ता। ञाणाभावतो पनेत्थ वीमंसाधिपति नाम नत्थि। पच्छिमद्वये सेसोपि नत्थि एव। कस्मा? कञ्चि धम्मं धुरं कत्वा अनुप्पज्जनतो, पट्ठाने च पटिसिद्धतो।
Idāni imasmiṃ cittadvaye pakiṇṇakavinicchayo hoti. ‘Ārammaṇe pavaṭṭanakacittāni nāma katī’ti? Hi vutte ‘imāneva dve’ti vattabbaṃ. Tattha vicikicchāsahagataṃ ekantena pavaṭṭati, uddhaccasahagataṃ pana laddhādhimokkhattā laddhapatiṭṭhaṃ pavaṭṭati. Yathā hi vaṭṭacaturassesu dvīsu maṇīsu pabbhāraṭṭhāne pavaṭṭetvā vissaṭṭhesu vaṭṭamaṇi ekanteneva pavaṭṭati, caturasso patiṭṭhāya patiṭṭhāya pavaṭṭati, evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ. Sabbesupi hīnādibhedo na uddhaṭo, sabbesaṃ ekantahīnattā. Sahajātādhipati labbhamānopi na uddhaṭo, heṭṭhā dassitanayattā. Ñāṇābhāvato panettha vīmaṃsādhipati nāma natthi. Pacchimadvaye sesopi natthi eva. Kasmā? Kañci dhammaṃ dhuraṃ katvā anuppajjanato, paṭṭhāne ca paṭisiddhato.
इमेहि पन द्वादसहिपि अकुसलचित्तेहि कम्मे आयूहिते, ठपेत्वा उद्धच्चसहगतं, सेसानि एकादसेव पटिसन्धिं आकड्ढन्ति। विचिकिच्छासहगते अलद्धाधिमोक्खे दुब्बलेपि पटिसन्धिं आकड्ढमाने उद्धच्चसहगतं लद्धाधिमोक्खं बलवं कस्मा नाकड्ढतीति? दस्सनेन पहातब्बाभावतो। यदि हि आकड्ढेय्य ‘दस्सनेनपहातब्ब’-पदविभङ्गे आगच्छेय्य, तस्मा, ठपेत्वा तं, सेसानि एकादस आकड्ढन्ति। तेसु हि येन केनचि कम्मे आयूहिते ताय चेतनाय चतूसु अपायेसु पटिसन्धि होति। अकुसलविपाकेसु अहेतुकमनोविञ्ञाणधातुउपेक्खासहगताय पटिसन्धिं गण्हाति। इतरस्सापि एत्थेव पटिसन्धिदानं भवेय्य। यस्मा पनेतं नत्थि, तस्मा ‘दस्सनेनपहातब्ब’-पदविभङ्गे नागतन्ति।
Imehi pana dvādasahipi akusalacittehi kamme āyūhite, ṭhapetvā uddhaccasahagataṃ, sesāni ekādaseva paṭisandhiṃ ākaḍḍhanti. Vicikicchāsahagate aladdhādhimokkhe dubbalepi paṭisandhiṃ ākaḍḍhamāne uddhaccasahagataṃ laddhādhimokkhaṃ balavaṃ kasmā nākaḍḍhatīti? Dassanena pahātabbābhāvato. Yadi hi ākaḍḍheyya ‘dassanenapahātabba’-padavibhaṅge āgaccheyya, tasmā, ṭhapetvā taṃ, sesāni ekādasa ākaḍḍhanti. Tesu hi yena kenaci kamme āyūhite tāya cetanāya catūsu apāyesu paṭisandhi hoti. Akusalavipākesu ahetukamanoviññāṇadhātuupekkhāsahagatāya paṭisandhiṃ gaṇhāti. Itarassāpi ettheva paṭisandhidānaṃ bhaveyya. Yasmā panetaṃ natthi, tasmā ‘dassanenapahātabba’-padavibhaṅge nāgatanti.
अकुसला धम्मातिपदस्स वण्णना निट्ठिता।
Akusalā dhammātipadassa vaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / धम्मसङ्गणीपाळि • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / द्वादस अकुसलानि • Dvādasa akusalāni
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / धम्मसङ्गणी-मूलटीका • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / द्वादसमचित्तवण्णना • Dvādasamacittavaṇṇanā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / धम्मसङ्गणी-अनुटीका • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / द्वादसमचित्तवण्णना • Dvādasamacittavaṇṇanā
